Pentrefan Tal-Y-Llyn: Pentref yng Ngwynedd

Saif ar lannau Llyn Mwyngil yn agos at bentref Abergynolwyn. Roedd y plwyf gwreiddiol yn 36,000 erw (15,000 ha). Eglwys y Santes Fair, Tal-y-llyn, oedd canolfan y plwyf o'r canol oesoedd hyd ddatblygu'r diwydiant llechi yn ne Meirionnydd yn y 1780au. Agorwyd chwareli yn ardaloedd Corris ac Aberllefenni o blwyf Tal-y-llyn a daeth y pentrefi a thyfodd o amgylch y chwareli yn bwysicach o ran poblogaeth a gweithgarwch na phentref y llan.

Tal-y-llyn

Math	pentref
Daearyddiaeth
Sir	Gwynedd
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52.6669°N 3.9083°W
Cod OS	SH709094
Gwleidyddiaeth
AC/au	Mabon ap Gwynfor (Plaid Cymru)
AS/au	Liz Saville Roberts (Plaid Cymru)
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Mae eglwys y plwyf yn dyddio o'r 13g, gyda'r strwythur presennol yn dyddio o tua 1590 (gydag olion yn awgrymu eglwys gynharach o'r 6g). [3] Mae'n adeilad rhestredig Gradd II *. Mae John David Edwards (1805-1885), offeiriad Eglwys Loegr a chyfansoddwr yr emyn dôn Rhosymedre, wedi'i gladdu ym mynwent yr eglwys.

Llifa Afon Dysynni allan o'r llyn ger pentref Tal-y-llyn, gan ymdroelli tuag at Fae Ceredigion i'r gogledd o Dywyn. Mae olion Llyn y Tri Greyeyn i'w gweld ar gyrion yr hen blwyf ym Mwlch Llyn Bach.

Adeiladwyd Rheilffordd Talyllyn yn y 1860au i wasanaethu'r chwareli ym Mryn Eglwys. Er na chyrhaeddodd at y llyn na'r pentref erioed, a ni fu cynlluniau iddi wneud hynny, roedd terfynfa'r rheilffordd yn y plwyf, a thrwy hynny yn rhoi ei henw i'r rheilffordd. Bellach mae twristiaeth yn un o brif ddiwydiannau'r ardal, ac mae'r pentrefan yn cynnwys gwesty a thafarn.

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Mabon ap Gwynfor (Plaid Cymru) ac yn Senedd y DU gan Liz Saville Roberts (Plaid Cymru).