Германски јазик (самонар.
Deutsch) — јазик од групата на западни германски јазици кој има одредени сличности со англискиот и холандскиот јазик. Како мајчин јазик го зборуваат околу 100 милиони говорници и е еден од водечките светски јазици, како и прв јазик кој нашироко се зборува во Европската Унија.
Германски | |
---|---|
Deutsch | |
Изговор | /dɔɪ̯tʃ/ |
Застапен во | Германија, Австрија, Швајцарија, Лихтенштајн, Луксембург и во некои гранични области, Белгија и Италија како малцински јазик |
Подрачје | Средна Европа, Западна Европа |
Говорници | 90 милиони (како мајчин) до 95 милиони |
Јазично семејство | Индоевропско
|
Писмо | Латиница (германска варијанта) |
Статус | |
Службен во | Австрија Белгија Болцано (покраина), Италија Германија Лихтенштајн Луксембург Швајцарија Европска Унија (службен и работен јазик) |
Јазични кодови | |
ISO 639-1 | de |
ISO 639-2 | ger (B) deu (T) |
ISO 639-3 | Разни: deu — современ германски gmh — средногорногермански goh — старогорногермански gsw — швајцарски swg — швапски gct — алеман колоњеро wae — валзерски bar — австробаварски yid — саксонскотириншки mhn — јидиш nds — мочено sxu — долногермански cim — горносаксонски sli — цимбриски wep — долношлезиски pfl — фалечки pdt — рамногермански vmf — мајнскофранконски ksh — келнски pdc — пенсилваниски германски geh — хутеритски ltz — луксембуршки јазик rip — рипуарски јазик uln — унсердојч |
Германскиот јазик најмногу се зборува во Германија (каде што е прв јазик на повеќе од 95% од населението), Австрија (89%) и Швајцарија (65%). Исто така, германскиот го зборуваат и мнозинство од населението во Луксембург и Лихтенштајн.
Други европски заедници кои го зборуваат германскиот јазик се наоѓаат во Северна Италија (во покраината Болцано и во некои општини во други покраини), во источните кантони во Белгија, во француските региони Елзас и Лорена, како и во некои гранични села од поранешниот Јужен Јиланд во Данска.
Заедници кои зборуваат германски исто така се наоѓаат во делови од Чешка, Словачка, Унгарија, Полска, Романија, Србија, Русија и Казахстан.
Насилните протерувања од Русија после Втората светска војна и големите емиграции во Германија во осумдесеттите и деведесеттите години, иселиле повеќе од овие заедници. Германски зборува и странското население како и некои од потомците во Босна, Бугарија, Кипар, Хрватска, Египет, Грција, Израел, Мароко, Холандија, Португалија, Скандинавија, Словенија, Шпанија, Турција и Обединетото Кралство.
Заедници кои зборуваат германски постојат и во поранешната германска колонија Намибија во Јужна Африка, која е независна држава од 1990 година, како и во други земји во кои има германски емигранти како што се Канада, Мексико, Доминиканска Република, Парагвај, Уругвај, Чиле, Перу, Венецуела (каде што е развиен дијалектот алемен колониеро), Јужноафриканска Република и Австралија. Во Намибија, германските Намибијци ги задржале германските образовни институции.
Во Бразил најголема концентрација на германски говорници има во Јужно Рио Гранде, Санта Катарина, Парана, Саун Пауло и Еспирито Санто.
Значајна концентрација на потомци кои зборуваат германски има во Аргентина (5 милиони), Венецуела, Парагвај и Чиле (3 милиони). Во дваесеттиот век, преку 100 000 германски политички бегалци и претприемачи се преселиле во Латинска Америка, во земји како Костарика, Панама, Венецуела и Доминиканската Република, и основале енклави во кои се зборува германски јазик. Како што се зборува, постои мала германска емиграција во Порторико. Скоро сите жители на градот Помероде во државата Санта Катарина во Бразил можат да зборуваат германски.
Според американскиот попис од 2000 година, германскиот во Соединетите Американски Држави, после англискиот, шпанскиот, кинескиот и францускиот, е петти по ред најзборуван јазик во домовите (околу 1,4 милиони). Оттука произлегува дека во Соединетите Американски Држави се наоѓа една од најголемите концентрации на луѓе кои зборуваат германски надвор од Европа. Државите Северна Дакота и Јужна Дакота се единствените држави во кои германскиот, после англискиот, е најчестиот јазик кој се зборува во домовите (вториот најзборуван јазик во другите држави е шпанскиот или францускиот). Навестување за германската присутност се наоѓа во имињата на некои места како Нов Улм и многу други градови во Минесота, Бизмарк (главниот град на државата), Минхен, Карлсруе и Стразбур во Северна Дакота, Нов Браунфелс и Минстер во Тексас и Кил, Берлин и Урмантаун во Висконсин. Во текот на дваесеттиот век, многу од потомците на емигрантите од осумнаесеттиот и XIX век продолжиле да зборуваат германски дома, но мала популација од постари (како и од помлади жители) може да се сретне во Пенсилванија (Амишите, Хатеритите, Данкардсите и некои Менонити, кои низ историјата зборувале хатерски германски и западен средногермански, комбинација од пенсилвански германски), Канзас (Менонити и Поволшките Германци), Северна Дакота (хатерски Германци, Менонити, руски Германци и балтички Германци), Јужна Дакота, Монтана, Тексас, Висконсин, Индијана, Орегон, Луизијана и Оклахома. Во раниот дваесетти век, имиграцијата била зачестена во Сент Луис, Чикаго, Њујорк, Милвоки, Питсбург и Синсинати. Според последниот попис во 2006 година, во Канада има 622 650 германски говорници, додека луѓето со германско потекло (германските Канаѓани) ги има низ целата земја. Заедници кои зборуваат германски делумно можат да се сретнат во Британска Колумбија (118 035) и Онтарио (230 330). Во градот Киченер во Онтаиро постои голема и динамична општина која одамна е наречена Берлин. Германските имигранти имале важна улога во трите големи урбани реони во земјата: Монтреал, Торонто и Ванкувер, имигрантите кои се доселиле после Втората светска војна успеале да го зачуваат влијанието на германскиот јазик во нивните соседства и квартови. Во првата половина на дваесеттиот век, повеќе од милион германски Канаѓани, германско-канадскиот јазик го претвориле во трет јазик кој најмногу се зборува, после францускиот и англискиот. Во Мексико исто така има три големи групи жители со германско потекло, најмногу во градовите: Град Мексико, Пуебла, Мацалтан, Тапачула и бројно население раштркано низ државите: Чихуахуа, Дуранго и Закатекас. Се зборува и дека жители со германско потекло има во соседните градови околу Гвадалахара, Халиско и повеќе во Северно Мексико каде германското влијание се има пренесено во мексиканската култура. Стандарден германски се зборува во богатите германски заедници во Пуебла, градот Мексико, Нов Леон, Сан Луис Потоси и Кинитана Ро.
Германските дијалекти кои се зборуваат или се зборувале во колонии или заедници кои ги основале германските говорници наликуваат на дијалектите во регионите од каде што потекнуваат основачите. Тексашки германски е дијалект кој се зборува во областите од Тексас кои се колонизирани, како Њу Браунфелс и Фредериксбург. Плаутдич е малцински јазик кој го зборуваат заедниците на Менонитите во Северно Мексико и повеќе од 200 000 луѓе во Мексико. Пенсилванискиот холандски е германски дијалект кој го зборуваат Амишите од Пенсилванија, Индијана и Охајо.
Хатеритскиот германски е погорен германски дијалект од австробаварското наречје на германскиот јазик кој го зборуваат заедниците на Хутеритите во Канада и во Соединетите Американски Држави. Хутеритскиот се зборува во американските држави: Вашингтон, Монтана, Северна Дакота, Јужна Дакота и Минесота и во канадските покраини Алберта, Саскачеван и Манитоба. Неговите говорници припаѓаат на некои хатеритски групи, но сепак постојат говорници меѓу постарите генерации Прерилити (потомците од Хатеритите кои одлучиле да не се населат во колонии). Хатеритските деца кои растат во колонии прво учат и зборуваат хатеритски германски, пред да учат англиски - стандардниот јазик на опкружувањето во приватното целодневно училиште. И покрај тоа, многу колонии настрана од целодневните училишта продолжуваат со училишта во кои се учи германска граматика. Во Австралија, во државата Јужна Австралија, нагласен бран на германскиот јазик од Прусија пристигна во илјада осумстотини и четириесеттите години (особено од регионот на Шлеска). Со долготрајната изолација од други германски говорници и контакт со австралискиот англиски, некои укажувале на новосоздаден единствен дијалект познат како бароски германски, кој најмногу се зборувал во долината Бароса во близина на Аделаида. Продолжил да се користи како прв јазик во дваесеттиот век, но неговата употреба сега е ограничена на неколку постари говорници. Постои и значаен германски креолски, наречен унзердојч, кој го зборуваат неколку постари жители во поранешната колонија на Германија во Папуа Нова Гвинеја, низ Микронезија и во северните делови на Австралија (т.е. во крајбрежните делови на Квинсленд и Западна Австралија). Постои сериозен ризик од негово изумирање, но стручњаците прават напори да се оживее интересот за овој јазик.
Според Глобал Рич (2004), 6,9% од интернет корисниците се Германци. Според Нец-тип (2002) 7,7% од мрежните места се напишани на германски јазик, правејќи го единствен после англискиот во европската јазична група. Некои постари статистики од 1998 година, откриваат дека германскиот е трет најпопуларен јазик кој се користи на интернет, по англискиот и јапонскиот.
Историјата на јазикот започнува со формалната германска промена на согласките за време на миграцискиот период, разделувајќи ги од старите отмени дијалекти на Стара Саксонија. Најстарите сведочења за стариот отмен германски потекнуваат од раштрканите написи на постар футарк, особено во Алеманија од шестиот век и од најстарите разбирливи текстови (Хилдебрандслид, Муспили и Мерсбург Инкантејшнс) создадени до деветтиот век. Во ова време стариот саксонски припаѓа на северноморската германска културна сфера, а непристојниот саксонски повеќе би потпаднал под германско отколку под англо-фризиско влијание за време на Светото Римско Царство.
Бидејќи Германија била разделена на повеќе различни држави, единствената сила за унифицирање или стандардизација на германскиот јазик во периодот од неколку стотици години била претпочитањето на писателите да се обидат да пишуваат на начин кој би бил разбирлив во што е можно повеќе региони.
Кога Мартин Лутер ја превел Библијата (Новиот завет во 1522 година, а Стариот завет бил објавен во делови и завршен во 1534 година), својот превод најмногу го засновал врз бирократскиот стандарден јазик кој се зборувал во Саксонија (зексише канцлаишпрахе), исто така познат и како мајснер-дојч (германски кој се зборувал во градот Мајсен). Јазикот се засновал врз источниот погорен германски и источните средногермански дијалекти и зачувал голем дел од граматичкиот систем на средногорниот германски (кој не е сличен со германските дијалекти кои се зборувале во Средна и Горна Германија, кои веќе во тоа време започнале да го губат падежот генитив и претеритумот). Во почетокот, преписите на Библијата имале долг список за секој регион, во кој непознатите зборови биле преведени на регионалниот дијалект. Римокатолиците во почетокот го одбиле преводот на Лутер и се обиделе да создадат нивни сопствени католички стандарди (гемајнес дојч) кои сепак се разликувале од „протестантскиот германски“ само во некои ситни детали. Создавањето стандарден јазик траело до средината на осумнаесеттиот век, со што тој бил нашироко прифатен, на тој начин завршувајќи го периодот на раниот нов горногермански.
До околу 1800 година, стандардниот германски бил речиси исклучиво пишан јазик. Во ова време, луѓето во модерна северна Германија, кои зборувале дијалекти многу поразлични од стандардниот германски, го изучувале стандардниот германски речиси како странски јазик и се обидувале да го изговорат што е можно поблиску до вистинскиот изговор. Прирачниците за нормативен изговор сметале дека изговорот на северниот германски е стандарден јазик. Сепак, фактичкиот изговор на стандардниот германски се разликувал од еден до друг регион.
Германскиот бил јазикот на трговијата и управувањето во Хабсбуршката Империја, која опфаќала големи области од Средна и Источна Европа. Сè до средината на XIX век, германскиот бил јазик на граѓаните во поголем дел од империјата. Ова укажува на тоа дека говорникот бил трговец, урбанит. Некои градови како Прага и Будимпешта, биле постепено германизирани во годините после нивното вклучување во Хабсбуршката Империја. Други градови како Братислава, биле основани во тоа врме и од почетокот биле германски. Неколку градови како Милано, останале негерманизирани, но сепак многу градови како Прага, Будимпешта, Братислава и Љубљана во ова време најпрво биле германски и покрај тоа што биле опкружени со територии на кои се зборувале други јазици.
Втората конференција за правопис во 1901 година, завршила со комплетна стандардизација на германскиот јазик во неговата пишана форма, додека дојче буненшпрахе веќе имал создадено правила за германскиот, три години порано, кои потоа станале задолжителни за општиот германски изговор.
Медиумите и пишаните дела, скоро сите се создаваат на стандарден германски кој е разбирлив во сите области каде што се зборува германски. Првиот речник од браќата Грим, чии шеснаесет делови биле издадени помеѓу 1852 и 1860 година, останал најразбирлив водич за зборовите во германскиот јазик. Граматичките и правописни правила најпрво се појавиле во 1860 година во прирачникот Дуден. Во 1901 година била објавена стандардната дефиниција на германскиот јазик. Сè до 1998 година не биле објавени никакви официјални измени на овие правила, кога германската реформа за читање од 1996 година била официјално објавена од страна на владините претставници од сите земји во кои се зборува германски јазик . Пред реформата, правописот на германскиот јазик се наоѓал во осумгодишен транзициски период во кој реформираниот правопис се учел во повеќе училишта, додека и традиционалниот и реформираниот правопис постоеле во медиумите.
Германската правописна реформа од 1996 година довела до јавни контроверзни и значајни расправи. Некои државни парламенти (сојузни држави, како Северна Рајна-Вестфалија и Баварија) не сакале да ја прифатат. Во еден момент расправијата пристигнала до највисокиот суд, кој дал кратко изјаснување, потврдувајќи дека државите треба да одлучат сами за себе и дека реформата ќе била официјално правило само во училиштата, а секој друг ќе продолжел да пишува онака како што претходно имал научено. Десет години подоцна, без никакви интервенции од страна на федералниот парламент, главната преработка била внесена во 2006 година, пред почетокот на учебната година. Некои традиционални правописни правила, конечно биле поништени во 2007 година. Единствениот сигурен и лесен знак за распознавање дали текстот е во согласност со реформата е ss (сс) на крајот од зборовите како што се dass и muss. Класичниот правопис го забранува овој завршеток, а наместо користи daβ и muβ.
Стандардниот германски не потекнува од традиционалните дијалекти во одредени региони, туку од пишаниот јазик. Сепак, постојат места во кои традиционалните регионални дијалекти биле заменети со стандарден германски, ова е случај во големи делови од Северна Германија, но и во голем број градови во други делови од земјата.
Стандардниот германски се разликува регионално меѓу земјите во кои се зборува во зборовниот фонд и некои разлики во изговорот, дури и во граматиката и пишувањето. Оваа варијација не смее да се помеша со варијацијата на локалните дијалекти. Иако регионалните варијации на стандардниот германски примиле некој одреден степен на влијание од локалните дијалекти, тие се многу различни. Со тоа, германскиот се смета за плуралистички јазик. Зависно од ситуацијата, говорниците во повеќе региони употребуваат мешавина од многу дијалектни и стандардни варијанти.
Во подрачјата во Швајцарија во кои се зборува германски, многу често се користат мешавини од дијалекти и стандарден јазик, а употребата на стандардниот германски е повеќе насочена кон пишаниот јазик. Како резултат на тоа, оваа ситуација се нарекува медијална диглосија. Стандардниот швајцарски германски се користи во швајцарскиот, а австрискиот стандарден германски во австрискиот образовен систем.
Стандардниот германски е службен јазик во Лихтенштајн. Својот службен стгатус во Германија го дели со данскиот и фризискиот, кои се малцински јазици. Во Австрија со словенечкиот, хрватскиот и унгарскиот, во Швајцарија со францускиот, италијанскиот и ретороманскиот, во Белгија со холандскиот и францускиот и во Луксембург со францускиот и луксембуршкиот. Како локален службен јазик се користи во Италија (во провинцијата Болцано или Бозен на германски) како и во градовите Шопрон (Унгарија), Краул (Словачка) и во неколку градови во Романија. Тој е службен јазик (со италијанскиот) на Ватиканската швајцарска гарда.
Германскиот има официјално признат статус како официјален или помошен јазик во Данска (регионот на Јужен Јиланд), Италија (Гресониска Долина), Намибија, Полска (регионот Ополе) и во Русија (Ашово и Халбштат).
Германскиот е еден од дваесет и трите службени јазици на Европската Унија со најголем број родени говорници во Европската Унија и веднаш по англискиот, пред францускиот, е втор најзборуван јазик во Европа.
Германскиот, по шпанскиот, е трет најизучуван странски јазик во земјите во кои се зборува англиски. Германскиот е главен јазик во Европа, со околу 90-95 милиони говорници (2010), или 13,3% од сите Европејци, е вториот најзборуван мајчин јазик во Европа, по рускиот, пред францускиот (65 милиони говорници во 2004 година) и англискиот (64,2 милиони говорници во 2004 година). Според тоа, германскиот јазик е прв најзборуван јазик во Европската Унија, а втор странски јазик кој најмногу го знаат граѓаните од Европската Унија. Тој е еден од службените јазици во Европската Унија и еден од трите јазици со кои се служи Европската комисија, покрај англискиот и францускиот. Триесет и два проценти од граѓаните од петнаесет земји од Европската Унија, велат дека можат да разговараат на германски (без разлика дали како мајчин, втор или странски јазик). Ова е потпомогнато од широката распространетост и достапност на германскиот преку кабелските или сателитските телевизии. Германскиот бил и останува лингва франка во средна, источна и јужна Европа.
Германскиот е дел од западната група јазици од германската јазична фамилија, што е дел од индоевропската група. Германскиот дијалектен континуум, традиционално е поделен на горногермански и долногермански.
Варијацијата меѓу германските дијалекти е различна, но соседните дијалекти се разбирливи меѓусебно. За луѓето кои го знаат само стандардниот германски, некои дијалекти не се разбирливи. Сепак, сите германски дијалекти припаѓаат на дијалектниот континуум од горногермански и долносаксонските јазици.
Среднодолногерманскиот бил лингва франка на Ханзата. Тој бил доминантен јазик во Северна Германија. Ова се променило во шеснаесеттиот век кога во 1534 година била испечатена Библијата од страна на Мартин Лутер. Се смета дека овој превод е важен чекор напред кон еволуцијата на раниот нов горногермански. Целел кон тоа да биде разбирлив за странскиот аудиториум и се засновал најмногу врз средните и погорните германски варијанти. Раниот нов горногермански станал попрестижен од долносаксонскиот, станувајќи јазик на науката и литературата. Во тоа време, најмоќните германски држави се наоѓале во Средна и Источна Германија.
Осумнаесеттиот и XIX век биле обележани со масовно учење на стандардниот германски во училиштата. Нискиот саксонски полека бил потиснуван, тој не бил ништо друго освен јазик кој необразованите луѓе го зборувале дома. Денес, нискиот саксонски може да се подели на две групи: нискосаксонски варијанти со умерен прилив на стандарден германски и варијанти од стандарден германски со нискосаксонско влијание познат како мисингш. Понекогаш варијантите на нискиот саксонски и нискиот франконски се групираат заедно, бидејќи двата не се засегнати од согласната промена на горногерманскиот. Сепак, делот од населението способен да го зборува и одговара или да го разбира, од Втората светска војна па до денес постојано расте.
Горногерманскиот се дели на: средногермански, горнофранконски и посеверен германски. Средногерманските дијалекти ги опфаќаат: рипуарскиот, рајнскофранконскиот, среднохесенскиот, источнохесенскиот, севернохесенскиот, тириншкиот, северниот горносаксонски, горнопрускиот и горносаксонскиот. Тој се зборува во југоисточна Холандија, источна Белгија, Луксембург, делови од Франција и делови од Германија, поточно меѓу реката Мајна и јужниот крај на Лоуландс. Модерниот стандарден германски најмногу се заснова врз средногерманскиот, но треба да се забележи дека вообичаениот (но лингвистички неточен) германски термин за современ стандарден германски е хохдојч, што значи горногермански.
Двата горнофранконски дијалекти се источнофранконски и јужнофранконски.
Погорните германски дијалекти опфаќаат: северниот австробаварски, средниот австробаварски, јужниот австробаварски, швапскиот, источнофранконскиот, горноалеманскиот, најгорниот алемански и најдолниот алемански. Тие се зборуваат во делови од јужна Германија, Лихтенштајн, Австрија и во деловите во кои се зборува германски во Швајцарија и Италија.
Вимисорис е горногермански дијалект во Полска, а затмариш и зибенбургиш се горногермански дијалекти во Романија. Варијантите на горниот стандарден германски јазик кој го зборувале Евреите Ашкенази (најмногу во поранешниот Советски Сојуз) имаат неколку оригинални обележја кои најчесто се сметаат како одделен јазик, јидиш. Тој е единствениот германски јазик кој не ја користи латинската азбука и нејзиното стандардно писмо.
Во германската лингвистика, германските дијалекти се разликуваат од варијантите на стандардниот германски.
Германскиот е флексивен јазик со три граматички рода. Постојат голем број зборови кои произлегуваат од ист корен, иако постојат други јазици кои се пофлексивни.
Падеж | м.р. | с.р. | ж.р. | множина |
---|---|---|---|---|
Номинатив | der | das | die | die |
Датив | dem | dem | der | den |
Генетив | des | des | der | der |
Акузатив | den | das | die | die |
Германските именки флектираат во: Еден од четирите падежи: номинатив, генитив, датив и акузатив.
И покрај тоа што, најчесто германскиот се наведува како одличен пример за високофлексивен јазик, степенот на флексија е помалку застапен отколку во стариот германски или во другите индоевропски јазици како што се: латинскиот, старогрчкиот или санскритот, или на пример во современиот ирски или руски. Со четири падежи и три рода, плус множината, постојат 16 можни различни комбинации од падежи и пол/број, но во моментов постојат само шест форми на определен член, кој е искористен за шеснаесетте можности. Флексијата по падеж на самата именка, е потребна во еднината кај силните именки од машки или среден род во генитивот или понекогаш во дативот. Двата од овие случаи го губат начинот да бидат заменети во неформалниот говор. Дативната наставка во многу контексти се смета за нешто што е застарено и често се отфрла, но сè уште се користи во неформалниот говор и пишаниот јазик. Слабите именки од машки род, споделуваат заеднички падежни наставки за генитив, датив и акузатив во еднината. Именките од женски род не се деклинираат во еднината. Множината има флексија во датив. Сè на сè, во германскиот постојат седум флексивни наставки (не броејќи ги оние за множина):-с (-s), -ес (-es), -н (-n), -нс (-ns), -ен (-en), -енс (-ens), -е (-e).
Во германскиот правопис именките и повеќе зборови со синтетичка функција се пишуваат со голема буква, што на читателите треба да им олесни да откријат каква функција има зборот во реченицата (Am Freitag gehe ich einkaufen = Во петок одам да купувам). Ова е вообичаена оригинална практика во германскиот јазик, иако тој е историски близок со други јазици како данскиот и англискиот.
Како повеќе германски јазици, германскиот создава именки сложенки каде првата именка ја определува категоријата дадена од втората именка, на пример: Strandtasche (Strand-плажа, Tasche-ташна) торба за на плажа. За разлика од англискиот во кој сложенки или комбинации од подолги именки често се пишуваат во отворена форма со празно место, германскиот (како и другите германски јазици) скоро секогаш ја користи затворената форма без празни места, на пример Autobahn-автопат. Како и германскиот, така и англискиот овозможува произволни долги сложенки, но сепак тие се поретки.
Најдолгиот германски збор, кој е во употреба е: Rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragungsgesetz, кој значи: потпишан закон за надзорна должност на поплаки.
Глаголите во стандардниот германски флексираат во: Една од основните класи на конјугација, слаби и силни (како во англискиот), всушност дополнително постои и трета класа позната како мешани глаголи, во која постои комбинација од слаби и јаки структури.
Значењето на основните глаголи може да биде објаснето и некогаш радикално променето преку употребата на одреден број претставки. Некои претставки сами по себе имаат одредено значење. Претставката zer-- (-цер) се однесува на разделување на нештата, како во глаголот зерсцхнеиден (сечи). Употребата на претставката ver - (-фер) се среќава во бројни глаголи со голем број различни значења, на пример: versuchen (се обидува), verteilen (разнесува), verstehen (разбира).
Други примери ги вклучуваат: haften (лепи), verhaften (задржува), kaufen (купува), verkaufen (продава), fahren (вози), erfahren (да искуси).
Многу германски глаголи имаат делива претставка, најчесто со прилошка функција. Во глаголите во лична форма претставката се одвојува и се пренесува на крајот од реченицата. На пример: mitgehen значи „оди со” а разделено би изгледало вака:Gehen Sie mit? (Дали доаѓате со мене?)
Генерално, збороредот е помалку ригорозен отколку во современиот англиски. Постојат два вообичаени зборореди, еден за главните реченици, а друг за споредните реченици. Во нормалните исказни реченици глаголот секогаш се наоѓа на втора позиција, а во прашања, извици и желби се наоѓа на прва позиција. Во споредни реченици глаголот треба да се појавува сосема на крајот, но често во говорот ова правило не се почитува. Германскиот бара глаголскиот елемент (главен или помошен глагол) во реченицата да се појавува на втора позиција. Елементот на главниот интерес се појавува на крајот од реченицата.
Der alte Mann gab mir gestern das Buch. (Старецот вчера ми ја даде книгата. нормален ред) Das Buch gab mir gestern der alte Man. (Книгата ми ја даде вчера старецот.) Das Buch gab der alte Mann mir gestern. (Книгата ми ја даде старецот вчера.)
Gestern gab mir der alte Mann das Buch. (Вчера старецот ми ја даде книгата. Нормален-ред) Mir gab der alte Mann das Buch gestern. (Ми ја даде вчера старецот книгата.) Ако во исказните реченици во англискиот јазик подметот не се појави пред прирокот, реченицата може да биде погрешно разбрана. Ова не е случај во германскиот јазик.
Кога помошен глагол е во сегашно време, тој се појавува во втора позиција, а главниот глагол на крајот од реченицата. Ова е посебно забележително во создавањето на перфектот, со што сè уште се можни бројни зборореди. На пример: Der alte Mann hat mir heute das Buch gegeben. (Старецот ми ја даде книгата денес) Heute hat der alte Mann mir das Buch gegeben. (Денес старецот ми ја даде книгата)
Во речениците во кои се употребува модален глагол, глаголот во основна форма стои на крајот од реченицата. На пример, реченицата „Should he go home?” (Дали тој треба да оди дома?) на современ англиски, на германски би била преформулирана и би гласела „Soll er nach Hause gehen?”
Во германските споредни реченици сите глаголи се насобираат на крајот од реченицата. Помошните глаголи во идно време, пасив, модални глаголи и глаголи во перфект, можат да доведат до долг синџир од глаголи на крајот на реченицата. Во вакви конструкции, past participle се претставува со претставката -ge и често се заменува со инфинитив. wusste nicht, dass der Agent einen Nachschlüssel hatte machen lassen. He knew not that the agent a picklock had make let.
Голем дел од германскиот зборовен фонд потекнува од германската гранка од индоевропската јазична фамилија, иако постојат помал број значајни зборови кои потекнуваат од латинскиот и грчкиот јазик, како и од рранцускиот и во последно време од англискиот. Истовремено, успешноста на германскиот јазик во создавањето еквиваленти за странските зборови е одлична, со што Ноткер Лабео можел да ги преведе монографиите на Аристотел на чист (стар горногермански) во децениите после илјадитата година. Севкупно, германскиот има помалку зборови-заемки од романските јазици, отколку што има англискиот од холандскиот јазик.
Ковањето нови, автохтони зборови на германскиот му дало зборовен фонд проценет на 40.000 зборови уште пред деветтиот век, во споредба со латинскиот кој има пишана традиција од околу 2.500 години во империја која владеела со Медитеранот, кој денес нема повеќе од 45.000 зборови.
Дури и денес многу дискретни неакадемски движења се обидуваат да ја унапредат Ersatz (замената) на речиси сите странски со стари зборови, дијалектни или нови германски алтернативи. Се смета дека ова, исто така ќе помогне во ширењето на модерни или научни идеи помеѓу помалку образованите и со тоа ќе го демократизира и јавниот живот.
Современиот германски научен зборовен фонд има девет милиони зборови и зборовни групи (засновани на анализи од 35 милиони реченици од корпусот во Лајпциг, кој веќе во јули 2006 година вклучи вкупно 500 милиони зборови.)
Германскиот јазик во пишувањето ја користи латинската азбука. Покрај 26-те стандардни букви, има три самогласки со преглас (Umlaut), имено ä, ö, ü, како и есцет (остро с), β. Текстовите кои се напишани на Германски јазик се лесно препознатливи, како по прегласовите и одредени правописни правила-Германскиот е единствениот водечки јазик во кој сите именки се пишуваат со голема почетна буква, и честата појава на долги сложенки (најдолгиот германски збор содржи 63 букви).
Германски јазик | |
Писмо | латиница |
Пример | Прв член од „Декларацијата за човекови права“ |
Текст | Alle Menschen sind frei und gleich an Würde und Rechten geboren. Sie sind mit Vernunft und Gewissen begabt und sollen einander im Geiste der Brüderlichkeit begegnen. |
Македонски | Сите човечки суштествa се раѓaaт слободни и еднакви по достоинство и правa. Tиe се обдарени со разум и совест и требa да се однесувaaт еден кон друг во дуxот на општо човечкaтa припaдност. |
Портал: Јазици |
Пред германската реформа за правописно пишување од 1996 година, β ги заменало -ss после долгите самогласки, двогласи (дифтовзи) и пред согласки, зборовни или делумни зборовни завршетоци. Во реформираното правописно пишување, β ги заменило ss само после долги самогласки и двогласи. Пред да постои голема буква β, секогаш кога била потребна голема буква се пишувале големи SS. Исклучок е употребата на β во правни документи и форми во кои се пишуваат имиња со голема почетна буква. За да се избегне забуна со слични имиња, „β” се користи наместо „SS” (па тогаш ќе биде:,,KREβLEIN” наместо „KRESSLEIN,,). Големата буква β била предложена и вклучена во Unicode (единствениот код), но сè уште не е признаена како стандарден германски. Всушност β не се користи во Швајцарија.
Самогласките со преглас (ä, ö, ü) често се транскрибираат со ае, ое и уе, ако прегласите не се достапни на тастатурата. На истиот начин β може да се транскрибира со SS.. Германските читатели ги разбираат тие транскрипции (иако изгледаат невообичаено), но ако се достапни прегласите тие се избегнуваат, бидејќи се сметаат за несоодветно правописно пишување. (Во Вестфален и Шлезвиг-Холштајн, постојат имиња на градови и семејства во кои дополнително е има продолжен ефект на самогласка, на пример:Raesfeld [ˈraːsfɛlt]Coesfeld [ˈkoːsfɛlt] i Itzehoe [ɪtsəˈhoː], но оваа употреба на буквата е после а/о/у не се појавува во денешниот правописен начин на пишување зборови).
Не постои општа спогодба за тоа каде, во кои сортирачки делови се појавуваат овие прегласи. Телефонските именици ги заменуваат со основната самогласка по која следува е. Некои речници, го сортираат секој преглас како посебна буква после основната самогласка, многу зборови со преглас кои повеќе се користат се наоѓаат веднаш после истиот збор, без преглас. Како еден пример во телефонскиот именик, Ärzte се појавува после Adressenverlage” но пред Anlagenbauer (бидејќи Ä е преместена пред Ае). Во речник Ärzte доаѓа после Arzt, но во некои речници Äрзте и сите други зборови кои започнуваат на „Ä” можат да се појават после сите зборови кои започнуваат на „А“. Во некои постари речници, почетните Schi i St се сметаат како посебни букви и се наведени како одделни внесувања после С, но најчесто се сметаат како S+C+H i S+T.
За оние кои ги користат програмите на Микрософт виндоуз (Microsoft Windows) на своите лични сметачи, кои немаат тастатури QWERTY за да пишуваат букви со прегласи, без разлика дали станува збор за случаи со голема или мала буква, или пак Есцет (β), следејќи ги инструкциите преку копчињата со броеви како и копчињата Num Lock и копчето Alt, можат да ги пишуваат буквите со преглас. (Тие можат да бидат алтернативни, зависно од софтверот кој се употребува.)
Кога лампичката на копчето Num Lock свети, се притиска на копчето Alt и потоа се внесува четирицифрен број, користејќи ги копчињата со броеви. Знакот ќе се појави на екранот веднаш штом се ослободи копчето Аlt.
Пишувањето буква „а” со преглас вклучува: пишување на четирицифрениот број 0228, што значи: (вклучена светилка на) Num Lock + (притиснато копче) Аlt + (рачно внесени) 0228 и ослободување на копчето Аlt.) Четирицифрените броеви и другите знаци кои се користат за пишување самогласки со преглас се: 0196 за голема буква А со преглас (Ä), 0214 за голема буква О со преглас (Ö), 0220 за голема буква со У со преглас (Ü), 0223 за Есцет (β), 0246 за мала буква о со преглас (ö) и 0252 за мала буква у со преглас (ü).
Слична спогодба може да се користи и кај воведните наводници (знаците за цитат) кои се наоѓаат под „маската” на 99 (за разлика од англискиот, во кој се наоѓаат под 66) на почетокот на реченицата со употреба на четирицифрениот број 0132 како во „Guten Morgen!”.
До пред раниот дваесетти век, германскиот се печател најмногу во печатарски слогови со црни букви (најмногу во фрактур, но исто така и во швабахер) и се пишувал со соодветен ракопис (на пример Карент и Шутерлин). Овие варијанти од латинската азбука биле многу поразлични од серивот или сана сериф печатени слогови антиква кои денес се користат, а всушност ракописните форми се тешки за читање. Сепак, печатените форми биле утврдени за да бидат почитливи кога германските јазици се користат за печатење. Назис најпрво ги унапреди Фрактур и Швабахер, иако подоцна во 1914 година ги укинал, тврдејќи дека овие букви биле еврејски. Фрактурскиот ракопис останува присутен во секојдневниот живот преку сообраќајните знаци, знаците кои водат до пабови, пивски брендови и други форми на реклами, каде што се употребени да изразуваат одредена рустикалност и старост.
Соодветната употреба на долгото c (langes s) е многу важна за да се напише текст со фрактурски печатарски слогови. Исто така многу печатарски слогови антиква го користат долгото ц. Постои специфичен збир од правила кои се применуваат за употребата на долгото c во германските текстови, но ретко се користат во Antiqua. Кој било случај на ниско ц во почетокот на слогот би можело да биде долго с, како спротивност на завршниот слог с или кратко с (најчестата варијанта на буквата с), која го означува крајот на слогот, на пример во разликувањето на зборовите Wachtube i Wachstube.
Самогласките во германскиот јазик (невклучувајќи ги дифтонзите) се појавуваат во кратки и долги варијанти, што е детално прикажано во следната табела:
A | Ä | E | I | O | Ö | U | Ü | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
кратки | /a/ | /ɛ/ | /ɛ/, /ə/ | /ɪ/ | /ɔ/ | /œ/ | /ʊ/ | /ʏ/ |
долги | /aː/ | /ɛː/ | /eː/ | /iː/ | /oː/ | /øː/ | /uː/ | /yː/ |
Кратко /ɛ/ се реализира како [ɛ] во нагласени слогови (вклучувајќи го и акцентирањето на вториот слог), а како [ə] во ненагласени слогови. Треба да се забележи дека нагласеното кратко /ɛ/ може да се пишува и со е и со ä. Општо земено, кратките самогласки се отворени, а долгите затворени. Единствениот исклучок е отворениот звук /ɛː/ од долгото Ä во некои варијанти од германскиот, /ɛː/ и /eː/ се претопуваат во [eː], отстранувајќи го овој недостаток. Во тој случај паровите како Bären/Beeren (мечки/зрнести плодови) или Ähre/Ehre (жито или пченица/почит) стануваат хомофонични (истозвучни). Во повеќе варијанти од стандардниот германски, ненагласено /ɛr/ не се изговара како [ər], туку како вокално [ɐ]. Сè уште не е целосно предвидено дали одредена самогласка претставува кратка или долга фонема, иако постојат следниве правилности:
И двете од овие правила имаат исклучоци. На пример: и покрај првото правило hat [hat] „has’’ има краток изговор, a Mond [moːnt], 'moon и покрај второто правило има долг изговор. Не постои општо правило, за и кое не е ниту во комбинацијата ие (продолжувајќи го), ниту после него да следува двојна согласка или група (скратувајќи ја). Во одредени случаи постојат регионални разлики: во Средна Германија (Хесен), о во сопственото име „Hoffman” (Хофман) се изговара долго, додека многу други Германци би го изговориле кратко. Истото се применува и на е во географскиот назив,,Mecklenburg” (Мекленбург) за луѓето во тој регион. Зборот Städte (градови) некој (Жан Хофер, Телевизија АРД) го изговара со кратка самогласка [ˈʃtɛtə], а друг (Мариета Сломка, ЗДФ Телевизија) со долга самогласка [ˈʃtɛːtə]. Сè на сè, самогласката после која следува ch може да биде кратка (Fach [fax], Küche[ˈkʏçə] ]кујна) или долга (Suche [ˈzuːxə] bara, Bücher[ˈbyːçər] книги). Според тоа Лацхе е хомограф: Lache [laːxə] пудлица и Lache [laxə] начин на смеење.
Германските согласки можат да ги формираат следниве диграфи (во пишувањето) и дифтонзи (во изговарањето). Забележете дека изговорот на некои од нив (ei, äu, eu) е многу поразличен од она што се очекува имајќи ги предвид буквите од кои се составени.
Пишување | ai, ei, ay, ey | au | äu, eu |
---|---|---|---|
Изговор | /aɪ̯/ | /aʊ̯/ | /ɔʏ̯/ |
Дијаграфот ie” генерално ја претставува фонемата /iː/ која не е дифтонг. Во повеќе варијанти /r/ на крајот на слогот се вокализира, но сепак појавата на самогласка по која следува вокализирано /r/ не се смета за дифтонг: Bär[bɛːɐ̯] мечка, er [eːɐ̯] тој, wir [viːɐ̯] ние, kurz [kʊɐ̯ts] кратко, Wörter [vœɐ̯tɐ] зборови.
Во повеќе варијанти од стандардниот германски имаат предност основите на зборовите кои започнуваат на самогласка.
Со приближно 25 фонеми, германскиот согласен систем експонира просечен број на согласки во споредба со други јазици. Една од најзабележителните е невообичаеното слеано /p͡f/. Подолу се прикажани сите согласки во јазикот.
Двоуснени | Уснено- забни | Венечни | Задно- венечни | Предно- непчени | Задно- непчени | Ресични | Гласилни | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Избувни | p3 b4 | t3 d4 | k3 ɡ4 | |||||
Слеани | pf | ts | tʃ (dʒ)5 | |||||
Струјни | f v | s z | ʃ (ʒ)5 | x1 | h | |||
Носни | m | n | ŋ | |||||
Приближни | l | j | ||||||
Вевни | r2 |
Германскиот јазик нема некои забни струјни согласки (како англиското th). Гласот th англискиот јазик сè уште го има преживеал во стариот горногермански и потоа исчезнал во германскиот јазик со промената на согласките помеѓу осмиот и десеттиот век. Некогаш е можно да се најде паралела помеѓу германскиот и англискиот јазик, со заменување на англиското th со d во германскиот. Thank на германски Dank, this на германски dies, that на германски das, thou (стара лична заменка за второ лице еднина) на германски du, think на германски denken, thristy на германски durstig и многу други примери.
Исто така, gh во германско-англиските зборови, изговорено на неколку различни начини во современиот англиски (како ф), често може да се поврзе со германското ch: to laugh-lachen, through i thorough-durch, high-hoch, naught-nichts и така натаму.
Голем дел од англискиот зборовен фонд е сроден со германските зборови, иако заедничкото потекло може да биде прилично неразбирливо поради бројните промени во фонетиката (на пример промената на согласките во горногерманскиот), значење и правопис.
На пример: Промената на p→ff во горногерманскиот доведе до некакво сродство на германскиот Schiff и англискиот ship
Англискиот има многу заемки од германскиот и тоа најчесто без никакви промени во пишувањето.
Германски збор | Англиска заемка | Значење на германскиот збор |
---|---|---|
Angst | angst | страв |
Ansatz | ansatz | почеток/ запис |
Anschluss | anschluss | врска / пристап / присоединување |
Automat | automat | автоматска машина/автомат |
Bildungsroman | bildungsroman | новела во која се зборува за личниот развој или образование на главниот лик |
Blitz | Blitz | блесок / молскавично |
Delikatessen | delikatessen/delicatessen | вкусна храна |
Doppelgänger | doppelgänger | некој да личи на некој друг |
Edelweiß | edelweiss | цвеќето еделвајс (рунолист) |
Fest | fest | славење/празник |
Gedankenexperiment | Gedankenexperiment | измислен експеримент |
Geländesprung | gelandesprung | скокање во воздух со алпинистичка опрема |
Gemütlichkeit | gemuetlichkeit | љубезност/срдечност/друштвеност |
Gestalt | Gestalt | форма или облик / шема |
Gesundheit! | Gesundheit! (Amer.) | здравје / На здравје! (кога некој кива) |
Heiligenschein | heiligenschein | метео. „сонцето сјае“ |
Hinterland | hinterland | простор зад фронталната линија |
kaputt | kaput | нешто не е во согласност со редот/не работи |
Katzenjammer | katzenjammer | мамурлак/некој е мамурен |
Kindergarten | kindergarten | детска градинка (може да биде и претшколска) |
Kitsch | kitsch | кич, лажна уметност / нешто што е направено само за продажба |
Kraut | kraut | лековита билка/растение, а во некои дијалекти зелка |
Leitmotiv | leitmotif | лајтмотив, водечки мотив |
plündern (v.) | to plunder | лит. „присилно одземање на добра“ (вистинско значење „да се одзема мебел“) позајмено од страна на англискиот за во триесеттите години |
Poltergeist | poltergeist | лит. „гласови од дух" (артефактска сложенка, не е чисто германска) |
Realpolitik | realpolitik | дипломатија заснована повеќе на цели отколку на идеали |
Reich | reich | рајх, царство |
Rucksack | rucksack | ранец (Руцк→"Рüцкен" што значи "грб") |
Schadenfreude | schadenfreude | злорадост |
Sprachraum | sprachraum | лит. „место/соба/простор“: каде што се зборува одреден јазик |
Übermensch | ubermensch | натчовечко |
verklemmt | verklemmt | некој е повлечен / резервиран |
Waldsterben | waldsterben | изумирање на растителната природа |
Wanderlust | wanderlust | желба, задоволство или склоност за патување или пешачење |
Weltanschauung | weltanschauunge | лит. „сфаќање на светот“: идеологија |
Wunderkind | wunderkind | вундеркинд, лит. „чудо од дете“ |
Zeitgeist | zeitgeist | лит. „духот на времето“: духот на староста; трендот во тоа време |
Употребата и изучувањето на германскиот јазик се промовираат од страна на бројни организации. Гетеовиот институт (наречен по славниот германски писател Јохан Волфганг фон Гете) кој е поддржан од владата, цели кон тоа да го подобри познавањето на германската култура и јазик во европски рамки и низ светот. Ова се прави со одржување изложби и конференции со теми кои се поврзани со Германија и обезбедување пракса и туторство во изучувањето и употребата на германскиот јазик. На пример, во Гетеовиот институт се предава уверение за владеење на германски јазик.
Германската државна радио-телевизија Дојче веле (Deutsche Welle) е еквивалент на британскиот Би-Би-Си Ворлд сервис (BBC World Service) и овозможува радио и телевизиски пренос во Германија и многу други земји во светот.
Издание на Википедија — слободната енциклопедија на [[:{{{код}}}:| германски јазик]] |
This article uses material from the Wikipedia Македонски article Германски јазик, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Содржината е достапна под CC BY-SA 4.0 освен ако не е поинаку наведено. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Македонски (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.