Италија: држава во Јужна Европа

Се наоѓа во средината на Средоземното Море поради кое во голема мера има умерена сезонска и средоземна клима. Земјата опфаќа површина од 301.340 км² и има отворени копнени граници со Франција, Словенија, Австрија, Швајцарија и енклавските држави Ватикан и Сан Марино. Италија има територијална ексклава во Швајцарија (Кампионе) и морска ексклава во Туниското Море (Лампедуза и Линоза). Со околу 60 милиони жители, Италија е четвртата најнаселена земја членка на Европската Унија.

Италијанска Република Repubblica Italiana  (италијански)
Знаме Грб
Химна: Il Canto degli Italiani  (италијански) Песната на Италијанците
Местоположбата на  Италија  (темнозелена) – на Европскиот континент  (светлозелена и темносива) – во Европската унија  (светлозелена)
Главен град (и најголем)		Рим 41°54′N 12°29′E / 41.900° СГШ; 12.483° ИГД / 41.900; 12.483
Службен јазик		италијански
Демоним		Италијанци (Италијанец/Италијанка)
Уредување		Унитарна парламентарна уставна република
•	Претседател	Серџо Матарела
•	Премиер	Џорџа Мелони
•	претседател на Сенатот	Игнацио Ла Руса
•	Претседател на Комора на пратеници	Лоренцо Фонтана
Законодавство		Парламент
•	Горен дом	Сенат
•	Долен дом	Комора на пратеници
Формирање
•	Обединување	17 март 1861
•	Република	2 јуни 1946
•	Тековен устав	1 јануари 1948
пристапила во ЕУ		25 март 1957
Површина
•	Вкупна	301,340 км2 (71ва)
•	Вода (%)	1,24
Население
•	проценка за 2024 г.	▼ 58,721,000
•	Густина	201,3 жит/км2 (63та)
БДП (ПКМ)		проценка за 2024 г.
•	Вкупен	▲ $3.224 Трилиони
•	По жител	▲ $48,448
БДП (номинален)		проценка за 2024 г.
•	Вкупно	▲ $2.549 Трилиони
•	По жител	▲ $38,902
Џиниев коеф. (2018)		33.4 среден
ИЧР (2024)		▲ 0.913 многу висок · 25та
Валута		Евро (EUR)
Часовен појас		CET (UTC+1)
•	(ЛСВ)	CEST (UTC+2)
Се вози на		десно
НДД		.it
Повик. бр.		+39

Поради својата централна географска местоположба во Јужна Европа и Средоземјето, Италија историски е дом на огромен број народи и култури. Освен различните древни народи расфрлани низ денешна Италија, најмногу доминантно се индоевропските народи кои на полуостровот му го дале името, почнувајќи од класичната ера, Феникијците и Картагинците основале колонии главно во островска Италија. Грците основале населби во таканаречената Магна Грација во јужна Италија, додека Етрурците и Келтите живееле во централна и северна Италија, соодветно. Италијанското племе познато како Латини го формирале Римското Кралство во 8 век п.н.е., кое на крајот станало република. Римската Република првично ги освоила и ги асимилирала своите соседи на полуостровот, на крајот ги проширила и освоила делови од Европа, Северна Африка и Азија. До 1 век п.н.е., Римското Царство се појавило како доминантна сила во средоземниот слив и станало водечки културен, политички и религиозен центар на западната цивилизација, започнувајќи го Pax Romana, период од повеќе од 200 години, во кој италијанскиот закон, технологијата, економија, уметност и литература биле развиени. Италија останала татковина на Римјаните, чие наследство може да се забележи и во глобалната дистрибуција на културата, владите, христијанството и латиницата.

Во текот на раниот среден век, Италија претрпела општествено-политички колапс и варварски инвазии, но до 11 век многубројни сопернички градови-држави и поморски републики, главно во северниот и централниот регион на Италија, доживеале голем просперитет преку трговијата и банкарството, поставувајќи ја основата за модерниот капитализам. Овие главно независни држави служеле како главни трговски центри во Европа со Азија и Блискиот Исток, често уживајќи во поголем степен на демократија од поголемите феудални монархии кои се консолидирале низ цела Европа. Сепак, дел од централна Италија била под контрола на теократската Папска Држава, додека јужната Италија останла во голема мера феудална до XIX век, делумно како резултат на византиското, арапското, норманското, арагонското освојување на регионот. Ренесансата започнала во Италија и се проширила на остатокот од Европа, со што повторно се зголемил интересот за хуманизмот, науката, истражувањето и уметноста. Италијанската култура процветала и произвела познати научници, уметници. Во текот на средниот век, италијанските истражувачи откриле нови правци на Далечниот Исток и Новиот Свет, помагајќи ги Големите географски откритија. Сепак, комерцијалната и политичката моќ на Италија значително исчезнала со отворањето трговски патишта што го заобиколувале Средоземјето. Понатаму, вековите на меѓусебната борба меѓу италијанските градски држави, како што се Италијанските војни од 15 и 16 век, го оставиле регионот фрагментиран и подоцна бил освоен и понатаму поделен од европските сили, како што се Франција, Шпанија и Австрија.

До средината на XIX век, зголемувањето на италијанскиот национализам и повикот за независност од странската контрола довело до период на револуционерни политички немири. По векови на странска доминација и политичка поделба, Италија била речиси целосно обединета во 1861 година, со што Кралството Италија станало голема сила. Од крајот на XIX век до почетокот на XX век, Италија брзо била индустријализирана, имено на север, и стекнала колонијално царство, додека југот останал во голема мера сиромашен и исклучен од индустријализацијата. И покрај тоа што била една од главните победници во Првата светска војна, Италија влегла во период на економска криза и социјални превирања, што довело до појава на фашистичка диктатура во 1922 година. Учеството во Втората светска војна на страната на Сили на Оската завршило со воен пораз, економско уништување и италијанската граѓанска војна. По ослободувањето на Италија и зголемувањето на отпорот, земјата ја укинала монархијата, формирала демократска република и доживеала економски бум, станувајќи високо развиена земја.

Денес, Италија се смета за една од најпознатите културни и економски напредни земји во светот, со нејзино осмо економско рангирање по големина во светот и трето во Еврозоната по номинален БДП. Италија има шесто најголемо светско национално богатство, трета по големина златна резерва на Цнтралната банка и многу висок животен век. Земјата има истакната улога во регионалните и глобалните економски, воени, културни и дипломатски работи. Таа е и регионална сила и голема сила, и е рангирана како осма најмоќна воена сила во светот. Италија е основач и водечка членка на Европската Унија и член на бројни меѓународни институции, вклучувајќи ги ООН, НАТО, ОЕЦД, ОБСЕ, СТО, Г-7, Г-20, Средоземна Унија, Советот на Европа, Шенген зоната и многу други. Земјата во голема мера влијаела и придонесе за различни области, особено уметноста, музиката, литературата, филозофијата, науката и технологијата, модата, киното, кујната, спортот, како и судството, банкарството и бизнисот. Како одраз на нејзиното културно богатство, Италија е дом на најголем број објекти вклучени во списокот на светско културно наследство, и е петта најпосетена земја.

Праисторија и антички период

 

Етрурска фреска, 5 век п.н.е.

 

Пештерските куќи во Саси ди Матера се меѓу првите населени места во Италија кои датираат од палеолитот

Територијата на денешна Италија била населена пред околу 850.000 години во времето на долниот палеолит. Илјадници артефакти од времето на палеолитот биле пронајдени во Монте Поџоло, што ги прави најстарите докази за живеалиште на праисторискиот човек на полуостровот. Во праисторијата, Апенинскиот Полуостров и неговата површина била поинаква за разлика од денес. Така на пример островот Елба и Сицилија биле поврзани со копното, Венеција била плодна рамнина со влажна клима. Ископувањата низ цела Италија откриле присуство на неандерталците што датираат од периодот на палеолитот пред околу 200.000 години, додека современите луѓе се појавиле пред 40.000 години во Балзи Роки. Археолошки наоѓалишта од овој период ја вклучуваат пештера Адаура, Алтамура, Цепрано и Гравина вин Пулија.

Древните народи од пред-римската Италија - како што се Умбрите, Латините (од кои се појавиле Римјаните), Волските, Осканите, Самнитите, Сабините, Келтите, Лигурите, Венетите и многу други - биле индоевропски народи, повеќето од нив конкретно на италијанската група. Главните историски народи на евентуалното не-индоевропско или пред-индоевропско наследство ги вклучуваат Етрурците од централна и северна Италија, Елимите и Сиканите во Сицилија и праисториските Сардинци, од каде произлегла Нурагичката цивилизација. Други древни популации се од неодредени јазични семејства и од не-индоевропско потекло, меѓу кои и: Ретите и Камуните, познати по нивните Цртежи по долината на Валкамоника, најголемите збирки на праисториски петроглифи во светот. Добро сочувана природна мумија позната како Отзи, стара 5.000 години, била откриена во ледник во Јужен Тирол во 1991 година.

Првите странски колонизатори биле Фенекијците, кои првично основале колонии на брегот на Сицилија и Сардинија. Некои од нив наскоро станале мали урбани центри и биле развиени паралелно со грчките колонии. Помеѓу главните центри имало градови на Мотија, Зиз (денешено Палермо), Солунт на Сицилија и Нора, Сулчи и Тарос во Сардинија.

Помеѓу 17 и 11 век п.н.е. Микенските Грци воспоставиле контакти со Италија, а во 8 и 7 век п.н.е. формирале неколку грчки колонии ширум брегот на Сицилија и јужниот дел од Италијанскиот Полуостров, кој станал познат како Магна Грација. Грчката колонизација придонела за контакт со италијанските народи и нивните демократските владини форми и со издигнати уметнички и културни изрази. Географите единствено не се слагале околу тоа дали Сицилија спаѓала во составот на Голема Грција или не. Страбон сметал дека истата била во нејзиниот состав. Со колонизирањето на овие простори, Старите Грци ја пренеле нивната култура на овие простори, создавајќи независни полиси. Набргу на овие простори била развиена грчката култура од која подоцна произлегле латинската и италиската цивилизација. Најзначаен придонес од тоа време е создавањето на ново писмо. Грчката алфабета од страна на Етрурците била трансформирана во латиница. На ови простори живееле и работеле научници како Архимед, Питагора и Емпедокле.

Стар Рим

 

 

Рим, населба која се наоѓала околу една тврдина на реката Тибар во централна Италија, традиционално основан во 753 п.н.е., бил управуван во период од 244 години од страна на монархиски систем, првично со латинско и сабинско потекло, подоцна од страна на етрурски кралеви. Според античката традиција, во почетокот со Рим владееле седум кралеви чија власт не била наследна, туку секој од нив бил избиран во Сенатот и куријатското собрание. Пишаната историја од тоа време не може да се смета за веродостојна. Тие биле: Ромул, Нума Помпилиј, Тул Хостилиј, Анк Марциј, Тарквиниј Приск, Сервиј Тул и Тарквиниј Гордиот. Податоци за овој период во историјата на Рим се добиваат од несигурни антички легенди, кои во погoлем дел ги пренесува римскиот историограф Тит Ливиј (I век н.е.), како и од современите археолошки истражувања. Во 509 п.н.е., Римјаните го протерале последниот крал од нивниот град, фаворизирајќи влада на Сенатот и народот (СППР) и формирајќи олигархиска република.

Во текот на II век п.н.е. Републиката станала доминантна сила на Средоземјето, која постепено се ширела во поглед на државните територии и политичкото влијание, и кон хеленистичкиот Исток и кон “варварскиот“ Запад. На Истокот, каде што грчкиот јазик веќе бил јазик на политичката и културната елита, Римјаните вовеле нов систем на државна организација. И покрај тоа, културите и традициите на древните народи од Истокот, како што биле Египќаните, Еврeите, Сиријците и Грците, нивниот начин на живот изграден околу градските населби, просперитетот на трговијата и занаетчиството и другите богатства, опстанале, само што сега биле вклопени во римските државни рамки. По уништувањето на Картагина во 146 г. п.н.е. на западното Средоземје веќе немало поголеми и поорганизирани држави кои можеле да бидат на исто рамниште со Римската. Иако тоа не била првобитната намера, римските освојувања на Хиспанија, Галија и Британија, како и на африканските провинции, со текот на времето им ја донеле средоземната цивилизација и нејзините навики, како градскиот начин на живеење, градителските и техничките достигнувања и културата на пишуваниот збор. Иако и на запад постоеле грчки и феникиски колонии, културата на западниот дел на Римското Царство останала латинска. Исто така, Римјаните со текот на времето во својот систем ја инкорпорирале политичката елита на Западот, така што, за разлика од хеленистичкиот Исток, на Западот можеле да се најдат аристократски земјопоседнички фамилии. По поразувањето на Македонското и Селевкидското Царство во 2 век п.н.е. Римјаните станале доминантни во областа кај Средоземното Море. Освојувањето предизвикало спојување на римската и грчката култура.

Републиката била претворена во царство во времето на Октавијан Август. Римското Царство беше меѓу најмоќните економски, културни, политички и воени сили во светот на своето време, и едно од најголемите царствс во светската историја. На својаот врв, царството во времето на Трајан, опфаќало 5 милиони квадратни километри. Римското наследство длабоко влијаело врз западната цивилизација, обликувајќи го најголемиот дел од современиот свет; меѓу многуте наследства на римската доминација се широко распространетата употреба на романските јазици добиени од латинскиот, бројченот систем, современата западна азбука и календарот и појавата на христијанството како голема светска религија. Индо-римските трговски односи, почнувајќи од 1 век пр.н.е., сведочат за широка римска трговија во далечни региони; откриени се многу потсетници за трговија меѓу индискиот потконтинент и Италија.

Во бавното опаѓање од третиот век од н.е., царството се разделило на два дела во 395 година. Западното царство, под притисок на варварските инвазии, било уништено во 476 година, кога неговиот последен цар, Ромул Августул, бил соборен од страна на германскиот владетел Одоакар. Источната половина на царството преживеала уште илјада години.

Среден век

Историјата на Италијанскиот полуостров во текот на средновековниот период го опфаќа периодот помеѓу распаѓањето на Западното Римско Царство во 476 година и Италијанските војни од 1494 до 1559 година, кое резултирало до паѓање на териториторијата на денешна Италија под странска доминација, во прво време под Хабсбуршка Шпанија.

 

Доцната антика во Италија се задржала до 7 век во рамките на Кралството на Остроготите, Јустинијанова Византија и Византиското папство до средината на 8 век. Според некои историчари, средниот век во Италија започнал со слабеењето на Византија под притисок на муслиманските освојувања и паѓањето на Равенскиот ерзархат под Ломбардска власт во 751 година. Ломбардската власт завршила со инвазијата на Карло Велики во 773 година, преку основање на Кралство Италија и Папска Држава. Овој чин претставувал главниот политички конфликт во Италија во текот на следните векови, меѓу папата и на светиот римски цар, што кулминирал со конфликтот меѓу папа Григориј VII и Хајнрих IV и неговото т.н. Патување до Каноса во 1077 година.

Во 11 век започнал политичкиот развој во Италија, трансформацијата на средновековните комуни во моќни градови-држави според моделот на античките римски републики. Најзначајни од нив биле Република Венеција, Република Фиренца, Република Џенова, Република Пиза и други, кои го отвориле патот за италијанската ренесанса. Од друга страна, италијанските градови-држави биле во состојба на постојана војна, учествувајќи како и во постојаните конфликти меѓу папата и Светото Римско Царство. Секој град бил наклонет кон една или друга фракција, но и внатрешно биле поделени на гвелфи (поддржувачи на папата) и гибелини (поддржувачи на царот). Од 13 век, овие војни сè повеќе се воделе со платеници, кои довеле до создавање на италијанската институцијата Кондотиер. По три децении на војните во Ломбардија помеѓу Војводство Милано и Република Венеција, бил потпишан договор од Лоди според кој била формирана т.н. Италијанска лига, која довела до релативен мир за регионот за првпат од неколку векови. Овие пет сили биле поморските републики на Венеција и Фиренца, чии поморски сили доминирале на источниот и западниот брег на полуостровот додека територијално Миланското војводство и Папската Држава доминирале во северниот и централниот дел на Италија, и Кралството Неапол во јужниот дел.

Несигурната рамнотежа помеѓу овие сили дошла до својот крај во 1494 кога војвода од Милано Лудовико Сфорца побарал помош од францускиот крал Шарл VIII во неговиот конфликт против Венеција, што довело до започнување на Италијанската војна од 1494-98. Како резултат на тоа, Италија станала бојно поле на големите европски сили за следните шеесет години, со кулминација во Италијанската војна од 1551-1559 година, кога Хабсбуршка Шпанија станала доминантна сила во Италија. Хабсбуршката династија со Италија владеела до инвазијата на Италија од страна на Наполеон во 1796 година.

Нов век

Обединување

 

По револуцијата од 1848 г., Италија останала политички и економски расцепкана на повеќе самостојни државички. И покрај политичката расцепканост, во Италија сè повеќе се развивало капиталистичкото стопанство со што економски јакнела буржоазијата која станала носител на националното движење. За обединување на Италија постоеле две гледишта. Едното го застапувала крупната буржоазија на Сардинското кралство на чело со Камило Кавур, кој настојувал да ја обедини Италија по дипломатски пат, со помош од големите сили. За таа цел ја вовлекол Сардинија во Кримската војна (1853-1856 г.). Како награда за тоа од францускиот император Наполеон III ги добил Савоја и Ница. Во 1859 г. Сардинија и Франција ја нападнале Австрија која ја држела северна Италија. Австрија била поразена кај Маџенто и Солферино. Ужасите од таа војна и страдањето на ранетите војници биле повод швајцарскиот лекар Анри Динан во Женева да предложи создавање на меѓународна организација - Црвен крст, чија цел ќе биде давање помош на сите кои се во неволја. Во 1863 г. овој предлог бил прифатен и во чест на Динан, 8 мај, неговиот роденден бил прогласен за меѓународен ден на Црвениот крст. Второто гледиште за обединување на Италија го застапувал ситната буржоазија, интелигенцијата, селаните и работниците, кои сакале обединувањето да дојде по револуционерен пат, а Италија да се оформи како демократска република. Претставници на ова гледиште биле Џузепе Мацини, идеологот на движењето и Џузепе Гарибалди, организатор и водач на револуционерни одреди од доброволци. Поразот на австриската војска предизвикал револуционорното движење да се прошири во сите италијански области. Во 1860 г. на Сицилија започнало востание. На востаниците на помош им дошол Гарибалди со своите доброволци. Востаниците ги победиле Бурбоните и ја ослободиле Сицилија со што го прогласиле обединувањето на Сардинското царство, а во 1861 г. било прогласено обединување како италијанско кралство, на чело со кралот Виктор Емануел II. Надвор од кралството останале папската држава и венециската област. Борбите за целосно ослободување продолжиле за време на австриско-пруската војна од 1866 г. и за време на француско-пруската војна од 1870 г, кога Прусија ја разбила Франција, главниот заштитник на папата. Италија го искористила тоа и ја присоединила папската држава со што завршило и нејзиното обединување. Престолнина станал градот Рим, но наместо демократска република таа станала буржоаска монархија со агресивна политика.

Монархистичка Италија

 

 

Новото Кралство Италија добило статус на Голема сила. Бидејќи Северна Италија била индустријализирана, јужните и руралните области на северот останале недоволно развиени и пренаселени, принудувајќи милиони луѓе да мигрираат во странство и да поттикнат голема и влијателна дијаспора. Италијанската социјалистичка партија постојано се зголемувала.

Во 1913 година, било усвоено универзалното право на глас. Предвоениот период во кој доминирал Џовани Џолити, премиер во пет мандати помеѓу 1892 и 1921 година, се одликувал со економска, индустриска и политичко-културна модернизација на италијанското општество. Почнувајќи од последните две децении на XIX век, Италија се развила во колонијална сила, освојувајќи ги Сомалија, Еритреја, подоцна Либија и Додеканезите. Од 2 ноември 1899 до 7 септември 1901, Италија, исто така, учествувала како дел од Сојузот на осумте нации за време на Боксерското востание во Кина.

Италија била во сојуз со Германското и Австроунгарското Царство од 1882 година како дел од Тројната алијанса. Меѓутоа, нацијата имала свои замислени територии на австриска територија во Трентино, Австриското приморје, Фиум (Риека) и Далмација. Рим имал таен пакт со Франција, ефикасно поништувајќи ја својата улога во Тројната алијанса.. На почетокот на непријателствата, Италија одбила да даде војници, тврдејќи дека Тројниот сојуз е одбранбен и дека Австроунгарија е агресор. Австроунгарската влада започнала преговори за да обезбеди италијанска неутралност, нудејќи ја француската колонија Тунис за возврат. Сојузниците направиле контра понуда во која Италија ќе го добие Јужен Тирол, австриското крајбрежје и територија на далматинскиот брег по поразот на Австроунгарија. Ова било формализирано со Договорот од Лондон. Понатаму охрабрена од сојузничката инвазија на Турција во април 1915 година, Италија се приклучила на Тројната Антанта и објавила војна на Австроунгарија на 23 мај. Петнаесет месеци подоцна, Италија објавила војна против Германија

Италијанците имале бројна супериорност, но оваа предност била изгубена не само поради тешкиот терен во кој се водеа борбите, туку и поради користените стратегии и тактики.. Маршал Лујџи Кадорна, верен поборник на фронталниот напад, имал соништа да се пробие на словенечкото плато, да ја преземе Љубљана и да се закани на Виена.

На фронтот во Трентино, Австроунгарците го искористиле планинскиот терен, кој го фаворизирал бранителот. По првичното стратешко повлекување, фронтот останал во голема мерка непроменет. Австроунгарците спровеле противнапад кон Верона и Падова, во пролетта 1916 година (Штрафекседиција), но имале мал напредок. Почнувајќи од 1915 година, Италијанците под водство на Кадорна спровеле единаесет офанзиви на фронтот Изонцо по реката Изонцо, североисточно од Трст. Сите единаесет навреди биле одбиени од страна на Австроунгарците, кои се наоѓале на повисокиот терен. Во летото 1916 година, по Битката кај Добердо, Италијанците го зазеле градот Гориција. По оваа мала победа, фронтот останал статичен повеќе од една година, и покрај неколку италијански офанзиви, центрирани на Бањашице и Карстното плато источно од Гориција.

Централните сили започнале напад на офанзива на 26 октомври 1917 година, предводена од Германците. Тие постигнале победа во Капорето. Италијанската армија се повлекла на повеќе од 100 километри за да се реорганизира, стабилизирајќи го фронтот на реката Пијава. Бидејќи италијанската армија претрпела големи загуби во Битката кај Капорето, италијанската влада ги повикала да се оружат итн. '99 момчиња (Ragazzi del '99), односно сите мажи родени 1899 и претходн. Во 1918 година, Австроунгарците не успеале да се пробијат во низа битки кај Пијава и конечно биле решително поразени во Битката кај Виторио Венето во октомври истата година. На 1 ноември, италијанската морнарица уништила голем дел од австроунгарската флота стационирана во Пула, спречувајќи ја да се предаде на новата држава на Словенците, Хрватите и Србите. На 3 ноември, Италијанците го нападнале Трст од морето. Истиот ден, било потпишано примирјето на Вила Џусти. До средината на ноември 1918 година, италијанската војска го окупирала целиот поранешен австриски приморски реон и ја презела контролата над делот од Далмација, за кој во Лондон бил загарантиран за Италија. До крајот на непријателствата во ноември 1918 година, адмиралот Енрико Мило се прогласил за гувернер на Италија во Далмација. Австроунгарија се предала на 11 ноември 1918 година.

Фашистичка Италија

 

 

Социјалистичките вознемирувања што следеле по уништувањето на Големата војна, инспирирани од Руската револуција, довеле до контрареволуција и репресија низ цела Италија. Либералната установа, плашејќи се од револуција во советски стил, започнала да ја поддржува малата Национална фашистичка партија, предводена од Бенито Мусолини. Во Италија дошло до првата појава на фашизмот со доаѓањето на власт на фашистичкиот диктатор Бенито Мусолини по Маршот на Рим во октомври 1922. По настанот, Мусолини бил поставен за премиер на земјата. Во текот на следните неколку години, Мусолини ги забранил сите политички партии и ги ограничил личните слободи, формирајќи диктатура. Овие акции привлекле меѓународно внимание и на крајот инспирирале слични диктатури како што биле оние во Нацистичка Германија и Шпанија.

Во 1935, Мусолини ја нападнал Етиопија и ја основал Италијанска Источна Африка, што резултирало со меѓународно отуѓување и водење до повлекување на Италија од Лигата на народите; Италија се здружила со Нацистичка Германија и Царство Јапонија и силно го поддржала Франциско Франко во граѓанската војна во Шпанија. Во 1939 година Италија ја анектирала Албанија, де факто протекторат со децении. Италија влегла во Втората светска војна на 10 јуни 1940 година. Откако првично напредувала во британски Сомалиленд, Египет, Балканот и источните фронтови, Италијанците биле поразени во Источна Африка и Северна Африка. На 27 септември 1940 Германија, Јапонија и Италија во Берлин го потпишале Тројниот Пакт, со што Оската и официјално била формирана.

На 29 октомври 1940 Италија ја започнала Грчко-Италијанската Војна, која завршила на 23 април 1941 со победа на Грција. Италијанските трупи биле принудени да се повлечат назад во Албанија. Кратко по ова, британски сили од Комонвелтот започнале офанзиви против Египет и териториите окупирани од страна на Италија во источна Африка. Кон почетокот на 1941, италијанските сили биле принудени да се повлечат во Либија, по што Черчил наредил испраќање на трупи од Африка во Грција во форма на воена помош. Италијанската морнарица исто така претрпела значајни порази од кралската морнарица во Битката кај Таранто, каде што изгубила 3 воени бродови, а и подоцна претрпела загуби во Битката за Кејп Матапан. Германија наскоро интервенирала за да и помогне на Италија. Хитлер испратил германски трупи во Либија во февруари 1941 и кон крајот на март 1941 започнале офанзива против ослабените сили на Комонвелтот. По поразот на Силите на Оската во Африка, Сојузниците започнале офанзива во Италија.

Во Средоземното Море, Сојузниците ја започнале Инвазијата на Сицилија, која траела од 9 јули до 17 август 1943, а завршила со победа на Сојузниците. Нападот на италијанското тло, заедно со претходните неуспеси на режимот на Бенито Мусолини придонеле за негово апсење кон крајот на јули 1943. По окупацијата на Сицилија, Сојузниците ја започнале Инвазијата на Италија, која траела од 3 септември до 16 септември 1943, а завршила со победа на Сојузниците, додека во меѓувреме Италија капитулирала на 8 септември 1943. По капитулацијата на Италија, Германија реагирала со разоружување на италијанските војници на териториите неокупирани од страна на Сојузниците, преземање контрола врз италијанските територии сè уште неокупирани од страна на Сојузниците и поставување серии на одбранбени линии. На 12 септември 1943 германски тим на воени специјалци го ослободиле Мусолини, по што тој ја формирал марионетската држава Социјална Република Италија на северните делови од Италија тогаш под окупација на Германија. Сојузниците се бореле низ повеќе одбранбени линии, сè додека не стигнале до главната германска одбранбена линија кон средината на ноември 1943, уште попозната како Зимската Линија. Битката за Монтекасино траела од 17 јануари до 18 мај 1944, а завршила со стратешка победа на Сојузниците. Битката за Анзио, уште попозната како Операција Шингл траела од 22 јануари до 5 јуни 1944, а завршила со победа на Сојузниците. Кон крајот на мај 1944, со успешниот тек на овие две офанзиви, германските сили биле принудени да се повлечат, по што на 4 јуни 1944 Рим бил заземен од страна на силите на Сојузниците.

Непријателствата завршиле на 29 април 1945 година, кога германските сили во Италија се предле. Речиси половина милион Италијанци (вклучувајќи цивили) загинале во конфликтот, а италијанската економија била уништена. Приходот по глава на жител во 1944 година бил на најниска точка од почетокот на XX век.

Републиканска Италија

 

Италија станала република по референдумот што се одржал на 2 јуни 1946 година. Ова исто така било и првпат италијанските жени да имаат право да гласаат. Синот на Виктор Емануел III, Умберто, бил принуден да се откаже и бил прогонет. Уставот бил одобрен на 1 јануари 1948 година. Според Договорот за мир со Италија од 1947 година, поголемиот дел од Венеција-Џулија бил загубен, а подоцна и Слободната територија Трст била поделена меѓу двете држави. Италија, исто така, ги загубила сите свои колонијални поседи. Во 1950 година, италијанскиот Сомалиленд бил доделен како територија на Обединетите нации под италијанска администрација до 1 јули 1960 година.

Стравувањата во италијанскиот електорат за евентуално преземање на комунистите се покажале пресудни за првите парламентарни избори, на 18 април 1948 година, кога христијанските демократи, под водство на Алчиде Де Гаспери издвојувале убедлива победа. Како резултат на тоа, во 1949 година Италија станала членка на НАТО. Маршаловиот план помогнал да се заживее италијанската економија, која до крајот на 1960-тите имала период на одржлив економски пораст кој најчесто се нарекувал „Економско чудо. Во 1957 година, Италија станала основач на Европската економска заедница (ЕЕЗ), која стана членка на Европската унија (ЕУ) во 1993 година. на Договорот од Рим на 25 март 1957 година, создавајќи ја Европската економска заедница, претходник на денешната Европска Унија. Италија е основач на сите институции на ЕУ.

Од крајот на 1960-тите до почетокот на 1980-тите, земјата доживеала годините економска криза (особено по нафтената криза од 1973 година), распространети социјални конфликти и терористички масакри спроведени од спротивставени екстремистички групи, со наводно учество САД и советската разузнавачка служба. Кулминација бил атентатот на водачот на Христијанската демократка партија, Алдо Моро во 1978 година и масакрот во железничката станица во Болоња во 1980 година, каде што 85 лица загинале.

 

Во 1980-тите, за првпат од 1945 година, две влади биле предводени од нехристијански-демократски премиери: еден републиканец (Џовани Спадолини) и еден социјалист (Бетино Кракси); сепак, христијанските демократи останале главната владина партија. За време на владата на Кракси, економијата се опоравила и Италија станала петта по големина индустриска нација во светот, откако во 70-тите години влегла во Г-7. Сепак, како резултат на неговите политики за трошење, италијанскиот национален долг пораснал, што наскоро поминал и 100% од БДП на земјата.

Италија се соочила со неколку терористички напади помеѓу 1992-1993 година, извршени од сицилијанската мафија, како последица на неколку доживотни казни изречени за време на т.н. „Макси процеси“ како и на новите мерки против мафијата што ги започнала владата. Во 1992 година, два големи динамитни напади ги убиле судиите Џовани Фалконе (23 мај во бомбашкиот напад на Капачи) и Паоло Борселино (19 јули во бомбашкиот напад Виа Де Амелио). Една година подоцна (мај-јули 1993) туристичките места биле нападнати, како што се Виа деи Георгофили во Фиренца, Виа Палестро во Милано и Пјаца Сан Џовани и Виа Сан Теодоро во Рим, оставајќи 10 мртви и 93 повредени и предизвикувајќи голема штета на културното наследство, како што е галеријата Уфици. Католичката црква отворено ја осудила мафијата, а две цркви биле бомбардирани и еден свештеник бил застрелан во Рим. Исто така во почетокот на деведесеттите години, Италија се соочила со значителни предизвици, бидејќи гласачите - разочарани од политичката парализа, масивниот јавен долг и големиот корупциски систем откриен од истрагата „Чисти раце“, побарале радикални реформи. Во скандалите биле вклучени сите поголеми партии, но особено оние во владината коалиција: Христијанските демократи, кои владееле речиси 50 години, биле подложени на тешка криза и на крајот распуштени, поделени во неколку фракции. Комунистите се реорганизирале како социјалдемократска сила. Во текот на 1990-тите и 2000-тите, централно-десничарската (во која доминирал медиумскиот магнат Силвио Берлускони) и централно-левичарските коалиции (предводени од универзитетскиот професор Романо Проди) наизменично ја управувале земјата.

Во доцните 2000-ти, Италија била сериозно погодена од Големата рецесија. Економската криза била еден од главните проблеми што го принудиле Берлускони да поднесе оставка во 2011 година. Владата на конзервативниот премиер била заменета со кабинетот на Марио Монти. По општите избори во 2013 година, заменик-секретарот на Демократската партија Енрико Лета формирал нова влада на чело на коалицијата од десничари и левичари. Во 2014 година, предизвикан од новиот секретар на Матео Ренци, Лета поднел оставка и бил заменет од Ренци. Новата влада започнала важни уставни реформи, како што е укинувањето на Сенатот и новиот изборен закон. На 4 декември уставната реформа била одбиена на референдум и Ренци поднел оставка по неколку дена на 12 декември; Министерот за надворешни работи, Паоло Џентилони, бил назначен за нов премиер.

Италија била погодена од европската миграциона криза во 2015 година, бидејќи станала влезна точка и водечко одредиште за повеќето баратели на азил кои влегуваат во ЕУ. Од 2013 година, земјата примила повеќе од 700.000 мигранти и бегалци, главно од потсахарска Африка, што предизвикало голем притисок од јавноста и зголемена поддршка за екстремните десничари и евроскептичните политички партии. По изборите во 2018 година, универзитетскиот професор Џузепе Конте станал премиер на чело на популистичката коалиција. На негово место во 2021 г. дошол партиски независниот Марио Драги.

 

Италија се наоѓа во Јужна Европа, помеѓу ширините 35° и 47° С, и должина 6° и 19° Е. На север, Италија граничи со Франција, Швајцарија, Австрија и Словенија. На југ се состои од целиот италијански полуостров и двете средоземни острови Сицилија и Сардинија (двата најголеми острови на Средоземјето), покрај многу помали острови. Суверените држави Сан Марино и Ватикан се енклави во Италија, додека Кампионе д’Италија е италијански ексклав во Швајцарија.

 

Монблан во Аостинска Долина.

 

Апенини.

 

Вернаца, едно од петте села на „Чинкве Тере“ во Лигурија.

Вкупната површина на земјата е 301.230 км², од кои 294.020 км² копнои 7.210 км² вода. Вклучувајќи ги и островите, Италија има крајбрежје и граница на 7.600 километри на Јадранското, Јонското и Тиренското Море (740 километри), а границите се делат со Франција (488 километри), Австрија 430 км, Словенија (232 км) и Швајцарија (740 км)). Сан Марино (39 км) и Ватикан (3.2 км), двете енклави, го сочинуваат остатокот.

Апенинските планини го формираат столбот на полуостровот, а Алпите го формираат поголемиот дел од својата северна граница, каде што највисоката точка во Италија се наоѓа на Монте Бјанко (4.810 метри). По, најдолгата река во Италија (652 километри), тече од Алпите на западната граница со Франција и ја преминува рамнината Падската низина на патот кон Јадранското Море. Најголеми езера се: Гарда (367,94 км²), Маџоре (212,51 км², чиј мал северен дел е Швајцарија), Комо (145,9 км²), Тразименско Езеро (124.29 км²) и Болсена (113.55 км²).

Иако земјата го вклучува италијанскиот полуостров, соседните острови и поголемиот дел од јужниот алпски басен, дел од територијата на Италија се протега надвор од алпскиот басен, а некои острови се наоѓаат надвор од евроазискиот континентален појас.

Води

 

Делфини во Тиренско Море

 

Фламинго на реката По

Четири различни мориња го опкружуваат Италијанскиот Полуостров: Јадранското Море на исток, Јонското Море на југ и Лигурското Море и Тиренското Море на запад.

Повеќето од реките на Италија се влеваат или во Јадранското Море, како што се По, Пијава, Адиџе, Брента, Талглијаменто и Рено, или во Тиренското Море, како Арно, Тибар и Волтурно. Водите од некои погранични општини (Ливињо во Ломбардија, Сан Кандидо во Трентино-Јужен Тирол) се влеваат во Црното Море преку Драва, притока на Дунав, и водите од Лаго ди Леи во Ломбардија во Северното Море преку сливот на Рајна.

Во северниот дел на земјата се наоѓаат неколку морски езера, од кои најголемото е Гарда (370 км²). Други познати езера се Маџоре (212,51 км², чиј мал северен дел е Швајцарија), Комо (145,9 км²), Изео, Идро итн. Други значајни езера на Италијанскиот полуостров се Тразименско Езеро (124.29 км²), Болсена (113.55 км²), Брачано, Вико, Варано итн.

Вулканологија

 

 

Земјата се наоѓа на местото каде се среќаваат Евроазиската и Африканската Плоча, што доведува до значителна сеизмичка и вулканска активност. Во Италија има 14 вулкани, од кои четири се активни: Етна, Стромболи, Вулкано и Везув. Последниот е единствениот активен вулкан во континентална Европа и е најпознат по уништувањето на Помпеја и Херкуланеум во ерупцијата во 79 година. Неколку острови и ридови се создадени со вулканска активност, а сè уште постои голема активна калдера северозападно од Неапол.

Високата вулканска и магматска активност е поделена на провинции:

• Магматска: Токсана (Кимини, Толфа и Амијата);
• Магматска: Лацио (Волсини, Вико Нел Лацио, Монти Албани, Рокамонфина);
• Ултра-алкален: Умбрија (Сан Венанцо, Купаело и Полино)
• Вулканско ѕвоно (Везув, Кампи Флегреи, Искја);
• Ветрен лак и Тиренски басен (Еолски Острови и Тиренски плажи);
• Африканско-јадранска Авампа (Сицилиски Проток, Фердинандеа, Етна и планината Вултуре).

Италија била првата земја која започнала да користи геотермална енергија за производство на електрична енергија. Високиот геотермален градиент што е дел од полуостровот ја прави потенцијална во овој сектор. Истражувањата спроведени во 1960-тите и 1970-тите ги идентификувале потенцијалните геотермални полиња во Лацио и Тоскана, како и во повеќето вулкански острови.

Животна средина

По брзиот индустриски раст, Италија долго време се спротивставувала на проблемите со животната средина. По неколку подобрувања, денес се рангира на 84. место во светот за еколошка одржливост. Националните паркови опфаќаат околу 5% од земјата. Во последната деценија, Италија станала една од водечките светски производители на обновлива енергија, рангирајќи ја на четвртото место по инсталирани сончеви енергетски капацитети и шести најголем носител на капацитет за ветер во 2010 година. Обновливите енергии сочинуваат околу 12% од вкупната потрошувачка на примарна и финална енергија во Италија, со идна целна акција поставена на 17% за 2020 година. Сепак, загадувањето на воздухот останува сериозен проблем, особено во индустриализираниот север, достигнувајќи го десеттото највисоко ниво во светот на индустриските емисии на јаглерод диоксид во 1990-тите. Италија е дванаесетти најголем производител на Јаглерод диоксид. Големиот сообраќај и застојот во најголемите области на метрополите продолжуваат да предизвикуваат сериозни проблеми во врска со животната средина и здравјето.

Многу водни текови крајбрежни делови исто така биле загадени од индустриската и земјоделската активност, додека поради зголемувањето на нивото на водата, Венеција редовно е поплавена во последниве години. Отпадот од индустриска активност не секогаш се отстранува со правни средства и истото довело до трајни здравствени ефекти врз жителите на погодените области, како што е случајот со катастрофата Севезо. Земјата, исто така, управувала со неколку јадрени реактори меѓу 1963 и 1990 година, но, по несреќата во Чернобил и референдумот за ова прашање, била прекината јадрената програма, одлука што ја отфрлила владата во 2008 година, планирајќи да изгради четири атомски централи со француска технологија.

Сечењето на шумите и слабите политики за управување со земјиштето довеле до значителна ерозија во сите планински региони во Италија, до големи еколошки катастрофи како што се поплавата на браната Вајонт во 1963 година, Сарното.

Клима

 

Кепенова класификација на климата за Италија.

 

Јужна Италија има средоземна клима

Поради местоположбата на полуостровот и главно планинската внатрешна конформација, климата на Италија е многу разновидна. Во повеќето од внатрешните северни и централни региони, климата се движи од влажна суптропска до влажна континентална и океанска клима. Особено, климата на географскиот регион По е претежно континентална, со сурови зими и жешки лета.

Крајбрежните области на Лигурија, Тоскана и поголемиот дел од југот генерално се вклопуваат во средоземниот климатски стереотип. Условите на крајбрежните области можат да бидат многу различни од повисоките места и долини во внатрешноста, особено во зимските месеци кога повисоките надморски височини имаат тенденција да бидат ладни, влажни и често снежни. Крајбрежните региони имаат благи зими и топли и генерално суви лета, иако ниските долини можат да бидат многу жешки во лето. Просечните зимски температури варираат од 0 °C на Алпите до 12 °C во Сицилија, па просечните летни температури се движат од 20 °C до над 25 °C. Зимите можат да варираат во голема мера низ целата земја со бавни, магливи и снежни периоди на север и поблаги сончеви услови на југ. Летото може да биде топло и влажно низ целата земја, особено на југ, додека северните и централните области може да доживеат повремени грмотевици од пролет до есен.

Италија е унитарна парламентарна република од 2 јуни 1946 година, кога монархијата била укината со уставниот референдум. Претседателот на Италија (Претседател на републиката), во моментов Серџо Матарела од 2015 година, е шеф на државата на Италија. Претседателот се избира за мандат од шест години од парламентот на Италија и некои регионални гласачи на заедничка седница. Италија има демократски устав, кој произлегува од работата на конститутивното собрание формирано од претставниците на сите антифашистички сили кои придонеле за поразот на нацистичките и фашистичките сили за време на Граѓанската војна.

Влада

 

Серџо Матарела
Претседател на Италија
од 2015

 

Марио Драги
Премиер на Италија
од 2021

Италија има парламентарна влада заснована на мешан пропорционален и мнозински гласачки систем. Парламентот е дводомен. Претставниците на двата органа на парламентот се бираат на избори, а се користи мешан состав. Премиерот е официјално претседател на Советот на министри односно шеф на владата на Италија. Премиерот и кабинетот ги именува претседателот на Република Италија и мора да бидат изгласани во парламентот за да стапат на функција. За да остане премиерот мора да ги помине и евентуалните понатамошни гласови на доверба или недоверба во Парламентот.

 

Премиерот е претседател на Советот на министри - кој има ефикасна извршна власт - и тој мора да добие одобрение од Советот за извршување на повеќето политички активности. Канцеларијата е слична на оние во повеќето други парламентарни системи, но водачот на италијанската влада не е овластен да побара распуштање на Парламентот на Италија.

Друга разлика со слични канцеларии е дека целокупната политичка одговорност за разузнавањето е доделена на претседателот на Советот на министри. Врз основа на тоа, премиерот има ексклузивна моќ за: координирање на разузнавачките политики, утврдување на финансиски ресурси и зајакнување на националната сајбер-безбедност, заштита на државни тајни, овластување на агентите за извршување на операции, во Италија или во странство.

Особеноста на италијанскиот парламент тоа што им се дава право на италијанските државјани кои живеат во странство да изберат 12 пратеници и 6 сенатори избрани во четири различни изборни единици во странство. Три најголеми политички партии во Италија се Движењето „Пет ѕвезди“, Демократската партија и Северна лига. За време на општите избори во 2018 година, овие три партии освоиле 614 од вкупно 630 места во Домот на делегатите и 309 од вкупно 315 во Сенатот. Форца Италија на Силвио Берлускони, која формирала централнодесничарска коалиција со Северна лига на Матео Салвини и Браќа на Италија на Џорџа Мелони, ги освоиле повеќето места без да добијат мнозинството во парламентот. Останатите места ги освоиле Движењето „Пет ѕвезди“, Демократската партија итн.

Закон и кривично право

 

Италијанскиот судски систем се заснова на римскиот закон, изменет со Наполеонскиот кодекс и подоцнежните закони. Врховниот суд е највисокиот суд во Италија за случаи на кривична и граѓанска постапка. Уставниот суд на Италија е иновација по Втората светска војна. Италијанскиот организиран криминал и криминалните организации се инфилтрирале во социјалниот и економскиот живот на многу региони во јужна Италија, од кои најозлогласена е Сицилијанската мафија, која подоцна се проширила во некои странски земји како Соединетите држави. Приходите на мафијата може да достигнат 9% од БДП на Италија of Italy's GDP..

Во извештајот од 2009 година се идентификувани 610 комуни кои имаат силно присуство во мафијата, каде што живеат 13 милиони Италијанци и 14,6% од италијанскиот БДП. Калабриската ’Ндрангета, денес најверојатно најмоќната злосторничка организација на Италија, придобива околу 3% од БДП на земјата. Сепак, 0,013 на 1.000 луѓе, Италија е само 47-та место по највисока стапка на убиства.

Спроведување на законот

 

Имплементацијата на законот во Италија е обезбедена од повеќе полициски сили, од кои пет се национални. Државната полиција или Polizia di Stato е цивилна национална полиција на Италија. Заедно со патролирањето, истражувањето и извршувањето на законот, таа ја надгледува безбедноста на сообраќајот. Карабинери е вообичаено име за Arma dei Carabinieri, жандармерија која исто така служи како воена полиција за италијанските вооружени сили.

Guardia di Finanza (Финансиска гарда) е корпус под надлежност на министерот за економија и финансии. Корпусот ја контролира финансиската, економската, судската и јавната безбедност. Polizia Penitenziaria (затворска гарда) управува со италијанскиот затворски систем и се справува со транспортот на затворениците.

Надворешни односи

 

Италија е основач на Европската економска заедница (ЕЕЗ), денес Европската Унија (ЕУ) и на НАТО. Италија била примена во Обединетите нации во 1955 година, и е член и силен поддржувач на голем број меѓународни организации, како што се Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД), Општ договор за царевини и трговија/Светска трговска организација (ГАТТ / СТО), Организација за безбедност и соработка на Европа (ОБСЕ), Советот на Европа и Средноевропската иницијатива. Нејзиното неодамнешно или претстојно свртување во ротирачкото претседателство на меѓународните организации ја вклучува Организацијата за безбедност и соработка на Европа во 2018 година, Г7 во 2017 година и Советот на ЕУ од јули до декември 2014 година. Италија исто така е постојана непостојана членка на Советот за безбедност на ОН.

Италија силно ја поддржува мултилатералната меѓународна политика, поддржувајќи ги Обединетите нации и нејзините меѓународни безбедносни активности. Од 2013 година, Италија распоредила 5.296 војници во странство, ангажирани во 33 мисии на ОН и НАТО во 25 земји во светот. Италија распоредила војници за поддршка на мировните мисии на ОН во Сомалија, Мозамбик и Источен Тимор и обезбедува поддршка за операциите на НАТО и ОН во Босна, Косово и во Албанија. Италија распоредила повеќе од 2.000 војници во Авганистан, во знак на поддршка на Операцијата за трајна слобода (ОЕФ) од февруари 2003 година.

Италија ги поддржува меѓународните напори за реконструкција и стабилизирање на Ирак, но го повлекла својот воен контингент од околу 3.200 војници до 2006 година, одржувајќи само хуманитарни оператори и друг цивилен персонал. Во август 2006 година Италија распоредила околу 2.450 војници во Либан за мировната мисија на Обединетите нации. Италија е еден од најголемите финансиери на Палестинскиот национален орган, кој придонесува со 60 милиони евра само во 2013 година.

Војска

 

 

Италијанската армија, морнарицата, воздухопловните сили и карабинерите колективно ги формираат италијанските вооружени сили, под команда на Врховниот одбранбен совет, со кој претседава Претседателот на Италија. Од 2005 година, воената служба е доброволна. Во 2010 година, италијанската војска имала 293.202 персонал на активна должност, од кои 114.778 Карабинери. Вкупните италијански воени трошоци во 2010 година се рангирани на десеттото место во светот, со 35,8 милијарди долари, што е еднакво на 1,7 отсто од националниот БДП. Како дел од стратегијата за споделуваoе на јадреното оружје на НАТО, во Италија се наоѓаат 90 јадрени бомби на САД Б61, сместени во воздухопловните бази.

Италијанската армија е национална копнена одбранбена сила, која броела 109.703 во 2008 година. Неговите најпознати борбени возила се борбеното возило Дардо, уништувачот на тенкови Центауро и Ариете, а меѓу авионите се хеликоптерот Мангстуста, во последните години распоредени во мисиите на ЕУ, НАТО и ОН. Исто така, располага со голем број оклопни возила Леопард 1 и М113.

Италијанската морнарица во 2008 година имала 35.200 активен персонал со 85 бродови и 123 авиони. Во поново време италијанската морнарица, членка на ЕУ и НАТО, учествува во многу коалициски мировни операции низ целиот свет.

Италијанските воздухопловни сили во 2008 година имале сила од 43.882 и оперирале 585 авиони, вклучувајќи 219 борбени авиони и 114 хеликоптери. Транспортната способност е загарантирана со флота од 27 C-130Js и C-27J Спартан.

Административна поделба

Италија е поделена на 20 региони, пет од овие региони имаат посебен автономен статус што им овозможува да донесуваат закони за некои од нивните локални прашања. Земјата е поделена на 14 метрополски градови (città metropolitane) и 96 провинции, кои пак се поделени на 7.960 општини (2018) (comuni).

Главен град на Италија е Рим. Градот има 2,877,215 жители. Со оваа бројка тој е четврти најнаселен град во Европската Унија.Градот се наоѓа во централно-западниот дел на Апенинскиот Полуостров. Низ Рим поминува реката Тибар. Се наоѓа во областа Лацио и е исто така главен град на оваа област.

 

Италија има голема напредна мешана капиталистичка економија, која е рангирана како трета по големина во Еврозоната и осма по големина во светот. Како основач на Г7, Еврозоната и ОЕЦД, се смета за една од најиндустријализираните земји во светот и водечка земја во светската трговија и извоз. Таа е високо развиена земја, со светски највисок квалитет на живот во светот во 2005 година ​​и 26-та според Индексот за човековиот развој. Земјата е позната по својот креативен и иновативен бизнис, голем и конкурентен земјоделски сектор (со најголемо производство на вино во светот), и позната по нејзините влијателни и квалитетни автомобили, машини, храна, дизајн и модната индустрија.

 

Италија е шестата најголема светска земја во производство, која се одликува со помал број глобални мултинационални корпорации од другите економии со слична големина и голем број динамични мали и средни претпријатија, кои се познати во неколку индустриски области, кои се столбот на италијанската индустрија. Земјата поседува производствен сектор кој често се фокусира на извозот на пазарите на ниши и луксузни производи, дека ако едната страна е помалку способна да се натпреварува со квантитетот, од друга страна е поспособна да се соочи со конкуренцијата од Кина и други нови азиски економии врз основа на пониски трошоци за работна сила, со производи со повисок квалитет. Италија е 7-тиот најголем извозник во светот во 2016 година. Нејзини најблиски трговски врски се со другите земји од Европската Унија, со коишто се спроведува околу 59% од нејзината вкупна трговија. Најголеми трговски партнери на ЕУ, според уделот на пазарот, се Германија (12,9%), Франција (11,4%) и Шпанија (7,4%).

 

Автомобилската индустрија е значаен дел од италијанскиот производен сектор, со над 144.000 фирми и речиси 485.000 вработени лица во 2015 година, и придонес од 8,5% на италијанскиот БДП. Fiat Chrysler Automobiles или FCA е моментално седмиот најголем производител на автомобили во светот. Земјата може да се пофали со широк спектар на реномирани производи, од многу компактни градски автомобили до луксузни суперкарки како што се Maserati, Lamborghini и Ferrari, кој бил оценет како најмоќниот светски бренд.

Италија е дел од европскиот Внатрешен пазар кој претставува повеќе од 500 милиони потрошувачи. Неколку домашни комерцијални политики се утврдени со договори меѓу членовите на Европската унија (ЕУ) и со законодавството на ЕУ. Италија ја вовела заедничката европска валута, еврото во 2002 година. Таа е членка на Еврозоната која претставува околу 330 милиони жители. Нејзината монетарна политика е поставена од Европската централна банка.

Италија била тешко погодена од финансиската криза од 2007-08, што ги влошило структурните проблеми на земјата. Ефикасно, по силниот раст на БДП од 5-6% годишно од 1950-тите до раните 1970-ти, и постепеното забавување во 1980-90-тите години, земјата речиси стагнирала во 2000-тите. Политичките напори за заживување на растот со огромни владини трошоци на крајот довеле до сериозен пораст на јавниот долг, кој изнесувал 131,8 отсто од БДП во 2017 година, и кој се рангирал како втор во ЕУ само по грчкиот. За сето тоа, најголемиот дел од италијанскиот јавен долг е во сопственост на национални субјекти, голема разлика помеѓу Италија и Грција, и нивото на долгот на домаќинствата е многу понизок од просекот на ОЕЦД.

Големата разделба меѓу северот и југот е главен фактор за социо-економската слабост. Тоа може да се забележи со огромната разлика во статистичкиот приход меѓу северните и јужните региони и општините. Најбогатата провинција, Алто Адиџе-Јужен Тирол, заработува 152% од националниот БДП по глава на жител, додека најсиромашниот регион, Калабрија, 61%. Стапката на невработеност (11,1%) е малку над просекот на Еврозоната, но дестабилизираната бројка изнесува 6,6% на северот и 19,2% на југ. Стапката на невработеност кај младите (31,7% во март 2018 година) е екстремно висока во споредба со стандардите на ЕУ.

Земјоделство

 

Според последниот национален попис на земјоделството, во 2010 година имало 1,6 милиони фарми (од 32,4% во 2000 година) кои покривале 12,7 милиони хектари (63% од нив се наоѓаат во Јужна Италија). Огромното мнозинство (99%) се семејни и мали, со просек од само 8 хектари. Од вкупната површина во земјоделска употреба (без шумарство), зрнестите полиња зафаќаат 31%, овоштарници од маслиново дрво 8,2%, лозови насади 5,4%, овошни насади 3,8%, шеќерна репка 1,7% и хортикултура 2,4%. Остатокот е првенствено посветен на пасиштата (25,9%) и житарици (11,6%).

Италија е најголемиот производител на вино во светот, и еден од водечките во маслиновото масло, овошјето (јаболка, маслинки, грозје, портокал, лимони, круши, кајсии, лешници, праски, цреши, сливи, јагоди и киви), зеленчук (особено артичока и домати). Најпознатите италијански вина се Кјанти и Бароло. Други познати вина се Барбареско, Барбера ди Асти, Брунело ди Монталчино, Фраскати, Монтепулчано д'Абруцо, Морелино ди Сканзано и пенливи вина како Францијакорта и Просеко. Квалитетните стоки во кои Италија специјализира, особено веќе споменатите вина и регионалните сирења, често се заштитени со сертификати за квалитет.

Инфраструктура

 

Во 2004 година, транспортниот сектор во Италија остварил промет од околу 119,4 милијарди евра, вработувајќи 935,700 лица во 153,700 претпријатија. Во однос на националната патна мрежа, во 2002 година имало 668.721 километри патишта во Италија, вклучувајќи 6.487 километри автопатишта, државни, но приватно управувани од Атлантиа. Во 2005 година, националната патна мрежа била користена од околу 34.667.000 патнички автомобили (590 автомобили на 1.000 луѓе) и 4.015.000 товарни возила.

Националната железничка мрежа, во државна сопственост и управувана од Рете Феровиарија Италијана, во 2008 година изнесувала 16.529 километри, од кои 11.727 километри се електрифицирани и на кои работат 4802 локомотиви и вагони.

Националната мрежа за внатрешни водни патишта опфаќала 1.477 километри пловни реки и канали во 2002 година. Во 2004 година имало околу 30 главни аеродроми, вклучувајќи ги и двата центри на Малпенза во Милано и Леонардо да Винчи во Рим и 43 големи пристаништа, вклучувајќи го и пристаништето во Џенова, најголемото и второ по големина во Средоземното Море. Во 2005 година Италија имала цивилна воздухопловна флота од околу 389.000 единици и трговска флота од 581 бродови. На Италија и е потребно да увезува околу 80% од своите енергетски потреби.

Италија не инвестира доволно за да го одржи снабдувањето со вода за пиење. Законот Гали, усвоен во 1993 година, имал за цел да го зголеми нивото на инвестиции и да го подобри квалитетот на услугите преку консолидирање на давателите на услуги, нивна поефикасност и зголемување на нивото на поврат на трошоците преку тарифни приходи. И покрај овие реформи, нивоата на инвестиции се намалиле и остануваат далеку од доволни.

Туризам

 

Италија е петта најпосетена земја во светот, со вкупно 52,3 милиони меѓународни пристигнувања во 2016 година. Вкупниот придонес од туризмот кон БДП (вклучувајќи ги и пошироките ефекти од инвестициите, синџирот на набавки и влијанијата предизвикани од доходот) изнесувал 162,7 милијарди евра во 2014 година (10,1% од БДП) и генерирал 1,082,000 работни места директно во 2014 година (4,8% од вкупната вработеност).

Италија е позната по своите културни и еколошки туристички правци и е дом на 54 објекти вклучени во списокот на УНЕСКО за светско наследство, најмногу во светот. Рим е трет најпосетен град во Европа и 12-ти во светот, со 9,4 милиони посети во 2017 година, додека Милано е 27-ми во светот со 6,8 милиони туристи. Покрај тоа, Венеција и Фиренца исто така се меѓу првите одредишта во светот.

 

На крајот на 2013 година, Италија имала 60.782.668 жители. Како резултат на густината на населението, 202 жители на квадратен километар, процентот е повисок од оној на повеќето западноевропски земји. Сепак, густината на населението е многу нееднаква. Најгусто населените области се регионот По (која опфаќа речиси половина од националното население) и градските области во Рим и Неапол, додека огромните региони како што се висорамнините на Алпите и Апенините, плажите на Базиликата и островот Сардинија се многу ретко населени.

 

Населението на Италија речиси двојно се зголемило во текот на XX век, но моделот на раст бил крајно нерамномерен поради големата внатрешна миграција од руралниот југ во индустриските градови на север, феномен што се случил како последица на италијанското економско чудо од 1950-1960-тите. Високата плодност и стапката на раѓање опстојувале до 1970-тите, по што започнале да опаѓаат. Населението брзо старее. На крајот на 2000-тите, еден од пет Италијанци бил над 65 години. Меѓутоа, во последниве години Италија забележала значителен пораст на наталитетот. Вкупната стапка на фертилитет, исто така, се искачила од најниско ниво од 1,18 деца по жена во 1995 година на 1,41 во 2008 година. Се очекува стапката да достигне 1,6-1,8 во 2030 година. Италија има петто најстаро население во светот, со средна возраст од 45,8 години.

Од крајот на 19 век до 1960-тите, Италија била земја на масовна емиграција. Помеѓу 1898 и 1914 година, врвните години на италијанската дијаспора, околу 750.000 Италијанци емигрирале секоја година. Дијаспората се однесува на повеќе од 25 милиони Италијанци и се смета за најголема масовна миграција на современо време. Како резултат на тоа, денес повеќе од 4,1 милиони италијански државјани живеат во странство, додека најмалку 60 милиони луѓе со полно или делумно италијанско потекло живеат надвор од Италија, особено во Аргентина, Бразил, Уругвај, Венецуела, САД, Канада, Австралија и Франција..

п р у Најголеми градови во Италија Проценка на ISTAT 31 декември 2014
	Бр.		Регион	Нас.	Бр.		Регион	Нас.
Рим   Милано	1	Рим	Лацио	2,872,021	11	Венеција	Венето	264,579	Неапол   Торино
	2	Милано	Ломбардија	1,337,155	12	Верона	Венето	260,125
	3	Неапол	Кампанија	978,399	13	Месина	Сицилија	240,414
	4	Торино	Пиемонт	896,773	14	Падова	Венето	211,210
	5	Палермо	Сицилија	678,492	15	Трст	Фурланија-Јулиска Краина	205,413
	6	Џенова	Лигурија	592,507	16	Таранто	Апулија	202,016
	7	Болоња	Емилија-Ромања	386,181	17	Бреша	Ломбардија	196,058
	8	Фиренца	Тоскана	381,037	18	Прато	Тоскана	191,002
	9	Бари	Апулија	327,361	19	Парма	Емилија-Ромања	190,284
	10	Катанија	Сицилија	315,601	20	Модена	Емилија-Ромања	185,148

Метрополски градови

Извор:

Имиграција

 

Во 2016 година, Италија имала околу 5.05 милиони странски жители, што сочинувале 8,3% од вкупното население. Податоците вклучуваат повеќе од половина милион деца родени во Италија за странски државјани - втора генерација имигранти, но не ги исклучуваат странските државјани кои подоцна стекнале италијанско државјанство. Во 2016 година, околу 201.000 луѓе стекнале италијанско државјанство (130.000 во 2014 година). Официјалните бројки, исто така, ги исклучуваат нелегалните имигранти, кои биле проценети во 2008 година најмалку 670.000.

Почнувајќи од раните 1980-ти, до тогаш лингвистичкото и културно хомогено општество, Италија започнала да привлекува значителни приливи на странски имигранти. По падот на Берлинскиот ѕид, а од неодамна и проширувањето на Европската унија во 2004 и 2007 година, големите бранови на миграција започнале од поранешните социјалистички земји во Источна Европа (особено Романија, Албанија, Украина и Полска). Подеднакво важен извор на имиграција е соседна Северна Африка (особено Мароко, Египет и Тунис), со зголемени миграции како последица на Арапската пролет. Понатаму, во последниве години се забележани растечки миграции од Азија и Тихиот Океан (особено Кина и Филипини) и Латинска Америка.

Во моментов, околу еден милион романски државјани (околу 10% од нив се етнички групи од ромскиот народ) се официјално регистрирани како жители во Италија, по што следат Албанците и Мароканците со околу 500.000. Бројот на нерегистрирани Романци е тешко да се процени, но Балканската мрежа за истражувачки извештаи во 2007 година посочила дека можеби имало половина милион или повеќе. Генерално, на крајот од 2000-тите странците родени во Италија биле: Европа (54%), Африка (22%), Азија (16%), Америка (8%) и Океанија (0.06%). Распределбата на имигранти е во голема мера нееднаква во Италија: 87% од имигрантите живеат во северните и централните делови на земјата (економски најразвиени обла сти), додека само 13% живеат во јужната половина на полуостровот.

Јазици

 

Офицвијалниот јазик во Италија е италијанскиот јазик, како што е наведено во рамковниот закон бр. 482/1999 и специјалниот статут на Трентино-Јужен Тирол, кој е усвоен со уставен закон. Постојат околу 64 милиони италијански говорници и уште 21 милиони, кои го користат како втор јазик. Италијански честопати се зборува во регионална смисла, а не со мешање на италијанските регионални и малцински јазици. Воспоставувањето национален образовен систем довело до намалување на варијациите на јазиците што се зборуваат низ целата земја во XX век. Стандардизацијата дополнително се проширила во 1950-тите и 1960-тите поради економскиот раст и порастот на медиумите и телевизијата (државниот радиодифузер РАИ помогна да се постави стандарден италијански јазик).

 

Официјално се признати дванаесет „историски малцински јазици“ (minoranze linguistiche storiche): албански, каталонски, германски, грчки, словенечки, хрватски, француски, франкопровансалски, фурлански, ладински, окситански и сардински. Четири од нив исто така уживаат и официјален статус во нивниот регион: француски во Аостинската Долина, германски во Јужен Тирол и Ладино, како и во некои делови од истата провинција и во делови од соседниот Трентино и словенечки во провинциите Трст, Гориција и Удине. Голем број на други етнолошки или јазици на УНЕСКО не се признаваат според италијанскиот закон. Како и Франција, Италија ја потпишала Европската повелба за регионални или малцински јазици, но не ја ратификувала.

Поради неодамнешната имиграција, Италија има значителни популации чиј мајчин јазик не е италијански, ниту регионален јазик. Според Италијанскиот национален институт за статистика, романскиот јазик е најчестиот мајчин јазик кај странските жители во Италија: речиси 800.000 луѓе го зборуваат романскиот јазик како прв јазик (21,9% од странските жители на возраст од 6 и повеќе години). Други преовладувачки мајчински јазици се арапски (зборуваат над 475.000 луѓе, 13.1% од странски жители), албански (380.000 луѓе) и шпански (255.000 луѓе).

 

 

 

 

Италија е дом на едни од најголемите, најстарите и богати цркви во светот. Катедралата во Фиренца, која има најголема куполна кула во светот; Базилика Свети Петар, најголемата католичка црква; Миланска катедрала, најголемата италијанска црква и трета по големина во светот; и Базилика Свети Марко, една од најдобрите примери на италијанско-византиска архитектура

Римокатолицизмот е најзастапената религија во земјата. Иако Римокатоличката црква е одвоена од државата, сè уште има важна улога во политичките работи на нацијата, делумно поради местоположбата на Светата столица во Ватикан, во рамките на Рим. 74,7% од Италијанците се римокатолици. Од 1985 година, не постои државна религија.

Светата столица, епископската јурисдикција на Рим, ја сочинува централната власт на Римокатоличката црква. Таа е признаена од страна на други субјекти на меѓународното право како суверен ентитет, предводен од папата, кој исто така е епископ на Рим, со кој може да се одржуваат дипломатски односи. Често, погрешно именуван како Ватикан, Светата столица не е исто лице како државата Ватикан, која настанала во 1929 година.

Во 2011, малцинските христијански верувања во Италија вклучувале околу 1,5 милиони православни христијани или 2,5% од населението, 500.000 Пентекосталци и Евангелисти, 251.192 Јеховини сведоци 30,000 Валдензи,, 25.000 Адвентисти на седмиот ден итн.

Една од најдолгите верски религиозни верски малцинства во Италија е јудаизмот, а Евреите биле присутни во Стариот Рим од пред Христовото раѓање. Италија со векови ги примала Евреите протерани од други земји, особено оние од Шпанија. Сепак, околу 20% од италијанските Евреи биле убиени за време на Холокаустот. Ова, заедно со емиграцијата што и претходела и следела по Втората светска војна, оставила само околу 28.400 Евреи во Италија.

Зголемената имиграција во последните две децении е придружена со зголемување на нехристијанските вери. Постојат повеќе од 800.000 следбеници на вери кои потекнуваат од индискиот потконтинент со околу 70.000 Сики. Во последните две декади, во Италија се населиле доста имигранти и како резултат на тоа околу 825.000 муслимани (1,4%) живеат во Италија, иако други проценки покажуваат дека има дури 1 милион муслимани.

Образование

 

Италијанското образование е бесплатно и задолжително од 6-14 години . Тоа се состои од прва етапа (основно училиште) која трае пет години и втора етапа (средно училиште) која трае осум години. Италија има и јавни и приватни образовни системи.

Основното образование трае пет години. Сè до средно образование, стандардната образовна програма е еднаква за сите: предметите кои се учат се исти без разлика дали си запишан во приватно или во државно училиште, освен во специјализираните училишта за ученици со посебни потреби.

Средното образование е поделено на две нивоа: Медие инфериори (тригодишно средно образование) и Медие супериори (средно образование). Првото ниво на средно образование трае три години и се состои од испит на крајот од третата година; второто ниво трае пет години (стручното трае три години). Секое ниво содржи испит на крајот на последната година кој мора да се положи со цел да се запишеш на следното ниво.

Ситуацијата на средното образование се менува бидејќи постојат неколку видови на училишта кои се разликуваат по предметите и активностите. Главните училишта се лисео, техничко и стручно училиште. Сите средни училишта кои траат пет години одобруваат пристап до завршен испит наречен државен испит или матура. Овој испит се полага во јуни и јули и со него може да се запишеш на факултет на кој било универзитет.

Италија е домаќин на разни универзитети, колеџи и академии. Според весникот Вол Стрит универзитетот Бокони во Милано е рангиран помеѓу топ дваесетте најдобри бизнис-школи во светот.. Ова се должи на програмата за магистер по бизнис администрација (МБА). Форбс исто така го пласира Бокони на прво место во светот во категоријата Вредност за пари. Во мај 2008 година, според образовното рангирање на Фајненшл тајмс, универзитетот Бокони достигна неколку од светските врвни бизнис-школи пласирајќи се на петто место во Европа и петнаесетто во светот. Други врвни универзитети се Политехничкиот универзитет во Торино и Милано.

Од стариот век па до средината на 17 век, Италија се смета за централно место на западната култура и појдовна точка на светските феномени како Римското Царство, Римокатоличката црква, ренесансата, културни и образовни реформи и нов почеток. За време на овој период во Италија се појавиле голем број на познати сликари, вајари, поети, музичари, математичари и архитекти. Како внатрешните така и надворешните аспекти од западната култура се родени на Италијанскиот Полуостров, било дали се однесуваат на историјата на христијанска вера, граѓански институции, филозофија, право, уметност, наука или социјални обичаи и култура. Исто така, оваа земја имала водечка улога во борбата против смртната казна.

Италија е родно место на најголем број на светски наследства на УНЕСКО (48). и според една проценка се смета дека земјата е роден крај на половина од најважните светски уметнички богатства. Според Судот на ревизори, Италија има 3.430 музеи, од кои 409 се во Тоскана, 380 во Емилија Ромања, 346 во Ломбардија и 302 во Лацио. Исто така Италија има 216 археолошки наоѓалишта, 10.000 цркви, 1.500 манастири, 40.000 избрани замоци, кули и тврдини, 30.000 отмени домови, 4.000 градини, 1.000 огромни историски градски центри и многу повеќе..

Архитектура

 

Архитектонските остатоци од антиката низ Италија сведочат за величината на културното минато. Историјата на италијанската архитектурата започнува со античките стилови на Етрурците и Грците, напредува во времето на класичната романска ера, продолжува кон оживувањето на класичната римска ера за време на ренесансата и еволуира во барокна ера. За време на италијанската ренесанса било вообичаено студентите на архитектура да патуваат за Рим со цел да ги проучуваат античките урнатини и градби како важен дел од нивното образование.

Старата црква Свети Петар веројатно била првата значајна ранохристијанска базилика, стил на црковна градба којшто доминирал во раниот среден век. Црквата се наоѓала на местото каде што е изградена денешната базилика Свети Петар во Рим. Првите значајни градби во средновековен римски стил биле цркви изградени во Италија во текот на 800-те години. Неколку истакнати примери на византиски архитектонски стил од Блискиот Исток исто така биле изградени во Италија. Најпознатата византиска градба е базиликата Свети Марко во Венеција.

Најголемото будење на италијанската архитектура се случило за време на ренесансата. Филипо Брунелески дал голем придонес за архитектонскиот дизајн со куполата на катедралата во Фиренца. Леон Батиста Алберти е друг раноренесансен архитект чијшто теории и дизајни имале огромно влијание на подоцнежните архитекти..

Можеби најголемото достигнување на италијанската ренесанса е базиликата Свети Петар, која била најпрво замислена од Донато Браманте во почетокот на 1500 година. Андреја Паладио со проектирањето на вили и палати во средината и крајот на 1500 година имал влијание врз архитектите од западна Европа.

Барокниот период во 1600 година резултирал со неколку истакнати италијански архитекти кои биле посебно познати по нивните цркви. Најважни архитекти се Џан Лоренцо Бернини и Франческо Боромини. Голем број на италијански архитекти, како Ренцо Пјано, се познати низ светот.

Мода и дизајн

 

Италијанската модна индустрија е еден од најважните производни сектори на државата и еден од скапоцените камени на круната од брендот „Произведено во Италија“. Сепак Милано се смета како главен град на модата бидејќи голем број на познати дизајнери се наоѓаат таму, а исто така е место каде што се наоѓаат и италијански дизајнерски колекции.

Многу од италијанските врвни модни творци имаат продавници кои можат да се најдат насекаде низ светот. Помеѓу најпознатите и најексклузивните имиња се Армани, Бенетон, Фенди, Гучи, Версаче и Прада. Брендовите за накит, како Булгари и Луксоптика исто така се меѓународно признати, додека Луксоптика е најголема светска компанија за очила.

Милано и Рим годишно се натпреваруваат со други големи меѓународни центри како Париз, Њујорк, Лондон и Токио. Исто така, модното списание Вог Италија се смета за најпрестижно модно списание во светот.

Италија исто така е позната во областа на дизајнот, особено внатрешен дизајн, архитектонски дизајн, индустриски дизајн и урбан дизајн. Оваа држава може да се пофали со неколку познати дизајнери за мебел како Џио Понти и Еторе Сотсас и со италијанските фрази како Bel Disegno (убав дизајн) и Linea Italiana (италијанска линија) кои навлегле во лексика на дизајн на мебел. Примери за класични предмети од италијанска бела техника и мебел се машини за перење и фрижидери на Зануси, каучи „Њу тон„ од Атриум и постмодернистичка полица за книги на Етор Сотсас, инспирирана од песна на Боб Дилан.

Денес Милано и Торино се државни водачи во архитектонски и индустриски дизајн. Милано е домаќин на најголемиот европски саем за дизајн Фиера Милано. Овој град е исто така домаќин на големи настани поврзани со архитектурата и дизајнот како Фуори Салоне и Салоне дел Мобиле, и е родно место на дизајнерите Бруно Мунари, Лучио Фонтана, Енрико Кастелани и Пјеро Мацони..

Литература

 

Италијанската литература започна по основањето на Рим во 753 п.н.е. Римската или латинската литература била и сè уште е многу влијателна во светот, со многубројни писатели, поети, филозофи и историчари како Плиниј Постариот, Плиниј Помладиот, Вергилиј, Хорациј, Овидиј и Ливиј. Римјаните исто така биле познати по своите усни преданија, поезија, драма и епиграми. Иако повеќето од нив биле инспирирани од Старите Грци, римските епиграми обично биле далеку повеќе сатирични, пишувани понекогаш со непристоен јазик за да се добие интересен ефект. Повеќето од римските епиграми биле натписи или графити.

Основата на модерната италијанска литература на италијански јазик започнала во почетокот на 1200-те години. Кога станува збор за влијанијата за неговото образување, мора да се спомне религиозното заживување предизвикано од Свети Францис од Асиси, којшто се смета за првиот „италијански глас“ во литературата.

Друг италијански глас потекнува од Сицилија. Во дворецот на кралот Фредерик II, којшто владеел со сицилијанското кралство во првата половина на 13 век се пишувале стихови по пример на провансалски форми во подобрена верзија на мајчин јазик. Најважниот поет бил видниот Џакомо да Лентини, познат по откривањето на сонетната форма.

Гвидо Гвиницели се смета за основач на Слаткиот нов стил, школа која додала филозофска димензија на традиционалната љубовна поезија. Ова ново сфаќање на љубовта, искажано со пријатен и слободен стил, влијаело врз некои фирентиски поети, особено на Гвидо Кавалчанти и младиот Данте Алигиери. Божествената комеција од Данте Алигиери е ремек-дело на светската литература, коешто помогнало во создавањето на италијанскиот литературен јазик.

 

Двајца важни писатели од 14 век, Петрарка и Бокачо, издвојувале и имитирале дела на антиката и разработувале нивни уметнички ликови. Петрарка станал славен со неговата збирка песни Канционер. Исто толку влијателен бил и Бокачо со делото Декамерон, едно од најпознатите збирки раскази некогаш напишани.

Авторите на италијанската ренесанса напишале многу важни дела. Владетелот од Николо Макијавели еден од најпознатите есеи за политички науки во светот. Друго важно дело од овој период е Бесниот Роланд од Лудовико Ариосто, која веројатно е најславната витешка песна. Дијалогот на Балдасе Кастиглионе во Книгата за дворјанинот го опишува идеалот на совршен дворски господин и на духовната убавина.

Во почетокот на 17 век биле создадени литературни ремек-дела како долгата митолошка поема Адонис од Џамбатиста Марино. Во барокниот период исто така е создадена чиста научна проза од Галилео и од Томазо Кампанела со Градот на сонцето што претставува опис на совршено општество управувано од филозоф-свештеник. Кон крајот на 17 век, Аркадијаните започнало движење со цел да ја вратат едноставноста и класичната воздржаност во поезијата, како во херојските мелодрами на Метастасио. Во 18 век, драмскиот автор Карло Голдони ја заменил Комедија дел арте со целосно напишани драми, кои ја прикажувале средната класа во тоа време.

Романтизмот се совпаѓал со некои идеи на преродбата, патриотско движење што во Италија резултирало со политичко единство и слобода од странска доминација. Италијанските писатели го прифатиле романтизмот во почетокот на 19 век. Периодот на италијанската преродба бил најавен од поетите Виторио Алфиери, Уго Фосколо и Џакомо Леопарди. Свршениците, од главниот италијански романтичар Алесандро Манцони, е првиот италијански историски роман кој ги воздигнува христијанските вредности на правда и провидност. При крајот на 1800 година реалистично литературно движење наречено реализам одигра важна улога во италијанската литература. Џовани Верга бил главниот автор во ова движење.

Движењето наречено футуризам имало влијание врз италијанската литература во почетокот на 1900 година. Филипо Томазо Маринети го напишал делото Манифест на футуризмот каде што се повикува на употреба на јазик и метафори кои ја возвишуваат брзината, динамиката и насилството на ерата на машините. Италијанските литературни фигури на 20 век кои се здобиле со меѓународна слава се Габриеле Дануцио, Лујџи Пирандело и Грација Деледа. Водечки писатели на поствоениот период се Игнацио Силоне, Алберто Моравија, Умберто Еко, Дарио Фо и поетите Салваторе Квазимодо и Еугенио Монтале.

Филм

 

Италијанската филмска индустрија била основана помеѓу 1903 и 1908 година со три компании: Италијанско филмско општество во Рим, Амбросио филм и Италија филм во Торино. Други компании наскоро се појавиле и во Милано и Неапол.

Раната италијанска филмска индустрија станала светски позната по своите историски спектакли. За време на Втората светска војна, Италија како и другите европски влади, ги пренасочиле суровините од нивните филмски индустрии за воена потреба.

Во 1920 и 1930 година биле режирани неколку важни филмови, меѓутоа италијанскиот филм ја доживеал својата преродба во 1940 година. Во тоа време се појавила нова генерација на режисери како: Виторио де Сика, Роберто Роселини и Лучино Висконти.. Влијанието од војната навело некои од овие режисери да направат филмови кои се фокусираат на општеството и неговите проблеми. Овој поттик резултирал со појавувањето на првото важно поствоено европско филмско движење наречено неореализам. Режисерите на неореализмот првенствено се интересирале за прикажување на секојдневниот живот на обичните луѓе. Тие главно снимале на локации отколку во студио и најчесто користеле непрофесионални глумци. Овие квалитети давале смел, речиси документарен изглед на неокласичните филмови.

Во 1950 и 1960 година, реалните комедии се здобиле со меѓународен успех најмногу заради популарноста на италијанските филмски ѕвезди Џина Лолобриџида, Софија Лорен и Марчело Мастројани. Во истиот период, Серџо Леоне помогнал во создавањето на нов филмски жанр, иронично наречен „шпагети вестерн“.

Истовремено, нова група на режисери се здобија со слава од кои најважни се Микеланџело Антониони и Федерико Фелини. Виторио де Сика, Роберто Роселини и Лучино Висконти исто така продолжиле да снимат важни филмски дела. При крајот на 1900 година главните италијански режисери биле Роберто Бенињи, Марко Белочио, Бернардо Бертолучи и браќата Паоло и Виторио Тавијани.

Музика

 

Запишувањето на музички знаци започнало во Италија, оттука италијанските зборови се користеле да искажат како се свири музиката. Затоа сите земји ги присвоиле техничките термини во нивната италијанска форма – доказ за важната улога на Италија во историјата на музиката, особено Фиренца.

Од фолк до класична музика, музиката отсекогаш играла важна улога во италијанската култура. Со тоа што токму таму првпат се појавила опера, Италија ја поставила основата на класичната музичка традиција. Некои од инструментите кои често се поврзуваат со класичната музика, вклучувајќи пијано и виолина, се измислени во Италија и многу од постоечките класични музички форми имаат корени во италијанската музика во 16 и 17 век (како симфонија, концерт и соната).

Од средниот век италијанските композитори играле важна улога во музиката. Во 1000-те години италијанскиот калуѓер Гвидо де Арецо, развил револуционерен систем на одбележување и метод на пеење по ноти. Форми на рана италијанска музика биле грегоријанско пеење, трубадурска песна и мадригал.

За време на ренесансата, Џовани Пјерлуиџи де Палестрина напишал ремек-дела за хорска музика за употреба во црковните служби. Првите опери се компонирани во Фиренца во 1590 година. Операта се појавила како уметничка форма во барокниот период. Клаудио Монтеверди е првиот значаен композитор на барокната опера во почетокот на 1600-те години. Други важни композитори од крајот на 1600-те и почетокот на 1700-те години се Алесандро Скарлати, неговиот син Доменико Скарлати и Антонио Вивалди. Алесандро најмногу се прославил со неговите опери, Доменико со композиции на клавијатура и Вивалди со неговите дела за виолина. За време на 1800 и почетокот на 1900 година популарните опери биле композициите на Џузепе Верди, Џакомо Пучини, Винченцо Белини, Гаетано Доницети и Џоакино Росини.

Музичкиот живот во Италија останува исклучително активен, но тој е главно фокусиран во рамките на државата и едвај на интернационално ниво. Единствените италијански поп-пејачи се поп-дивата Мина, со продадени 76 милиони албуми и пејачката Лаура Пузини со продадени 45 милиони албуми..

Оперската куќа Ла скала во Милано е позната како една од најдобрите во светот. Има и други познати места за опера вклучувајќи ги Сан Карло во Неапол, театарот Ла Фениче во Венеција и римска арена во Верона. Исто така постојат петнаесет јавни театри и бројни приватни театри во Италија коишто ги промовираат италијанските и европските драми и балет. Познати италијански оперски пејачи се Енрико Карузо, Лучано Павароти и Андреја Бочели.

Наука и технологија

 

Постоечките аквадукти, бањи и други јавни градби на античката република и царство сведочат за градежните и архитектонски вештини на Римјаните. Во времето на ренесансата, преродбата на науката резултира со смели размислувања на Леонардо да Винчи (вклучувајќи ги откритијата во анатомија, метеорологија, геологија и хидрологија), напредок во физиката и астрономијата од Галилео Галилеј и усовршување на барометарот од Еванџелиста Торичели.

Во почетокот на 20 век, Гуљелмо Маркони вршел експерименти со електрична енергија и го усовршил безжичниот прием, но поголема заслуга добил грофот Алесандро Волта, еден од пионерите во електричната енергија повеќе од 100 години порано. До крајот на Втората светска војна, работата со јадрена физика на Енрико Ферми, водело до развивањето и на атомската бомба. На 25 септември 2001 година, американскиот конгрес усвои резолуција која официјално го признава фирентискиот имигрант во САД, Антонио Меучи како пронаоѓач на телефонот..

Краток преглед на други еминентни личности се: астрономот Џовани Доменико Касини, кој извршил многу важни откритија за Сончевиот Систем; математичарите Лагранж, Фибоначи и Џироламо Кардано, со Арс Магна која е општо призната како прва модерна математичка постапка; Марчело Малпиги, доктор и основач на микроскопска анатомија; биологот Лазаро Спаланцани кој извршил битни истражувања за телесните функции, размножување на животните и клеточна теорија; Камило Голџи кој бил лекар, патолог, научник и добитник на Нобелова награда, е познат по основањето на Голџиев систем и неговата улога во создавање на услови за прифаќање на невронската доктрина.

Заради италијанската љубов за автомобили и брзина, Италија стана позната по производството на повеќето од познатите светски спортски автомобили. Некои од најелитните светски возила се развиле во Италија: „Ламборгини“, „Ферари“, „Алфа Ромео“ и „Масерати“ кои се само неколку од познатите луксузни автомобили кои потекнуваат од Италија.

Вајарство

Вајарството на Италијанскиот Полуостров започнало од антички времиња. Во древниот период, кога етрурските градови доминирале во централна Италија и околното море, се развила етрурската скулптура. Откриено е името на еден артист Вулка, кој работел во Вели е познат по глинената фигура на Аполо и други фигури.

Најголемиот развој на оваа уметност бил помеѓу 6 век п.н.е. и 5 век п.н.е. за време на развојот на Римското Царство. Најраните римски скулптури биле под влијание на Етрурците на север од Рим и грчките населеници од југ.

Скулптурите во средниот век најчесто биле религиозни. Уметниците од каролиншкиот период (именувано по фамилијата на Шарлемањ) во северна Италија создале скулптури како декорации за црковните олтари и распнувања, и огромни свеќници на олтарите.

 

Во почетокот на 1200-те години, Никола Писано и неговиот син Џовани започнале со револуционерни промени кои воделе до преродба на италијанското вајарство, извлекувајќи инспирација од римски саркофази и други остатоци. Пример за нивно ремек-дело е „Масакрот на невините“ од Џовани Писано.

Најважниот вајар во раната ренесанса е Донатело кој во 1430 година ја создал бронзената статуа Давид, класична претстава за убавината на голо човечко тело. Тоа било првото поважно дело на ренесансната скулптура, независно од какви било архитектонски опкружувања. Како други брилијантни вајари од 1400-те години можат да се спомнат Микелоцо, Бернардо и Антонио Роселино и Агустино ди Дучио.

Мноштвото скулптури на Микеланџело, како фигурите Ноќ и ден во капелата Медичи во Фиренца, доминирале во високо ренесансното италијанско вајарство. Неговиот Давид веројатно е најпознатата скулптура во светот која се разликува од претходните претставувања на субјектот, така што Давид е прикажан пред битката со Голијат, а не по поразот на џинот. Наместо да е прикажан како победник на непријателот кој е многу поголем од него, Давид изгледа напнато и спремен за борба.

Џан Лоренцо Бернини е најважниот вајар во барокниот период. Тој ја комбинирал емоционалната и сензуалната слобода со театарското претставување. Светците и другите фигури на Бернини се чини дека седат, стојат и се движат како живи луѓе – и гледачот станува дел од сцената. Вмешаноста на гледачот е главна одлика на барокната скулптура. Едно од најпознатите негови дела е Екстаза на Св.Тереза.

Неокласичното движење се појавило при крајот на 1700-те години. Членовите на овој интернационален правец вратиле она што тие сметале дека се класични принципи на уметноста. Тие биле имитатори на античките грчки вајари и ги нагласувале класичното украсување и голотијата. Водечки неокласичен артист во Италија бил Антонио Канова, кој како и сите други странски неокласични вајари живеел во Рим. Неговата вештина да изваја чист италијански мермер ретко била надмината од некој друг. Повеќето од неговите статуи се во европските колекции, а Музеј на современа уметност „Метрополитен“ во Њујорк поседува значајни дела, како Персеј и Купидон и Психа.

Во 1900-те години многу Италијанци играле важна улога во развојот на модерната уметност. Футуристичните вајари се обиделе да прикажат како просторот, движењето и времето делува врз формата. Овие артисти претставувале предмети во движење, пример за ова е Уникатните форми на трајност во вселената од Умберто Бокиони.

Театар

 

Италијанскиот театар бил под влијание на грчките традиции и како и во многу други литературни жанрови, римските драматурзи се стремеле кон адаптирање и преведување од Грците. На пример, трагедијата Федра од Сенека е основано на драма од Еврипид, а исто и многу други комедии од Плавт биле директни преводи на дела од Менандар.

Една од причините за падот на римскиот театар (почетокот на 4 век н.е.) е отпорот од црквата. Раните христијани сметале дека постои поврзаност помеѓу театарот и паганската религија и затоа тврделе дека лошите ликови прикажани на сцена го хранат неморалот. Заради ова, огромните театарски изведби исчезнале по распадот на Римското Царство.

Иронично е дека најраната забележана драма во сите делови на западна Европа била литургиската драма на црквата. Всушност, за време на средновековниот период, црквата започнала да изведува на сцена посебни делови од Библијата. Овие драматизации прераснале во исценирани приказни за Божиќ и Велигден за неписмените маси да ја разберат латинската литургија.

Во периодот од 16 до 18 век Комедија дел арте била форма на импровизаторски театар која се изведува и ден денес. Италијанскиот театар е активен во режисирањето на извонредни современи европски дела и во изведувањето на важни преродби на стари дела, но сепак ниту еден домашен драматург нема напишано дела кои можат да ги обноват оние на Лујџи Пирандело од раниот 20 век. При крајот на 20 век Дарио Фо се здобил со меѓународно признание за неговиот мошне добар импровизаторски стил.

Визуелна уметност

 

Историјата и развојот на уметноста во западната култура се темели на стотици години од италијанска историја. Во Стар Рим, Италија била центар на уметноста и архитектурата. Голем број на уметници имало и за време на готскиот период и средновековието, а уметноста најмногу напреднала за време на италијанската ренесанса. Футуризмот во Италија се развил во XX век.

Во италијанската ренесанса се појавиле најголемите сликари во историјата на уметноста. Тие биле под влијание на делата на Џото ди Бондоне (1200 година), кој бил еден од највлијателните уметници и кој го сменил текот на западната уметност во нов реалистички стил.

 

Фиренца станал центар на раната ренесанса. Големите фирентиски сликари биле Масачио, Фра Анџелико, Андрека Мантења, Сандро Ботичели и Паоло Учело. Најважниот уметник во 1400-те години бил Леонардо да Винчи. Портретот Мона Лиза и Тајната вечера се помеѓу најпознатити слики во историјата. Во подоцнежната ренесанса доминирале уметниците Рафаело Санти и Микеланџело. Рафаело сликал умерени, хармонични слики кои изразувале мирен, благороден начин на живот. Микеланџело стекнал величина и како сликар и како вајар.

Италијанските сликари доминирале во барокот од кои најважни биле Анибал Карачи и Караваџио. Во 1900-те години, многу Италијанци дале придонес во развојот на модерната уметност. Џорџо де Кирико се здоби со слава со неговите слики со празни градски плоштади додека Амедео Модиљани се здоби со слава со низа портрети.

Спорт

Фудбалот е популарен спорт за гледање и учество. Италијанската фудбалска репрезентација е една од најдобрите во светот и била победник на Светските првенства во 1934, 1938, 1982 и 2006 година. Единствено Бразил има подобра репутација. Големите италијански клубови често се натпреваруваат на високо ниво на европски натпревари.

Рагбито е многу популарен во Италија, клубовите се натпреваруваат во земјата на Супер 10, а исто и на турнирот Европски Хајникен куп. Домашниот тим се натпреварува на куп „Шест нации“ и на Светско првенство во рагби. Велосипедизмот е исто така застапен спорт во Италија. Италијанците се втори по ред после Белгија во освојувањето на најголем број титули во Светското првенство во велосипедизам. Џиро д’Италија е светски позната велосипедска трка која се одржува секој мај и претставува една од трите големи велосипедски трки заедно со Тур де Франс и Вуелта а Еспања. Скудерија Ферари е најстариот тим во трките во Формула 1, којшто се натпреварува од 1948 година и е статистички најуспешниот тим во историјата на овој спорт. Други популарни спортови во Италија се кошарка, одбојка и бокс.

• „На Италија“ (All' Italia) - песна на италијанскиот поет Џакомо Леопарди од 1818 година.
• „Сонцето на Италија“ - расказ на рускиот писател Исак Бабел.

• Региони во Италија
• Список на градови во Италија