Италэ (урым.-бз. Italia, урбз. Италия), ИцӀэдыдэр псоуэ — Республикэ Италэ (Repubblica Italiana) — къэрал, Еуропэм, ЩӀызыхуаку хы щӀыпӀэм икум.
Къэралым лъэпӀкъ "италикэ" ицӀэкӀэ траӀуа. Икъэралгъунэр ишъхъэрэ-къухьапӀэмкӀэ Фрэнджым иде ирокӀуэ (икӀыхьагъыр - 488 км.), Шыуецарэм (740 км.), Аустрэм (430 км.) - ишхъэрэм, итӀанэ Слэуенэм - ишъхъэрэ-къуэкӀыпӀэмкӀэ (232 км). ИкӀуэцӀми къэралгъунэ иӀэ Вэтиканымрэ (3,2 км) Сан-Мэринэмрэ (39 км.)Къалэ Ӏаташъхьар - Рим.
Республикэ Италэ Repubblica Italiana | |||||
12°00′00″ в. д. / 43° с. ш. 12° в. д. (G) | |||||
Къэрал уэрэд: «Fratelli d’Italia» ( едэӀун (info)) | |||||
Щыхалъхьар | 1946 мэкъуауэгъуэм и 2 | ||||
Нэхъышъхьэбзэхэр | италэбзэ | ||||
Къалэ нэхъышъхьэр | Рим | ||||
Къалэ нэхъ инхэр | Рим, Милан, Неапол, Турин | ||||
ӀэнатӀэ хабзэр | Парламентым и республикэ | ||||
Президент Премьер-министр | Джорджио Наполитано Маттео Ренци | ||||
ШӀыпӀэр • Псори • % псым пӀэуэ иубыдыр | 69-нэ дунем 301 230 км² 2,4 | ||||
Къэралым и джылэр • ЗэралъытэмкӀэ (2017) • Ӏувагъыр | 60 507 590 цӀыху (23-нэ) 200,8 цӀыху/км² | ||||
ВКӀуП • КъыхэкӀыр (2008) • Зы цӀыхум къытехуэр | $2,330 трлн. (10-нэ) $39 565 | ||||
Сомыр (Валутэр) | Еуро | ||||
Интернет-доменхэр | .it; .eu | ||||
Телефон кодыр | +39 | ||||
Зэманыгъуэхэр | +1 | ||||
Апеннин хы тӀыгуныкъуэр еубыд, Падан губгъуэр, Алп Ӏуащхьэхэм я ипшъэ лъэныкъуэр, хы тӀыгуу Сицилэ, Сэрдиниэ цӀыкӀуи бжыгъэ. Италэр Шенгеным хэт къэралхэм ягъусэ.
Япэдыду урым ииджырей ныпыр 1797 гъэм Эмилием яшъа, Джузеппе Компаньони республику триӀуауэ, ныпри абы еу. Наполеоным изэманми ныпыр Франдж револуциэм еуэ ялъытэт.
Уенэ Конгрессымрэ Рестоврациэмрэ яуж ныпыр къагъэна, хуитыныгъэм ицӀэкӀэ тӀанэ яӀатат ныпыр револуциэхэм 1831, 1848 гъэхэм
12-стэтьям Италэ Конституцэм ит " Италэм иныпыр - удзыфэрэ, хужьрэ, плъыжьрэ зэхуэдизу къэху тету"
Италэм и къэрал дэмыгъэр щашъар 1948 гъэм, Италэм и президент Энрико Дэ Никола иунафэкӀэ. Дэмыгъэм итхыгъэр зышъар Паоло Паскетто, 1946 1947 гъэм конкурс ирагъэкӀуэкӀахэм 500 нэрыбгэ здыхэтам къыхьауэ.
Дэмыгъэм тетыр Вагъуэ хужь, тхууэ игъунэхэр зэхэкӀыу ( Рисорджименто иныпым къыхэхауэ ар ), пхъэмыф къудамэхэр, тхьампэхэр ятету ихъуреягъкӀэ къэкӀуэкӀыу (италэ лъэпкъым илӀыгъэмрэ иӀадэбымрэ къыригъэкӀыу абы ).
Къалэ Ӏаташъхьар - Рим. Езы къэралыр 20 хэкукӀэ гуэча - Валле д'Аоста, Ломбардия, Трентино-Алто Адидже, Фриули-Венеция Джулия, П'емонт, Лигурия, Венето, Тоскана, Умбрия, Эмилия-Роман'я, Марке, Абруццо, Лацио, Молизе, Базиликата, Кампания, Калабрия, Апул'я, Сардиния, Сицилия. ( Сицилиям, Сардиниям, Трентино-Алто-Адидже, Валле-д’Аоста и Фриули-Венеция Джулия адре хэкухэм нэхърэ ӀанатӀэ нэхъыбэ яӀа )
V-III илъэсишъэхэм, ди эрэм ипэкӀэ Италэ шӀынэлъэр Рим къэралым икум ита, Рим къалэр инэхъышъхьу.
А зэманым урымым къалэ-къэрал республику куэд хэтт. Италэм и северымрэ икумрэ XIV-XVI илъэсишъэхэм апхуэду Венеция хэта - дожи жхуаӀахэр нэхъышъхьу хаху. Генуем, Флоренцием, Луккэм иджыри зыпэмыкӀы къалэхэм уэркъ лъэпӀкъхэм яӀыгъу зэфӀэувахэ. А зэманым икӀэм Урымымрэ Джэрманымрэ Еуропэм зэбгырыдзауэ, зэрмыӀыгъу къэнахэтэр.
1920 гъэм Италэм иӀанатӀэм фэшистхэр Ӏуохьа, диктэтурэ яшъыр Бенито Муссолини ( 1922-1936 ) ящъхьащыту. 1929 Латеранскэ тхылъымкӀэ Урымым Ватиканыр хуит къэрал ешъыр. Италэм Эфиопыр еубыд ( 1935-1936 ), Албаныр ( 1939 ). Фэшист Джэрманымрэ Японымрэ яхохьа. Урымыр 1940 ЕтӀуанэрей дуней зауэм хохьа. 1945 инджылызымрэ америкэмрэ ядзэр урымым иджылэри хэту фэшистхэр трагъэкӀыр
1946 гъэм Италэр парламентскэ республикэ мэхъу.
Италэм 60 милыуаным фӀокӀыр цӀыху дэсыр. Еуропэм Урымыр 4-э цӀыху къэралым дэсымкӀэ, дунем 23-э. Нэхъ Ӏуву цӀыхухэр здыдэсыр Италэм и ишхъэрэ Ӏыхьэращ.
Къэрал псом ябзэр - урымыбзэ, романскэ группэ бзэхэм яхэт. Урымыбзэм псэлъэкӀэ бжыгъэ иӀа, ахэр хэку къэс ягуэч - северым яхэр, кэралыкум яхэр, югым яхэр. Джэрманыбзэр Болцанэмрэ Тироле хэкухэм урымыбзэм хуэду ялъытэ, Аостэм франджыбзэр
Рим-Католик чилисэм пылъу Италэм 57 милыуан дэс, ар 96% Италэм исым
Италэ Уикисурэтылъэм? |
Мыр тхыгъэ нэмгъэсащ Италэ теухуауэ. Проектым удэӀэпыкъуфынущ, бгъэтэрэзу нэхъыбэ иптхэм. |
This article uses material from the Wikipedia Адыгэбзэ (Adighabze) article Италэ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Текстыр уи пащхьэ илъщ лицензэ Creative Commons Attribution/Share-Alike-м теухуауэ, изыныкъуэхэм нэгъуэщI лицензэ иIэнкIи мэхъу. Нэхъ гурIуэгъуэу ухемэ еплъ Къызэрыбгъэсэбэпыным и щыхьэт. «Уикипедиэ» — зарегистрированнэ торговэ маркэ мыкоммерческэ зэIущIэныгъэм «Викимедым и Фонд». Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Адыгэбзэ (Adighabze) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.