Авганистан

Се граничи со Пакистан на исток и југ, со Иран на запад, со Туркменистан и Узбекистан на север и со Таџикистан и Кина на североисток. Зафаќа површина од 652.864 км². Авганистан е претежно планинска земја, со рамнини на север и југозапад, кои се разделени со планинскиот венец Хиндукуш. Кабул е најголемиот град во земјата и е нејзин главен град. Населението на Авганистан брои 40,2 милиони (2021), и е составено од различни етнички групи, главно Паштуни и Таџици, како и Хазари, Узбеци и други.

Исламски емират Авганистан د افغانستان اسلامي امارت (паштунски) Də Afġānistān Islāmī Imārat امارت اسلامی افغانستان (дари) Imārat-i Islāmī-yi Afghānistān
Знаме Грб
Гесло: لَا إِلَٰهَ إِلَّا ٱللَّهُ مُحَمَّدًا رَسُولُ ٱللَّهِ  (арапски) "Нема друг бог освен Алах и Мухамед е Божјиот пратеник"
Химна: دا د باتورانو کور (паштунски) "Ова е домот на храбрите"
Местоположбата на Авганистан (темнозелена)
Главен град (и најголем)		Кабул 34°31′N 69°08′E / 34.517° СГШ; 69.133° ИГД / 34.517; 69.133
Службен јазик		дари паштунски
Демоним		авганистанец
Уредување		унитарен теократски исламски емират
•	Водач	Хибатула Ахунџада
•	Премиер	Хасан Ахунд
•	Главен судија	Абдул Хаким Ишакзаи
Законодавство		Водечки совет
Основање
•	Прва авганистанска држава	октомври 1747
•	Независност од Обединетото Кралство	19 август 1919
•	Кралство	9 јуни 1926
•	Република	17 јули 1973
•	Демократска Република	27—28 април 1978
•	Исламска држава	28 април 1992
•	Исламски емират	7 септември 1996
•	Исламска Република	26 јануари 2004
•	Обнова на исламскиот емират	15 август 2021
Површина
•	Вкупна	652.867 км2 (40.)
•	Вода (%)	0
Население
•	проценка за 2021 г.	40,218,234 (37.)
•	Попис 2007	31,889,923
•	Густина	48.08 жит/км2 (174.)
БДП (ПКМ)		проценка за 2018 г.
•	Вкупен	$72.911 милијарди (96.)
•	По жител	$2,024 (169.)
БДП (номинален)		проценка за 2018 г.
•	Вкупно	$21.657 милијарди (111.)
•	По жител	$493 (177.)
ИЧР (2019)		▲ 0.511 низок · 169.
Валута		Авгани (AFN)
Часовен појас		SH (UTC+4:30)
Се вози на		десно
НДД		.af
Повик. бр.		+93

Луѓето живееле во денешен Авганистан пред најмалку 50.000 години. Населениот живот се појавил во регионот пред 9.000 години, постепено еволуирајќи во индската цивилизација. Индоариските народи мигрирале низ Бактрија, областа Маргијана во Гандара, проследени со подемот на јазката култура во железното време (околу 1500–1100 година п.н.е.), која е тесно поврзана со културата прикажана во Авеста, антички религиозни текстови на зороастризмот. Регионот, тогаш познат како Аријана, паднал во рацете на Ахеменидското Царство во 6 век п.н.е., кога биле освоени областите источно до реката Инд. Александар Македонски го нападнал регионот во 4 век п.н.е., се оженил со Роксана во Бактрија пред неговиот поход во долината Кабул, каде се соочил со отпор од племињата Асвака. Грчко-бактриското кралство станало источен крај на хеленистичкиот свет. Откако регионот бил освоен од Мауриското Царство, биле распространети будизмот и хиндуизмот, кои останале во регионот со векови. Кушанскиот цар Канишка, кој владеел од неговите престолнини Капичи и Пурушапура, одиграл важна улога во ширењето на будизмот од Махајана во Кина и Средна Азија. Разни други будистички и хиндуистички династии исто така владееле со регионот. Муслиманите го донеле исламот во средината на 7 век, додека целосната исламизација била постигната помеѓу 9 и 12 век под Сафаридите, Саманидите, Газнавидите и Гуридите. Делови од регионот подоцна биле под власта на царствата на Калџите, Тимуридите, Лодите, Суртите, Могулите и Сафавидите.

Политичката историја на Авганистан започнала со династијата Хотак, чиј основач Мирвајс Хотак го прогласил јужен Авганистан за независен во 1709 година. Во 1747 година, Ахмад-шах Дурани го основал Дуранското Царство со главен град Кандахар. Во 1776 година, главниот град на Дурани бил преместен во Кабул, додека Пешавар станал зимска престолнина; последниот бил изгубен од Сиките во 1823 година .Кон крајот на 19 век, Авганистан станала тампон држава во „Големата игра“ помеѓу Британска Индија и Руското Царство. Во Првата англо-авганистанска војна, Британската источноиндиска команија за кратко ја презела контролата над Авганистан, но по Третата англо-авганистанска војна во 1919 година земјата била ослободена од странско влијание, и на крајот станала монархија под раководство на Аманула-кан, до скоро 50 години подоцна кога Захир-шах бил соборен и била воспоставена република. Во 1978 година, по вториот удар, Авганистан прво станал социјалистичка држава, а потоа и советски протекторат, евоцирајќи ја Советско-авганистанската војна во осумдесеттите години против бунтовниците муџахедини. До 1996 година, поголемиот дел од земјата бил окупиран од исламските фундаменталисти, познати како Талибанци, кои владееле како тоталитарен режим повеќе од пет години. Тие биле отстранети од власта по американската инвазија во 2001 година, но сепак контролирале значителен дел од земјата. Тековната војна меѓу владата и талибанците придонела за продолжување на проблематичното досие во Авганистан за човекови права, вклучувајќи компликации на правата на жените, со бројни злоупотреби извршени од двете страни, како што е убиство на цивили.

По талибанската офанзива во 2021 година, кога талибанците ја презедоа власта во земјата, Авганистан е управувана од унитарна автократска исламска привремена влада.

Авганистан има високо ниво на тероризам, сиромаштија, неисхранетост кај децата и корупција. Таа е членка на Обединетите нации, Организацијата за исламска соработка, Јужноазиската асоцијација за регионална соработка, Групата 77, Организацијата за економска соработка и Движењето на неврзаните. Економијата на Авганистан е 96-та по големина во светот, со бруто домашен производ (БДП) од 72,9 американски долари милијарди со паритет на куповната моќ. Земјата се рангира на многу полошо место во однос на БДП по глава на жител (ПКМ), рангирајќи се на 169-то место од 186 земји заклучно со 2018 година.

Коренското име „Авган“, според некои научници, потекнува од името на Aśvaka, антички жители на областа Хиндукуш Името „Авганистан“ (Afghānistān) значи „Земјата на Авганистан“, што потекнува од етнонимот Авганистанец. Историски гледано, ова име се однесувало на Паштуните, кои претставуваат најголема етничка група во Авганистан. Ова име се појавува и како „Абган“ во 3 век од нашата ера во времето на Сасанидите, и „Авагана“ во 6 век од нашата ера од страна на индискиот астроном Варахамихир. Луѓето наречени со ова име се споменуваат неколку пати во географска книга од 10 век.

 

Во 11 век, ел-Бируни зборувал за нив како различни племиња кои живеат на западната планинска граница на реката Инд, што би требало да значи - на работ на Сулејман планина. Ибн Батута, познат марокански научник кој ја посетил оваа област во 1333 година напишал:

Патувавме за Кабул, некогаш голем град, а сега село населено со персиско племе, наречено Авганистанци. Тие имаат планини и клисури, поседи со голема сила и претежно се разбојници на патишта. Нивната главна планина е планината Сулејман.

Истакнат персиски научник од 16 век дава многу објаснувања за Авганистанците. На пример, тој пишува:

Мажите од Кабул и Хилџиите, исто така, отидоа дома; и кога и да беа испрашувани за муслиманите на планините Кохистан за ситуацијата таму, тие ќе речеа: „не го нарекувајте Кохистан, туку Авганистан; таму нема никој освен Авганистанци.“ Затоа, јасно е дека ова е причината зошто овие луѓе ја нарекуваат својата земја Авганистан на нивниот јазик и самите се нарекуваат Авганистанци.

Широко е прифатено дека поимите „Паштун“ и „Авганистанец“ се синонимни. Во списите на поетот од 17 век, Кушал Кан Катака, вели:

Извлечете ги мечевите и исечете ги чисто, секој што вели дека Паштун и Авганистанец не се исти! Арапите го знаат тоа, а исто така и Римјаните: Авганистанците се Паштуни, Паштуните се Авганистанци!

Последниот дел од името, „-стан“ е персиски додаток што значи место. Името „Авганистан“ е опишано од могулскиот цар од 16 век, Бабур, во своите мемоари (Бабурни), како и персискиот научник Фиришта и наследниците на Бабур, а се однесувале на традиционалните етнички паштунски територии помеѓу планините Хиндукуш и реката Инд. На почетокот на 19 век, авганистанските политичари одлучиле да го прифатат името „Авганистан“ за целата област, откако англискиот превод на терминот се појавил во разни договори со каџариска Персија и Британска Индија. Во 1857 година, во рецензијата за книгата на Ј. В. Кеј „Авганистанската војна“, Фридрих Енгелс го опишува Авганистан како:

една огромна земја во Азија ... помеѓу Персија и Индија, а во другата насока помеѓу Хиндукуш и Индискиот Океан. Некогаш ги имал персиските провинции Хорасан и Кохистан, како и Херат, Балучистан, Кашмир, Синд и добар дел од Пенџаб а ... Нејзините најважни градови се Кабул, главниот град, Газни, Пешавар и Кандахар.

Кралството Авганистан некогаш било наречено Дуранско Кралство (кралство Кабул), како што споменал британскиот државник и историчар Монтстуарт Елфинстон. Меѓународниот суверенитет бил официјално признат во Авганистан по потпишувањето на англо-авганистанскиот договор од 1919 година. години.

 

 

Археолошките истражувања на праисториските места спроведени од страна на Луис Дупри и други укажуваат на тоа дека луѓето живееле на територијата на денешен Авганистан пред најмалку 50.000 години и дека тогашните земјоделски заедници се едни од најстарите во светот. Бидејќи е местото на најраните историски настани, многумина веруваат дека Авганистан може да се спореди со Египет според историската вредност на неговите археолошки места. Оваа земја се наоѓа на единствена локација каде што разни цивилизации стапиле во контакт едни со други и каде имало чести борби. Со векови земјата била дом на разни народи, вклучително и на античките ирански народи, кои играле доминантна улога во создавањето на индоиранските јазици во регионот.

Во неколку наврати, овој регион бил дел од големите царства, меѓу кои најпознати се Ахаменидкото, Селевкидското и Мауриското Царство, потоа Сасанидското Царство и Исламскиот Калифат. Многу царства застанале на нозе во областа на денешен Авганистан, како што се Грчко-бактриското кралство, Кушанското Царство, кабулските шахови, Белите Хуни, Сафаридите, Саманидите, Газнавидите, Горидите, Хилџиите, Картидите, Тимуридите, Могулите, потоа Хотаките и Дураните, кои подоца ја основале современата држава Авганистан.

Преисламски период

Археолошките истражувања спроведени во текот на XX век сугерираат дека географската област на Авганистан е тесно поврзана со културата и трговијата со соседите на исток, запад и север. Артефакти типични за палеолитот, мезолитот, неолитот, бронзеното и железното време се пронајдени во Авганистан. Се верува дека урбаната цивилизација се појавила уште во 3000 година. п.н.е. а раната форма на градот Мунигака (во близина на Кандахар, на југот на земјата) може да била испакната цивилизациска колонија од долината Инд.

 

По 2000. п. н е., последователни бранови на полуномадски народи од Средна Азија се преселиле во јужен Авганистан, вклучително и голем број индоевропски говорници. Овие племиња подоцна мигрирале на југ, во Индија, западно од денешен Иран и во Европа мигрирале преку областа северно од Каспиското Море. Овој регион бил целосно наречен Аријана. Старата религија на зороастризмот се верува дека потекнува од денешен Авганистан меѓу 1800 и 800 година п.н.е. и исто така се верува дека нејзиниот основач Заратустра живеел и умрел во Балх. Античките источноирански јазици најверојатно се зборувале во Авганистан во времето на зороастризмот. До средината на 6 век п.н.е., Ахеменидските Персијци ги собориле Медијците и ги додале териториите Арахозија, Арија и Бактрија кон територијата на Авганистан. На натписот на споменикот на кралот Дариј I се спомнува долината Кабул на списокот со 29 земји што ги освоил.

Александар Велики и неговата војска пристигнала во Авганистан во 330 година. п.н.е., откако го победила Дариј III една година порано во Битката кај Гавгамела. По краткото окупирање на Александар, владетелите на Селевкидското Царство ја контролирале областа до 305 годинап.н.е., кога му предале голем дел на индиското Мауриско Царство, како дел од договорот за сојуз.

Александар ги зеде од Аријците и ги основа своите населби, но Селевк I Никатор ги предаде на Маурија како услов за брак и добивање на 500 слонови.

— Страбон, 64 п.н.е.– 24

Мауриското Царствого донело будизмот од Индија и ги контролирало областите јужно од Хиндукуш до околу 185 година п.н.е. кога тие биле соборени. Нивниот пад започнал 60 години по владеењето на Ашока, што довело до хеленистички освојувања на регионот од страна на Грчко-бактриското кралство. Голем дел од овие региони се одделилеод Грчко-бактриското кралство и станале дел од Грчко-индиското кралство. Индо-Грците биле поразени и протерани од Индо-Скитите кон крајот на 2 век п.н.е.

Во текот на 1 век п.н.е., Партското Царство ја освоило оваа област, но потоа паднало под вазалство на Индо-Партското Царство. Од средината до крајот на 1 век н.е., Кушанското Царство, сместено во современ Авганистан, станало заштитник на будистичката култура. Кушитите биле поразени од Сасанидите во 3 век на новата ера. Иако различни владетели кои се нарекувале Кушити (попознати како Индо-Сасаниди) владееле со овој регион, се смета дека тие биле подредени на Сасанидите.

Кушитите биле наследени од кидаридските Хуни кои пак биле наследени од краткотрајниот, но моќен Хефталит. Хефталитите го поразиле Хозрој Ануширван во 557 г. Сепак, во 6 век, наследниците на Кушитите и на Хефталитите формирале мала династија во Кабул, наречена „Шахови на Кабул“.

Исламизација и инвазија на Монголците

 

 

Во периодот помеѓу 4 и 19 век, северозападниот дел на современ Авганистан се сметал за целина што го носел регионалното име Хорасан. Две од четирите престолнини на Хорасан: Херат и Балк денеска се наоѓаат Авганистан, додека Кандахар, Забул, Газна и Авганистан ја формирале границата меѓу Хорасан и Хиндустан.

 

Арапските муслимани го донеле исламот до Херат и Заран во 642 година и започнале со негово ширење на исток; некои жители што стапиле во контакт со исламот го прифатиле, додека други се побуниле. Луѓето во Авганистан верувале во повеќе богови и биле припадници на повеќе религии како зороастризам, будизам, хиндуизам, христијанство, јудаизам итн.. Зунбили и шаховите од Кабул биле поразени во 870 година од сафаридските муслимани. Подоцна, Саманидите го прошириле своето исламско влијание јужно кон Хиндукуш. Се вели дека муслиманите и немуслиманите продолжиле да живеат рамо до рамо во Кабул пред Газнавидите да дојдат на власт.

Кабул има замок познат по својата сила, достапен само на еден начин. Во него има муслимани, но е град во кој живеат и атеисти од Индија.

— Естахри, 921 година

Авганистан станал еден од главните центри на муслиманскиот свет во времето на „исламската златно доба“. До 11 век, султанот Махмуд конечно ги исламизирал сите преостанати немуслимански области, освен Кафиристан. Газнавидите биле наследени од династијата Гуриди, која само го проширила и зацврстила веќе постоечкото царство. Во 1219 година, Џингис Хан и неговата монголска војска ја освоиле оваа област. Неговите сили наводно ги срушиле хорасанските градови Херат и Балк, како и Бамијан.

 

Уништувањето предизвикано од Монголците ги испразнило поголемите градови и принудило многу мештани да се вратат во руралното аграрно општество. Монголското владеење продолжило со Илканатот на северозапад, додека династијата Кхили од племето во Авганистан владеело јужно од Хиндукуш, сè до инвазијата на Тимур во 1370 година кога ја основал династијата на Тимуридите. За време на владеењето на Газнавидите, Гуридте и Тимуридите, Авганистан произведе многу убави исламски архитектонски споменици, како и бројни научни и книжевни дела.

Бабур, кој е потомок и на Тимур и на Џингис Кан, дошол од Фергана и го презедел Кабул од династијата Архун и оттаму започнал да ја презема контролата врз централните и источните региони на Авганистан. Тој останал во Кабул до 1526 година, кога неговата војска го нападнала Султанатот Делхи, за да ја замени династијата Лоди со Могулското Царство. Од 16-ти до почетокот на 18-ти. век, Авганистан бил дел од три регионални кралства: Бухарско ханство на север, шиитската династија на Сафавидите на запад, а преостанатата голема територија припаѓала на Могулското Царство.

Династија Хотаки и Дуранското Царство

Мирвајс Хотак, сметан за авганистанскиот Џорџ Вашингтон, бил успешен во бунтот што го покренал против персиските Сафавиди во 1709 година. Тој го соборил и погубил Џурџис Кан, со што се обезбедила независност на Авганистан. До 1713 година, Мирвајс победил две големи персиски војски, едната предводена од Кушрав Кан, братучед на Џурџис Кан, а другата од Рустан-кан. Армиите биле испратени од Султан Хусеин, Шахот од Исфахан, да ја повратат контролата над Кандахар. Мирвајс Хотак починал од природна смрт во 1715 година, а го наследил неговиот брат Абдул Азиз Хотаки, кој бил убиен од Мирвајс, син на Махмуд Хотаки, и со тоа ја предал државата. Во 1722 година, Махмуд ја предводел авганистанската армија кон Исфахан, главниот град на Персија. Тој го уништил градот по Битката кај Гулнабад и се прогласил за цар на Персија. Персијците не биле лојални на авганистанските владетели и по масакрот врз илјадници научници, верски благородници и членови на семејството Сафавиди, династијата Хотаки била протерана од Персија по Битката кај Дамган во 1729 година. години.

 

Во 1738 година, Надер-шах, заедно со неговите афшаридски сили, го освоиле Кандахар од Хусеин Хотаки, кога бил ослободен шеснаесетгодишниот Ахмад-шах Дурани и станал командант на четири илјади Авганистанци на Надер-шах. Неговите сили марширале од Кандахар кон Индија со цел да го покорат; минувајќи низ Газни, Кабул, Пешавар и Лахоре, а потоа по Битката кај Карнал успеале да го освојат, ограбувајќи го Делхи. Надер-шах и неговата војска го напуштиле Делхи, но со себе зеле големо богатство, кое се состоело од дијаманти. По смртта на Надер во 1747 година, Авганистанците го избрале Ахмед-шах Дурани за свој шеф на државата. Се смета за основач на современ Авганистан, Дурани и неговата авганистанска армија го освоиле целиот денешен Авганистан, Пакистан, Хорасан и Кохистан во Иран, како и Делхи во Индија. Тој го победил индиското Царство Марата а една од неговите најголеми победи била Битката кај Панипат во 1761 година. години.

Во октомври 1772 година, Ахмед-шах Дурани починал од природна смрт и бил погребан во „Светилиштето на наметката“ во Кандахар. Него го наследил неговиот син Тимур-шах Дурани, кој во 1776 година го преселил главниот град од Кандахар во Кабул. Откако Тимур починал во 1793 година. година, власта преминала во рацете на неговиот син Заман-шах Дурани, потоа во рацете на Махмуд-шах Дурани, потоа Шуја-шах Дурани и други.

Во текот на 19 век, Авганистан добил закани од Персијците на запад и од Сиките на исток. Западните провинции Хорасан и Кохистан биле освоени од Персијците во 1800 година. Фатех Кан, водачот на династијата Баракзај, ги поставил своите браќа (21 од нив) на сите моќни позиции низ неговото царство. По неговата смрт, тие се побуниле и ги поделиле провинциите меѓу себе. За време на овој бурен период, Авганистан имал бројни краткотрајни владетели, сè до Дост Мухамед Кан, кој се прогласил за принц во 1826 година. Пенџаб бил освоен од Рањит Синк, кој ги нападнал Хајбер Пахтунву, а потоа во 1834 година го освоил Пешавар. Во 1837 година, Акбар-кан го преминал превојот Хајбер со авганистанската армија за да ги победи Сиките во Битката кај Џамруд, по смртта на Хари Синк Налву пред да се повлече во Кабул. Дотогаш, Британците веќе започнале да напредуваат од исток и започнала Првата англо-авганистанска војна, еден од првите големи судири за време на Големата игра.

Талибански Емират и Обединет фронт

 

По поразот на британско-индиските сили во 1842 година и победата на Авганистанците, Британците воспоставиле дипломатски односи со авганистанската влада, но се повлекле од земјата. Тие се вратиле за време на Втората англо-авганистанска војна, што му помогнало на Абдур Рахман-кан да го победи Ајуб-кан. Велика Британија започнала да врши силно воено-политичко влијание по ова, па дури и ја контролирала надворешната политика на државата. Во 1893 г. Мортимер Дуранд го убедил Амир Абдур Рахман Кан да потпише договор (спорен според некои) во кој териториите на етничките Паштуни и Балуџи биле поделени со „линијата Дуранд“. Ова била класична политика „раздели и владеј“ на Британците, што довела до затегнати односи, особено подоцна со воспоставувањето на новата држава Пакистан.

По Третата англо-авганистанска војна и потпишувањето на мирот во 1919 година, кралот Аманулах-кан го прогласил Авганистан за суверена и потполно слободна држава. Тој ја завршил традиционалната изолација на неговата земја со воспоставување дипломатски односи со меѓународната заедница и по двегодишно патување во Европа и Турција во периодот 1927-28 година, тој спровел неколку реформи за модернизација на нацијата. Главниот иницијатор на овие реформи бил Махмуд Тарзи, ревносен поддржувач на образованието на жените. Тој се борел за членот 68 од авганистанскиот устав во 1928 година, со што основното образование станало задолжително. Ропството било укинато во 1923 година.

Всушност биле воспоставени некои реформи, како што е укинување на традиционалната бурка за жените и отворање на образовни институции, што брзо отуѓило многу племенски и верски водачи. Соочен со силно вооружено противење, Аманулах-кан бил принуден да абдицира во јануари 1929 година, откако Кабул паднал во рацете на бунтовничките сили предводени од Хабибулах Калакани. Принцот Мухамед Надир-шах, братучед на Амахолах, го победил и убил Калакани во ноември 1929 година и бил прогласен за крал. Тој ги напуштил забрзаните реформи на модернизацијата на Аманулах-кан и се обидел да ги спроведе постепено, но бил убиен во 1933 година. година од Абдул Халик, ученик.

Мухамед Захир-шах, деветнаесетгодишен син на Надир, го наследил престолот и владеел од 1933 до 1973 година. До 1946 година Захир-шах владеел со помош на неговиот чичко, кој ја извршувал премиерската позиција и ја продолжил политиката на Надир-шах. Вториот чичко на Захир-шах , Махмуд, станал премиер во 1946 година и започнал експеримент што овозможил поголема политичка слобода, но ја сменил политиката кога работите тргнале подалеку од планираното. Тој бил заменет во 1953 година од Мухамед Дауд-кан, братучед и зет на кралот. Дауд сакал поблиски односи со Советскиот Сојуз и подалечна врска со Пакистан. Авганистан останал неутрален и не учествувал во Втората светска војна, ниту бил во сојуз со кој било блок за време на Студената војна. Сепак, тој имал корист од подоцнежното соперништво меѓу Советскиот Сојузи САД, бидејќи обете земји се обидиле да го утврдат своето влијание во Авганистан со градење автопати, аеродроми и друга важна инфраструктура во оваа земја. Во 1973 година, додека кралот Захир-шах бил во официјална посета во странство, Дауд-кан извршил државен удар и станал првиот претседател на Авганистан.

Странско мешање и војна

Во април 1978 година, Комунистичката Народна демократска партија на Авганистан (НДПА) ја презела власта во Авганистан преку Априлската револуција. За неколку месеци, противниците на комунистичката влада започнале востание во источен Авганистан, кое брзо прераснало во граѓанска војна меѓу герилците-муџахедини и владините сили низ целата земја. Пакистанската влада обезбедила обука на овие бунтовниците во тајни центри, додека Советскиот Сојузиспратил илјадници воени советници за поддршка на владата на НДПА. Во меѓувреме, растечката нетрпеливост меѓу двете фракции на НДПА - доминантниот Халк и поумерениот Парчам - резултирале во разрешување на членовите на кабинетот на Парчам и апсење на нивните офицери под изговор на закана за востание во Парчам.

Во септември 1979 година, претседателот Нур Мухамед Тараки бил убиен за време на бунт во НДПА, предводен од Хафизулах Амин, кој тогаш го презел претседателството. Бидејќи не им влевал доверба на Советите, Амин бил убиен од советските специјалци во декември 1979 година. Владата организирана од Советскиот Сојуз, под раководство на Барбак Кармал, иако ги вклучувал и двете фракции, ја пополнил празнината. Советските трупи биле распоредени во голем број за да го стабилизираат Авганистан под водство на Кармал, иако не се очекувало да ги водат сите битки водени во тоа време во Авганистан. Сепак, како резултат, Советите сега биле директно вклучени во она што станло познато како Авганистанска граѓанска војна.

НДПА го забранила лихварството, и дала изјави за правата на жените со кои се прогласува родова еднаквост, и ги вклучила жените во политичкиот живот.

САД и Саудиска Арабија ги поддржувале антикомунистичките сили (муџахедини). Од средината на 1979 година, двете земји потрошиле вкупно околу 40 милијарди долари на војната во Авганистан. Пари, оружје и опрема биле испраќани и до соседен Пакистан, каде имало бегалци кои се враќале во Авганистан во 90-тите години и го организирале талибанското движење. ЦИА опремила и обучила околу 100.000 муџахедини од околу 40 земји. Оваа војна создала повеќе од шест милиони бегалци кои го напуштиле Авганистан и во повеќето случаи заминале во Пакистан или Иран. Соочени со зголемен меѓународен притисок и голем број жртви, Советите се повлекле од Авганистан во 1989 година, иако тие продолжиле да го поддржуваат авганистанскиот претседател Мохамед Наџибула до 1992 година.

Современа историја (2001 - денес)

 

Од 1989 до 1992 година, владата на Наџибула се обидела да го реши проблемот со граѓанската војна без помош на советските трупи на нејзините територии, но со нивна економска и воена помош. Наџибула се обидел да изгради поддршка за неговата влада, и тој се обидел да ја претстави својата влада како исламска, а во уставот од 1990 година, Авганистан официјално станала исламска држава, и сите врски со комунизмот биле отстранети. Сепак, Наџибула не успеал да добие голема поддршка и со [[Распад на Советскиот Сојуз|распадот на Советскиот Сојузво]] 1991 година, останал без странска помош. Ова, заедно со внатрешниот колапс на неговата влада, довело до негово соборување во април 1992 година.

После падот на владата на Наџибулах во 1992 година, посткомунистичката исламска држава Авганистан била основана со Договорот од Пешавар, договор за мир и поделба на моќта според кој сите авганистански партии биле обединети во април 1992 година. освен пакистанската исламска партија на Гулбудин Хекматјар. Хекматјар започнал со бомбардирање на Кабул, што означило почеток на нова фаза на војната.

Саудиска Арабија и Иран поддржувале различни авганистански милиции, и брзо се развила нестабилност, и судирот меѓу двете милиции наскоро прераснал во вистинска војна.

Поради ненадејниот почеток на војната, работата на владините оддели, полициските единици или системот на правда и одговорност, новоформираната Исламска Република Авганистан немала време да се формира. Поединци од разни вооружени сили извршиле злосторства, додека во Кабул владеело беззаконие и хаос. Поради овој хаос, некои водачи имале само номинална моќ над своите команданти. Немало заштита на цивилите од убиства, силувања или изнудувања. Се верува дека околу 25.000 луѓе загинале за време на најинтензивниот период на бомбардирање од страна на Исламската партија на Хекматјар и единицата на Џунбиши Мили на Абдул Рашид Достум, кој склучил сојуз со Хекматјар во 1994 година. Скоро половина милион луѓе го напуштиле Авганистан.

Во 1994 година се појавиле талибанците, досега непозната фракција на муџахедини, кои се идентификувале како религиозни студенти. Тие наскоро започнале со експанзија од соседен Пакистан во правец на Кабул и започнале нова граѓанска војна во Авганистан. Талибанците направиле брз чекор во борбата насочена кон воспоставување на крут исламски закон во земјата. Искористувајќи го конфликтот меѓу неколку фракции на муџахедините, поранешните антисоветски сили, талибанците во септември 1996 година го освоиле Кабул. Силите лојални на Рабани, Масуд и Достам се повлекле на север и формирале т.н. Северна алијанса, антиталибански сојуз на етнички Узбеци, Таџици и Хазари. Со продолжувањето на офанзивата на Талибанците, овој сојуз станал доста мал, на северниот дел на Авганистан кон крајот на 90-тите.

 

Талибанскиот режим, веднаш по освојувањето на Кабул, наметнал исламски фундаменталистички поредок врз граѓаните под негово владеење. Исламските закони најмногу ги погодиле жените, кои биле принудени да носат бурки и им било забрането да одат на училиште. Смртната казна не била невообичаена. Во 1998 година, по терористичките напади врз американските амбасади во Африка, САД со крстосувачки ракети нападнале неколку кампови за обука на терористите на Ал Каеда во Авганистан. Имено, талибанскиот режим обезбедил засолниште на таа организација чии членови се ветерани во војната против Советите, како и на нејзиниот водач Осама бин Ладен .

Сепак, раните победи на Талибанците биле проследени со низа порази, што ги натерало аналитичарите да мислат дека на Талибанците им се гледа крајот на нивното владеење. Талибанците започнале да го гранатираат Кабул на почетокот на 1995 година но биле поразени од владините сили на Исламската држава предводени од Ахмад Шах Масуд.

На 26 септември 1996 година, додека Талибанците, со воена поддршка на Пакистан и саудиска финансиска помош, се подготвувале за уште една голема офанзива, Масуд наредил целосно повлекување од Кабул. Талибанците го освоиле Кабул на 27 септември 1996 година и го основале исламскиот емират во Авганистан. Тие ги наметнале своите политички и судски толкувања на деловите во Авганистан кои биле под нивна контрола, издавајќи едикти што конкретно се однесувале на жените. Според организацијата Доктори за човекови права, „ниту еден друг режим во светот не принуди толку методично и насилно на половина од своето население во виртуелен домашен притвор, забранувајќи им да излегуваат под закана за физичко казнување“.

По падот на Кабул под власта на Талибанците на 27 септември 1996 година, Ахмед Шах Масуд и Абдул Рашид Достум, поранешни соперници, го формирале Северниот сојуз. Северниот сојуз главно се состоел од таџикистанските сили на Масуд, Узбеците од Достум, Хазарите и Паштуните под раководство на луѓе како Хаџи Мухамед Мохакик, Абдул Хак и Абдул Кадир. Талибанците воено ги победиле силите на Достум со освојувањето на Мазари Шариф во 1998 година и тој бил принуден да биде во егзил.

Талибанците извршиле систематски масакри врз цивили во северен и западен Авганистан. Претседателот Первез Мушараф, тогашен началник на штабот, бил одговорен за испраќање на десетици илјади Пакистанци да се борат рамо до рамо со талибанците и Бин Ладен против силите на Масуд. Само во 2001 година, во Авганистан имало 28 000 Пакистанци. Од 1996 до 2001 година, терористичката мрежа на Ал Каеда на Осама бин Ладен и Ајман ал Завахри била организирана од талибанците во Авганистан а Бин Ладен испратил илјадници арапски регрути во војната против Обединетиот фронт. Ахмед Шах Масуд останал единствениот лидер на Обединетиот фронт во Авганистан. Во областите под негова контрола, Масуд воспоставил демократски институции и потпишал декларација за правата на жените. Борбите исто така довеле до околу еден милион луѓе да ги напуштат областите под контрола на талибанците. На 9 септември 2001 година, Ахмед Шах Масуд бил убиен од двајца Арапи, бомбаш-самоубиец на Ал Каеда во Авганистан, а два дена подоцна, на 11 септември 2001 година, Ал Каеда извршила низа координирани терористички напади против САД. Светскиот трговски центар во Менхетен, Њујорк бил нападнат. Американската влада ги обвинила Ал Каеда и Осама бин Ладен за нападите и побарала талибанците да го предадат нивниот водач. Талибанците одбиле да ги исполнат желбите на САД и во октомври 2001 година, Операцијата „Трајна слобода“ започнала како нова фаза на војната во Авганистан. За време на првичната инвазија, американските и британските сили го бомбардирале Авганистан и соработувале со силите на Обединетиот фронт со цел да ја преземат власта од талибанците и да се елиминира Ал Каеда.

Во декември 2001 година, по соборувањето на талибанците, била формирана нова авганистанска влада под раководство на Хамид Карзаи и биле формирани меѓународни сили за помош на безбедноста од Советот за безбедност на Обединетите нации за поддршка на администрацијата на Карзаи и обезбедување основна безбедност. Исто така, Талибанците започнале да се прегрупираат во Пакистан, бидејќи сè повеќе коалициски сили влегувале во Авганистан и започнале да ја обновуваат земјата разорена од војна. Набргу по нивниот пад од власта, талибанците започнале бунт за да ја вратат контролата над Авганистан. Во текот на следната деценија, Меѓународните сили за безбедност и авганистанските трупи спровеле многу офанзиви против талибанците, но не успеале да ги поразат целосно. Авганистан останал една од најсиромашните земји во светот, поради недостаток на странски инвестиции, корумпирана влада и талибанскиот бунт. Во меѓувреме, авганистанската влада успеала да изгради одредени демократски структури и на 7 декември 2004 година, земјата го сменила името во „Исламска Република Авганистан“. Биле направени обиди, честопати со поддршка на странски дарители, да се подобри економијата, здравството, образованието, транспортот и земјоделството. Меѓународните сили за помош при безбедност започнале со обука на авганистанските вооружени сили и полицијата. Во текот на следната деценија, повеќе од пет милиони авганистански бегалци биле вратени во земјата, вклучувајќи и многумина кои биле присилно депортирани од Западот. До 2009 година, талибанската тајна влада била формирана во многу делови на земјата. Претседателот на САД Барак Обама објавил дека САД ќе распоредат уште 30 000 американски војници во земјата во 2010 година за период од две години. Во 2010 година, Карзаи се обидел да одржи мировни разговори со талибанците и другите групи, но овие групи одбиле да присуствуваат, а бомбардирањата, убиствата и заседите се интензивирале. По смртта на Осама Бин Ладен во мај 2011 година, во Пакистан биле убиени многу истакнати фигури од Авганистан, и зачестиле на границата со Авганистан-Пакистан и многу големи напади од пакистанската мрежа Хакани започнале да се случуваат низ целиот Авганистан. САД ја предупредиле пакистанската влада за можна воена акција доколку владата одбие да ги нападне овие сили сместени во племенските области под федерална администрација бидејќи САД ги обвиниле бунтовниците во пакистанската влада за засилени напади. Пакистанската армија започнала да ги интензивира своите напади врз овие групи како дел од војната во северозападен Пакистан.

Во пресрет на повлекувањето на трупите на НАТО во 2014 г. и подоцнежен обид на талибанците да се вратат на власт, групите против талибанскиот обединет фронт (Јужен сојуз) започнале да се прегрупираат под покровителство на авганистанската национална коалиција и авганистанскиот национален фронт.

Авганистан е планинска земја без излез на море, сместена во Средна и Јужна Азија, исто така понекогаш вклучена како дел од Блискиот Исток. Центарот на Авганистан се смета за „раскрсница на Азија“, и земјата имала прекар „Срцето на Азија“. Реномираниот поет Мухамед Алама Икбал за земјата напишал:

Азија е место на вода и земја, чие срце е авганистанската нација. Од нејзиниот раздор, раздорот во Азија; и според него, договор на Азија.

Со над 652,230 km² (251,830 ми), Авганистан е 41-та по големина земја во светот, нешто поголема од Франција и помала од Мјанмар, и е со големина на Тексас во САД. Поголемиот дел од северната граница и мал дел од границата со Пакистан се обележани со реки; останатите гранични линии се политички отколку природни. Северната граница се протега 1,689 километри југозападно, од планините Памир на североисток до регион на ридови и пустини на запад, на границата со Иран. Границата со Иран се протега генерално на југ од реката Хари преку мочуришните и пустинските региони пред да стигне до северозападниот дел на Пакистан. Неговиот јужен дел ја преминува реката Хелменд. Авганистан е опколен со шест земји. Неговата најдолга граница е линијата Дуранд, претставувајќи ја целата јужна и источна граница со Пакистан. Најкратката, која се граничи со кинеската провинција Сингјанг, е само 76 километри на крајот од коридорот Вахан, тесна земја со 241 километри должина се протега на исток помеѓу Таџикистан и Пакистан. Најтесната точка е само 11 километри широка. Границата со Пакистан се протега кон исток од Иран преку ридовите Чагаи и јужниот крај на пустината Регистан, а потоа кон север преку планините. Потоа следи неправилен североисточен тек пред да се достигне линијата Дуранд, основана во 1893 година. Оваа линија продолжува низ планинските региони до областа на превојот Хајбер. Надвор од оваа точка се издига до сртот на Хиндукуш, кој го следи источно кон планините Памир. Линијата Дуранд ги дели паштунските племиња во регионот помеѓу Авганистан и Пакистан. Неговото создавање предизвикало многу незадоволство кај Авганистанците и предизвикало политички тензии меѓу двете земји.

Клима

 

Врнежите од дожд во Авганистан се многу малку и главно ги погодуваат северните висорамнини, пристигнувајќи во март и април. Врнежите во посушните низини се ретки и можат да бидат многу непредвидливи. Означени одлики се големите разлики на летната и зимската температура и на дневната и ноќната температура, како и степенот до кој може да се постигне промена на климата со мало менување на местото. Климата во Авганистан е сува. Сонцето сјае три четвртини од годината, а ноќите се појасни од деновите.

Преземајќи ги висорамнините на земјата како целина, нема голема разлика помеѓу просечната температура на Авганистан и онаа на долната Хималаја. Сепак, извонредна одлика на авганистанската клима е нејзиниот екстремен температурен опсег во ограничени периоди. Најмалиот дневен опсег на северот е кога времето е студено; најголемо е кога е жешко. За седум месеци од годината (од мај до ноември) овој опсег надминува 17 °C (63 °F) дневно. Се појавуваат бранови на интензивен студ, кои траат неколку дена и можеби ќе мора да се издржат температури од −24 °C (−11 °F), се зголемува до максимум −8 °C (18 °F). Познато е дека во Газни, снегот се задржува далеку над пролетната рамнодневица; температурите паѓаат дури −25 °C (−13 °F). Усната традиција кажува дека имало големо уништување на целото население во Газни од снежни бури. Од друга страна, летната температура е претерано висока, особено во оксиските региони, каде на сенка е максимум 45–50 °C (113–122 °F).

Летната жештина е силна во сливот на Систан, Џалалабад и Туркестан. Ветрот симум се случува во провинцијата Кандахар во текот на летото. Топлата сезона е поинтензивна од честите бури од прашина и силни ветрови; додека голите карпести гребени што поминуваат низ земјата, апсорбираат топлина дење и ја зрачат ноќе, ги прават летните ноќи најугнетни. Во Кабул топлината повремено се променува од студени ветрови од Хиндукуш, а ноќите се обично свежи. Во Кандахар снегот ретко паѓа на рамнините или пониските ридови; кога ќе се стопи, се топи одеднаш.

 

 

Летните дождови што го придружуваат југозападниот монсун во Индија, настануваат по јужните падини на Хималаите и патуваат по долината Кабул до Лагман, иако тие појасно се чувствуваат во Баџур и Панџкора, под Хиндукуш и во источните гранки на Сафед Кох. Дождот паѓа и во оваа сезона на чело на долината Курам. Јужно од ова планините Сулиман може да се земат како западна граница на дејството на монсунот. Не се чувствува во остатокот од Авганистан, во кој, како и во остатокот од Западна Азија, зимските дождови се најзначајни. Пролетниот дожд, иако помалку обилен, за земјоделството е поважен од зимскиот, освен ако тој не падне во форма на снег. Во отсуство на влијанија на монсуните, постојат индикации за постабилно време отколку во Индија. Северно-западните снежни бури кои се јавуваат во зима и пролет се најзабележителна одлика, а нивното влијание јасно се чувствува на индиската граница.

Планинскиот венец Хиндукуш достигнува висина од 7,492 метри кај Ношак, највисокиот врв во Авганистан. Од опсезите што се протегаат југозападно од Хиндукуш, врвот Фолади (Шах Фолади) од планинскиот масив Баба (Кох-и-Баба ) достигнува најголема висина: 5,142 метри. Опсегот Сафед Кох, кој ја вклучува областа Тора Бора, доминира во пограничната област југоисточно од Кабул. Коридорот Вахан на североисток лежи источно од провинцијата Паншир, помеѓу Хиндукуш и планините Памир, што води до преминот Вахџир во Сингјанг во Кина. Во Кабул, и преку целиот северен дел на земјата до спуштањето во Гандамак, зимата е ригорозна, особено на високото плато на Арахосија. Иако Херат е приближно 240 метри понизок од Кандахар, летната клима е поумерена заедно со годишната клима. Од мај до септември, ветерот дува од северозападен правец со голема сила, а тоа се протега низ целата земја до Кандахар. Зимата е блага; снегот се топи додека паѓа, па дури и на планините не лежи долго.

 

Авганистан обично не се соочува со многу недостиг на вода затоа што добива снег во текот на зимата и откако ќе се стопи водата се влева во бројни реки, езера и потоци, но повеќето од нејзините национални води се влеваат во соседните земји. Губи околу две третини од својата вода во соседните Пакистан, Иран, Таџикистан, Узбекистан и Туркменистан. Системот за одводнување на нацијата е во суштина без излез на море. Повеќето реки и потоци завршуваат во плитки пустински езера или оази внатре или надвор од границите на земјата. Скоро половина од вкупната површина на нацијата е исцедена од водотеците јужно од линијата на гребенот Хиндукуш - Сафид, а половина од оваа област е исцедена од Хелменд и неговите притоки. Аму Дарја на северната граница, другата голема река на земјата, ја има следната најголема дренажна област. 2,661 километри долгата Аму Дарја потекнува од ледниците на планините Памир на североисток. Околу 965 км од нејзиниот горен тек претставува граница на Авганистан со Туркменистан, Узбекистан и Таџикистан. Течејќи со брзи поројни текови во горниот тек, Аму Дарја станува помирна под устата на Кокча, 96 километри западно од Фајзабад. Реката Кундуз е уште една голема притока. За време на периодот на поплавување, горниот тек на Аму Дарја, отечен од снег и топење на мраз, носи многу чакал и големи камења. Реката Хелменд е главната река на југозапад, која го пресекува целиот регион. Почнувајќи околу 80 километри западно од Кабул во планинскиот венец Баба, Хелменд е приближно 1,400 километри долга, што ја прави најдолгата река која се наоѓа целосно во Авганистан. Со своите многу притоки, најважна е реката Аргхандаб. Реката Кабул, која е долга 515 километри, е витален извор на вода на планините Баба и за самиот Кабул низ кои тече. Кабул и неговите притоки се едни од ретките во Авганистан кои на крајот стигнуваат до морето, бидејќи се влева на исток во реката Инд во Пакистан. На запад, песочните пустини долж најголемиот дел од иранската граница немаат водотеци. Сепак, на северозапад, реките Хари и Моргаб се влеваат во пустината Каракум во Туркменистан.

Биоразновидност

 

Карактеристичната распределба на растителноста на планините во Авганистан е достојна за внимание. Големата маса е ограничена на главните опсези и нивните непосредни делови, додека на подалечните и крајните пролонгирања таа е скоро целосно отсутна; всушност, ова се голи карпи и камен. На самиот алпски опсег Сафед Кох и неговите непосредни гранки, на висина од 1,800-3,000 метри има обилен раст на големи шумски дрвја, меѓу кои четинарите се најблагородни и најистакнати, како што се Cedrus deodara, Abies excelsa, Pinus longifolia, Pinus pinaster, бор (иако овој вид е најверојатно воведен, бидејќи оригинално потекнува од Шпанија и Португалија ) и аришот. Тука е и тисот, леска, смрека, орев, дива праска и бадем. Под сенката на овие растат неколку сорти роза, анамска рака, рибизла, глог, рододендрон и раскошна билка, меѓу кои семејството на ранукулус е важно заради честотата и бројот на родовите. Лимонот и дивата винова лоза исто така се среќаваат, но се почести на северните планини. Оревот и дабот (зимзелен, лиснат и кермес) се спуштаат на секундарните височини, каде што се мешаат со алдер, смрека итн.

 

 

Долу до 1,000 метри има диви маслинки, видови розови рози, диви плими, багреми и мимози, берберис; и во источниот дел од синџирот, Nannerops ritchiana (кој се применува на различни корисни цели), Bignonia, Salvadora persica, итн.

Најниските крајни гребени, особено кон запад, се голи во аспект. Нивната скудна растителност е скоро растителна; грмушките се само повремени, а дрвјата се скоро непостоечки. Папратите и мовниците се скоро ограничени на повисоките опсези.

Во ниските расфрлани делови на Кандахар, можно е да се најде мешункасти трнливи растенија .

Во последните неколку децении, 90% од шумите во Авганистан се уништени, а голем дел од дрвата е извезен во соседен Пакистан. Како резултат на тоа, голем процент од земјата на Авганистан може да биде предмет на ерозија на почвата и опустинување. Позитивно, администрацијата на Карзаи и меѓународните организации помагаат во спротивставувањето на овој проблем со засадување на милиони садници.

Населението во Авганистан е околу 38.928.346 според податоци од 2020 година, што вклучува околу 3 милиони авганистански граѓани кои живеат како бегалци во Пакистан и во Иран. Нацијата е составена од мултиетничко и повеќејазично општество, што ја рефлектира нејзината местоположба покрај историските патишта за трговија помеѓу Средна Азија, Јужна Азија и Западна Азија

Авганистанската Централна организација за статистика (АЦО) во 2011 година изјавила дека вкупниот број на Авганистанци кои живеат во Авганистан е околу 26 милиони и до 2017 година достигнала 29,2 милиони. Од нив, 15 милиони се машки, а 14,2 милиони се жени. Околу 22% од населението е градско подрачје, а останатите 78% живеат во рурални области.

Се претпоставува дека приближно 600.000 до 2 милиони Авганистанци би можело да бидат убиени за време на различните војни од 1979 до 2001 година. Овие бројки се многу сомнителни и никогаш не е направен обид да се проверат. Се очекува населението на земјата да достигне 82 милиони до 2050 година. Урбаните области доживеале брз раст на населението во последната деценија, што се должи на враќањето на над 5 милиони иселеници. Единствениот град во Авганистан со над милион жители е неговиот главен град Кабул. Другите најголеми градови во земјата се прикажани на табелата подолу.

Етнички групи

Во членот четири од Уставот на Авганистан се споменуваат вкупно 14 етнички групи. Населението во Авганистан е поделено на неколку етнолингвистички групи. Етникумите се претставени на графиконот десно. Дадените проценти се само проценки, бидејќи не се достапни точни и тековни статистички податоци за етничката припадност. Општо земено, четирите најголеми етнички групи се Паштуните, Таџиците, Хазарите и Узбеците. Други 10 други етнички групи се признати и секоја е претставена во авганистанската химна.

Јазици

Дари, кој е признат како авганистанско-пперсиски, служи како лингва франка во поголемиот дел од Авганистан. Тој е јазик на кој се прибегнува кога луѓето од различни етнички групи треба да вршат деловни активности или на друг начин да комуницираат, а го зборуваат мајчин јазик од таџикистанците, хазарите и аимаците; вкупно 85% од населението може да зборува дарискп-персиски. Паштунскиот јазик е широко користен во југоисточните и источните области на земјата каде етничките Паштуни се мнозинство, вклучително и со мнозинството Пакистански Паштуни и Авганистанци во Пакистан. Државната химна на Авганистан се чита на паштунски.

Узбечки и туркменски се зборува во одредени делови на северните провинции, главно меѓу узбекистанските и туркменските племиња. Помал број Авганистанци течно зборуваат и урду, арапски и други јазици. Англискиот јазик се учи во училиштата и постепено станува популарен меѓу помладата генерација.

Религија

Скоро целото авганистанско население е муслиманско, со помалку од 1% немуслиманско население. И покрај обидите за секуларизација на авганистанското општество, исламските практики преовладуваат во сите аспекти на животот. Исто така, исламската религиозна традиција и шифри, заедно со традиционалните практики, ги обезбедуваат главните средства за контрола на личното однесување и решавање на правни спорови. Исламот во Авганистан започнал да се практикува по арапското исламско освојување на Авганистан од 7 до 10 век, а последните задржувања во преобразба биле направени кон крајот на 19 век. Исламот е официјална државна религија во Авганистан, приближно 99,7% од авганистанското население се муслимани. Околу 90% практикуваат сунитски ислам, кој припаѓа на Ханафиската школа, додека се верува дека околу 7% се шиити. Повеќето шиити припаѓаат на гранката „Дванаестници“ и само помал број го следат Исмаилизмот. Според Пју, 3% се не-деноминативни муслимани.

Исламот се користел како главна основа за изразување противење на модернизацијата на Авганистан од страна на кралот Аманулах во дваесеттите години на минатиот век. Го користеле и муџахедините за време на Советско-авганистанската војна во 1980 - тите и денес од талибанците.

п р у Најголеми градови во Авганистан проценка од 2019
	Бр.		Провинција	Нас.
Кабул   Кандахар	1	Кабул	Кабул	4,273,200	Херат   Мазари Шариф
	2	Кандахар	Кандахар	614,300
	3	Херат	Херат	556,200
	4	Мазари Шариф	Балх	469,200
	5	Џалалабад	Нангархар	356,500
	6	Кундуз	Кундуз	263,200
	7	Талукан	Тахар	253,700
	8	Пули Хумри	Баглан	237,900
	9	Газни	Газни	183,000
	10	Хост	Хост	153,300

 

Авганистан е исламска република која се состои од три гранки, извршна, законодавна и судска. Нацијата е предводена од претседателот Ашраф Гани со Амрулах Салех и Сарвар Даниш како потпретседатели. Националното собрание е законодавен дом, дводомно тело со две тела, Дом на народот и Дом на старешините. Врховниот суд е предводен од главниот судија Саид Јусуф Халем, поранешен заменик министер за правда.

Според Транспаренси Интернешнл, Авганистан останува на врвот на списокот на најкорумпирани земји. Извештајот од јануари 2010 година објавен од Канцеларијата на Обединетите нации за дрога и криминал открил дека митото имало износ еднаков на 23% од БДП на нацијата.

На 17 мај 2020 година, претседателот Ашраф Гани постигнал договор за поделба на моќта со неговиот соперник од претседателските избори, Абдула Абдула, одлучувајќи кој ќе управува со почитуваните клучни министерства. Договорот ставил крај на повеќемесечниот политички ќор-сокак во земјата. Било договорено дека додека Гани ќе го води Авганистан како претседател, Абдулах ќе го надгледува мировниот процес со талибанците.

Избори и партии

 

Еден инструмент на авганистанското управување е лоја џирга (големо собрание), паштунски консултативен состанок кој главно се организира за избор на нов шеф на државата, усвојување нов устав или решавање на национално или регионално прашање како што е војната. Овие состаноци се одржуваат најмалку од 1747 година, а последниот се одржал во 2013 година.

Според уставот од 2004 година, и претседателските и парламентарните избори треба да се одржуваат на секои пет години. Сепак, поради спорните претседателски избори во 2014 година, закажаните парламентарни избори во 2015 година биле одложени до 2018 година. Претседателските избори користат систем на два круга; доколку ниту еден кандидат не добие мнозинство гласови во првиот круг, ќе се одржи втор круг со двајцата најдобри кандидати. Парламентарните избори имаат само еден круг и се засноваат на единствениот непренослив систем на глас, кој им овозможува на некои кандидати да бидат избрани со само еден процент од гласовите.

Претседателските избори во Авганистан во 2004 година биле релативно мирни, на кои Хамид Карзаи победил во првиот круг со 55,4% од гласовите. Сепак, претседателските избори во 2009 година се одликувале со недостаток на безбедност, слаба излезеност на гласачите и широко распространета изборна измама, завршувајќи со реизбор на Карзаи. Претседателските избори во 2014 година завршиле со победа на Ашраф Гани со 56,44% од гласовите.

 

Политичките партии играле маргинална улога во авганистанската политика по 2001 година, делумно поради спротивставувањето на Карзаи кон нив. На парламентарните избори во 2005 година, на гласачките ливчиња не била прикажана партиската припадност на кандидатите, па резултатите биле диктирани од личниот престиж на кандидатите. Меѓу избраните службеници имало голема мешавина од поранешни муџахедини, исламски фундаменталисти, воени лидери, племенски националисти, поранешни комунисти, реформисти, урбани професионалци, ројалисти и неколку поранешни соработници на Талибанците. Во истиот период, Авганистан станала 30-та највисока нација според женската застапеност во Националното собрание. Партиите станале повлијателни по 2009 година, кога со новиот закон биле утврдени построги барања за регистрација на партиите. Речиси сто нови партии биле регистрирани откако законот стапил на сила, и партиската активност се зголемила на изборите во 2014 година, но влијанието на партијата останало ограничено.

Административни поделби

 

Авганистан е административно поделен на 34 провинции (вилајати). Секоја провинција има гувернер и главен град. Земјата понатаму е поделена на скоро 400 провинциски области, од кои секоја вообичаено опфаќа град или неколку села. Секој округ е претставен од гувернер на област.

Провинциските гувернери се назначени од претседателот на Авганистан, а окружните гувернери се избрани од провинциските гувернери. Провинциските гувернери се претставници на централната влада во Кабул и се одговорни за сите административни и формални прашања во рамките на нивните покраини. Постојат и покраински совети кои се избираат преку непосредни и општи избори за четири години. Функциите на покраинските совети се да учествуваат во планирањето на покраинскиот развој и да учествуваат во мониторингот и проценката на другите институции за управување со провинцијата.

Според член 140 од уставот и претседателскиот декрет за изборниот закон, градоначалниците на градовите треба да бидат избрани преку слободни и директни избори за четиригодишен мандат. Сепак, во пракса, градоначалниците се назначени од владата.

Следува список на сите 34 покраини по азбучен ред:

Надворешни односи

Авганистан станала членка на Обединетите нации во 1946 година. Земјата има добри односи со голем број на НАТО-членки и сојузнички нации, особено со САД, Канада, Велика Британија, Германија, Австралија и Турција. Во 2012 година, САД и Авганистан го потпишале својот договор за стратешко партнерство во кој Авганистан станал главен сојузник надвор од НАТО. Авганистан историски има силни односи со Германија, една од првите земји што ја признала независноста на Авганистан во 1919 година; Советскиот Сојуз, кој обезбедил голема помош и воена обука за силите на Авганистан и вклучувале потпишување на Договор за пријателство во 1921 и 1978 година; и Индија, со која бил потпишан договор за пријателство во 1950 година. Односите со Пакистан честопати биле напнати од различни причини, како што е прашањето за границата со Дуранд и наводната вмешаност на Пакистан во авганистански востанички групи. Земјата исто така, има дипломатски односи со соседна Кина, Иран, Таџикистан, Туркменистан и Узбекистан, вклучително и со регионални држави како Бангладеш, Јапонија, Казахстан, Непал, Русија, Јужна Кореја и ОАЕ. Авганистанското Министерство за надворешни работи продолжува да ги развива дипломатските односи со другите земји од целиот свет.

Мисијата за помош на Обединетите нации во Авганистан (УНАМА) е основана во 2002 година за да и помогне на земјата да се опорави од децениската војна. Денес, неколку земји-членки на НАТО распоредуваат околу 17.000 војници во Авганистан, како дел од Мисијата за решителна поддршка. Неговата главна цел е да ги обучи авганистанските сили за национална безбедност .

Воени сили

 

Авганистанските вооружени сили се под Министерството за одбрана, во кое се вклучени Авганистанските воздушни сили (АВС) и Авганистанската национална армија (АНА). Во авганистанскиот универзитет за одбрана се сместени разни образовни установи за вооружените сили на Авганистан, вклучувајќи ја и Националната воена академија на Авганистан.

Спроведување на законот

 

Спроведувањето на законот во Авганистан е одговорност на Авганистанската национална полиција (АНП), која е дел од Министерството за внатрешни работи. АНП се состои од два примарни гранка, авганистанската униформирана полиција и авганистанската гранична полиција. Мисијата на униформираната полиција е да обезбеди безбедност во Авганистан, да спречи криминал и да го заштити имотот. Граничната полиција е одговорна за обезбедување и одржување на границите на нацијата со соседните држави, како и со сите меѓународни аеродроми во земјата. Авганистанската разузнавачка агенција, Националниот директорат за безбедност (НДБ), помага на АНП во безбедносните прашања.

Сите делови на Авганистан се сметаат за опасни поради милитантни активности и инциденти поврзани со тероризам. Киднапирање за откуп и грабежи се вообичаени во поголемите градови. Секоја година стотици авганистански полицајци се убиваат при извршување на службената должност. Авганистан е исто така водечки светски производител на опиум. Афионот во Авганистан произведува повеќе од 90% недозволен хероин на глобално ниво и повеќе од 95% од европската понуда. Авганистанското Министерство за борба против наркотици е одговорно за следење и искоренување на нелегалниот бизнис со дрога.

Човекови права

Слободата на изразување и печатот е дозволена и промовирана во сегашниот устав од 2004 година, сè додека не го загрозува националниот или верскиот интегритет или не клевети поединци. Во 2019 година, Репортери без граници го навеле медиумското опкружување во Авганистан како 121 од 179 на својот Индекс за слобода на печатот, и 1-в како најслободен. Сепак, многу прашања во врска со човековите права постојат спротивно на законот, честопати сторени од локални племиња, законодавци и тврдокорни свештеници. Новинарите во Авганистан се соочуваат со закана и од безбедносните сили и од бунтовниците. Комитетот за безбедност на авганистанските новинари во 2017 година тврдел дека авганистанската влада учествува со 46% од нападите врз авганистански новинари, додека бунтовниците се одговорни за остатокот од нападите.

Според Глобални Права, скоро 90% од жените во Авганистан доживеале физичко малтретирање, сексуално злоставување, психичко малтретирање или присилен брак. Извршители на овие злосторства се семејствата на жртвата. Предлогот за закон против насилството врз жените од 2009 година може да се донесе само преку претседателски указ. Во 2012 година, Авганистан забележал 240 случаи на убиство на честта, но се верува дека вкупниот број е многу поголем. Од пријавените убиства за чест, 21% биле извршени од сопрузите на жртвите, 7% од нивните браќа, 4% од татковците, а остатокот од други роднини.

Хомосексуалноста е табу тема во авганистанското општество; според Кривичниот законик, хомосексуалната интимност се казнува со затвор до една година. Со спроведување на шеријатскиот закон, прекршителите можат да се соочат со смрт. Сепак, опстојува древна традиција која вклучува машки хомосексуални акти меѓу млади и постари мажи (типично богати или елитни луѓе) наречена бача бази. Ова дело е исто така незаконско според Кривичниот законик и сторителите можат да бидат затворени.

На 14 август 2020 година, експертите на Советот за човекови права на ООН издале заедничка изјава со која ги повикуваат авганистанските власти да спречат убиства на бранителите на човекови права, бидејќи од јануари 2020 година има девет смртни случаи на бранители на човекови права.

Економијата на Авганистан постојано бележи подобрување во последната деценија и истото се должи пораади враќањето на голем број од богатите иселеници, модернизација на нацијата во земјоделскиот сектор, како и воспоставување на повеќе трговски патишта со соседните земји и земјите во регионот. Милјарди долари меѓународна помош, кои доаѓаат од иселениците и странски инвеститори, го забележале ова зголемување во време кога постои поголема политичка сигурност откако НАТО се вклучил во реконструкцијата на Авганистан. БДП на нацијата се протега на околу 70 милијарди американски долари со курс од 20 милијарди долари (2017 година), а БДП по глава на жител е околу 2.000 американски долари. Увезува стока во вредност од над 6 милијарди долари, но извезува само скоро една милијарда долари, главно овошје и ореви.

И покрај тоа што има над 1 трилион долари докажани неискористени наоѓалишта на минерали, Авганистан останува една од најмалку развиените земји во светот. Неговата стапка на невработеност е над 23% и околу половина од неговото население живее под прагот на сиромаштијата. Многу од невработените мажи се приклучуваат на милитантни групи финансирани од странство или во светот на криминалот, особено како шверцери. Авганистанската влада долго време барала странски инвестиции со цел да се подобри економијата на Авганистан.

Земјоделство и сточарство

 

 

 

Во Авганистан во моментов се произведуваат приближно 1,5 милиони тони свежо овошје годишно, што може значително да се зголеми. Познато е по производство на некои од најдобрите овошја, особено калинки и грозје, како и слатки дињи и црница. Други плодови широко и историски одгледувани се кајсии, јаболка, смокви, праски и цреши. Градењето и користењето оранжерии е брзо растечка индустрија во земјата.

Северозападните авганистански провинции се познати по одгледување на ф'стаци. Во последниве години, земјоделците во јужните провинции исто така започнале со одгледување на ф'стаци. Провинциите на истокот од земјата се познати по борови ореви. Северните и централните провинции се познати и по бадемите и оревите. Провинцијата Бамјан во централен Авганистан е позната по одгледување супериорен квалитет на компири, а во просек произведува 140.000 до 170.000 тони. Провинцијата Нангархар е позната по портокали, маслинки, кикирики и урми. Одгледувањето на овие плодови сега се шири и во другите провинции на југот на земјата.

Производството на пченица и житни култури е традиционален столб на земјоделството во Авганистан. Националното производство на пченица во 2015 година било 5 милиони тони. Авганистан е пред самодоволност во производството на жито. Потребни се дополнителни 1 милион тони пченица за да станат самостојни, што се предвидува да се постигне во 2020 година. Вкупното земјоделско производство понекогаш опаѓа поради сушите.

Добитокот во Авганистан главно вклучува говеда, овци и кози. Градењето и користењето модерни фарми за живина е исто така брзо растечка индустрија. Достапноста на земјиштето погодно за пасење традиционално го прави сточарството важен дел од економијата. Постојат два главни вида на сточарство: седентарен начин, практикуван од фармери кои одгледуваат и животни и култури; и номадски, практикувани од сточари на животни познати како Кочис. Природните пасишта зафаќаат околу 30,000 км2, но се преградени. Северните региони околу Мазар-и-Шариф и Мајмана биле домови за околу шест милиони овци каракули кон крајот на 90-тите години на минатиот век. Повеќето стада се преселуваат на висорамнините во текот на летото на пасишта на северот.

Обработливата земја во Авганистан е околу 8 милиони хектари. Производството на пченица изнесува околу 5 милиони тони, расадници држат 119.000 хектари земја, а производството на грозје е на 615.000 тони. Производството на бадеми скокнало на 56 000 тони, а памукот на 45 000 тони. Во 2019 година било објавено дека околу 10.000 хектари земја во Авганистан се користи за одгледување шафран.

Според извештајот на Светска банка објавен во април 2019 година, економијата на Авганистан страдала од последиците од тешката суша што влијаело на земјоделското производство во 2018 година. Додека производството на пченица се намалило за 24%, производството на млеко се намалило за 30%.

Риболов и шумарство

 

Земјата има сè поголем број на акумулации, реки и потоци, што ја прави соодветна клима за одгледување риби. Риболов се одвива во езерата и реките, особено во провинцијата Нангархар и во реката Хелменд во јужен Авганистан. Рибите сочинуваат помал дел од авганистанската исхрана денес затоа што рибарите не се во можност да произведат доволно риби за да бидат во чекор со барањата на клиентите. Повеќето риби и морски плодови се увезуваат од соседните Пакистан, Иран и Обединетите Арапски Емирати. Постојат стотици фарми за риби низ целата земја и најголемата е во Карга, која ги снабдува рибните јајца на другите рибни фарми. Исто така, започна и одгледување риби во браната Салма.

Според извештајот од 2010 година, само околу 2,1% (или 1.350.000 ха ) од Авганистан е пошумен. Неговата граѓа е исцрпена многу, а од средината на 1980-тите, само околу 3% од површината на земјата била пошумена, главно на исток. Значителни дрвја се уништени од пустошот на војната кон крајот на 20 век. Експлоатацијата е отежната од несигурноста и пристапните патишта. Покрај тоа, распределбата на шумата е нееднаква, а најголем дел од преостанатата шума се наоѓа само во регионите Кунар, Нуристан и Пактија на исток од земјата. Во последните години се преземени некои чекори за садење дрвја во урбаните области низ Авганистан. Дури и талибанските лидери неодамна повикале на засадување повеќе дрвја.

Трговија и индустрија

 

 

 

Трговијата на Авганистан со други земји стабилно се зголемува со воспоставување на повеќе меѓународни патишта за превоз на стоки. Едeн од овие трговски патишта е коридорот Лапис Лазули, кој го поврзува Авганистан со Туркменистан и на крајот завршува некаде во Европа. Други вакви трговски патишта го поврзуваат Авганистан со соседните Иран, Пакистан, Таџикистан и Узбекистан. Земјата, исто така, има директна трговија со Индија преку воздушен коридор .

Авганистан е опремен со богатство на природни ресурси, вклучувајќи големи депозити на природен гас, нафта, јаглен, мермер, злато, бакар, хромит, талк, барити, сулфур, олово, цинк, железна руда, сол, скапоцени и полускапоцени камења, и многу реткоземни елементи. Во 2006 година, геолошки институт во САД процени дека Авганистан има дури 36 трилиони кубни стапки природен гас, 3,6 милијарди барели (570 × 106 м3) резерви на нафта и кондензат. Според проценката од 2007 година, Авганистан има значителни количини неоткриени минерални суровини не-горива. Геолозите откриле и индикации за изобилство на наслаги од обоени камења и скапоцени камења, вклучувајќи смарагд, рубин, сафир, гранат, лапис, кунзит, шпинел, турмалин и перидот.

 

 

Во 2010 година, официјални претставници на американскиот Пентагон заедно со американски геолози откриле откривање на скоро 1 трилион долари неискористени наоѓалишта на минерали во Авганистан. Во меморандумот од Пентагон се вели дека Авганистан може да стане „Саудиска Арабија на литиум “. Некои веруваат дека неискористените минерали вредат и до три трилиони долари.

Друга проценка на геолошкиот институт во САД од септември 2011 година покажал дека карбанатитите Ханашин во провинцијата Хелменд во земјата имаат околу 1 милион метрички тони елементи на ретка земја. Регина Дубеј, вршител на должноста директор на Одделот за одбрана, Работна група за деловни активности и операции за стабилност (ТФБСО), изјавила дека „ова е само уште еден доказ дека минералниот сектор во Авганистан има светла иднина“.

Авганистан потпишал договор за бакар со Кина (Металуршка Корпорација Кина) во 2008 година, што е за голем проект што вклучува инвестиција од 2,8 милијарди долари од Кина и годишен приход од авганистанската влада од околу 400 милиони американски долари. Рудникот за бакар Аиак во земјата, кој се наоѓа во провинцијата Логар, е еден од најголемите во светот и се очекува да обезбеди работни места за 20.000 Авганистанци. Се проценува дека има бакар најмалку 11 милиони тони или 33 милијарди американски долари бакар.

На 5 октомври 2018 година во Вашингтон, авганистанските власти потпишале 30-годишен договор со инвестиции група Центар и неговиот оперативен компанија, Авганистанските злато и минерали копродукции, да се истражуваат и да развијат операција на бакарна руда во округот Балкхаб во Сар-е Пол провинција и да истражуваат и развиваат операција за експлоатација на злато во провинцијата Бадакшан. Договорот за бакар вклучува инвестиција од 56 милиони долари, а договорот за злато, од 22 милиони долари.

Експертите сметаат дека производството на бакар може да започне во рок од две до три години, а на железната руда за пет до седум години заклучно со 2010 година. Другото неодамна објавено богатство на земјата е рудникот за железна руда Хаџигак, сместен на 130 милји западно од Кабул и се верува дека има околу 1,8 до 2 милијарди метрички тони минерал што се користи за производство на челик. AFISCO, индиски конзорциум од седум компании, предводен од Steel Authority of India Limited (SAIL) и канадската компанија Kilo Goldmines Ltd се очекува заеднички да инвестираат 14,6 милијарди долари во развој на рудникот за железо Хаџигак. Земјата има неколку рудници за јаглен, но треба да се модернизира.

Важен ресурс на Авганистан во минатото бил природниот гас, кој првпат бил искористен во 1967 година. Во текот на осумдесеттите години, продажбата на бензин претставувала 300 милиони долари годишно од приходите од извоз (56% од вкупниот износ). 90% од овој извоз отишол во [[Советски Сојуз|Советскиот Сојузза]]. Сепак, за време на повлекувањето на советските трупи во 1989 година, полињата со природен гас во Авганистан биле ограничени за да се спречи саботажа од страна на муџахедините. Производството на гас се намалило од високи 8,2 милиони кубни метри (2.9 × 10⁸ cu ft) на ден во 80-тите години на минимално ниво од околу 600 000 кубни метри (2.2 × 10⁷ cu ft) во 2001 година. По формирањето на администрацијата на Карзаи, производството на природен гас повторно било обновено.

Се зголемува бројот на Авганистанци вклучени во бизнисот со дизел-гориво, бензин, авионско гориво и ТНГ. Во декември 2011 година, Авганистан потпишал договор за истражување нафта со China National Petroleum Corporation (CNPC) за развој на три нафтени полиња долж реката Аму Дарја. Државата ќе ги има своите први рафинерии за нафта во следните три години, по што ќе добие многу малку од профитот од продажбата на нафта и природен гас. CNPC започнал со производство на авганистанска нафта кон крајот на октомври 2012 година, со извлекување на 1,5 милиони барели нафта годишно.

Инфраструктура

Енергија

 

Според Светска банка, 98% од руралното население има пристап до електрична енергија во 2018 година, за разлика од 28% во 2008 година. Генерално, бројката изнесува 98,7%. Од 2016 година, Авганистан произведува 1.400 мегавати моќност, но сепак увезува најголем дел од електричната енергија преку далекуводи од Иран и државите од Средна Азија. Поголемиот дел од производството на електрична енергија е преку хидроенергија, потпомогнато од количината на реки и потоци што течат од планините. Сепак, електричната енергија не е секогаш сигурна и се случуваат исклучувања, вклучително и во Кабул. Во последниве години се изградени поголем број на електрани на сончева енергија, биомаса и ветерници. Во моментов земјата е во фаза на развој на проектот CASA-1000 што ќе пренесува електрична енергија од Киргистан и Таџикистан и гасоводот Туркменистан-Авганистан-Пакистан-Индија (ТАПИ). Со напојувањето управува Да Авганистан Брешна Шеркат (ДАБС, Авганистанско електростопанство).

Туризам

Туризмот е мала индустрија во Авганистан поради безбедносни проблеми. Како и да е, околу 20 000 странски туристи ја посетуваат земјата годишно заклучно со 2016 година. Особено важен регион за домашен и меѓународен туризам е живописната долина Бамјан, која вклучува езера, кањони и историски места, потпомогнати од фактот што се наоѓа во безбедна област далеку од востаничка активност. Помал број туристи посетуваат и патуваат во региони како што е долината Вахан, која е исто така една од најоддалечените во земјата. Од крајот на шеесеттите години наваму, Авганистан претставувал популарна станица на познатата Хипи-патека, привлекувајќи многу Европејци и Американци. Доаѓајќи од Иран, патеката патувала низ различни авганистански провинции и градови, вклучувајќи ги Херат, Кандахар и Кабул пред да премине во северен Пакистан, северна Индија и Непал. Туризмот го достигнал својот врв во 1977 година, година пред почетокот на политичката нестабилност и вооружениот конфликт.

 

Градот Газни има значајна историја и историски места и заедно со градот Бамјан во изминатите години биле избрани соодветно за исламска културна престолнина и културна престолнина во Јужна Азија. Градовите Херат, Кандахар, Балк и Заранџ се исто така многу историски. Џамското минаре во долината на реката Хари е светско наследство на УНЕСКО. Наметка што наводно ја носел пророкот на исламот Мухамед се чува во Светилиштето на наметката во Кандахар, град основан од Александар и прва престолнина на Авганистан. Тврдината во Херат во западниот град Херат е обновена во последните неколку години и претставува популарна атракција. На северот на земјата се наоѓа Светилиштето на Али, за кое многумина веруваат дека е местото каде бил погребан Али. Националниот музеј на Авганистан се наоѓа во Кабул и е домаќин на голем број будистички, грчки и рани исламски антиквитети; музејот претрпел многу граѓанска војна, но полека се реставрира од раните 2000-ти.

Комуникација

Телекомуникациските услуги во Авганистан ги обезбедуваат Авганистански телеком, Afghan Wireless, Etisalat, MTN Group и Roshan. Земјата користи свој вселенски сателит наречен „ Авганистан 1“, кој обезбедува услуги на милиони претплатници на телефон, интернет и телевизија. До 2001 година по повеќегодишна граѓанска војна, телекомуникациите биле буквално непостоечки сектор, но до 2016 година пораснале со 22 милиони претплатници на мобилни телефони и 5 милиони корисници на Интернет. Секторот вработува најмалку 120.000 луѓе на национално ниво.

Сообраќај

 

Поради географијата на Авганистан, транспортот меѓу различни делови на земјата историски бил тежок. ’Рбетот на патната мрежа во Авганистан е Автопат 1, честопати наречен „Обиколен пат“, кој се протега на 2,210 километри и поврзува пет поголеми градови: Кабул, Газни, Кандахар, Херат и Мазар-и-Шариф, , додека се оптоварува околу планините на Хиндукуш.

Обиколницата е од клучно значење за домашната и меѓународната трговија и економијата. Клучен дел од Обиколницата е тунелот Саланг, завршен во 1964 година, што го олеснува патувањето низ планинскиот венец Хиндукуш и ги поврзува северен и јужен Авганистан. Тоа е единствената копнена рута што ја поврзува Средна Азија со Индискиот потконтинент. Неколку планински премини овозможуваат патување помеѓу Хиндукуш и во други области. Сериозни сообраќајни несреќи се чести на авганистанските патишта и автопати, особено на патот Кабул – Кандахар и патот Кабул – Џалалабад. Патувањето со автобус во Авганистан останува опасно поради милитантни активности.

 

Авионскиот сообраќај во Авганистан го обезбедува националниот авиопревозник Аријана Ерлајнс и приватната компанија Кам ер. Авиокомпаниите од голем број земји исто така обезбедуваат летови во и надвор од земјата. Тука спаѓаат Air India, Emirates, Gulf Air, Iran Aseman Airlines, Pakistan International Airlines и Turkish Airlines. Земјата има четири меѓународни аеродроми: Меѓународниот аеродром Хамид Карзаи (поранешен меѓународен аеродром во Кабул), меѓународниот аеродром Кандахар, меѓународниот аеродром Херат и меѓународниот аеродром Мазар-е Шариф. Вклучувајќи ги домашните аеродроми, има 43. Воздушната база Баграм е голем воен аеродром.

Земјата има три железнички врски: една со 75 километри должина, линија од Мазар-и-Шариф до границата со Узбекистан ; 10 километри долга линија од Торагунди до границата со Туркменистан (каде што продолжува како дел од Туркменските железници ); и кратка врска од Акина преку туркменската граница до Керки, што се планира да се прошири понатаму низ Авганистан. Овие линии се користат само за товарни возила и нема услуга за патници. Железничката линија помеѓу Хаф, Иран и Херат, западен Авганистан, наменета и за товар и за патници, е во фаза на изградба од 2019 година. Околу 125 километри од линијата ќе се наоѓа на авганистанската страна. Постојат различни предлози за изградба на дополнителни железнички линии во земјата.

Сопственоста на приватните возила значително се зголемило од раните 2000-ти. Таксистите имаат жолта боја и се состојат од автомобили и од авто-рикша. Во рурален Авганистан, селаните често користат магариња, мазги или коњи за превоз или носење стока. Камилите првенствено ги користат номадите Кочи. Велосипедите се популарни низ целиот Авганистан.

Образование

 

 

Образованието во Авганистан вклучува дванаесетгодишно образование (К-12) и високо образование, кое е под надзор на Министерството за образование и Министерството за високо образование во Кабул, Авганистан. Авганистан поминува низ процес на обнова на целата територија на земјата. И покрај назадувањата, институциите се основани низ целата земја. До 2013 година имало 10,5 милиони ученици кои посетувале училишта во Авганистан, земја со население од околу 35,5 милиони луѓе.

Едно од најстарите училишта во Авганистан е средното училиште Хабибија во Кабул, кое е изградено од кралот Хабибулах-кан во 1903 година за да ги образова учениците од елитното одделение на нацијата. За време на Демократска Република Авганистан, владата на Народната демократска партија во Авганистан (НДПА) го реформирала образовниот систем; образованието било за двата пола и биле воспоставени широко распространети програми за писменост. До 1978 година, жените сочинувале 40 проценти од лекарите и 60 проценти од наставниците на Кабулскиот Универзитет; 440.000 студентки биле запишани во образовни институции и 80.000 повеќе во програмите за писменост. И покрај подобрувањата, голем процент од населението останало неписмено. Почнувајќи од оветската инвазија на Авганистан во 1979 година, последователните војни практично го уништиле образовниот систем на нацијата. Повеќето наставници избегале за време на војните во соседните земји. Во средината на 90-тите години на минатиот век, околу 650 училишта биле уништени или користени како бункери. Во 1996 година, талибанскиот режим го ограничило образованието за жените, а медресата (џамиско училиште) станала главен извор на основно и средно образование. Околу 1,2 милиони ученици биле запишани во училиштата за време на владеењето на талибанците, со помалку од 50 000 девојчиња. По соборувањето на талибанците кон крајот на 2001 година, администрацијата на Карзаи добила значителна меѓународна помош за обновување на образовниот систем. Околу 7.000 училишта работеле во 20 од 32 провинции до крајот на 2003 година, со 27.000 наставници кои предавале на 4,2 милиони деца (вклучувајќи 1,2 милиони девојчиња). [4] Од таа бројка, околу 3,9 милиони биле во основните училишта. Се проценува дека околу 57 проценти од мажите и 86 проценти од жените се неписмени, а недостатокот на квалификувани и образовани работници е голем економски недостаток. Кога Универзитетот во Кабул повторно се отворил во 2002 година, околу 24.000 =машки и женски студенти се запишале за високо образование. Во меѓувреме, се рехабилитирале уште пет универзитети. Наставните програми на државните училишта вклучуваат религиозни предмети, но деталната настава им е оставена на наставниците по религија.

Следните достигнувања биле постигнати во првата декада од 2000-тите:

• Помеѓу 2001 и 2016 година, запишувањето во основно училиште се зголемило од околу 1 милион на 9,2 милиони (деветкратно зголемување за петнаесет години) и процентот на девојчиња од практично нула на 37%.
• Бројот на наставници во општото образование се зголемил за седум пати, но нивните квалификации се ниски. Околу 31% се жени.
• Од 2003 година до 2010 година, над 5.000 училишни згради биле санирани или новоизградени. Нешто повеќе од 50% од училиштата имаат употребливи згради.

Здравство

Според индексот на човечки развој, Авганистан е 15-та најмалку развиена земја во светот. Просечниот животен век се проценува на околу 60 години. Стапката на мајчина смртност во земјата е 396 смртни случаи/100.000 живородени деца и нејзината стапка на смртност кај новороденчиња е 66 до 112,8 смртни случаи на секои 1000 живородени деца. Министерството за јавно здравје планирало да ја намали стапката на смртност кај новороденчињата на 400 за секои 100.000 живородени деца пред 2020 година. Земјата има повеќе од 3.000 акушерки, со дополнителни 300 до 400 обучени секоја година.

Постојат повеќе од 100 болници во Авганистан, со најнапредните третмани достапни во Кабул. Францускиот медицински институт за деца и детската болница Индира Ганди во Кабул се водечки детски болници во земјата. Некои од другите водечки болници во Кабул ги вклучуваат болницата Џамхуријат и болницата Џинах. И покрај сето ова, многу Авганистанци патуваат во Пакистан и Индија за понапредно лекување.

Во 2006 година било објавено дека скоро 60% од авганистанското население живее на два часа пешачење од најблиската здравствена установа. Стапката на попреченост е исто така висока во Авганистан поради децениската војна. Неодамна било објавено дека на околу 80.000 луѓе им недостасуваат екстремитети. Невладини добротворни организации, како што се „Спасете ги децата“ и „Ветување на Махоба“ им помагаат на сираците во соработка со владините структури. Анкетите за демографски и здравствени работи работат со индискиот институт за истражување на здравствениот менаџмент и други за да се спроведе истражување во Авганистан, фокусирано на смртта кај мајките, меѓу другото.

 

Авганистан е претежно племенско општество, со различни региони во земјата кои имаат свои култури како резултат на различните етникуми и географските препреки што го прават далечниот дел од земјата. Семејството е столб на авганистанското општество и семејствата честопати ги води патријарх. Во јужниот и источниот регион, луѓето живеат според паштунската култура следејќи паштунски начин на живот. Клучните принципи вклучуваат гостопримство, обезбедување место за оние што бараат засолниште и одмазда за пролевање крв. Во голема мерка се поврзани со културата на Јужна Азија. Останатите Авганистанци се културно Персијци и Турци. Некои не-Паштуни кои живеат во близина го прифатиле нивниот начин на живот. Оние што живееле во Пакистан и Иран во последните 30 години биле под дополнително влијание на културите на тие соседни народи. За авганистанскиот народ се знае дека е силно религиозен.

Авганистанците, особено Паштуните, се забележуваат по својата племенска солидарност и високо почитување на личната чест. Еден писател смета дека племенскиот систем е најдобриот начин за организирање на големи групи луѓе во земја што е географски тешка и во општество кое, од материјалистички аспект, има некомплициран начин на живот. Постојат различни авганистански племиња, и се проценува на 2-3 милиони номади. Авганистанската култура е длабоко исламска, но прет-исламските практики опстојуваат. Еден пример е бача бази, термин за активности кои вклучуваат сексуални односи помеѓу постари мажи и помлади адолесцентни мажи или момчиња. Детските бракови се распространети во Авганистан; законската возраст за брак е 16 години. Најпосакуваниот брак во авганистанското општество е со нечиј паралелен братучед, а од младоженецот често се очекува да плати цена на невестата.

 

Во селата, семејствата обично имаат куќи од кал. Селата обично имаат главен човек (малик), мајстор за дистрибуција на вода (мираб) и верски учител (мула). Мажите обично работат на полињата, придружувани од жени за време на жетвата. Околу 15% од населението е номадско, локално наречено кочи. Кога номадите поминуваат низ селата, тие честопати купуваат материјали од селаните како чај, пченица и керозин; селаните купуваат волна и млеко од номадите.

 

Авганистанската облека и за мажи и за жени обично се состои од разни форми на шалвар наречен камиз, особено од Перахан Тунбан и Кет Партуг. Жените обично носат чадор за покривање на главата; некои жени, обично од високо конзервативни заедници, носат бурка, покривка на целото тело. Овие жени ја носеле оваа облека многу пред да дојде исламот во регионот, но талибанците го применувале овој фустан на жените кога биле на власт. Друг популарен фустан е чапанот кој делува како палто. Каракулот е капа направена од крзно на одредена регионална раса овци. Таа била фаворизирана од поранешните кралеви на Авганистан и станала позната на поголемиот дел од светот во 21 век кога постојано го носел претседателот Хамид Карзаи. Паколот е друга традиционална капа што потекнува од крајниот исток на земјата; народно ја носел водачот на герилите Ахмад Шах Масуд. Шеширот „Мазари“ потекнува од северен Авганистан.

Архитектура

Нацијата има сложена историја што преживеала или во сегашните култури или во форма на разни јазици и споменици. Авганистан содржи многу остатоци од сите возрасти, вклучувајќи грчки и будистички ступи, манастири, споменици, храмови и исламски минариња. Меѓу најпознатите се Големата џамија во Херат, Сината џамија, Џамското минаре, Чил Зена, Кала-и Бост во Лашкаргах, античкиот грчки град Аи-Канум. Сепак, многу од нејзините историски споменици се оштетени во модерното време поради граѓанските војни. Двете славни Буди од Бамијан биле уништени од талибанците, кои ги сметале за идолопоклонички. И покрај тоа, археолозите сè уште наоѓаат будистички мошти во различни делови на земјата, некои од нив датираат од 2 век. Бидејќи немало колонијализам во современ Авганистан, архитектурата во европски стил е ретка; пред сè, Победничката капија кај Пагман и Палатата Дарул Аман во Кабул, биле изградени во овој стил во дваесеттите години од самите Авганистанци.

Уметност и керамика

 

Ткаењето тепих е древна практика во Авганистан и многу од нив и денес се рачно изработени од племенски и номадски луѓе. Теписи се произведувале во регионот илјадници години и традиционално ги правеле жени. Некои занаетчии ги изразуваат своите чувства преку дизајни на килими; на пример, по избувнувањето на Советско-авганистанската војна, биле создадени „ воени килими “ со дизајни што претставуваат болка и мизерија предизвикана од конфликтот. Секоја покраина има свои специфични одлики при правењето килими. Во некои од турско-населените области на северозапад, цените на невестата и свадбената церемонија се водени од вештините на невестата за ткаење.

Керамика се изработувала во Авганистан со милениуми. Селото Исталиф, северно од Кабул, е особено голем центар, познат по својата уникатна тиркизна и зелена керамика а нивните методи на изработка останале исти со векови. Голем дел од камењата лапис лазули биле заземјувани во денешен Авганистан, кои биле користени во кинески порцелан како син кобалт, подоцна користени во античка Месопотамија и Турција.

Земјите во Авганистан имаат долга историја на уметност, со најраната светска употреба на маслени слики пронајдени во пештеро во земјата. Забележителен уметнички стил кој се развил во Авганистан и источен Пакистан е уметноста Гандара, произведена од спој на грчко-римска уметност и будистичка уметност помеѓу 1 и 7 век н.е. Подоцнежните епохи забележале зголемена употреба на персискиот минијатурен стил, со тоа што Камаледин Бехзад од Херат бил еден од најзначајните минијатурни уметници од периодот на Тимуридите. Од 1900-тите, нацијата започнала да ги користи западните техники во уметноста. Абдул Гафур Брешна бил истакнат авганистански сликар и уметник на скицирање од Кабул во текот на 20 век.

Медиуми и забава

Авганистан има околу 350 радио станици и над 200 телевизиски станици. Радио телевизија Авганистан, со потекло од 1925 година, е државен јавен радиодифузер. Телевизиските програми започнале да се емитуваат во 1970-тите и денес има многу приватни телевизиски канали како што се ТОЛО и ТВ Шамшад. Првиот авганистански весник бил објавен во 1873 година а денес има стотици печатени изданија. До 1920-тите, Радио Кабул емитувало локални радио услуги. Гласот на Америка, БиБиСи и Радио Слободна Европа емитувале на двата официјални јазици во Авганистан на радио. Ограничувањата за печатот постепено биле олабавени и приватните медиуми биле диверзифицирани од 2002 година, по повеќе од две децении строги контроли.

Авганистанците веќе долго време се навикнати да гледаат филмови од Индија во Боливуд и да ги слушаат нејзините филмски песни. Се тврди дека Авганистан е меѓу најголемите пазари за хинди филмската индустрија. Стереотипите на Авганистанците во Индија исто така биле претставени во некои филмови од Боливуд од глумци. Многу филмски везди на Боливуд имаат корени во Авганистан, вклучувајќи ги Салман Кан, Саиф Али Кан, Шах Рух Кан, Амир Кан, Фероз Кан, Кадер Кан, Насеерудин Шах, Зарин Кан, Селина aitејтли и низа други. Неколку филмови од Боливуд се снимени во Авганистан, меѓу кои Дарматма, Худа Гавах, Бегство од талибанците и Кабул експрес .

Музика

 

Авганистанската класична музика има блиски историски врски со индиската класична музика и ја користи истата хиндустанска терминологија и теории како рагата. Жанрови на овој стил на музика вклучуваат газал (поетска музика) и инструменти како што се индиската табла, ситар и хармониум, и локални инструменти како што се зербагали, како и дајерех и танбур, кои се исто така познати во Средна Азија. Рубаботе национален инструмент на земјата. Некои од познатите уметници на класична музика вклучуваат Устад Сараханг и Сарбан.

Поп-музиката се развила во 1950-тите години преку Радио Кабул и имала влијание во општествените промени. За тоа време, започнале да се појавуваат и жени-уметници, како Мермон Парвин. Можеби најпознатиот уметник од овој жанр бил Ахмад Захир, кој синтетизирал многу жанрови и продолжува да биде познат по својот глас и богати текстови долго по неговата смрт во 1979 година. Други познати мајстори на традиционална или популарна авганистанска музика се Нашенас, Убаидулах Џн, Махваш, Ахмад Вали, Фархад Дарја и Нагма.

Атан е национален танц на Авганистан, групен танц популарно изведен од Авганистанци од сите потекла. Танцот се смета за дел од авганистанскиот идентитет.

Кујна

 

Авганистанската кујна во голема мера се заснова на главните култури на нацијата, како што се пченица, пченка, јачмен и ориз. Во придружба на овие главни производи се природно овошје и зеленчук, како и млечни производи како млеко, јогурт и сурутка. Кабули Палав е национално јадење во Авганистан. Кулинарските специјалитети на нацијата ја рефлектираат нејзината етничка и географска разновидност. Авганистан е познат по своите висококвалитетни калинки, грозје и слатки дињи. Чајот е омилен пијалак кај Авганистанците, и тие обично јадат леб од наан, јогурти, ориз и месо во типична диета.

Литература

Класичната персиска и паштунската поезија се негуван дел од авганистанската култура. Поезијата отсекогаш била еден од најголемите образовни столбови во регионот, до ниво што таа самата се интегрирала во културата. Еден од поетските стилови се нарекува Ландај. Популарна тема во авганистанскиот фолклор и митологија се девите, монструозни суштества. Четврток традиционално е „поетска вечер“ во градот Херат кога мажи, жени и деца се собираат и рецитираат древни и модерни песни.

Авганистанскиот регион има произведено безброј поети и писатели кои зборуваат персиски од средниот век до денес, меѓу кои тројца мистични автори се сметаат за вистински национални слави, имено: Хваја Абдула Ансари од Херат, голем мистик и суфиски светец во 11 век, Сана од Газни, автор на мистични песни во 12 век и, конечно, Руми од Балх, во 13 век, сметал дека персофонистот низ целиот свет е најголемиот мистичен поет на целиот муслимански свет. Авганистанската литература, иако квантитативно извонредна и со голем раст во минатиот век, отсекогаш имала суштинско локално значење чувствувајќи го влијанието и на персиската литература и на соседните литератури во Индија. Двете главни литератури, од втората половина на XIX век, покажале дека се чувствителни на жанровите (роман, театар), движењата и стилските одлики увезени од Европа.

Кушал Кан Хатак од 17 век се смета за национален поет. Други познати поети се Раби'а Балки, Рахман Баба, Халилула Халили и Парвин Пажвак.

Празници и фестивали

 

Официјалната Нова Година на Авганистан започнува со Новруз, древна традиција која започнала како зороастриска прослава во денешен Иран, и со која ја споделува годишната прослава заедно со неколку други земји. Се јавува секоја година на пролетната рамнодневица. Во Авганистан, Новуз обично се слави со музика и танц, како и со одржување турнири во бузкаши.

Јалди, друга национално прославена античка традиција, одбележува комеморацијата на античката божица Митра и ја одбележува најдолгата ноќ во годината во пресрет на зимската краткодневица (обично паѓа на 20 или 21 декември), време на кое семејствата се собираат заедно да рецитираат поезија и да јадат овошје - особено црвените плодови лубеница и калинка, како и мешани ореви.

Се слават и верски фестивали; како претежно муслиманска земја, исламските настани и фестивали како Рамазан, Курбан бајрам и Ашура широко се слават годишно во Авганистан. Сикискиот фестивал Ваисаки го слави заедницата на Сиките и хинду-фестивалот Дивали од хинду-заедницата.

Денот на националната независност се слави на 19 август за да се одбележи Англо-авганистанскиот договор од 1919 година под кралот Аманулах Кан и целосната независност на земјата Неколку меѓународни прослави, исто така, официјално се одржуваат во Авганистан, како што се Меѓународниот ден на работникот и Меѓународниот ден на жената. Некои регионални фестивали го вклучуваат Фестивалот Памир, кој ја слави културата на народите Ваки и Киргистан, Фестивалот на црвениот цвет (за време на Новуз) во Мазар-и-Шариф и Дамбора фестивалот во провинцијата Бамјан.

Спорт

Репрезентацијата на Авганистан учествува на меѓународни фудбалски натпревари уште од 1941 година. Репрезентацијата домашните натпревари ги игра на стадионот Газа кој се наоѓа во Кабул, а фудбалот во Авганистан е организиран од страна на Фудбалската Федерација на Авганистан. Репрезентацијата никогаш не играл, ниту се квалификувал на светско првенство, но неодамна го освоил фудбалскиот интернационален трофеј на првенството САФФ. Авганистан има и свој тим во футсал. Крикетот, иако е скоро откриен спорт во оваа држава, станува сѐ попопуларен спорт поради успесите на репрезентацијата. Одборот за крикет на Авганистан е главно управно тело на овој спорт и има свое седиште во Кабул. Меѓународниот стадион за крикет Кази Аманулах Кан е и национален стадион за крикет.

Останати популарни спортови во оваа држава се кошарка, одбојка, теквондо и телоградба.

Бузкаши е традиционален спорт во Авганистан, најмногу се игра на северот од државата. Сличен е на спортот поло и се игра со два јавачки тима.