Rwmania: Gwlad sfran o fewn Ewrop

Mae'n ffinio â Hwngari a Serbia i'r gorllewin a Bwlgaria i'r de, a'r Wcráin a Moldofa i'r gogledd a'r dwyrain. Ffurfir y mwyafrif o'r goror rhwng Rwmania a Bwlgaria gan Afon Donaw, sy'n arllwys i Aberdir y Donaw yn y fan mae morlin yn ne-ddwyrain Rwmania ar lannau'r Môr Du. Mae ganddi arwynebedd o 238,391 square kilometre (92,043 mi sgw) a hinsawdd gyfandirol a thymherus. Rhed cadwyn dde-ddwyreiniol Mynyddoedd Carpathia trwy ganolbarth y wlad, gan gynnwys Copa Moldoveanu (2,544 m (8,346 ft)).

Rwmania

România
Math	gwladwriaeth sofran, gwlad
Enwyd ar ôl	Rhufain hynafol
Prifddinas	Bwcarést
Poblogaeth	19,053,815
Sefydlwyd	24 Ionawr 1859 (yn y Calendr Iwliaidd)
Anthem	Deșteaptă-te, române!
Pennaeth llywodraeth	Marcel Ciolacu
Cylchfa amser	UTC+2
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Rwmaneg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Dwyrain Ewrop, yr Undeb Ewropeaidd, Ardal Economeg Ewropeaidd
Arwynebedd	238,397 km²
Yn ffinio gyda	Wcráin, Hwngari, Serbia, Bwlgaria, Moldofa
Cyfesurynnau	46°N 25°E
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Llywodraeth Rwmania
Corff deddfwriaethol	Senedd Rwmania
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Arlywydd Rwmania
Pennaeth y wladwriaeth	Klaus Iohannis
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Prif Weinidog Rwmania
Pennaeth y Llywodraeth	Marcel Ciolacu
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$285,405 million, $301,262 million
Arian	Romanian Leu
Canran y diwaith	7 ±1 canran
Cyfartaledd plant	1.41
Mynegai Datblygiad Dynol	0.821
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Datblygodd y wlad fodern yn nhiriogaethau'r dalaith Rufeinig Dacia. Unodd tywysogaethau Moldafia a Walachia ym 1859 yn sgil y deffroad cenedlaethol. Rhoddid yr enw Rwmania ar y wlad yn swyddogol ym 1866, ac enillodd ei hannibyniaeth oddi ar Ymerodraeth yr Otomaniaid ym 1877. Ymunodd Transylfania, Bukovina a Besarabia â Theyrnas Rwmania ar ddiwedd y Rhyfel Byd Cyntaf. Brwydrodd Rwmania ar ochr yr Almaen Natsïaidd yn erbyn yr Undeb Sofietaidd yn ystod yr Ail Ryfel Byd tan iddi ymuno â'r Cynghreiriaid ym 1944. Cafodd y wlad ei meddiannu gan y Fyddin Goch a chollodd sawl tiriogaeth. Wedi'r rhyfel, trodd Rwmania yn weriniaeth sosialaidd ac yn aelod o Gytundeb Warsaw. Dymchwelwyd y drefn gomiwnyddol gan Chwyldro 1989, a newidodd Rwmania'n wlad ddemocrataidd a chanddi economi'r farchnad.

Tyfod economi Rwmania yn gyflym ar ddechrau'r 2000au, a bellach mae'n seiliedig yn bennaf ar wasanaethau a hefyd yn cynhyrchu ac allforio peiriannau ac ynni trydan. Ymaelododd â NATO yn 2004 a'r Undeb Ewropeaidd yn 2007. Trigai tua 20 miliwn o bobl yn y wlad, a bron i 2 miliwn ohonynt yn y brifddinas Bwcarést. Rwmaniaid, un o'r cenhedloedd Lladinaidd, yw mwyafrif y boblogaeth a siaradent Rwmaneg ac yn Gristnogion Uniongred Dwyreiniol. Ceir lleiafrifoedd o dras Hwngaraidd a Roma.

Daw enw'r wlad yn y bôn o'r gair Lladin romanus, sy'n golygu "dinesydd Rhufain". Defnyddid yr enw yn gyntaf, hyd y gwyddon, yn yr 16g gan ddyneiddwyr Eidalaidd a deithiodd i Dransylfania, Moldafia, a Walachia. Sonir am Țeara Rumânească ("Tir Rwmania") yn Llythyr Neacșu o Câmpulung (1521), y ddogfen hynaf sy'n goroesi yn yr iaith Rwmaneg.

Defnyddid y ddau sillafiad român a rumân hyd ddiwedd yr 17g, pan wahaniaethid y ddwy ffurf am resymau cymdeithasol-ieithyddol: "taeog" oedd ystyr rumân bellach, a român oedd yr enw ar y bobl Rwmaneg eu hiaith. Wedi diddymu'r system daeog ym 1746, gair anarferol oedd rumân a daeth y ffurf român yn safonol. Defnyddid yr enw Rwmania i ddisgrifio mamwlad yr holl Rwmaniaid yng nghyfnod cynnar y 19g.

Ymhlith y ffurfiau ar enw'r wlad mewn ieithoedd eraill Ewrop mae Rumänien yn Almaeneg, Roumanie yn Ffrangeg, Rumunija yn Serbo-Croateg, Румыния (Rumyniya) yn Rwseg, a Rumunia yn Bwyleg. Daw'r enw Cymraeg drwy'r hen ffurf Saesneg Rumania neu Roumania. Romania yw'r ffurf Saesneg arferol ers canol y 1970au.

Enwau swyddogol

• 1859–1862: Tywysogaethau Unedig
• 1862–1866: Tywysogaethau Unedig Rwmania
• 1866–1881: Rwmania
• 1881–1947: Teyrnas Rwmania
• 1947–1965: Gweriniaeth Pobl Rwmania (RPR)
• 1965–1989: Gweriniaeth Sosialaidd Rwmania (RSR)
• 1989–presennol: Rwmania

Hanes cynnar

Tua 2000 CC ymsefydlodd yr Indo-Ewropeaid yn ardal Donaw-Carpathia, a chymysgant â'r brodorion neolithig gan ffurfio'r Thraciaid. Tros amser datblygodd y Thraciaid yn ddau dylwyth tebyg, y Getiaid a'r Daciaid, enwau a roddid arnynt gan y Groegiaid a'r Rhufeiniaid. Trigant yn y mynyddoedd i ogledd Gwastatir y Donaw ac ym Masn Transylfania. Daeth y Getiaid i gysylltiad â'r byd Groeg drwy wladfeydd yr Ïoniaid a'r Doriaid ar arfordir gorllewinol y Môr Du yn y 7g CC.

Yr Oesoedd Canol

    Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu at yr adran hon.

Annibyniaeth a brenhiniaeth

Roedd Rwmania dan reolaeth Ymerodraeth yr Otomaniaidd o'r 15g hyd y 19g. Yn sgil twf cenedlaetholdeb ar draws Ewrop, dechreuodd y Rwmaniaid frwydro am eu hannibyniaeth yn y 1820au wrth iddynt geisio uno Moldafia, Walachia a Thransylfania. Unodd Moldafia a Walachia ym 1862 i ffurfio'r Tywysogaethau Unedig, a ail-enwyd yn Rwmania ym 1866. Trodd yn deyrnas ym 1881.

Y Rwmania gomiwnyddol

Cafwyd ymchwydd economaidd bach yn y 1960au a'r 1970au. Nid oedd polisïau awtarciaidd Nicolae Ceauşescu, arweinydd y Rwmania Gomiwnyddol o 1965 i 1989, yn llwyddiannus, ac wrth drio talu holl ddyled y wlad cafodd effaith ddifrifiol ar yr economi a arweiniodd at dlodi. Ansefydlogodd Rwmania ymhellach wrth iddi droi'n wladwriaeth heddlu dan warchodaeth y Securitate. Saethwyd Ceauşescu a'i wraig Ddydd Nadolig 1989, ar ôl iddo orchymyn i'r heddlu cudd ymosod ar brotestwyr yn Timisoara.

Y Rwmania fodern

    Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu at yr adran hon.

 

Ffurfir rhan fawr o ffiniau Rwmania â Serbia a Bwlgaria gan Afon Donaw. Ymunir y Donaw gan Afon Prut, sy'n ffurfio'r ffin â Moldofa. Llifir y Donaw i'r Môr Du, yn ffurfio Delta'r Donaw sydd yn cadfa o'r Biosffer.

Otherwydd diffiniwyd nifer o ffiniau Romany gan afonydd naturiol, weithiau'n shifftio, ac oherwydd bu'r Delta Donaw wastad yn ehangu tuag at y môr, tua 2-5 metr llinellog y flwyddyn, mae arwynebedd Romania wedi newid dros yr ychydig o degawdau diwethaf, yn cyffredinol yn cynyddu. Cynyddwyd y rhif o tua 237,500 km² yn 1969 i 238,319 km² yn 2005.

Mae gan Rwmania tirwedd eithaf dosbarthol, gyda 34% mynyddoedd, 33% brynau a 33% iseldiroedd.

Mae Mynyddoedd Carpathia yn dominyddu canoldir Rwmania wrth iddynt amgylchynu Gwastatir Uchel Transylfania, 14 o gopâu dros 2 000 m, yr uchaf yn Copa Moldoveanu (2 544 m). Yn y de, mae Mynyddoedd Carpathia yn pereiddio i'r brynau, tuag at Wastadedd Bărăgan.

Tri mynydd uchaf Rwmania yw:

Dinasoedd

Y dinasoedd pennaf yw'r prifddinas Bwcarést, Iaşi, Timişoara, Cluj-Napoca, Constanţa, Craiova, Braşov, a Galaţi. Y dinasoedd mwyaf yw:

Mae Rwmania yn weriniaeth ddemocrataidd. Mae cangen ddeddffwriaethol llywodraeth Rwmania yn cynnwys dwy siambr, y Senat (Senedd), sydd ag 137 o aelodau (2004), ac y Camera Deputaţilor (Siambr Dirprwyon), sydd â 332 o aelodau (2004). Etholir aelodau'r ddwy siambr pob pedair mlynedd.

Etholir yr Arlywydd, pennaeth y cangen weithredol, hefyd gan bleidlais boblogaidd, pob pum mlynedd (nes 2004, pedair mlynedd). Mae'r arlywydd yn penodi'r Prif Weinidog, sy'n bennaeth y lywodraeth, a phenodir aelodau'r lywodraeth gan y Prif Weinidog. Mae angen i'r lywodraeth cael pleidlais seneddol o gymeradwyaeth.

Rhanbarthau a siroedd

 

Caiff Rwmania ei rhannu i 41 o judeţe, neu siroedd, a bwrdeisiaeth Bwcarést (y brifddinas).

Y siroedd (yn nhrefn yr wyddor) yw:

    Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu at yr adran hon.

Yn 2022, mae Rwmania yn cael CMC o gwmpas $737 biliwn a CMC y pen o $38,721. Yn ôl Banc y Byd, mae Rwmania yn gwlad incwm uchel. Yn ôl Eurostat, roedd CMC y pen Rwmania yn 77% o gyfartaledd yr UE yn 2022, cynnydd o 44% mewn 2007 gan wneud Rwmania yn un o'r economïau sy'n tyfu gyflymaf.

Ar ôl 1989, fe wnaeth y wlad profi degawd o ansefydlogrwydd economaidd a ddirywiad, wedi arwain yn rhannol gan sylfaen ddiwydiannol ddarfodedig a ddiffyg diwyigo strwythurol. Er hyn, o 2000 ymlaen, roedd economi Rwmania wedi trawsnewid mewn i un gyda sefydlogrwydd macro-economaidd cymharol wedi ei nodweddi gan twf uchel, diweithdra isel a chwyddiant sy'n lleihau. Yn 2006, yn ôl Swyddfa Ystadegau Rwmania, roedd twf CMC yn 7.7%, un o'r cyfraddau uchaf yn Ewrop. Er hyn, roedd y Dirwasgiad Mawr yn 2008 wedi gorfodi i'r gwlad benthyg yn allanol, gan gynnwys rhaglen 'bailout' o €20 biliwn o'r IMF. Yn ôl Banc y Byd, tyfodd CMC y pen mewn pŵer prynu o $13,687 yn 2007 i $28,206 yn 2018 . Cynyddodd cyflog net cyfartalog i €913 yn 2023, a cyfradd chwyddiant o -1.1% yn 2016. Roedd di-weithdra yn Rwmania yn 4.3% yn Awst 2018, sy'n isel mewn cymhariaeth efo gwledydd eraill yn yr UE.

 

Roedd twf allbwn diwydiannol wedi cyrraedd 6.5% blwyddyn-ar-flwyddyn yn Chwefror 2013, yr uchaf yn Ewrop. Y cwmnïoedd lleol mwyaf yn cynnwys gwneuthurwr ceir Dacia, Petrom, Rompetrol, Ford Romania, Electrica, Romgaz, RCS & RDS a Banca Transilvania. O 2020 ymlaen, mae yna o gwmpas 6000 o allforion y mis. Prif allforion Rwmania yw: ceir, meddalwedd, dillad a tecstiliau, peiriannau diwydiannol, offer trydannol ac electronig, cynhyrchion metalig, deunyddiau crai, offer milwrol, cynhyrchiol fferyllol, cemegion, a cynhyrchion amaethfyddol (ffrwythau, llysiau, a blodau). Mae masnach wedi'i ganoli'n bennaf o amgylch aelodau yr UE, gyda'r Almaen a'r Eidal fel ei partneriaid masnach fwyaf. Roedd balans cyfrif yn 2012 o gwmpas 4.52% o CMC.

Ar ôl cyfres o preifateiddio a diwygiadau yn y 1990au hwyr a'r 2000au, ymyrraeth llywodraethol yn economi Rwmania yn llai na gwledydd Ewropeaidd arall. Yn 2005, disodlodd y llywodraeth system trethi flaengar Rwmania efo treth gwastad o 16% am incwm personol ac elw corfforaethol, ymhlith y cyfraddau isaf yn yr Undeb Ewropeaidd. Mae'r economi wedi'i seilio ar wasanaethau, sy'n cyfri am 56.2% o CMC y wlad yn 2017, gyda diwydiant ac amaethfyddiaeth yn cyfri am 30% a 4.4% yn y drefn honno. Amcangyfrir bod 25.8% o weithlu Rwmania yn cael eu gyflogi yn y sector amaethfyddol, un o'r uchaf yn Ewrop.

Rwmania wedi denu symiau cynyddol o fuddsoddiad tramor yn dilyn diwedd Comiwnyddiaeth, gyda stoc o fuddsoddiad tramor uniongyrchol (FDI) yn Rwmania yn codi i €83.8 biliwn yn Mehefin 2019. Cyfanswm stoc allanol FDI Rwmania (busnes allanol neu dramor naill ai'n buddsoddi mewn neu'n prynu stoc economi leol) oedd $745 miliwn yn Rhagfyr 2018, y gwerth isaf ymhlith 28 aelod-wladwriaethau'r UE. Rhai cwmnïoedd sy'n buddsoddi yn Rwmania yn cynnwys Coca-Cola, McDonald's, Pizza Hut, Procter & Gamble, Citibank, a IBM.

Yn ôl adroddiad Banc y Byd yn 2019, mae Rwmania yn safle 52 allan o 190 yn economïau o ran rhwyddineb gwneud busnes, un lle yn uwch na Hwngari gyfagos ac un lle yn is na'r Eidal. Canmolodd yr adroddiad y broses gyson o orfodi contractau a mynediad at gredyd yn y wlad, tra'n nodi anawsterau o ran mynediad at drydan a delio â thrwyddedau adeiladu.

 

Ers 1867 arian cyfred swyddogol wedi bod yn y leu Romania ac yn dilyn enwadau ers 2005. Ar ôl ymuno â'r Ue yn 2007, mae Rwmania yn cynllunio i ddefnyddio'r Ewro yn 2029.

Yn Ionawr 2020, adroddwyd bod dyled allanol Rwmania yn US$122 biliwn yn ôl data CEIC.

 

Yn ôl cyfrifiad 2011, poblogaeth Rwmania yw 20,121,641. Megis gwledydd eraill yn ei chylch, mae disgwyl i'r boblogaeth leiháu'n raddol yn y blynyddoedd i ddod o ganlyniad i gyfradd ffrwythlondeb (1.2–1.4) sy'n rhy isel i gynnal nifer cenedlaethau'r dyfodol a chyfradd allfudo sy'n uwch na'r gyfradd mewnfudo. Ym mis Hydref 2011, roedd Rwmaniaid ethnig yn cyfri am 88.9% o'r boblogaeth. Y lleiafrifoedd ethnig mwyaf eu maint yw'r Hwngariaid (6.5%) a'r Roma (3.3%). Mwyafrif yw'r Hwngariaid yn siroedd Harghite a Covasna. Ymhlith y lleiafrifoedd eraill mae'r Wcreiniaid, yr Almaenwyr, y Tyrciaid, y Lipofiaid (Hen Gredinwyr o dras Rwsiaidd), yr Aromaniaid, y Tatariaid, a'r Serbiaid. Ym 1930, trigai 745,421 o Almaenwyr yn Rwmania, ond dim ond rhyw 36,000 sy'n byw yno heddiw. Yn 2009 roedd tua 133,000 o fewnfudwyr yn Rwmania, yn bennaf o Foldofa a Tsieina.

Ieithoedd

Iaith swyddogol Rwmania yw'r Rwmaneg, iaith Romáwns ddwyreiniol sy'n debyg i'r Aromaneg, y Megleno-Romaneg, a'r Istro-Romaneg, ond sy'n rhannu nifer o nodweddion â'r ieithoedd gorllewinol megis Eidaleg, Ffrangeg, Sbaeneg, a Phortiwgaleg. Mae 31 o lythrennau yn yr wyddor Rwmaneg. Siaredir Rwmaneg yn iaith gyntaf gan 85% o'r boblogaeth. Siaredir Hwngareg gan 6.2%, a'r Flach-Romani (tafodiaith Romani) gan 1.2%. Trigai 25,000 o siaradwyr Almaeneg brodorol a 32,000 o siaradwyr Tyrceg yn Rwmania, yn ogystal â 50,000 o siaradwyr Wcreineg sy'n byw ger y ffin â'r Wcráin ac yn fwyafrif yn yr ardaloedd hynny. Yn ôl y cyfansoddiad, mae rhaid i gynghorau lleol sicrháu hawliau iaith i holl leiafrifoedd y wlad, ac os yw'r lleiafrif ethnig yn cyfri am ddros 20% o'r boblogaeth yna ceir defnyddio'r iaith leiafrifol yn y llywodraeth, y llysoedd, a'r ysgolion. Y Saesneg a'r Ffrangeg yw'r prif ieithoedd tramor a addysgir yn yr ysgol. Yn 2012 roedd 31% o Rwmaniaid yn medru'r Sasneg, 17% yn medru'r Ffrangeg, a 7% yn gallu siarad Eidaleg.

Crefydd

Gwladwriaeth seciwlar a heb grefydd swyddogol yw Rwmania. Cristnogion yw'r mwyafrif helaeth o'r boblogaeth. Yn 2011 roedd 81% yn perthyn i Eglwys Uniongred Rwmania, 4.8% yn Brotestaniaid, 4.3% yn Babyddion, a 0.8% yn ffyddlon i Eglwys Gatholig Groeg Rwmania. O weddill y boblogaeth, mae 195,569 yn perthyn i enwadau Cristnogol eraill neu'n aelodau o grefydd arall, gan gynnwys 64,337 o Fwslimiaid (y mwyafrif o dras Dyrcaidd neu Dataraidd) a 3,519 o Iddewon. Yn ogystal, mae 39,660 yn anffydwyr neu fel arall yn ddigrefydd.

Eglwys hunanbenaethol dan Batriarch yw Eglwys Uniongred Rwmania sy'n rhan o gymundeb yr Eglwysi Uniongred Dwyreiniol. Hon yw'r Eglwys Uniongred ail fwyaf yn y byd, ac yn wahanol i'r eglwysi eraill mae ganddi ddiwylliant Lladinaidd ac yn defnyddio iaith Romáwns yn ei litwrgi. Mae ganddi awdurdod canonaidd dros holl diriogaeth Rwmania a Moldofa, ac esgobaethau ar gyfer Rwmaniaid yn Serbia ac Hwngari yn ogystal â chymunedau ar wasgar yng Nghanolbarth a Gorllewin Ewrop, Gogledd America, ac Oceania.

Er bod hunaniaeth gymdeithasol a diwylliannol genedlaethol, mae diwylliannau'r rhanbarthau yn adlewyrchu gwahaniaethau hanesyddol. Gwelir dylanwad Awstria ac Hwngari ym mhensaernïaeth Transylfania a'r Banat: arddulliau Romanésg, Gothig, a Baróc. Cafodd y Slafiaid, yn bennaf yr Wcreiniaid a'r Rwsiaid, eu heffaith ar ardal Moldafia, a gwelir nodweddion o darddiad Tataraidd a phobloedd eraill Canolbarth Asia yng nghelfyddyd y werin. Trwy Walachia yn ne'r wlad daeth ddylanwad Môr y Canoldir: y Groegiaid a'r Rhufeiniaid, y Bysantiaid a'r Otomaniaid. Mae'r lleiafrifoedd Hwngaraidd, Roma, ac Almaenig yn cadw at draddodiadau eu hunain o ran celfyddyd, coginiaeth, a gwisg.

Y Weinyddiaeth Diwylliant sy'n gyfrifol am gefnogi bywyd a sefydliadau diwylliannol ar draws Rwmania. Bwcarést yw canolfan ddiwylliannol y wlad ac yma lleolir sawl theatr, tŷ opera, y Gerddorfa Genedlaethol, Cerddorfa Ffilharmonig George Enescu, yr Amgueddfa Gelfyddyd Genedlaethol, yr Amgueddfa Hanes Genedlaethol, Amgueddfa Byd Natur Grigore Antipa, Amgueddfa'r Werin, Amgueddfa'r Pentref, y Llyfrgell Genedlaethol, Llyfrgell Ganolog Prifysgol Bwcarést, a Llyfrgell Academi Rwmania. Mae gwyliau cenedlaethol Rwmania yn cynnwys y flwyddyn newydd (1 ac 2 Ionawr), y Llun wedi'r Pasg, Gŵyl Fai (mărțișor), y Diwrnod Cenedlaethol (1 Rhagfyr, sy'n dathlu uno Transylfania â gweddill y wlad), a Dydd y Nadolig.

Rheolir nifer o arferion a thraddodiadau gan grefydd y gymuned. Mae'r Rwmaniaid ethnig yn cynnal seremonïau yn ôl yr arfer Uniongred Ddwyreiniol yn ystod Wythnos y Grog a'r Pasg. Mae'r Hwngariaid ac Almaenwyr, sy'n perthyn i'r Eglwys Babyddol ac eglwysi Protestannaidd, yn rhoi mwy o bwyslais ar ddathlu'r Nadolig. Cedwir y wisg werin Rwmanaidd yng nghefn gwlad, ac mae gan bob sir bron ei lliw ac arddull leol. Cyfunir y grefft a'r gelfyddyd gan arferion y werin: cerfweithiau pren, gwisg addurnedig, brodwaith, carpedi, a chrochenwaith. Mae Rwmania yn enwog am ei wyau Pasg addurnedig a phaentio ar wydr.

Coginiaeth

Cafwyd dylanwad sylweddol ar goginiaeth Rwmania gan draddodiadau'r Tyrciaid a'r Groegiaid. Prif fwyd y werin ers talwm yw cawl a ballu: cawl cig, llysiau a nwdls, cawl bresych tew, a stiw cig moch gyda garlleg a winwns. Am damaid melys bwyteir crwst plăcintă, baclafa, neu deisen almon o'r enw saraille. Mae gwin o ardal Moldafia yn boblogaidd, a cheir cyrfau lleol ar draws y wlad. Diod archwaeth gryf yw palincă, sef brandi eirin sy'n ffurf ranbarthol ar wirod sy'n boblogaidd ar draws Basn Carpathia.

Celf, cerdd a llên

Offerynnau cerdd traddodiadol y wlad yw'r cobza (sy'n debyg i liwt), y tambal (dwlsimer), y flaut (ffliwt), yr alpgorn, y bibgod, a'r nai (pibau Pan). Mae'r gerddoriaeth werin yn cynnwys cerddoriaeth ddawns, y doina (galarganeuon), baledi, a cherddoriaeth fugeiliol. Daeth sawl arlunydd a llenor Rwmanaidd i sylw'r byd yn y 19g, gan gynnwys y beirdd Mihail Eminescu a Tudor Arghezi, y llenor a chwedleuwr Ion Creanga, yr arlunydd Nicolae Grigorescu, a'r dramodydd Ion Luca Caragiale. Ymfudodd nifer o artistiaid a deallusion Rwmanaidd o ganlyniad i'r Ail Ryfel Byd, gan gynnwys y dramodydd Eugène Ionesco, y bardd a thraethodydd Andrei Codrescu, yr athronydd Emil Cioran, y llenor a chyfarwyddwr ffilm Petru Popescu, y cerflunydd Constantin Brancusi, a'r hanesydd Mircea Eliade. Roedd yn rhaid i'r holl gelfyddydau cydymffurfio â Realaeth Sosialaidd yn ystod yr oes gomiwnyddol.

Chwaraeon

Gêm bat a phêl o'r enw oină yw mabolgamp draddodiadol Rwmania. Pêl-droed yw'r gamp fwyaf poblogaidd, a saif meysydd yn y dinasoedd mawrion a chanddynt timau yn y gynghrair genedlaethol. Bu'r tîm pêl-droed cenedlaethol yn llwyddiannus iawn ar adegau, yn enwedig yn y 1990au dan gapteiniaeth Gheorghe Hagi. Fel arfer mae Rwmaniaid yn chwarae a hamddena mewn clybiau, a'r gweithgareddau mwyaf boblogaidd yw seiclo, pêl-droed, pêl-law, tenis, rygbi, a'r crefftau ymladd. Mae Mynyddoedd Carpathia yn denu dringwyr a heicwyr yn yr haf, a sgïwyr ac eirfyrddwyr yn y gaeaf. Yn Aberdir y Donaw mae gwylwyr adar wrth eu helfen, ac mae nofwyr yn heidio i'r traethau ar lannau'r Môr Du pan bo'r tywydd yn braf.

Er i Rwmania ddanfon un athletwr i Gemau Olympaidd yr Haf 1900, ni chafwyd carfan sylweddol gan y wlad tan Gemau'r Haf ym 1924. Cystadleuodd Rwmania ym mhob un Olympiad ers hynny ac eithrio Gemau'r Haf 1932, Gemau'r Haf 1948, a Gemau'r Gaeaf 1960. Rwmania oedd yr unig wlad yn y Bloc Dwyreiniol i fynychu Gemau'r Haf yn Los Angeles ym 1984 wedi i'r Undeb Sofietaidd datgan boicot yn erbyn yr Americanwyr. Y cystadleuydd enwocaf o'r wlad yw Nadia Comăneci, a enillodd chwe medal gymnasteg yng Ngemau'r Haf 1974 ac hi oedd y cyntaf i sgorio'r deg perffaith yn y Gemau Olympaidd. Ymhlith athletwyr o fri eraill mae timau rhwyfo'r dynion a'r menywod, yr athletwraig Iolanda Balaș, a'r chwaraewr tenis Ilie Năstase.

Y cyfryngau

Ffynodd y cyfryngau torfol a lleol yn Rwmania yn sgil Chwyldro 1989, er i nifer o gyhoeddiadau derfyn o ganlyniad i gwymp economaidd yn y ddegawd olynol. Cyhoeddir y papurau newydd cenedlaethol Libertatea ("Rhyddid"), Jurnalul Naţional ("Cyfnodolyn Cenedlaethol"), Adevărul ("Y Gwir"), ac Evenimentul Zilei ("Digwyddiadau'r Dydd") yn ddyddiol ym Mwcarést, a Monitorul Oficial ("Sylwedydd Swyddogol") yw newyddiadur y llywodraeth. Rompres yw asiantaeth newyddion swyddogol y wlad. Lansiwyd y gwasanaeth Media Fax, cwmni preifat, ym 1991. Lleolir adrannau o asiantaethau newyddion tramor, er enghraifft y BBC, yn y brifddinas. Rheolir rhwydwaith radio a theledu cenedlaethol gan y wladwriaeth, a cheir hefyd nifer o sianeli preifat, megis PRO-TV. Mae'r cyfansoddiad yn haeru i sicrháu rhyddid y wasg, ond gwelir y llywodraeth yn aml yn dylanwadu ar y cyfryngau ac yn erlyn newyddiadurwyr am resymau gwleidyddol.

• (Rwmaneg) Arlywyddiaeth Rwmania
• (Rwmaneg) Senedd Rwmania
• (Rwmaneg) Siambr Dirprwyon Rwmania Archifwyd 2016-02-24 yn y Peiriant Wayback.
• (Saesneg) CIA World Factbook - Romania Archifwyd 2006-07-04 yn y Peiriant Wayback.