Gwladwriaeth yng ngorllewin Ewrop yw Ffrainc (Ffrangeg: France); enw swyddogol: Gweriniaeth Ffrainc (République française).
Mae'n ffinio â Môr Udd, Gwlad Belg a Lwcsembwrg yn y gogledd, yr Almaen, y Swistir, a'r Eidal yn y dwyrain, Monaco, Môr y Canoldir, Sbaen ac Andorra yn y de, a Môr Iwerydd yn y gorllewin. Paris ydy'r brifddinas.
République française | |
Arwyddair | Liberté, égalité, fraternité |
---|---|
Math | gwladwriaeth sofran, gweriniaeth, gwlad |
Enwyd ar ôl | Ffranciaid |
Prifddinas | Paris |
Poblogaeth | 67,749,632 |
Sefydlwyd |
|
Anthem | La Marseillaise |
Pennaeth llywodraeth | Gabriel Attal |
Cylchfa amser | UTC+01:00 |
Iaith/Ieithoedd swyddogol | Ffrangeg |
Nifer a laddwyd | 593,865 |
Daearyddiaeth | |
Rhan o'r canlynol | Gorllewin Ewrop, Pyreneau'r Canoldir, yr Undeb Ewropeaidd, Ardal Economeg Ewropeaidd |
Arwynebedd | 643,801 ±1 km² |
Gerllaw | Môr Udd, Cefnfor yr Iwerydd, Môr y Gogledd, Y Môr Canoldir |
Yn ffinio gyda | Sbaen, Andorra, Gwlad Belg, Lwcsembwrg, yr Almaen, Y Swistir, yr Eidal, Monaco, Brasil, Swrinam, Brenhiniaeth yr Iseldiroedd |
Cyfesurynnau | 47°N 2°E |
Gwleidyddiaeth | |
Corff gweithredol | Llywodraeth Ffrainc |
Corff deddfwriaethol | Senedd Ffrainc |
Swydd pennaeth y wladwriaeth | Arlywydd Ffrainc |
Pennaeth y wladwriaeth | Emmanuel Macron |
Swydd pennaeth y Llywodraeth | Prif Weinidog Ffrainc |
Pennaeth y Llywodraeth | Gabriel Attal |
Ariannol | |
Cyfanswm CMC (GDP) | $2,957,880 million, $2,782,905 million |
Arian | Ewro, CFP Franc |
Canran y diwaith | 10 ±1 canran, 10 ±0.1 canran |
Cyfartaledd plant | 1.99 |
Mynegai Datblygiad Dynol | 0.903 |
Mae'r mwyafrif o bobl Ffrainc yn siarad Ffrangeg, unig iaith swyddogol y wlad, ond ceir sawl iaith arall hefyd, megis Llydaweg yn Llydaw, Basgeg yn y rhan o Wlad y Basg sydd yn ne-orllewin Ffrainc, Corseg ar ynys Corsica, ac Ocsitaneg - iaith draddodiadol rhan helaeth o'r De. Mae nifer o fewnfudwyr a'u teuluoedd, o'r Maghreb yn bennaf, yn siarad Arabeg yn ogystal.
Yng nghyfnod yr Henfyd, adnabyddid rhan helaaeth y diriogaeth sy'n awr yn Ffrainc fel Gâl, ac fe'i preswylid gan nifer o lwythau Celtaidd mewn sawl teyrnas frodorol annibynnol. Yn 125 CC ymosododd y Rhufeiniaid ar dde Gâl, yn dilyn cais am gymorth gan drigolion Groegaidd dinas Massilia. Erbyn 121 CC roeddynt wedi concro rhan dde-ddwyreiniol Gâl; yn ddiweddarch daeth y rhan yma yn dalaith Rufeinig dan yr enw Gallia Narbonensis. Concrwyd gweddill Gâl gan Iŵl Cesar mewn cyfres o ymgyrchoedd rhwng 58 CC a 51 CC. Y frwydr dyngedfennol oedd Brwydr Alesia yn 52 CC, pan orchfygodd Cesar gynghrair o lwythau Celtaidd dan arweiniad Vercingetorix o lwyth yr Arverni.
Daeth Gâl yn rhan o'r Ymerodraeth Rufeinig, a datblygodd diwylliant Galaidd-Rufeinig nodweddiadol yma. Daw enw presennol y wlad o'r Ffranciaid, yn wreiddiol yn nifer o lwythau Almaenig a ddaeth at ei gilydd mewn cynghrair. Yn ddiweddarch llwyddasant i greu teyrnas dan yr enw Francia mewn ardal sy’n cynnwys Ffrainc a rhan orllewinol yr Almaen. Bu Ffrainc yn rhan o deyrnas Siarlymaen a'i fab Louis Dduwiol. Wedi marwolaeth Louis, rhannwyd ei deyrnas rhwng ei dri mab yng Nghytundeb Verdun. Derbyniodd Siarl Foel Ffrancia Orllewinol, a ddaeth yn deyrnas Ffrainc yn ddiweddarach.
Yn 1337 dechreuodd rhyfel am orsedd Ffrainc rhwng Brenhinllin Plantaganet o Loegr a Brenhinllin Valois o Ffrainc, y Rhyfel Can Mlynedd. Parhaodd yr ymladd am 116 mlynedd, hyd 1453, ond gyda nifer o ysbeidiau byr o heddwch a dwy ysbaid hirach. Bu tua 81 mlynedd o ymladd i gyd. Diweddodd gyda'r Saeson yn cael eu gyrru allan o Ffrainc heblaw am Calais, ond roedd rhannau helaeth o Ffrainc wedi eu hanrheithio.
Dymchwelwyd y frenhiniaeth gan y Chwyldro Ffrengig rhwng 1789 a 1799. Cipiwyd grym gan Napoleon Bonaparte fel yr ymerawdwr Napoleon I, ac enillodd byddinoedd Ffrainc gyfres o fuddugoliaethau. Daeth y cyfnod o lwyddiannau i ben pan ymosododd Napoleon ar Rwsia yn 1812; collwyd y rhan fwyaf o'r fyddin wrth geisio dychwelyd o Rwsia. Alltudiwyd Napoleon i Ynys Elba wedi iddo gael ei orchfygu ym Mrwydr Leipzig, a phan geisiodd dychwelyd, gorchfygwyd ef yn Mrwydr Waterloo a'i alltudio i Ynys Sant Helena. Adferwyd y frenhiniaeth dros dro, yna daeth nai Napoleon yn ymerawdwr.
Yn y Rhyfel Byd Cyntaf, bu ymladd anm flynyddoedd ar diriogaeth Ffrainc rhwng yr Almaen a Ffrainc a'i chyngheiriaid. Ymhlith brwydrau enwocaf byddinoedd Ffrainc yn y cyfnod yma mae Brwydr y Marne a Brwydr Verdun. Er i Ffrainc a'i chyngheiriaid fod yn fuddugol, dioddefodd y wlad golledion enbyd.
Yn ystod yr Ail Ryfel Byd, bu Ffrainc yn un o'r Cynghreiriaid. Yn dilyn Brwydr Ffrainc ym 1940 rhannwyd Ffrainc fetropolitanaidd yn rhanbarthau a feddiannwyd gan yr Almaen a'r Eidal a rhanbarth Llywodraeth Vichy oedd yn cydweithio â Phwerau'r Axis. Yn ystod blynyddoedd y feddiannaeth, brwydrodd mudiad y résistance yn erbyn y meddianwyr a'r cydweithredwyr. Adferwyd sofraniaeth Ffrengig ym 1944 ac aeth y Cynghreiriaid ymlaen i ennill y rhyfel ym 1945.
Tyfir gwenith yng ngogledd-ddwyrain Ffrainc, ac yno hefyd mae'r diwydiannau trymion. O gwmpas y maes glo sy'n ymestyn o Béthune hyd at Valenciennes mae'r diwydiannau haearn a dur, cemegau a gweolion. Mae ffatrioedd y cwmni rwber Michelin yn y Massif Central. Yn y de-ddwyrain tyfir gwinwydd, ffrwythau a llysiau ac wrth gwrs mae cynhyrchu gwin yn bwysig yn Ffrainc.
Mae gan Ffrainc amrywiaeth mawr o ran tirwedd, o'r gwastadeddau arfordirol yn y gogledd a'r gorllewin i fynyddoedd yr Alpau a'r Pyreneau yn y de-ddwyrain a'r de-orllewin. Yn yr Alpau Ffrengig y mae Mont Blanc, y mynydd uchaf yng ngorllewin Ewrop gydag uchder o 4810 m. Mae ardaloedd mynyddig eraill yn ogystal, gan gynnwys y Massif central, y Jura, y Vosges, y massif armoricain a'r Ardennes. Mae sawl afon nodedig yn llifo trwy'r wlad, gan gynnwys Afon Loire, Afon Rhône (sy'n tarddu yn y Swistir), Afon Garonne (sy'n tarddu yn Sbaen), Afon Seine, ac Afon Vilaine.
Gyda phoblogaeth o 64.5 miliwn, saif Ffrainc yn 19eg ymysg gwledydd y byd. Mae tŵf naturiol (heb gynnwys mewnfudiad) y boblogaeth wedi cyflynu yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Yn 2004, tyfodd y boblogaeth o 0.68%, tra yn 2006 roedd 299,800 mwy o enedigaethau nag o farwolaethau.
Yn 2004, ymfudodd 140,033 o bobl i Ffrainc, 90,250 ohonynt o wledydd Affrica a 13,710 o Ewrob. Yn ôl y Sefydliad Cenedlaethol dros Ystadegau ac Astudiaethau Economaidd, roedd tua 4.9 miliwn o bobl wedi ei geni mewn gwledydd eraill yn byw yn Ffrainc, 2 filiwn ohonynt wedi dod yn ddinasyddion Ffrengig.
Er fod poblogaeth y wlad yn cynyddu, mae poblogaeth llawer o ardaloedd gwledig yn parhau i leihau. Yn y cyfnod 1960-1999, gostyngodd poblogaeth pymtheg o départements gwledig; y gostyngiad mwyaf oedd 24% yn Creuse.
Dinasoedd mwyaf Ffrainc yw:
Rhif | Enw | 1982 | 1990 | 1999 | 2007 | Ardal |
---|---|---|---|---|---|---|
1. | Paris | 2.176.243 | 2.152.423 | 2.125.246 | 2.143.614 | Île-de-France |
2. | Marseille | 874.436 | 800.550 | 798.430 | 791.172 | Provence-Alpes-Côte d’Azur |
3. | Lyon | 413.095 | 415.487 | 445.452 | 479.288 | Rhône-Alpes |
4. | Toulouse | 347.995 | 358.688 | 390.350 | 445.164 | Midi-Pyrénées |
5. | Nice | 337.085 | 342.439 | 342.738 | 336.795 | Provence-Alpes-Côte d’Azur |
6. | Naoned | 240.539 | 244.995 | 270.251 | 278.308 | Pays de la Loire |
7. | Strasbourg | 248.712 | 252.338 | 276.391 | 277.716 | Alsace |
8. | Montpellier | 197.231 | 207.996 | 225.392 | 255.015 | Languedoc-Roussillon |
9. | Lille | 196.705 | 198.691 | 212.597 | 240.787 | Nord-Pas-de-Calais |
10. | Bordeaux | 208.159 | 210.336 | 215.363 | 236.202 | Aquitaine |
11. | Rennes | 194.656 | 197.536 | 206.229 | 209.101 | Bretagne |
12. | Reims | 177.234 | 180.620 | 187.206 | 198.597 | Champagne-Ardenne |
13. | Le Havre | 199.388 | 195.854 | 190.905 | 183.958 | Haute-Normandie |
14. | Saint-Étienne | 204.955 | 199.396 | 175.127 | 173.835 | Rhône-Alpes |
15. | Angers | 136.038 | 141.404 | 151.279 | 172.534 | Pays de la Loire |
16. | Toulon | 179.423 | 167.619 | 160.639 | 169.387 | Provence-Alpes-Côte d’Azur |
17. | Grenoble | 156.637 | 150.758 | 153.317 | 159.472 | Rhône-Alpes |
18. | Nîmes | 124.220 | 128.471 | 133.424 | 151.767 | Languedoc-Roussillon |
19. | Aix-en-Provence | 121.327 | 123.842 | 134.222 | 150.342 | Provence-Alpes-Côte d’Azur |
20. | Dijon | 140.942 | 146.703 | 149.867 | 148.986 | Bourgogne |
Rhennir Gweriniaeth Ffrainc yn 27 région. Mae 21 ohonynt yn ffurfio'r Ffrainc gyfandirol, felly wrth gyfri Corsica hefyd, mae yna 22 région yn Ffrainc fetropolitanaidd. Y régions tramor — Guadeloupe, Martinique, Réunion, Mayotte a Guiana Ffrengig — yw'r 5 arall.
Rhennir y régions ymhellach yn 101 département. Mae pob un o'r régions tramor hefyd yn département ynddi'i hun. Mae rhif gan bob département rhif a ddefnyddir ar gyfer codau post, cofrestru ceir ac yn y blaen. Rhennir pob un o'r départements metropolitanaidd yn sawl arrondissement, a rennir wedyn yn cantons llai. Rhennir y cantons yn communes - mae yna 36,697 commune, ac mae cyngor trefol etholedig gan bob un. Rhennir communes Paris, Lyon a Marseille yn arrondissements trefol yn ogystal.
Yr arrondissements dinesig enwocaf yw Arrondissements Paris, lle ceis 20 ohonynt.
Yn ogystal â'r uchod, mae sawl tiriogaeth dramor gan Weriniaeth Ffrainc.
This article uses material from the Wikipedia Cymraeg article Ffrainc, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Rhoddir testun y dudalen ar gael ar delerau'r drwydded CC BY-SA 4.0, heblaw ei fod wedi nodi'n wahanol. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Cymraeg (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.