विल्यम शेक्सपिअर (इंग्लिश: William Shakespeare) (२६ एप्रिल, इ.स.१५६४ (बाप्तिस्मा.
जन्मदिनांक अज्ञात) - २३ एप्रिल, इ.स. १६१६) हा इंग्रजी भाषेतला प्रसिद्ध कवी, नाटककार आहे. याने लिहिलेली नाटके व काव्ये इंग्लिश साहित्यात अजरामर आहेत. शेक्सपिअरच्या शोकांतिका विशेष नावाजलेल्या आहेत. आणि त्यांचे प्रभाव मराठी साहित्यिकांवर असलेले आपल्याला पाहायला मिळतो.
जगातील सर्व श्रेष्ठ लेखक, नाटककार म्हणून विल्यम शेक्सपिअर यांचे नाव घेतले जाते.आणि त्यांना "फादर ऑफ ड्रामा" असेही म्हटले जाते. जगातील सर्व प्रमुख भाषांमध्ये शेक्सपिअर यांच्या नाटकांची भाषांतरे झाली आहेत. गेली चार शतके शेक्सपिअर यांच्या नाटकांचे असंख्य प्रयोग जगभर होत असतात.
विल्यम शेक्सपिअर यांचा जन्म इंग्लंड देशातील वॉर्विकशायर परगण्याच्या (काउंटीच्या ) अॅव्हन नदीच्या किनाऱ्यावरील स्ट्रॅटफोर्ड-अपॉन-अॅव्हन या गावात इ.स. १५६४साली झाला. त्यांचे वडील जॉन हे स्ट्रॅटफोर्ड गावातील एक व्यापारी होते तर रॉबर्ट आर्डेन नामक एका जमीनदाराची कन्या मेरी ही विल्यमची आई.
वयाच्या सातव्या वर्षी विल्यम स्ट्रॅटफोर्ड गावातील शाळेत जाऊ लागला. त्या काळात लॅटिन भाषा शिकण्याला सर्वाधिक महत्त्व होते. शाळेत भाषेच्या व्याकरणाला महत्त्व जास्त. त्यामुळे विल्यमला लॅटिन, फ्रेंच आणि इटालियन भाषाशिक्षणासह चर्चमधील शिक्षणाचे प्राथमिक धडे गिरवता येऊ लागले. वयाच्या तेराव्या वर्षी वडील जॉन यांचे निधन झाल्यावर आर्थिक चणचण भासत असल्यामुळे विल्यमचे तेही शिक्षण बंद झाले. त्यांच्या गावातील वडिलांचा व्यापार सांभाळणे हे प्रमुख काम विल्यमच्या मागे लागले. जमेल तसे चर्चचे शिक्षण सुरू ठेवता आले तरी खूप, असे समाधान तो करून घेई. मोठ्या कष्टाने विल्यमने देवाची भक्तिगीते आणि चर्चमधील इतर शिक्षण पदरी पाडून घेतले.
इ.स. १५८२ साली विल्यमने स्वतःपेक्षा वयाने ८ वर्षे मोठ्या असलेल्या अॅन हॅथवे नावाच्या मुलीशी लग्न केले. इ.स. १५८५ साली त्याने आपले गाव सोडून लंडन गाठले. तेथे लॉर्ड चेंबरलेन यांच्या 'किंग्ज मेन' या नाटक कंपनीत एका कलाकाराच्या जागेवर विल्यमला काम मिळाले. नाटकात काम करता करता विल्यमला व्यावहारिक ज्ञान मिळू लागले. हुशार विल्यमने मग त्यावेळी रंगमंचावर सादर होणाऱ्या नाटकांत बदल करायला सुरुवात केली, आणि नाटकाच्या सर्वच विभागांविषयी माहिती करून घेतली.
१५८५ पासून शेक्सपिअरची नाट्यकारकीर्द सुरू झाली असे म्हणता येते. त्याने पहिले नाटक केव्हा लिहिले याबद्दल अभ्यासकांत एकमत नाही. काही काळ नाटकात नट, लेखक अशी उमेदवारी केल्यावर १५९४ साली शेक्सपिअरने आपल्या काही मित्रांसमवेत Lord Chamberlain’s Men या नावाची एक नाट्यसंस्था निर्माण केली. या संस्थेतर्फेच त्याची नाटके प्रथम रंगमंचावर आली. शेक्सपियरची सुरुवातीची नाटके विनोदी किंवा ऐतिहासिक होती. त्या नाटकांतून तो स्वतःदेखील अभिनय करायचा. लवकरच तो अतिशय लोकप्रिय नाटककार म्हणून ओळखला जाऊ लागला. तसेच त्याला "बार्ड ऑफ एव्हन किंवा अॅव्हन" ('बार्ड' कविता लिहिणारा) या नावानेही ओळखले जाते. या काळात तो अधूनमधून नाटकात भूमिकाही करीत असे. नाटकाने त्याला केवळ कीर्ती व लोकप्रियताच मिळवून दिली असे नव्हे, तर भरपूर पैसाही मिळवून दिला. त्याने एकंदरीत अडतीस नाटके लिहिली. याशिवाय १५४ सुनीते, दोन दीर्घ कविता आणि काही स्फुट कविता अशी त्याची साहित्यसंपदा आहे.
त्याकाळी नाटकांची छापील आवृत्ती राजरोसपणे बाजारात मिळत नसे. मग अनेकांनी या नाटकांच्या प्रती तयार करण्याचा सपाटा लावला. पण नुसत्या स्मरणाच्या जोरावर तयार झालेल्या अशा नाटकांच्या आवृत्यांमध्ये मोठ्या प्रमाणात दोष राहू लागले. मागणी असल्याचे लक्षात येताच स्वतः विल्यमनेच एक कंपनी स्थापून त्याच्या नाटकांच्या अस्सल प्रती बाजारात विकायला सुरुवात केली.
हळूहळू नाटकांची प्रसिद्धी वाढत गेली, विल्यम शेक्सपिअर यांचे उत्पन्न वाढत गेले. ग्लोब थिएटर नावाच्या नाट्यगृहाचे ते भागीदार झाले. नाटकांना व्यवसायाचे साधन मानणारे विल्यम शेक्सपिअर स्वतःची नाटके या नाट्यगृहात करू लागले. आता मिळणारे उत्पन्न कित्येक पटीने वाढले. इ.स. १६०५ पर्यंत तो स्टॅटफोर्डमधील अत्यंत श्रीमंत व्यक्तींपकी एक म्हणून ओळखला जाऊ लागला होता.
इ.स. १६१० साली शेक्सपिअर पुन्हा आपल्या स्ट्रॅटफोर्ड गावात येऊन राहू लागले, ते कामापुरतेच लंडनला जात येत असत. इ.स. १६१६ साली स्ट्रॅटफोर्ड या गावातच विल्यम शेक्सपिअर यांनी शेवटचा श्वास घेऊन जगाचा निरोप घेतला.
शेक्सपियरची प्रारंभिक नाटके त्या दिवसाच्या प्रमाणित शैलीत लिहिली जात होती. त्याने त्यांना अत्यंत कृत्रिम भाषेत लिहिले जे पात्रांच्या किंवा नाटकाच्या आवश्यकतेनुसार नैसर्गिकरित्या कायमस्वरुपी होत नाही.
कविता विस्तारित, सामान्यत: विस्तृत रूपक आणि कल्पनांवर अवलंबून असते आणि भाषा सामान्यत: वक्तृत्वहीन असते – कलाकार बोलण्याऐवजी घोषित करण्यासाठी लिहिल्या जातात. टायटस अँड्रॉनिकसमधील काही भाषणे, काही टीकाकारांच्या वाचनात, सामान्यत: कारवाई पुढे ढकलली जाते, उदाहरणार्थ; वेरोना मधील 2 जेंटलमॅनमधील श्लोक अनैसर्गिक म्हणून दर्शविले गेले आहे
तथापि, विल्यम शेक्सपियरने फार पूर्वी त्याच्या स्वतःच्या कार्यात सामान्य डिझाइन रूपांतर करण्यास सुरुवात केली. रिचर्ड तिसराच्या प्रारंभिक बोलण्याचा मूळ मध्ययुगीन नाटकातील उप-घोषणेच्या आत आहे.
एकसारख्या वेळी, रिचर्डची स्पष्ट ज्ञान शेक्सपियरच्या परिपक्व नाटकांच्या बोलण्याकडे दिसते. एकाही नाटकात सामान्य व फ्रीर व्हॉगमध्ये बदल करण्याची चिन्हे नाही. विल्यम शेक्सपियरने आपल्या संपूर्ण कारकिर्दीत 2ची जोड दिली, रोमिओ आणि ज्युलियट हे डिझाइन एकत्रित करण्याचे सर्वात प्रभावी उदाहरण असू शकतात. रोमियो आणि ज्युलियट, रिचर्ड दुसरा आणि 15 जूनच्या मध्यभागी 21 जूनच्या रात्रीचे स्वप्न झाल्यावर विल्यम शेक्सपियरने अतिरिक्त नैसर्गिक कविता लिहिण्यास सुरुवात केली होती. त्याने अधिकाधिक अधिकाधिक नाटकांच्या आवडीनुसार आपली रूपके आणि चित्रे गाठली.
विल्यम शेक्सपियरच्या काळात त्याच्या काळात नीट प्रकाशित झाले नव्हते. त्यामुळे त्याच्याबाबत बरेच तर्कवितर्क होत असत. शेक्सपियरबरोबर 'किंग्ज मेन' कंपनीत काम करणाऱ्या जॅन हेमिंग्ज आणि हेन्री काँडेल या त्याच्या दोन मित्रांनी शेक्सपियर वारल्यनंतर तीन वर्षांनी त्याचे लिखाण एकत्र करून प्रकाशित केले. लंडनच्या ब्रिटिश लायब्ररीकडे त्या दोघांनी प्रकाशित केलेल्या लिखाणाची एक प्रत आहे. रसिकांसाठी ही प्रत मुंबईच्या म्युझियममध्ये काही काळासाठी एका खास दालनात ठेवली होती.
शेक्सपियरच्या लिखाणांत काव्ये आणि नाटके येतात. मराठीमध्ये, परशुराम देशपांडे यांनी ’राजहंस एव्हनचा-शेक्सपिअर’ या नावाने प्रसिद्ध केलेल्या दोन पुस्तकांच्या संचात शेक्सपिअरच्या जीवनाचा कादंबरी स्वरूपात वेध घेतला आहे. हे कॉन्टिनेन्टलचे प्रकाशन आहे.
शेक्सपिअरने अनेक (१२+२=चौदा ओळी कविता) सुनीते (sonnets) लिहिली आणि त्यांशिवाय अनेक दीर्घकाव्ये. त्यांतील काही दीर्घकाव्ये ही अशी :-
त्याच्या ३८ नाटकांपकी १० ऐतिहासिक नाटके आहेत, १६ सुखात्मिका आहेत तर १२ शोकात्म नाटके आहेत. त्याची अगदी प्रारंभीची नाटके म्हणून ‘रिचर्ड तिसरा’ व ‘हेन्री सहावा’ ही ऐतिहासिक नाटके ओळखली जातात. त्याच्या अनेक नाटकांच्या नेमक्या लेखनवर्षांबद्दल मतभेद असले तरी सर्वसाधारणपणे ‘टायटस अॅड्रोनिकस’, ‘कॉमेडी ऑफ एरर्स’ व ‘टेमिंग ऑफ द श्ऱ्यू’ ही नाटके त्याच्या उमेदवारीच्या काळातील मानली जातात. या सुरुवातीच्या नाटकावर थॉमस किड आणि ख्रिस्तोफर मार्लो या त्या काळी अत्यंत लोकप्रिय असणाऱ्या नाटककारांचा प्रभाव दिसून येतो. मात्र लवकरच शेक्सपिअर या प्रभावातून मुक्त झाला.
शेक्सपिअर यांनी ३६ नाटके स्वतंत्रपणे आणि पेरिक्लिस नावाचे एक नाटक संयुक्तपणे लिहिले. त्यांच्या नाटकांचे खालीलप्रमाणे वर्गीकरण केले जाते :
शेक्सपिअरची ३७ नाटके, पण त्यात ओळी किती? ७३ वर्षांच्या प्रभाकरराव देशपांडे ( १९४२) यांच्याकडे यांसह अशा सर्व बाबींची नोंद आहे. हा जगविख्यात नाटककार तिकडे लिहीत होता, तेव्हा मराठी मुलखात काय चालले होते? देशपांडे सांगतात, एकनाथमहाराज ज्ञानेश्वरीची प्रत शुद्ध करीत होते. शेक्सपिअरच्या अशा अनेक गोष्टींसह त्यांच्या नाटकाचा कथानुवाद सोप्या पद्धतीने केलेल्या या शेक्सपिअरवेड्या माणसाचे साडेबाराशे पानांचे पाच खंड जागतिक ग्रंथदिनी (२३ एप्रिल २०१५ रोजी) प्रकाशित झाले. शेक्सपिअरने झपाटलेल्या परभणीच्या देशपांडे यांना नाटकातील म्हणींपासून ते पात्रांचे गाजलेले संवादही तोंडपाठ आहेत.
देशपांडे यांची अख्खी कारकीर्द पशुसंवर्धन विभागात गेली. मात्र, इंग्रजीतून कला विषयाची पदवी घेताना त्यांनी अभ्यासलेली दोन नाटके त्यांना अस्वस्थ करीत होती. मर्चंट ऑफ व्हेनिस आणि मॅकबेथ. त्यानंतर त्यांनी अन्य चार नाटके अभ्यासली. पुढे एक कथा लिहिली व नंतर जनशक्ती वाचक चळवळीच्या श्रीकांत उमरीकर यांनी शेक्सपिअरचा पूर्ण अभ्यासच करा, असा आग्रह धरला. देशपांडे एकएक नाटक वाचू लागले. शेजारी डिक्शनरी असे. प्रत्येक शब्दाचा अर्थ नव्याने तपासायचा, बाजूला टिपणे काढायची आणि त्यावर लिहायचे. लेखन सुरू केल्यावर पहिला खंड ७ शोकांतिकांचा झाला. शेक्सपिअरचे एकूण ५ खंडही तसेच लिहून झाले.
गणेश ढवळीकर (निधन : सन १९६५) यांनी १९५५ च्या सुमारास अनुवादित केलेल्या शेक्सपिअरच्या नाटकांच्या कथा अनेक वर्षे बासनात राहिल्या होत्या. पुढे या कथा भारद्वाज प्रकाशनने 'शेक्सपिअरच्या नाट्यकथा' या पुस्तकाद्वारे २०१५ साली प्रकाशित केल्या. वाईच्या द्रविड हायस्कूलमध्ये ढवळीकर इंग्रजीचे अध्यापन करायचे. त्यांनी शेक्सपिअरची नाटके कथारूपात आणतानाच स्वतःचेही वेगळे लेखन केले होते. १९६५मध्ये त्यांचे निधन झाले. ते हयात असताना त्यांचे साहित्य पुस्तकरूपाने प्रकाशित होऊ शकले नाही. पुढे ते काळाच्या ओघात नष्ट झाले. शेक्सपिअरच्या नाटकांच्या या अनुवादित कथा त्यांची नात मीरा आपटे ढवळीकर यांच्याकडे होत्या. भारद्वाज प्रकाशनचे ज्येष्ठ रंगकर्मी श्रीराम रानडे यांनी जीर्ण झालेल्या कागदांवर लिहिलेल्या त्या कथा नव्या स्वरूपात प्रकाशित केल्या आहेत.
या कथा पुढे भारद्वाज प्रकाशनने ‘शेक्सपिअरच्या नाट्यकथा’ या पुस्तकाद्वारे वाचकांसमोर आणल्या. ‘इंग्रजीचे अध्यापन करताना ढवळीकर यांनी शेक्सपिअरची नाटके कथारूपात आणताना स्वतंत्र लेखनही केले होते. ढवळीकर यांनी केलेला कथारूप अनुवाद मराठी साहित्याला वेगळा आयाम देणारा ठरला आहे. या अनुवादामध्ये ६० वर्षांपूर्वीच्या भाषाशैलीचा प्रत्यंतर येतो. या कथांचे पुस्तक करताना मूळ लेखनामध्ये कोणताही बदल केलेला नाही. केवळ मराठी शुद्धलेखनाच्या नव्या नियमांनुसार बदल करून घेण्यात आला आहे. नव्या पिढीपर्यंत शेक्सपिअर पोहोचविण्यासाठी या कथा महत्त्वाच्या ठरल्या आहेत..
'शेक्सपिअरच्या नाट्यकथा' या पुस्तकात मर्चंट ऑफ व्हेनिस, सिंबेलाईन, ऑगस्टस सीझर, मॅकबेथ, तुफान, हॅम्लेट, लिअर राजा, रोमिओ आणि ज्युलिएट या कथारूप नाट्यकृती, ढवळीकर यांचाच स्वप्नातील जग हा लेख, वि.वा. शिरवाडकर, प्रा. ग.प्र. प्रधान अशा मराठीतील श्रेष्ठ लेखकांचे शेक्सपिअरविषयीचे लेखही या पुस्तकात समाविष्ट करण्यात आले आहेत.
गडकरी यांनी मी मराठीतला अर्धा शेक्सपिअर होईन असा पण केला होता. पण पाच पूर्ण नाटके न लिहिताही ते मराठीतले शेक्सपिअर म्हणून ओळखले जातात. भरजरी, लफ्फेबाज भाषा, अलंकारयुक्त भाषा आणि कल्पनांची उत्तुंग झेप यामुळे ते परिचित झाले. समकालीन सामाजिक प्रश्न, दारूचे दुष्परिणाम, राजघरण्यातील भावनिक गुंता हे त्यांच्या नाटकांचे विषय राहिले आहेत. एकच प्याला हे त्यांचे रंगभूमीवर गाजलेले प्रमुख नाटक आहे.
हा लेख/विभाग स्वत:च्या शब्दात विस्तार करण्यास मदत करा. |
This article uses material from the Wikipedia मराठी article विल्यम शेक्सपिअर, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). इतर काही नोंद केली नसल्यास,येथील मजकूर CC BY-SA 4.0च्या अंतर्गत उपलब्ध आहे. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki मराठी (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.