स्वर
स्वर (Vowel) स्वृ - म्हणजे उच्चार करणे, ध्वनी करणे.
ह्या लेखाला एकही संदर्भ दिला गेलेला नाही. विश्वसनीय स्रोत जोडून या लेखातील माहितीची पडताळणी करण्यात मदत करा. संदर्भ नसल्याने प्रस्तुत लेखाची उल्लेखनीयता ही सिद्ध होत नाही. संदर्भहीन मजकूराची पडताळणी करता येत नसल्याने व उल्लेखनीयता सिद्ध होत नसल्याने हा लेख काढून टाकला जाऊ शकतो याची नोंद घ्यावी. |
ओठांचा एकमेकांशी किंवा जिभेचा मुखातील कोणत्याही भागाशी स्पर्श न होता तोंडावाटे जे ध्वनी बाहेर पडतात, त्यांना ‘स्वर’ असे म्हणतात. स्वर हे स्वतंत्र उच्चारायचे असतात. स्वरोच्चाराच्यावेळी हवेचा मार्ग अडवलेला नसतो. ज्या वर्णाचा उच्चार कंठातील कोणत्याही अवयवाचे सहाय्य न घेता होतो, त्या वर्णांना स्वर असे म्हणतात.
अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, ऋ, ऌ, ए, ॲ, ऐ, ओ, ऑ, औ
मराठी भाषेच्या शास्त्रीय वर्णमालेत वरील १२ स्वर तसेच इंग्रजीच्या संपर्कामुळे आलेले ‘ॲ’, ‘ऑ’ हे दोन स्वर मिळून १४ स्वर आहेत. आता त्यांना आपण "बाराखडी" न म्हणता "चौदाखडी" म्हणू शकतो (शासन निर्णय २००९ नुसार वरील दोन इंग्रजीचे स्वर वर्णमालेत समाविष्ट करण्यात आले आहेत म्हणून एकूण स्वर १४ )
वरील स्वरांचे एकूण तीन प्रकार पडतात. ऱ्हस्व स्वर, दीर्घ स्वर, संयुक्त स्वर
मुख्य प्रकार
स्वरांचे व्युत्पत्ती नुसार प्रकार:
ऱ्हस्व स्वर
ज्या स्वरांचा उच्चार आखूड होतो, म्हणजे उच्चार करावयास कमी कालावधी लागतो, त्यांना ऱ्हस्व स्वर असे म्हणतात. हे स्वर उच्च्यारण्यास लागणारी हवा कमी सोडावी लागते.
उदा. अ, इ, उ, ऋ, लृ
दीर्घ स्वर
ज्या स्वरांचा उच्चार लांबट होतो, म्हणजे उच्चार करावयास जास्त कालावधी लागतो, त्यांना दीर्घ स्वर म्हणतात. हे स्वर उच्च्यारण्यास लागणारी हवा जास्त सोडावी लागते.
उदा॰ आ, ई, ऊ, ए, ऐ, ओ, औ,
संयुक्त स्वर
दोन स्वर एकत्र येऊन बनवलेल्या स्वरांना संयुक्त स्वर म्हणतात. सगळे संयुक्त स्वर हे दीर्घ उच्चाराचे असतात.
उदा॰
१. ए = अ + इ/ई
२. ऐ = आ + इ/ई
३. ओ = अ + उ/ऊ
४. औ = आ + उ/ऊ
स्वरादी
ज्याचा उच्चार करण्याआधी स्वर येतो त्यांना "स्वरादी" असे म्हणतात.
स्वर + आदी – स्वरादी
स्वरादीचे एकूण चार भाग पडतात. अनुस्वार, अनुनासिक, विसर्ग, आधुनिक स्वरादी
अ. अनुस्वार – स्वरावर किंवा अक्षरावर मागाहून स्वार होणारा वर्ण किंवा स्वरानंतर होणारा उच्चार म्हणजे अनुस्वार होय. जेव्हा हा उच्चार स्पष्ट व खणखणीत होतो तेव्हा त्याला अनुस्वार असे म्हणतात. ं (अं) उदा. गंगा, चंचल इत्यादी.
आ. अनुनासिक ं(अं)
इ. विसर्ग ः (अः)
ई. आधुनिक स्वरादी: ॲ, ऑ हे नवे स्वरादी इंग्लिश भाषेतून आलेले आहेत. उदा. बॅट, बॉल, इ.
इतर प्रकार
सजातीय स्वर
एकाच उच्चारस्थानातून उच्चारल्या जाणाऱ्या स्वरांना सजातीय स्वर म्हणतात.
उदा. अ – आ, इ – ई, उ – ऊ
विजातीय स्वर
भिन्न उच्चारस्थानातून उच्चारल्या जाणाऱ्या स्वरांना विजातीय स्वर म्हणतात.
उदा. अ – इ, अ – उ, इ – ए, अ – ऋ
मात्रा
ऱ्हस्व व दीर्घ स्वरांना उच्चारावयास लागणाऱ्या कालावधीवरून त्यांच्या मात्रा ठरतात. १. ऱ्हस्व स्वर उच्चारावयास लागणाऱ्या कालावधीची एक मात्रा असते. २. दीर्घ स्वर उच्चारावयास लागणाऱ्या कालावधीची दोन मात्रा असते.
हे सुद्धा पहा
साचा:मराठी व्याकरण
This article uses material from the Wikipedia मराठी article स्वर, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). इतर काही नोंद केली नसल्यास,येथील मजकूर CC BY-SA 4.0च्या अंतर्गत उपलब्ध आहे. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki मराठी (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.