Suid-Afrikaanse Algemene Verkiesing Van 2024: Verkiesings wat in 2024 gehou sal word

Suid-Afrikaanse politiek

Parlement van Suid-Afrika Nasionale Vergadering Nasionale Raad van Provinsies

President Adjunkpresident Ministers Speaker van die Nasionale Vergadering Opposisieleier

Politici Politieke partye

Konstitusionele Hof Hoogste Hof van Appèl Hooggeregshof

Verkiesings

Dit sal die sewende algemene verkiesing wees wat onder die voorwaardes van algemene volwasse stemreg gehou word sedert die einde van die apartheidsera in 1994. Die nuwe Nasionale Raad van Provinsies sal tydens die eerste sitting van elke provinsiale wetgewer verkies word. Sedert die eerste post-apartheid-verkiesing in 1994 het die African National Congress 'n meerderheid setels in die Nasionale Vergadering beklee.

Die datum van die verkiesing is deur die dienende president, Cyril Ramaphosa, bepaal en moes binne 90 dae na die einde van die termyn van die huidige Parlement, middel Mei 2024, wees.

In die munisipale verkiesing van 2021 het die African National Congress vir die eerste keer landwyd in enige verkiesing sedert die einde van apartheid minder as 50% van die stemme gekry. Die party het ook steun verloor in die sleutelmetro's van Tshwane (Pretoria), Johannesburg, Ekurhuleni en eThekwini (Durban). Die ANC het beheer oor eThekwini behou terwyl die Demokratiese Alliansie daarin geslaag het om beheer van Johannesburg en Ekurhuleni deur onderskeidelik 'n meerderheidskoalisie en 'n minderheidskoalisie te bekom, benewens die vorming van 'n meerderheidskoalisieregering in Tshwane, wat hy sedert 2016 regeer het.

Koalisies

Vroeg in 2023 het die ANC en Economic Freedom Fighters 'n koalisie in Johannesburg en Ekurhuleni gevorm waar die twee partye MMC-posisies beklee terwyl hulle 'n burgemeester van 'n minderheidsparty verkies. In April 2023, met kennis van die vooruitsigte van 'n ANC/EFF nasionale koalisie, het die DA-leier, John Steenhuisen, 'n beroep gedoen dat "eendersdenkende" partye saamstaan om 'n "doemdag-koalisie" te voorkom.

In Julie 2023 is 'n gesamentlike verklaring deur die Demokratiese Alliansie (DA), Inkatha Vryheidsparty (IVP), ActionSA, Vryheidsfront Plus (VF Plus), die United Independent Movement (UIM) en die Spektrum Nasionale Party (SNP) vrygestel wat 'n aankondiging van 'n konvensie op 16 en 17 Augustus waarin 'n nasionale koalisie voorgestel word in die geval van 'n parlement sonder 'n volstrekte meerderheid. Op 17 Augustus 2023 is 'n voorverkiesingsooreenkoms genaamd die veelpartyhandves onderteken tussen die partye sowel as die Onafhanklike Suid-Afrikaanse Nasionale Burgerlike Organisasie, met die doel om 'n verenigde front teen die twee dekade-heerskappy van die African National Congress (ANC) party, en die onlangse opkoms van die omstrede Economic Freedom Fighters (EFF) party voor te stel. Op 7 Oktober 2023 het die African Christian Democratic Party (ACDP) aangekondig dat hulle by die handves sal aansluit, wat die handves se sitplektelling van 108 tot 112 in die Nasionale Vergadering met 400 setels sal verhoog.

Umkhonto we Sizwe

Op 16 Desember 2023 het oudpresident Jacob Zuma aangekondig dat hy ‘n nuwe party Umkhonto we Sizwe gaan steun in die opkomende verkiesing en beweer dat die huidige president Cyril Ramaphosa as 'n “volmag vir witmonopoliekapitaal” dien. Hy het ook die stigting van Umkhonto we Sizwe (MK), voorgehou as ‘n opvolger van die apartheidsera Umkhonto we Sizwe militêre vleuel van die ANC. Laasgenoemde het 'n regsgeding teen die MK se registrasie in die Verkiesingskommissie van Suid-Afrika aanhangig gemaak, wat op 26 Maart 2024 deur die Verkiesingshof van Suid-Afrika van die hand gewys is weens 'n gebrek aan meriete. Die ANC beplan ook om 'n regsgeding in te dien teen die party se naam na die historiese MK.

Op 28 Maart 2024 het die Verkiesingskommissie Zuma verbied om in die verkiesing te staan, met verwysing na 'n vorige kriminele skuldigbevinding. MK het teen uitspraak geappelleer, met Zuma se prokureurs wat aangevoer het dat die skuldigbevinding van 'n siviele aard was, en die besluit is op 9 April deur die verkiesingshof omgekeer wat Zuma toegelaat het om te staan.

Die Verkiesingskommissie het op 12 April aangekondig dat hy die Konstitusionele Hof sal nader vir duidelikheid oor Artikel 47(1)(e) van die Grondwet, die bepaling wat gebruik is om die aanvanklike beswaar teen mnr Zuma te handhaaf.

Volgens die Grondwet van Suid-Afrika moet 'n verkiesing minstens elke vyf jaar plaasvind. Die doel van die verkiesing is om 'n nuwe Nasionale Vergadering en provinsiale wetgewers te verkies. Die Nasionale Vergadering bestaan uit 400 lede wat deur eweredige verteenwoordiging verkies word en wat op hulle beurt die president van die land verkies. Die 2024-verkiesing sal deur die Onafhanklike Verkiesingskommissie van Suid-Afrika bestuur word.

In Junie 2020 het die Konstitusionele Hof beslis in New Nation Movement NPC v President van die Republiek van Suid-Afrika dat die Kieswet ongrondwetlik was in die mate dat dit onafhanklikes nie toegelaat het om in nasionale en provinsiale verkiesings mee te ding nie. Sedert die eerste verkiesings wat onder algemene stemreg gehou is, is 400 lede wat verkies is tot die Nasionale Vergadering verkies deur 'n stelsel van proporsionele verteenwoordiging met 'n geslote lys- benadering. Tweehonderd lede is uit nasionale partylyste verkies, terwyl die ander 200 uit provinsiale partylyste in elk van die nege provinsies verkies is. Die nasionale lyssetels is toegeken deur setels wat op provinsiale vlak gewen is van elke party se nasionale toekenning af te trek om 'n maksimum proporsionele uitslag te genereer. Die Droop-kwota-variant van die grootste restant-metode is gebruik om setels op sowel nasionale as provinsiale vlak toe te ken. Provinsiale wetgewers word ook verkies deur 'n stelsel van proporsionele verteenwoordiging met geslote partylyste.

In Februarie 2021 het Aaron Motsoaledi, minister van binnelandse sake, 'n ministeriële advieskomitee onder leiding van Valli Moosa aangestel om 'n nuwe kiesstelsel aan te beveel. Terwyl die komitee verdeel was, het 'n skrale meerderheid lede 'n hibriede stelsel verkies met die helfte van die setels wat in kiesafdelings verkies is en die ander helfte deur partylyste verkies.

President Cyril Ramaphosa het op 17 April 2023 die Verkiesingswysigingswetsontwerp onderteken wat onafhanklike kandidate toelaat om vir verkiesing tot die Nasionale Vergadering en provinsiale wetgewers te staan, terwyl die proporsionele verteenwoordiging met geslote lyste behou word. Tweehonderd lede sal uit nasionale partylyste verkies word, terwyl die oorblywende 200 setels deur politieke partye en onafhanklike kandidate in elk van die nege provinsies betwis sal word. In provinsiale wetgewers sal die enkelvlak-multilid-proporsionele stelsel voortgaan om van toepassing te wees met politieke partye en onafhanklike kandidate wat om setels meeding. Kiesers sal drie stembriewe ontvang in teenstelling met twee in vorige verkiesings; die eerste stemming sal wees om die 200 lede van die Nasionale Vergadering te kies wat slegs deur politieke partye betwis word en die tweede stemming sal wees om die oorblywende 200 lede van die Nasionale Vergadering te kies wat deur politieke partye en onafhanklike kandidate in elk van die nege provinsies betwis sal word, terwyl die derde stemming sal wees om lede van die provinsiale wetgewers met politieke partye en onafhanklike kandidate ook te verkies.

Ná die verkiesing sal die President van Suid-Afrika deur die Nasionale Vergadering verkies word. Alhoewel daar van die President vereis word om 'n lid van die Nasionale Vergadering te wees ten tyde van die verkiesing, moet 'n persoon wat as President verkies word hul setel bedank om die amp te aanvaar. Die premiers van elke provinsie sal ook ná die verkiesing deur die onderskeie provinsiale wetgewers verkies word.

Die Nasionale Raad van Provinsies (NRVP) bestaan uit 90 lede, tien verkies deur elk van die provinsiale wetgewers in verhouding tot die samestelling van die wetgewer. Die NRVP-lede sal die dag ná die eerste sitting van die Nasionale Vergadering ingesweer word.

Voorlopige kandidatelyste

Op 26 Maart 2024 het die Onafhanklike Verkiesingskommissie die voorlopige kandidaatlyste gepubliseer, met die lys van die volgende twee-en-vyftig partye, wat op die nasionale stembrief sal verskyn: #HOPE4SA, Abantu Batho Congress, Able Leadership, Action Alliance Development Party, ActionSA, Africa Africans Reclaim, African Christian Democratic Party, African Congress for Transformation, African Content Movement, African Heart Congress, African Independent Congress, African Movement Congress, African National Congress, African People's Convention, African People's Movement, African Transformation Movement, Al Jama-ah, All Citizens Party, Alliance of Citizens for Change, Allied Movement for Change, Azanian People's Organisation, Build One South Africa, Citizans, Congress of the People, Conservatives in Action, Democratic Alliance, Democratic Liberal Congress, Economic Freedom Fighters, Economic Liberators Forum South Africa, Forum 4 Service Delivery, Free Democrats, GOOD, Independent South African National Civic Organisation, Inkatha Freedom Party, National Coloured Congress, National Freedom Party, Northern Cape Communities Movement, Organic Humanity Movement, Pan Africanist Congress of Azania, Patriotic Alliance, People's Movement for Change, Referendum Party, RISE Mzansi, Sizwe Ummah Nation, South African Rainbow Alliance, South African Royal Kingdoms Organization, uMkhonto weSizwe, United Africans Transformation, United Democratic Movement, United Independent Movement, Vryheidsfront Plus, en Xiluva.

Finale kandidatelyste en onafhanklike kandidate

Op 10 April 2024 het die Onafhanklike Verkiesingskommissie die finale kandidatelyste gepubliseer en weer twee-en-vyftig partye gelys met nasionale kompenserende kandidate (teenoor nasionale streek- en provinsiale). Die Independent South African National Civic Organisation het nie meer op die lys verskyn nie, terwyl die Africa Restoration Alliance bygevoeg is. Ses onafhanklike kandidate het op die nasionale streeklyste verskyn, naamlik Zackie Achmat, Louis Liebenberg, Anele Mda, Lovemore N'dou, Ntakadzeni Phathela en Lehlohonolo Ramoba.

Uitsprake van die Verkiesingshof

Uitspraak van die verkiesingshof op 20 April 2024 het sake afwys wat deur vyf politieke partye teen die Kommissie aanhangig gemaak is. Die vyf politieke partye – Operation Dudula, Arise South Africa, Cape Independence Party, Defenders of the People en Independent South Africa National Civic Organisation - het sake aanhangig gemaak teen hul uitsluiting van deelname aan die komende verkiesings, nadat hulle nie aan die vereistes vir kandidate voldoen het nie.

Grondhervorming

Die ANC se voorgestelde wysiging van Artikel 25 van die Grondwet van Suid-Afrika het misluk in die Parlement van Suid-Afrika, met 'n stem van 204 LP's ten gunste, 145 LP's teen en 0 onthoudings. Die wetsontwerp het 'n ⅔ meerderheid vereis. Die grondwetlikheid van die wysiging is ook deur burgerlike organisasies bevraagteken. Die ANC hou vol dat onteiening sonder vergoeding nodig is, so ook die EFF. Die DA en Vryheidsfront Plus, ACDP en IVP bly gekant teen die ANC se hernieude poging tot onteiening deur die Wysigingswetsontwerp op Onteiening.

Energiekrisis

Hoofartikel: Suid-Afrikaanse energiekrisis

Roterende kragonderbreking, of "beurtkrag", wat veroorsaak word deur probleme met die staatsnutsmaatskappy Eskom kom al sedert 2007 voor, maar die voorkoms van stroomonderbrekings het sedert 2020 aansienlik toegeneem.

Misdaad

Volgens die Suid-Afrikaanse Polisiediens Misdaadstatistieke vir Kwartaal 2 van die 2023/24-boekjaar het aangemelde kontakmisdade (deur die SAPD gedefinieer as "misdade teen die persoon") met 3 391 (2.1%) toegeneem vergeleke met die vorige kwartaal. Aangetekende poging tot moord illustreer die hoogste toename kwartaal-op-kwartaal, met 12,3%. Totale kontakmisdade wat vir die kwartaal aangemeld is, is 165 909. Die moordsyfer, vanaf die vrystelling van hierdie data, korreleer met 77 mense per dag, 160 gevalle van aanranding met die doel om ernstig te beseer word elke dag aangemeld.

Devolusie van polisiëring

Oor die laaste regeringstermyn het die afwenteling van polisiëringsmag 'n sleutelkwessie tussen die Wes-Kaapse regering en die minister van polisie, Bheki Cele, geword. Die Wes-Kaapse regering voer aan dat die Minister die mag het om polisiëring af te wentel, maar die Minister ontken dat hy die mag van devolusie het, en sê dat "die sentralisering van die SAPD [is] in lyn met die Departement [van Polisie] se grondwetlike mandaat om te voorkom, bekamp en ondersoek misdaad..." Artikel 205 van die Grondwet van Suid-Afrika stel polisiëringsbeleid in Suid-Afrika uiteen, en let daarop dat die polisiediens "gestruktureer moet wees om in nasionale [en] provinsiale... regeringsfere te funksioneer." Die Grondwet gee provinsiale uitvoerende beamptes die mag om polisiegedrag binne hul onderskeie provinsies te monitor, asook die verantwoordelikheid vir polisiëringsfunksies in drie gevalle; naamlik Hoofstuk 11 van die Grondwet, wat ingevolge nasionale wetgewing aan provinsiale regering opgedra is en in nasionale polisiëringsbeleid daaraan toegeken is.

Kaderontplooiing

Die ANC beoefen 'n beleid om persone wat lojaal aan die ANC is in diens te neem in posisies binne regeringsinstellings. Die Zondo-kommissie het bevind dat kaderontplooiing 'n beduidende rol in korrupsie gespeel het en het so ver gegaan as om te sê dat dit "onwettig en ongrondwetlik" is.

Op 12 Februarie 2024 het die Konstitusionele Hof beslis dat die ANC vyf dae gegun word om hul kaderontplooiingsrekords aan die Demokratiese Alliansie te oorhandig wat terugdateer na 1 Januarie 2013. Dokumente wat tot dusver deur die DA vrygestel is, bevat 'n beëdigde verklaring van Thapelo Masilela, 'n Strategiese Ondersteuningsbestuurder in die kantoor van die ANC se adjunk-sekretarisgeneraal se kantoor, wat verklaar dat 'n skootrekenaar wat inligting bevat met betrekking tot die Ontplooiingskomitee "ineengestort het en...data wat op daardie hardeskyf gestoor was, verlore is.” John Steenhuisen, DA Federale Leier, het op 23 Februarie 2024 op 'n persinligtingsessie gereageer en gesê "die vermiste skootrekenaars, die ontbrekende notules van vergaderings, President [Cyril Ramaphosa] se WhatsApp's van sy eie persoonlike toestelle is eenvoudig nie in ooreenstemming met die manier waarop die moderne wêreld werk nie.", wat wys dat die party nie glo dat die ANC ten volle aan die bevel van die Konstitusionele Hof voldoen het nie.

Gauteng

Gauteng is die mees bevolkte provinsie en is die de facto ekonomiese middelpunt van Suid-Afrika. In 2019 het die ANC skaars die provinsie behou en 50,19% van die stemme gekry. Die DA hoop om Gauteng te wen met Solly Msimanga as hul premierskandidaat. Funzi Ngobeni is ActionSA se premierskandidaat. Terwyl die ANC se kandidaat huidige premier, Panyaza Lesufi, is.

KwaZulu-Natal

KwaZulu-Natal is die tweede mees bevolkte provinsie en is die tuiste van Durban die besigste hawe in Suider-Afrika. Onlangse peiling het die nuwe MK-party in die provinsie voorgeloop, wat aansienlik gegroei het ten koste van ANC-steun. Christopher Pappas is die premierskandidaat vir die DA terwyl Thami Ntuli die IVP se kandidaat is. Terwyl ANC se premierskandidaat Sbongiseni Duma is. ̟

Wes-Kaap

Vanaf April 2024 is die Wes-Kaap die enigste provinsie wat nie deur die ANC beheer word nie. Die DA, wat die provinsie sedert 2009 beheer, beoog om die provinsie te behou met premier Alan Winde as hul premierskandidaat.