Slaap

Dit word van ’n wakker toestand onderskei deur ’n afname in die vermoë om op stimulusse te reageer, maar dit is meer reaktief as ’n koma of bewussynsteurings en toon baie verskillende en aktiewe breinpatrone.

Slaap kom in herhalende fases voor waarin die liggaam wissel tussen twee afsonderlike modusse: REM-slaap en nie-REM- of NREM-slaap. Hoewel REM in Engels vir rapid eye movement ("vinnige oogbewegings") staan, het hierdie slaapmodus baie ander aspekte, insluitende feitlike verlamming van die liggaam. ’n Bekende aspek van slaap is ’n droom, ’n ervaring in min of meer ’n vertellende vorm wat baie met ’n wakker toestand ooreenstem, maar later gewoonlik as ’n fantasie onderskei kan word. Gedurende slaap is die grootste deel van die liggaam se stelsels in ’n anaboliese toestand, en dit help om die immuun-, senu-, skelet- en spierstelsels te herstel; dit is belangrike prosesse wat die gemoedstoestand-, geheue- en kognitiewe funksies onderhou en ’n groot rol speel in die werking van die endokriene en immuunstelsel.

Die interne horlosie van die liggaam bevorder daaglikse slaap tydens die nagure. Die uiteenlopende doele en meganismes van slaap is die onderwerp van aansienlike en voortdurende navorsing. Slaap is algemene gedrag dwarsdeur die evolusie van diere.

Mense kan aan verskeie slaapversteurings ly, soos slapeloosheid, slaapsug, slaapwandelary en slaapritmesteurings. Die gebruik van kunsmatige lig het die mens se slaappatrone aansienlik verander.

 

Die grootste fisiologiese veranderings gedurende slaap vind in die brein plaas. Die brein gebruik aansienlik minder energie gedurende slaap as in die wakker stadium, veral gedurende nie-REM-slaap. In streke met verminderde aktiwiteit herstel die brein sy voorraad adenosiene trifosfaat (ATP), die molekule wat vir die korttermynberging en vervoer van energie verantwoordelik is. As ’n mens wakker is, is die brein verantwoordelik vir 20% van die liggaam se energieverbruik, en dus het hierdie afname ’n merkbare invloed op algehele energieverbruik.

Slaap verhoog die sintuiglike drempel. Slapende mense ondervind dus minder stimulusse, maar kan gewoonlik steeds reageer op harde geluide en ander opvallende stimulusse.

Gedurende diepe slaap skei ’n mens pulse van groeihormone af. Alle slaap, selfs deur die dag, word verbind met die afskeiding van prolaktien.

Belangrike fisiologiese metodes om veranderings gedurende slaap te monitor en meet, sluit in elektroënsefalografie (EEG) vir breingolwe, elektroökulografie (EOG) vir oogbewegings en elektromiografie (EMG) vir skeletspieraktiwiteit. Die gelyktydige versameling van hierdie inligting word polisomnografie genoem en kan uitgevoer word in ’n gespesialiseerde slaaplaboratorium. Slaapnavorsers gebruik ook eenvoudige elektrokardiografie (EKG) vir hartaktiwiteit en aktigrafie vir motoriese bewegings.

Nie-REM- en REM-slaap

Slaap word in twee breë soorte verdeel: Nie-REM- (ook NREM-) en REM-slaap. (REM is die afkorting vir rapid eye movement, "vinnige oogbewegings"). Dié twee slaapstadiums is so verskillend dat fisioloë hulle as aparte gedragstoestande beskou. Nie-REM-slaap kom eerste voor en word ná ’n oorgangstydperk diepe slaap genoem. Gedurende dié fase neem liggaamstemperatuur en hartklop af en gebruik die brein minder energie. REM-slaap maak ’n kleiner deel van die algehele slaaptyd uit. Dit is hoofsaaklik wanneer drome en nagmerries voorkom en word verbind met gedesinchroniseerde en vinnige breingolwe, oogbewegings, ’n verlies aan spiertonus en die onderdrukking van homeostase (stabilisering) .

’n Slaapsiklus, wat uit wisselende tydperke van NREM- en REM-slaap bestaan, duur sowat 90 minute en kom vier tot ses keer gedurende ’n goeie nagrus voor. Die Amerikaanse Akademie vir Slaapmedisyne (AASM) verdeel NREM in drie stadiums: N1, N2 en N3; laasgenoemde word ook stadigegolf-, delta- of diepe slaap genoem. Die hele siklus se volgorde is gewoonlik: N1 → N2 → N3 → N2 → REM. REM-slaap kom voor wanneer ’n mens uit ’n diepe slaap terugkeer na stadium 2 of 1. Die tydperk van diepe slaap is langer vroeër in die nag, terwyl die REM-slaaptyd toeneem in die twee siklusse net voordat ’n mens natuurlik wakker word.

Ontwaking

 

Ontwaking, of wakker word, kan die einde van slaap beteken of bloot ’n oomblik om die omgewing te bespied en die liggaamsposisie te verander voordat ’n mens verder slaap. Slapers word gewoonlik wakker ná die einde of soms in die middel van ’n REM-fase. Interne sirkadiese aanwysers, tesame met die afname van homeostatiese slaapbehoeftes, sorg gewoonlik daarvoor dat ’n mens aan die einde van ’n slaapsiklus wakker word. Ontwaking behels verhoogde elektriese aktivering in die brein – dit begin met die talamus en versprei deur die harsingskors.

Gedurende ’n nag se slaap word ’n klein ruk gewoonlik in die wakker toestand deurgebring. Metings deur middel van EEG het aangetoon jong vroue is vir 0-1% van die slaaptydperk wakker en jong mans vir 0-2% van die tyd. By volwassenes is dié wakker tye langer, veral in latere siklusse. Volgens een studie is die wakker tyd in die eerste siklus van 90 minute 3%, in die tweede 8%, in die derde 10%, in die vierde 12% en in die vyfde 13-14%. Die grootste deel van dié wakker tyd kom net ná REM-slaap voor.

Baie mense word vandag met ’n wekker wakker; mense kan egter ook daaraan gewoond raak om self wakker te word, sonder ’n wekker. Baie mense slaap heeltemal anders op werkdae teenoor af tye, ’n patroon wat kan lei tot chroniese sirkadiese desinchronisasie. Baie mense kyk voor slapenstyd televisie of op ander skerms, ’n faktor wat die versteuring van die sirkadiese siklus kan vererger.

Die tydreëling vir slaap word beheer deur die sirkadiese horlosie (Proses C), slaap-ontwaking-homeostase (Proses S) en in ’n mate deur individuele wilskrag.

Sirkadiese horlosie

 

Slaaptydreëling hang grootliks af van hormonale seine van die sirkadiese horlosie, of Proses C, ’n ingewikkelde neurochemiese stelsel wat seine uit ’n individu se omgewing gebruik om ’n interne dag-nag-rimte te skep. Proses C werk die homeostatiese drang na slaap deur die dag teen (en by nagtelike diere deur die nag). Die suprachiasmatiese kern (SCK), ’n deel van die breinstreek reg bo die optiese chiasma (kruising van oogsenuwees), word tans beskou as die belangrikste skakel vir dié proses; sekondêre horlosiestelsels is egter al dwarsdeur die liggaam ontdek.

’n Organisme waarvan die sirkadiese horlosie ’n reëlmatige ritme toon wat met eksterne seine ooreenstem, word as "ingeslote" (entrained) beskryf; ’n ingeslote ritme duur voort selfs as die eksterne seine skielik verdwyn. As so iemand in ’n bunker afgesonder word met konstante lig of donkerte, sal hy steeds ritmiese toenames en afnames van liggaamstemperatuur en melatonien ondervind, met tydperke van effens langer as 24 uur. Wetenskaplikes verwys daarna as vryvloeiendheid (free-running) van die sirkadiese ritme. Onder natuurlike toestande verminder ligseine hierdie tydperk gereeld sodat dit beter ooreenstem met die 24 uur van ’n aardse dag.

Die sirkadiese horlosie oefen konstant invloed uit op die liggaam en beïnvloed die wisselings in die liggaamstemperatuur tussen rofweg 36,2 °C en 37,2 °C. Die suprachiasmatiese kern self toon opsigtelike wisselings, wat intenser word tydens die subjektiewe dag (die deel van die ritme wat ooreenstem met die werklike dag, ongeag of dit akkuraat is of nie) en neem af tot byna nul tydens die subjektiewe nag.

Die sirkadiese pasaangeër in die suprachiasmatiese kern het ’n regstreekse senuverbinding met die pineaalklier, wat die hormoon melatonien snags vrystel. Kortisolvlakke styg gewoonlik deur die nag – dit bereik ’n hoogtepunt wanneer ’n mens wakker word en neem deur die dag af. Die afskeiding van sirkadiese prolaktien begin laat in die middag, veral in vroue, en word daarna versterk deur ’n stof wat slaap bevorder en in die middel van die nag ’n hoogtepunt bereik. Sirkadiese ritme oefen ook ’n invloed uit op die nagtelike afskeiding van die groeihormoon. Slaperigheid neem deur die nag toe. REM-slaap kom meer dikwels voor gedurende die liggaam se minimum temperatuur binne die sirkadiese siklus, terwyl diepe slaap onafhankliker van sirkadiese tyd plaasvind.

Die interne sirkadiese horlosie word baie deur ligveranderings beïnvloed omdat dit die belangrikste aanwysers is van watter tyd dit is. Blootstelling aan selfs klein hoeveelhede lig deur die nag kan melatonienafskeiding onderdruk en die liggaamstemperatuur en slapeloosheid verhoog. Kort ligpulse op die regte tydstip in die sirkadiese siklus kan die interne horlosie grootliks oorstel. Blou lig het die grootste uitwerking, en dit lei tot kommer dat die gebruik van elektroniese media net voor slapenstyd met slaap kan inmeng.

Die moderne mens voel dikwels gedesinchroniseer van hulle interne sirkadiese horlosie vanweë werk (byvoorbeeld nagskof), lang reise en die uitwerking van binnenshuise beligting. Selfs as iemand vaak is of vroeër min geslaap het, kan dit moeilik wees om te bly slaap by die hoogtepunt van hulle sirkadiese siklus. Net so kan dit moeilik wees om wakker te word by die laagtepunt. ’n Gesonde jong mens wat in ritme met sonlig is, sal (deur die grootste deel van die jaar) ’n paar uur ná sonsondergang aan die slaap raak, ’n minimum liggaamstemperatuur om 06:00 ervaar en ’n paar uur ná sonsopkoms wakker word.

Proses S

 

Oor die algemeen raak ’n organisme se behoefte aan slaap groter hoe langer hy wakker is. Hierdie slaapskuld word "Proses S" genoem. Die balans tussen slaap en wakker wees word beheer deur ’n proses bekend as homeostase. Slaapskuld is geneig om te lei tot stadiger breingolwe in die frontale korteks, en dit veroorsaak ’n korter aandagspan, groter angs, ’n gebrekkige geheue en ’n knorrige bui. Daarteenoor is ’n goed uitgeruste individu se geheue en gemoedstoestand beter. Neurofisiologiese studies het getoon die frontale streke van die brein is veral vatbaar vir ’n homeostatiese slaapdrang.

Daar is nie ooreenstemming oor hoe ver slaapskuld kan opbou nie. Dit is ook onbekend of slaapskuld onder volwassenes in onlangse dekades baie verander het in die nywerheidswêreld. Hoewel slaapskuld opbou, bereik ’n mens blykbaar ’n maksimum slaapdrang ná 30 uur van wakker wees. In Westerse gemeenskappe slaap kinders waarskynlik minder as voorheen.

Een neurochemiese aanwyser van slaapskuld is adenosien, ’n senuoordraer wat tydens slaap baie van die liggaamsfunksies onderdruk wat met ’n wakker toestand verbind word. Adenosienvlakke neem toe in die korteks en basale voorbrein gedurende ’n lang tydperk sonder slaap, en neem af tydens die slaapherstellingstydperk; dit dien moontlik as ’n homeostatiese slaapreguleerder.

Koffie en kafeïen blokkeer tydelik die uitwerking van adenosien, verleng die tyd wat ’n mens sonder slaap kan klaarkom en verkort die algehele slaaptyd en -gehalte.

Sosiale tydreëling

Mense word ook beïnvloed deur aspekte van "sosiale tyd", soos die tye wanneer ander mense wakker is, tye waarin gewerk moet word, tyd op die horlosie, ensovoorts. Tydsones, standaardtye wat gebruik word om die tyd vir mense in ’n sekere gebied eenvormig te hou, stem net min of meer met die opkomende en ondergaande son ooreen. Die aard van tydsones kan verduidelik word aan die hand van China, ’n land wat eens oor vyf tydsones gestrek het, maar nou net een (UTC+8) gebruik.

Verspreiding

Meerfasige slaap beteken ’n organisme slaap verskeie kere in ’n siklus van 24 uur, terwyl eenfasige slaap op net een slaaptydperk dui. In eksperimente was mense geneig om meer diwels tussen slaap en ’n wakker toestand te wissel (dus meerfasige slaap) as hulle niks beters gehad het om te doen nie. In ’n tydperk van 14 uur donkerte het mense tydens eksperimente dikwels twee keer geslaap (tweefasige slaap) – aan die begin en aan die einde van die donker tydperk. Tweefasige slaap was meer algemeen voor die Nywerheidsrewolusie.

Verskillende kenmerkende slaappatrone, soos die spreekwoordelike "doutrapper" (vroegopstaner) en "naguil", word "chronotipes" genoem. Genetika en seks het ’n invloed op chronotipes, maar gewoontes ook. ’n Chronotipe kan ook mettertyd verander. Sewejariges sal eerder vroeg soggens wakker word as byvoorbeeld vyftienjariges.

Genetika

Identiese (mono-eiige) tweelinge is geneig om dieselfde slaappatrone te hê, maar nie gewone (twee-eiige) tweelinge nie. Senuoordraers, molekules waarvan die vervaardiging teruggespeur kan word na spesifieke gene, is een genetiese invloed op slaap wat ontleed kan word. Die sirkadiese horlosie het sy eie stel gene. Gene wat slaap kan beïnvloed, sluit in ABCC9, DEC2, dopamienreseptor D2 en variante naby PAX 8 en VRK2.

Gehalte

Slaapgehalte kan uit ’n objektiewe of subjektiewe oogpunt beskou word. Objektiewe slaapgehalte verwys na hoe moeilik dit vir mense is om aan die slaap te raak en te bly slaap, en hoeveel keer hulle in ’n nag wakker word. Swak slaapgehalte versteur die siklus van oorgange tussen die verskillende slaapstadiums. Subjektiewe slaapgehalte verwys weer na ’n gevoel van uitgerustheid ná slaap. ’n Studie deur A. Harvey et al. (2002) het bevind lyers aan slapeloosheid was punteneriger in hulle evaluering van slaapgehalte as mense sonder slaapprobleme.

Mense se slaapbehoeftes wissel van ouderdom tot ouderdom en van mens tot mens; slaap word as lank genoeg beskou as daar geen slaperigheid deur die dag of geen wanfunksie is nie. Verder stem die slaaptydperk wat deur mense gerapporteer word, net gedeeltelik ooreen met werklike slaap soos deur aktigrafie gemeet. Mense wat aan "slaaptoestandwanindrukke" lei, kan byvoorbeeld rapporteer hulle het net vier uur geslaap, terwyl hulle eintlik ’n volle agt uur geslaap het.

Navorsers het bevind ses tot sewe uur slaap per nag hou verband met ’n lang lewe en hartgesondheid by mense, hoewel baie onderliggende faktore ook ’n rol speel.

Slaapprobleme word ook verbind met geestesteurings soos depressie, alkoholisme en bipolêre gemoedsteuring. Tot 90% van volwassenes met depressie het slaapprobleme. Afwykings wat deur EEG opgespoor is, sluit in onderbrekings in die slaaptyd, minder diepe slaap en veranderde REM-patrone, verspreiding deur die nag en in die omvang van oogbewegings.

Kinders

 

Teen tweejarige ouderdom het kinders se brein ’n grootte van 90% van dié van ’n volwassene bereik; die grootste deel van dié breingroei het plaasgevind in die tyd dat ’n kind die meeste slaap. Die ure wat ’n kind slaap, beïnvloed hulle vermoë om kognitiewe take te verrig (wat met waarneming te doen het). Kinders wat deur die nag slaap en min wakker word, se kognitiewe prestasies en temperament is beter as ander kinders s'n.

Slaap beïnvloed ook taalontwikkeling. Om dit te toets het navorsers kinders ’n vals taal geleer en getoets hoe goed hulle die taal se reëls onthou. Kinders wat binne vier uur gaan slaap het nadat hulle die taal geleer het, kon die taal se reëls beter onthou as kinders wat later wakker gebly het. Daar is ook ’n verband tussen slaap en ’n kind se woordeskat: Kinders wat op 12 maande snags langer geslaap het, het ’n beter woordeskat op 26 maande.

Aanbevelings

 

Kinders het baie ure slaap per dag nodig om te ontwikkel en reg te funksioneer: tot 18 uur vir pasgebores, met ’n afname hoe ouer die kind word. In 2015, ná ’n studie van twee jaar, het die Amerikaanse Nasionale Slaapstigting aangepaste aanbevelings bekend gemaak, soos in die tabel hier onder uitgestippel.

Herstelproses

Die menslike organisme herstel fisiek gedurende slaap: Dit genees homself en verwyder metaboliese afval wat gedurende tydperke van aktiwiteit opbou. Hierdie herstelproses geskied hoofsaaklik gedurende diepe slaap, waartydens liggaamstemperatuur, hartklop en suurstofverbruik in die brein afneem. Veral die brein het slaap nodig om te herstel, terwyl die res van die liggaam dit in rustige wakker tye ook kan doen. In albei gevalle maak die laer tempo van metabolisme herstelprosesse moontlik.

Terwyl ’n mens wakker is, skep metabolisme reaktiewe suurstofkomponente, wat skadelik vir selle is. Gedurende slaap neem die metaboliese tempo af en die skepping van reaktiewe suurstofkomponente verminder, wat daartoe lei dat herstelprosesse kan oorneem. Daar is al bewys dat die slapende brein metaboliese afval vinniger verwyder as gedurende ’n wakker toestand. ’n Teorie bestaan dat slaap die opbou van molekules aanhelp wat die brein help herstel en beskerm teen van die skadelike elemente wat tydens wakker stadiums geskep word. Anaboliese hormone soos groeihormone word veral tydens slaap afgeskei. Die konsentrasie van die suikerverbinding glukogeen in die brein neem ook toe gedurende slaap, en word deur metabolisme uitgeput wanneer ’n mens wakker is.

Studies dui daarop dat ’n gebrek aan genoeg slaap die liggaam se vermoë om wonde te genees aantas.

Daar is al bewys die gebrek aan slaap tas die immuunstelsel van rotte aan. Dit is nou moontlik om te sê "slaapverlies tas die immuunstelsel se funksies aan, en dit verander slaap". Daar is ook al voorgestel dat slaap die telling van witbloedsele verhoog. ’n Studie in 2014 het bevind ’n gebrek aan slaap bevorder kankergroei in muise en onderdruk die immuunstelsel se vermoë om kankers te beheer.

Die effek van slaap op somatiese (liggaamlike) groei is nie heeltemal bekend nie. Een studie het groei, lengte en gewig aangeteken ooreenkomstig die slaaptyd wat ouers aangedui het in 305 kinders oor die wêreld heen (ouderdomme 1-10). Daar is bevind "die wisseling in slaapduur onder kinders het blykbaar nie ’n invloed op groei nie". Dit is wel bekend dat diepe slaap groeihormoonvlakke in volwasse mans beïnvloed. Van Cauter, Leproult en Plat het bevind in ’n slaaptydperk van agt uur het die mans met ’n groot persentasie diepe slaap (gemiddeld 24%) ook ’n groot afskeiding van die groeihormoon, terwyl dié met ’n kort tydperk van diepe slaap (gemiddeld 9%) ’n klein afskeiding van die groeihormoon het.

Geheueprosessering

Daar word algemeen aanvaar slaap moet die vorming van langtermyngeheue ondersteun en die oproep van vorige leer- en ander ondervindings verbeter. Die voordeel hang egter blykbaar af van die slaapfase en soort geheue. Daar is bevind die oproep van take wat met die verklarende geheue verband hou, verbeter tydens vroeë slaap (wat deur diepe slaap oorheers word) en take wat met die prosessuele geheue verband hou, verbeter later in die slaaptydperk (wat deur REM-slaap oorheers word).

Wat verklarende geheue betref, word die funksionele rol van diepe slaap verbind met die hippokampus se herhaling van voorheen geënkodeerde senupatrone wat blykbaar die konsolidasie van langtermyngeheue aanhelp. Hierdie aanname word gebaseer op die aktiewestelsel-konsolidasiehipotese, waarvolgens herhaalde reaktiverings van nuut geënkodeerde inligting in die hippokampus tydens stadige skommelings in NREM-slaap bevorderlik is vir die stabilisering en geleidelike integrasie van die verklarende geheue met vooraf bestaande kennisnetwerke op kortikale vlak. Dit veronderstel die hippokampus hou dalk inligting net tydelik, terwyl die neokorteks verband hou met langtermynberging. Hierdie wisselwerking tussen die hippokampus en neokorteks help blykbaar die vorming van langtermyngeheue aan.

Drome

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Droom.

 

Die mens ervaar drome tydens slaap, veral in die REM-fase. Drome is onbegrypbare en meestal onvoorspelbare eerstepersoonervarings wat vir die dromer logies en realisties voorkom terwyl hulle voortduur, ten spyte van die dikwels bisarre, irrasionele en/of surrealistiese eienskappe wat duidelik word wanneer ’n mens wakker word en daaroor nadink. Drome inkorporeer dikwels sonder probleme begrippe, situasies, mense en voorwerpe in ’n mens se gedagtes wat nie normaalweg verband hou nie. Hulle kan oënskynlik alle soorte sensasies insluit, veral tonele en bewegings.

Drome is geneig om gou uit die geheue te verdwyn sodra ’n mens wakker word. Sommige mense hou ’n droomdagboek omdat hulle glo dit help hulle om drome te leer onthou en dat dit die vermoë vergroot om helder drome te hê.

Mens het al baie hipoteses voorgestel vir die doel van drome. Sigmund Freud het gemeen drome is die simboliese uitdrukking van gefrustreerde begeertes wat na die onderbewuste verplaas is. Hy het droomontleding gebruik in die vorm van psigoanalise in ’n poging om dié begeertes te onthul.

Allan Hobson en Robert McCarley het voorgestel drome word veroorsaak deur die vinnige afvuur van neurone in die serebrale korteks gedurende die REM-fase. Dié teorie help om die irrasionaliteit van die brein gedurende REM-fases te verduidelik. Volgens dié teorie skep die voorbrein dan ’n storie in ’n poging om die onsinnige sintuiglike inligting wat hy ontvang, saam te bind en sin daaraan te verleen. Dit sal die vreemde aard van drome verduidelik.

Slapeloosheid

Slapeloosheid is ’n algemene term vir die onvermoë om aan te slaap te raak of bly. Dit is die algemeenste slaapprobleem; baie volwassenes sê hulle ly soms aan slapeloosheid en 10-15% rapporteer dit as ’n chroniese toestand. Slapeloosheid kan baie verskillende oorsake hê, insluitende sielkundige stres, ’n slegte slaapomgewing, ’n onreëlmatige slaapskedule of te veel geeste- of fisieke stimulasie kort voor slapenstyd. Slapeloosheid word behandel deur die verandering van slaappatrone soos om ’n gereelde slaapskedule na te volg, die vermyding van stimulasie of stresvolle situasies voor slapenstyd en die inname van minder stimulante soos kafeïen. Die slaapomgewing kan verbeter word deur swaar gordyne wat alle sonlig uithou en om rekenaars, televisies en werkmateriaal uit die slaapkamer te hou.

’n Ontleding in 2010 van gepubliseerde wetenskaplike navorsing het daarop gedui dat oefening gewoonlik vir die meeste mense tot beter slaap lei en dat dit help teen steurings soos slapeloosheid. Die beste tyd om te oefen is vermoedelik vier tot agt uur voor slapenstyd, hoewel oefening op enige tyd van die dag voordelig is – buiten swaar oefening kort voor slapenstyd, wat slaap nadelig kan beïnvloed. Daar is egter te min bewyse vir gedetailleerde gevolgtrekkings oor die verband tussen oefening en slaap. Slaappille raak al hoe gewilder as maatreël teen slapeloosheid. Hoewel moderne middels as beter en veiliger as vroeëre middels beskou word, is hulle steeds in omstredenheid gehul vanweë die moontlike newe-effekte. Witruis (’n eweredige toevallige geruis) lyk ook soos ’n belowende behandeling teen slapeloosheid.

Obstruktiewe slaapapnee

Obstruktiewe slaapapnee is ’n toestand waar groot onderbrekings in asemhaling tydens slaap voorkom. Dit kan die normale gang van slaap versteur en dikwels ernstiger gesondheidsprobleme veroorsaak. Apnee kom voor wanneer die spiere om ’n slapende mens se lugweg ontspan en veroorsaak dat die lugweg toegaan en suurstof blokkeer. Omdat die suurstofvlak daal, word die persoon wakker sodat hy weer kan asemhaal. As verskeie sulke episodes per uur voorkom, raak slaapapnee so ernstig dat dit behandel moet word.

Om slaapapnee te diagnoseer is ’n professionele slaapstudie in ’n slaapkliniek gewoonlik nodig, want die wakker tydperke is baie kort en pasiënte onthou hulle gewoonlik nie. Baie pasiënte voel net moeg ná ’n paar uur se slaap en kan nie verstaan hoekom nie. Belangrike faktore wat slaapapnee kan veroorsaak, is chroniese moegheid, ’n hoë ouderdom, obesiteit en snork.

Ouderdom en slaap

Mense ouer as 60 jaar wat lank slaap (8-10 uur teenoor ’n normale slaaptyd van 7-8 uur) het ’n 33% groter risiko vir sterfte aan alle oorsake en ’n 43% groter risiko vir hartbloedvatsiektes, terwyl dié wat minder as 7 uur slaap, ’n 6% groter risiko het vir sterfte aan alle oorsake. Slaapsteurings, onder meer slaapapnee, slapeloosheid en periodieke ledemaatbewegings, kom algemener by ouer mense voor; elk daarvan het ’n moontlike invloed op slaapgehalte en -duur. ’n Studie in 2017 het bevind ouer mense het nie minder slaap nodig nie, maar hulle vermoë om genoeg slaap te kry neem af. Hulle kan dalk ook slaperigheid beter hanteer as jonger volwassenes.

Verskeie praktyke word vir ouer mense aanbeveel om slaapsteurings te verminder, soos om iets ligs voor slapenstyd te eet, by gereelde slaapskedules te hou, en die vermyding van kafeïen, middagslapies, te veel opwinding saans en tabakprodukte.

Ander steurings

Ander slaapsteurings sluit in narkolepsie, periodieke-ledemaat-bewegingsindroom, rustelosebenesindroom, boonstelugwegweerstandsindroom en die sirkadieseritmesteurings.

Slaapwandelary is ook ’n slaapsteuring, veral onder kinders.

Antropologie

Navorsing dui daarop dat slaappatrone aansienlik van kultuur tot kultuur verskil. Die opvallendste verskille kom voor tussen gemeenskappe wat baie bronne van kunsmatige lig het en dié daarsonder. Die grootste verskil is skynbaar dat gemeenskappe sonder ligbronne verskeie slaaptye per nag het. Hulle kan byvoorbeeld gaan slaap gouer nadat die son ondergegaan het, maar word dan verskeie kere deur die nag wakker, soms tot vir ure.

Die grens tussen slaap en wakker wees is vaer in dié gemeenskappe. Sommige waarnemers glo ’n nagslaap by hulle word hoofsaaklik in twee periodes verdeel – die eerste word deur diepe slaap gekenmerk en die tweede deur REM-slaap.

 

In sommige gemeeenskappe het mense ’n gefragmenteerde slaappatroon waarin hulle enige tyd van die dag of nag vir korter tydperke slaap. In baie nomadiese of jagter-versamelaarsgemeenskappe sal mense aan en af deur die dag of nag slaap na gelang van aktiwiteite. In die geïndustrialseerde Weste is kunsmatige lig sedert minstens die middel 19de eeu beskikbaar, en slaappatrone het aansienlik verander op plekke waar kunsmatige lig begin gebruik is. Oor die algemeen slaap mense hoofsaaklik in een lang tydperk deur die nag. Hulle gaan slaap gewoonlik ook baie later, hoewel dit nie oral die geval is nie.

Die historikus A. Roger Ekirch dink die tradisionele patroon van "gesegmenteerde slaap", soos dit genoem word, het in die laat 17de eeu begin verdwyn onder die hoër klasse in Europa en dat die patroon oor die volgende 200 jaar versprei het; teen die 1920's "het die idee van ’n eerste en tweede slaap heeltemal uit ons sosiale bewustheid verdwyn". Ekirch skryf die verandering toe aan "straatligte, binnenshuise ligte en ’n toename in koffiehuise", wat geleidelik die aand ’n wettige tyd vir aktiwiteit gemaak en die tyd vir slaap verminder het. Vandag slaap mense in die meeste gemeenskappe snags, maar in baie warm klimate kan hulle bedags slaap. Gedurende Ramadan slaap baie Moslems deur die dag.

In baie gemeenskappe slaap mense saam met minstens een ander mens (soms baie) of saam met diere. In ander kulture slaap mense selde saam met enigiemand anders, buiten ’n intieme maat. In feitlik alle gemeenskappe word slaappatrone sterk deur soiale standaarde gereguleer. Iemand kan byvoorbeeld net slaap saam met nabye familielede, die uitgebreide familie, ’n lewensmaat, kinders, kinders van ’n sekere ouderdom of van ’n sekere geslag, tydgenote van ’n sekere geslag, vriende of saam met niemand. Slaap kan ’n aktief sosiale tyd wees, met geen perke op geraas of aktiwiteit nie.

Mense slaap op ’n verskeidenheid plekke. Sommige slaap direk op die grond, ander op ’n vel of kombers; ander op platforms of beddens. Sommige slaap met komberse, sommige met kussings en ander met geen kopstut nie. Dié keuses word bepaal deur verskeie faktore, soos klimaat, beskerming teen roofdiere, soort behuising, tegnologie, persoonlike voorkeur of die voorkoms van insekte.

Mitologie en letterkunde

 

Slaap word sedert antieke tye as soortgelyk aan die dood beskou; in die Griekse mitologie is Hipnos (die god van slaap) en Tanatos (die god van die dood) albei kinders van Nyx (die godin van die nag). John Donne, Samuel Taylor Coleridge, Percy Bysshe Shelley en ander digters het almal gedigte geskryf oor die verhouding tussen slaap en die dood. Shelley beskryf hulle as "albei so verbygaande, vreemd en wonderlik!" Baie mense dink om in jou slaap te sterf is die rustigste manier. Frases soos "die ewige slaap" en "rus in vrede" word dikwels in verband met die dood gebruik, moontlik in ’n poging om die finaliteit daarvan te versag.

In baie kulture is volksverhale van mense wat vir lang tye aan die slaap geraak het. Een van die eerstes is die antieke Griekse legende van Epimenides van Knossos. Volgens die biograaf Diogenes Laërtius was Epimenides ’n skaapherder op die Griekse eiland Kreta. Eendag het een van sy skape weggeraak en hy het dit gaan soek, maar het moeg geword en in ’n grot op die berg Ida aan die slaap geraak. Toe hy wakker word, het hy verder na die skaap gesoek, maar kon dit nie kry nie. Hy is dus terug na sy plaas, maar het uitgevind dit het nou nuwe eienaars. Hy is daarna na sy tuisdorp, maar niemand het geweet wie hy is nie. Eindelik het hy sy jonger broer raakgeloop, wat al ’n ou man was, en dié het vir hom vertel hy het 57 jaar in die grot geslaap.

’n Veel bekender weergawe van ’n lang slaap is die Christelike legende van die Sewe Slapers van Efese, waarin sewe Christene in heidense tye na ’n grot gevlug het om vervolging vry te spring. Hulle het aan die slaap geraak en eers 360 jaar later wakker geword, en tot hulle verbasing ontdek die Romeinse Ryk is nou oorwegend Christelik.

Die Amerikaanse skrywer Washington Irving se kortverhaal "Rip van Winkle", wat in 1819 die eerste gepubliseer is in sy versameling kortverhale The Sketch Book of Geoffrey Crayon, Gent., gaan oor ’n man in die koloniale Amerika wat op een van die Catskillberge aan die slaap raak en 20 jaar later tydens die Amerikaanse Rewolusie wakker word. Die storie word nou as een van die mees klassieke verhale in die Amerikaanse letterkunde beskou.

Kuns

In ’n skrywe oor die tematiese verteenwoordiging van slaap in kuns skryf die geneeskundige en slaapnavorser Meir Kryger: "[Kunstenaars] het ’n intense betowering met mitologie, drome, godsdienstemas, die parallel tussen slaap en die dood, beloning, die oorgee van bewuste beheer, heling, ’n uitbeelding van onskuld en sereniteit, en die erotiese."

•  
  De Poortbewaker (1654) deur Carel Fabritius
•  
  The Sleep of Reason Produces Monsters (1799) deur Francisco Goya
•  
  Diana and Endymion (circa 1822) deur Jérôme-Martin Langlois
•  
  The Second Class Carriage (1864) deur Honoré Daumier
•  
  Sleep and his Half-brother Death (1874) deur John William Waterhouse
•  
  Lullaby (1875) deur William-Adolphe Bouguereau
•  
  Neem ’n Ruskans (1882) deur Ilja Repin
•  
  Victory of Faith (1889) deur Saint George Hare
•  
  Zwei schlafende Mädchen auf der Ofenbank (1895) Albert Anker
•  
  Flaming June (circa 1895) deur Frederic Lord Leighton
•  
  Noon – Rest from Work (1890) deur Vincent van Gogh (na Millet)
•  
  Schlafender Jaguar deur Paul Klimsch
•  
  Schlafendes Mädchen auf einer Holzbank deur Albert Anker

Bronne

• "Rethinking Sleep", David K. Randall, New York Times, September 2012
• "How to Sleep", James Hamblin, The Atlantic, Januarie 2017

• Wiki Afrikaans  Wiki Commons het meer media in die kategorie Slaap.

•   Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir slaap.

•   Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wiki vertaal.