Малымаш - омо мутын кокымшо ыҥже.
Айдеме, кол, кайык, янлык, южо шыҥа-копшаҥге-влакын физиологий процесс. Малме годым вуйторык паша ыштымыжым иземда. Уло эше йоҥлен малымаш (руш. летаргический сон), анабиоз (янлык-влакын пагыт малымашышт), гипноз омо, кома (медицин термин).
Нормо почеш айдеме кажне кечын, кажне 24 шагат гыч малышаш. Омо пычкмыш але йӱдыштӧ эртышаш. Кунам айдеме пычкемышыште кодеш (тулым йӧрыкта, мутлан), капыштыже мелатонин гормон ышталтеш. Капыште тиде гормон вияҥме дене айдемын омыжо шуеш. Йӱд омо деч посна южо эллаште кӱчык кечывал омо - сиеста уло. Манеш-манеш почеш айдеме тунемалтме жап деч эррак помыжалтеш гын - мален ок тем. Чынжым, мален темашлан кӱлеш жапым гына малыман.
Мален колтымо деч ончыч айдемын:
Айдемын да южо янлык-влакын омышт икмыняр ужашлан пайлалтеш. Нине ужаш-влак йӱдым икмыняр гана угычтаралтыт. Таза айдемын омыжо тымык омын (медленный сон) икымше стадий гычыж тӱҥалеш. Тудо 5-10 минут наре шуйна. Вара 2-шо стадий тӱҥалеш. Тудо эше 20 минут наре шуйна. Эше 30-45 минут наре 3-4 стадий-влак эртат. Кумшо да нылымше стадий эртыме годым айдемым моткоч йӧсӧ кынелташ, ты годым айдеме омым ужеш, южо-влак омышто кошташ тӱҥалыт, омо дене кутырат, лӱдын колтат, йоча-влак вакшыш шалын кертыт. Но тидым нимомат айдеме шарнен ок код. Тиддеч вара малыше тымык омын 2-шо стадийышкыж пӧртылеш. Умбакыже писе омын икымше эпизодшым ужын шукта (5 минут наре). Тиде черет цикл лӱмдалтеш. Икымше цикл 90-100 минут наре эрта. Вара цикл-влак угычтаралтыт, эркын-эркын тымык омо жап шагалемеш, писе омын жапше кугемеш. Таза айдемын омыжо тичмаш цикл эрта. Писе омо - омын визымше стадийже. Шанчыеҥ-влак тудым 1953 ийыште почыныт. Электроэнцефалографий почеш, писе омо годым айдемын вуйторыкшо кечывал пагыт семын пашам ышта. Но, мо оҥайже, ты годым айдеме тарванен ок керт, чогашылже лушкыдемеш. Лӱдыкшӧ омым ужмеке, омыштыжӧ тӧршталтыме шукта гынат, тарванен ок керт. Адакшым айдемын шинчаолмаже писе омо годым шинчагомдыш йымалне пеш писын тарванылаш тӱҥалеш. Ты пагытыште айдеме помыжалтеш гын шке омыж нерген сайын каласен кертеш. Но писе омо годым айдемым кынелташ йӧсырак, да лӱдыкшырак. Уш-акылжат пудыраҥ кертеш, садене кӱрылтшӧ писе омо деч вара мален колтеда гын, тудым вес цикл-влак алмаштышаш улыт. Шанчызе-влакын ойлымышт почеш, сокыр шочшо-влаклан сӱрет олмеш йӱк да шижмаш-влак омеш кончат.
Надпочечник-влакын гормонышт чот секретым луктыт, вуйторыкыш вӱр чот толеш, шӱм чотрак кыраш тӱҥалеш, вӱр темдыме куат кӱза-вола, пӧръеҥ да ӱдырамаш-влакын вож коклаште эрекций лийшаш. Уке гын - айдеме черле.
Таза айдеме суткаште 6-8 шагат наре мала, но южо еҥ-влаклан мален темашлан вес жап кӱлеш (4-10 шагат наре). Тӱрлӧ амаллан кӧра айдеме южгунам икмыняр минут але икмыняр сутка наре мален кертеш.
Айдеме огеш мале гын икмыняр кече жапыште вуйторыкшо пашам начар ышташ тӱҥалеш; мо йырже ышталтеш - айдеме ок умыло, южгунам уш йомдарен камвозеш. Тыге кучымо шпион да тушман салтак-влакым сар годым йодыштеденыт.
This article uses material from the Wikipedia Олык Марий (Olyk Marij) article Малымаш, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Контентым CC BY-SA 4.0 лицензий почеш кучылт кертыда (весым возымо огыл гын). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Олык Марий (Olyk Marij) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.