श्रीलङ्का: दक्षिण एसियाली राष्ट्र
श्रीलङ्का, आधिकारिक रूपमा लोकतान्त्रिक समाजवादी गणतन्त्र श्रीलङ्का, दक्षिण एसियामा अवस्थित एउटा द्वीपीय देश हो। यो देश हिन्द महासागरमा अवस्थित छ, बङ्गालको खाडीको दक्षिणपश्चिममा, भारतीय प्रायद्वीपबाट मन्नारको खाडी र पाल्क जलसन्धिले छुटेको छ। श्रीलङ्काले दक्षिण-पश्चिममा माल्दिभ्स र उत्तर-पश्चिममा भारतसँग सामुद्रिक सीमाना साझा गर्दछ। श्रीलङ्कामा लगभग २ करोड मानिसहरूको आबादी छ र धेरै संस्कृति, भाषा र जातिहरूको घर हो। सिंहली जातिहरूले राष्ट्रको जनसङ्ख्याको बहुमत बनाउँछन्, त्यसपछि तमिलहरू छन्, जो सबैभन्दा ठुलो अल्पसङ्ख्यक समूह हुन् र उत्तरी श्रीलङ्कामा केन्द्रित छन्; दुवै समूहले द्वीपको इतिहासमा प्रभावशाली भूमिका खेलेका छन्।
लोकतान्त्रिक समाजवादी गणतन्त्र श्रीलङ्का | |
|---|---|
.svg) | |
| राजधानी |
|
| सबैभन्दा ठुलो सहर | कोलम्बो |
| आधिकारिक भाषाहरू | |
| मान्यता प्राप्त भाषाहरू | अङ्ग्रेजी |
| जातिगत समूहहरू (सन् २०१२) |
|
| धर्म (सन् २०१२) | ७०.२% बुद्ध धर्म (आधिकारिक) १२.६% हिन्दु धर्म ९.७% इस्लाम ७.४% ईसाई धर्म ०.१% अन्य |
| रैथाने(हरू) | श्रीलङ्काली |
| सरकार | एकात्मक अर्ध राष्ट्रपति प्रणाली |
| रणिल विक्रमासिङ्घे | |
| दिनेश गुणवर्द्धना | |
| व्यवस्थापिका | संसद |
| क्षेत्रफल | |
• जम्मा | ६५,६१०.२ किमी२ (२५,३३२.२ वर्ग माइल) (१२०औँ) |
• पानी (%) | ४.४ |
| जनसङ्ख्या | |
• सन् २०२२ अनुमानित |  २२,१८१,००० (५७औँ) |
• सन् २०१२ जनगणना | २०,२७७,६०० |
• घनत्व | ३३७.७ /किमी2 (८७४.६ /वर्ग माइल) (२४औँ) |
| कुल ग्राहस्थ उत्पादन (क्रय शक्ति समता) | सन् २०२३ लगत |
• जम्मा |  $३१८.६ बिलियन (६०औँ) |
• प्रति व्यक्ति | $१४,२३४ (१०१औँ) |
| कुल ग्राहस्थ उत्पादन (साङ्केतिक) | सन् २०२३ लगत |
• जम्मा | $७३.७ बिलियन (७९औँ) |
• प्रति व्यक्ति | $३,२९३ (१३२औँ) |
| गिनी (सन् २०१६) | ३९.८ मध्यम |
| मानव विकास सूचकाङ्क (सन् २०२१) |  ०.७८२उच्च · ७३औँ |
| मुद्रा | श्रीलङ्काली रुपैयाँ (रु) |
| समय क्षेत्र | अन्तर्राष्ट्रिय प्रमाणिक समय+५:३० (श्रीलङ्काली मानक समय) |
| सडक प्रयोग | बायाँ |
श्रीलङ्का एक विकासशील देश हो, मानव विकास सूचकाङ्कमा ७३औँ स्थानमा छ। यो विकासको हिसाबले सबैभन्दा उच्च स्थानमा रहेको दक्षिण एसियाली राष्ट्र हो र दक्षिण एसियामा दोस्रो उच्च प्रतिव्यक्ति आय भएको देश हो। तर, चलिरहेको आर्थिक सङ्कटले यसको मुद्राको पतन, बढ्दो मुद्रास्फीति र अत्यावश्यक वस्तुको चर्को अभावका कारण मानवीय सङ्कट उत्पन्न भएको छ। यसले सडक आन्दोलनको विष्फोट पनि निम्त्याएको छ, नागरिकहरूले राष्ट्रपति र सरकारलाई राजीनामा दिनुपर्ने सफलतापूर्वक माग गरेका छन्। श्रीलङ्का आधुनिक अन्तर्राष्ट्रिय समूहहरूसँग संलग्नताको लामो इतिहास रहेको छ: यो दक्षिण एसियाली क्षेत्रीय सहयोग सङ्गठनको संस्थापक सदस्य र संयुक्त राष्ट्र सङ्घ, राष्ट्रमण्डल, र असंलग्न आन्दोलनको सदस्य हो।
नामकरण
सिंहली भाषामा लक-वैसिया भनेको लङ्का टापुका बासिन्दा हो। इलु (पुरानो सिंहली) मा लक-दिवाको अर्थ लङ्काको द्वीप हो। श्रीलङ्काको लागि अर्को परम्परागत सिंहली नाम लकदिवा थियो, जसको दिवा अर्थ "टापु" पनि हो। अर्को परम्परागत नाम लकबिमा हो। दुबै अवस्थामा लक फेरि लङ्काबाट आएको हो। एउटै नाम तमिलमा इलान्काईको रूपमा अपनाइएको हुन सक्छ। संस्कृत महाकाव्य रामायणले यसलाई लङ्का र राजा रावणको वासस्थानको उल्लेख गरेको छ। श्रीलङ्काको नाम श्रीलङ्काको स्वतन्त्रता आन्दोलनको सन्दर्भमा पेश गरिएको थियो।
इतिहास
५औँ शताब्दीमा लेखिएको पाली इतिहास महावंश अनुसार, श्रीलङ्काका मूल बासिन्दाहरू यक्ष र नागाहरू हुन् भनिन्छ। श्रीलङ्कामा ६०० ईपू प्रयोग गरिएको पुरातन कब्रिस्तानहरू पनि फेला परेका छन्। सिंहली इतिहास परम्परागत रूपमा ५४३ ईपूमा वङ्ग राज्य (वर्तमान बङ्गाल) बाट निष्कासन गरिएपछि ७०० अनुयायीहरूसहित श्रीलङ्का पुगेका अर्ध-पौराणिक राजकुमार विजयको आगमनको साथ सुरु हुन्छ। मौर्य सम्राट अशोकका छोरा महिन्दा बुद्ध धर्मको सन्देश बोकेर मिहिन्ताले पुगेका थिए। उनको कार्यभारले राजालाई जित्यो, जसले विश्वासलाई अँगाले र सिंहली जनतामा यसलाई प्रचार गरेका थिए।
सन् ९९३ मा चोल सम्राट राजाराज प्रथमको आक्रमणले तत्कालीन सिंहली शासक महिन्दा पाँचौँलाई श्रीलङ्काको दक्षिणी भागमा भाग्न बाध्य पारेको थियो। यस अवस्थाको फाइदा उठाउँदै, राजाराजा प्रथमका छोरा राजेन्द्र प्रथमले सन् १०१७ मा ठुलो आक्रमण गरे। महिन्दा पाँचौँलाई कब्जा गरी भारत लगियो, र चोलहरूले अनुराधापुरा राज्यको पतनको कारणले अनुराधापुरा सहर ध्वस्त भयो। पछि, तिनीहरूले राजधानी पोलोननरुवामा सारियो।
सन् १२१५ मा, जाफना राज्यको संस्थापकको रूपमा चिनिने अनिश्चित उत्पत्ति भएको आक्रमणकारी कलिङ्ग माघाले पोलोनारुवा राज्यलाई आक्रमण गरी कब्जा गरे। उत्तर, यस बीचमा, अन्ततः जाफना राज्यमा विकसित भयो। जाफना राज्य एक अवसर बाहेक दक्षिणको कुनै पनि राज्यको अधीनमा आएको छैन।
इस्ट इन्डिया कम्पनी एमियन्सको सन्धिको परिणाम स्वरूपमा, १४ फेब्रुअरी १८१५ मा, श्रीलङ्काको स्वतन्त्रताको अन्त्य गर्दै दोस्रो कान्ड्यान युद्धमा क्यान्डीलाई बेलायतीहरूले कब्जामा लिएको थियो। श्रीलङ्काका अन्तिम स्वदेशी सम्राट श्री विक्रम राजसिंहालाई भारत निर्वासन गरिएको थियो। श्रीलङ्काले ४ फेब्रुअरी १९४८ मा अङ्ग्रेजहरूबाट स्वतन्त्रता प्राप्त गरेको थियो।
भूगोल
श्रीलङ्का, दक्षिण एसियाको एउटा टापु आँसुको थोपाको आकारको, भारतीय भूखण्डमा अवस्थित छ, एक प्रमुख भूखण्ड। यो बङ्गालको खाडीको दक्षिणपश्चिममा हिन्द महासागरमा ५° र १०° उ अक्षांशहरू र ७९° र ८२° पू देशान्तरको बीचमा छ। श्रीलङ्कालाई भारतीय उपमहाद्वीपको मुख्य भूमि भागबाट मन्नारको खाडी र पाल्क जलसन्धिले छुट्याइएको छ। भारतीय मुख्यभूमि र श्रीलङ्का बीच एक भूमि रामसेतु पुल अस्तित्वमा थियो। यो अब समुन्द्री सतह माथि बाँकी रहेको चूना ढुङ्गाको शृङ्खला मात्रै हो। यस टापुमा प्रायः समतलदेखि घुमाउरो तटीय मैदानहरू सम्मिलित छन्, पहाडहरू दक्षिण-मध्य भागमा मात्र उदाइरहेका छन्। उच्चतम बिन्दु पिदुरुतलागला हो, समुद्र सतह माथि २,५२४ मिटर (८,२८१ फिट) पुग्छ।
श्रीलङ्कामा १०३ नदी छन्। यी मध्ये सबैभन्दा लामो महावेली नदी हो, जसको फैलावट ३३५ किलोमिटर (२०८ माइल) छ। यी जलमार्गहरूले १० मिटर (३३ फुट) वा सोभन्दा बढीको ५१ प्राकृतिक झरनाहरूलाई जन्म दिन्छ। सबैभन्दा अग्लो बम्बराकान्डा झरना हो, जसको उचाइ २६३ मिटर (८६३ फिट) छ। श्रीलङ्काको तटरेखा १,५८५ किलोमिटर (९८५ माइल) लामो छ। मन्नारको खाडीमा पेट्रोलियम र ग्यासको अस्तित्व पनि पुष्टि भएको छ, र पुन: प्राप्तियोग्य परिमाणको निकासी भइरहेको छ।
जलवायु र वनस्पति
समुद्री हावाको मध्यम प्रभावका कारण मौसम उष्णकटिबंधीय र न्यानो छ। मध्य हाईल्यान्डहरूमा औसत तापक्रम १७ °सेल्सियस (६२.६ °फरेनहाइट) बाट हुन्छ, जहाँ जाडोमा धेरै दिनसम्म चिसो हुन सक्छ, कम उचाइमा अधिकतम ३३°सेल्सियस (९१.४ °फरेनहाइट) सम्म।
श्रीलङ्कामा फूल फुल्ने बिरुवाहरू र चराहरू बाहेक सबै कशेरुका समूहहरूका लागि एसियाली देशहरूमध्ये प्रति एकाइ क्षेत्रफल सबैभन्दा धेरै जैविक विविधता छ। यसको वनस्पति र जीवजन्तुहरू बीचको प्रजातिहरूको उल्लेखनीय रूपमा उच्च अनुपात, ३,२१० फूल फुल्ने बिरुवाहरू मध्ये २७% र स्तनपायीहरू मध्ये २२%, स्थानीय छन्। श्रीलङ्काले ४५३ प्रजातिका चराहरूलाई समर्थन गर्दछ र यसमा २४० प्रजातिका चराहरू समावेश छन् जुन देशमा प्रजनन गर्न चिनिन्छ। ३३ प्रजातिहरूलाई केही पक्षीविद्हरूले स्थानीय रूपमा स्वीकार गरेका छन् भने केही पक्षीविद्हरूले केवल २७ प्रजातिहरूलाई मात्र स्थानीय मान्छन् र बाँकी छवटालाई प्रस्तावित स्थानीय मान्छन्।
राजनीति र सरकार
श्रीलङ्का एक लोकतान्त्रिक गणतन्त्र र एकात्मक राज्य हो जुन अर्ध-राष्ट्रपति प्रणालीद्वारा शासित छ। श्रीलङ्का एसियाको सबैभन्दा पुरानो लोकतन्त्र हो। संविधानका अधिकांश प्रावधान संसदको दुई तिहाइ बहुमतबाट परिमार्जन गर्न सकिन्छ। भाषा, धर्म, र श्रीलङ्कालाई एकात्मक राज्यको रूपमा सन्दर्भ जस्ता केही आधारभूत सुविधाहरूको संशोधन गर्न राष्ट्रव्यापी जनमतसङ्ग्रहमा दुई तिहाइ बहुमत र अनुमोदन दुवै आवश्यक पर्दछ।
- कार्यकारिणी: श्रीलङ्काको राष्ट्रपति राज्यको प्रमुख हो; सशस्त्र सेना को प्रमुख कमाण्डर; प्रमुख कार्यकारी, र लोकप्रिय रूपमा पाँच वर्षको कार्यकालको लागि निर्वाचित हुन्छ।
- विधायिका: श्रीलङ्काको संसद एक सदनात्मक २२५ सदस्यीय व्यवस्थापिका हो जसमा २२ बहु-सीट निर्वाचन क्षेत्रहरूबाट निर्वाचित १९६ सदस्यहरू र समानुपातिक प्रतिनिधित्वद्वारा २९ सदस्यहरू निर्वाचित हुन्छन्।
- न्यायपालिका: श्रीलङ्काको न्यायपालिकामा सर्वोच्च अदालत - रेकर्डको उच्चतम र अन्तिम सर्वोच्च अदालत, पुनरावेदन अदालत, उच्च अदालत र धेरै मातहत अदालतहरू छन्। अत्यधिक जटिल कानुनी प्रणालीले विभिन्न सांस्कृतिक प्रभावहरूलाई प्रतिबिम्बित गर्दछ।
प्रशासनिक विभाजनहरू
प्रदेशहरू
श्रीलङ्काको पहिलो स्तरको प्रशासनिक विभाजनहरू हुन्। हाल, श्रीलङ्का ९ प्रदेशहरूमा विभाजित छ। प्रत्येक प्रदेशलाई थप जिल्लाहरूमा विभाजन गरिएको छ, जसलाई थप विभागीय सचिवालयहरूमा विभाजन गरिएको छ।
| प्रदेश | राजधानी | भूमि क्षेत्र किमी२ | कुल क्षेत्रफल किमी२ | जनसङ्ख्या (२०१२) | घनत्व |
|---|---|---|---|---|---|
| मध्य प्रदेश | क्यान्डी | ५,५७५ (२,१५३) | ५,६७४ (२,१९१) | २,५७१,५५७ | ४६१ (१,१९०) |
| पूर्वी प्रदेश | त्रिन्कोमाली | ९,३६१ (३,६१४) | ९,९९६ (३,८५९) | १,५५५,५१० | १६६ (४३०) |
| उत्तर मध्य प्रदेश | अनुराधापुरा | ९,७४१ (३,७६१) | १०,४७२ (४,०४३) | १,२६६,६६३ | १३० (३४०) |
| उत्तरी प्रदेश | जाफना | ८,२९० (३,२००) | ८,८८४ (३,४३०) | १,०६१,३१५ | १२८ (३३०) |
| उत्तर पश्चिमी प्रदेश | कुरुनेगल | ७,५०६ (२,८९८) | ७,८८८ (३,०४६) | २,३८०,८६१ | ३१७ (८२०) |
| सबरगमुवा प्रदेश | रत्नपुरा | ४,९२१ (१,९००) | ४,९६८ (१,९१८) | १,९२८,६५५ | ३९२ (१,०२०) |
| दक्षिणी प्रदेश | गाल | ५,३८३ (२,०७८) | ५,५४४ (२,१४१) | २,४७७,२८५ | ४६० (१,२००) |
| उवा प्रदेश | बदुल्ला | ८,३३५ (३,२१८) | ८,५०० (३,३००) | १,२६६,४६३ | १५२ (३९०) |
| पश्चिमी प्रदेश | कोलम्बो | ३,५९३ (१,३८७) | ३,६८४ (१,४२२) | ५,८५१,१३० | १,६२८ (४,२२०) |
| श्रीलङ्का | श्री जयवर्दनेपुरा कोटेकोलम्बो | ६२,७०५ (२४,२११) | ६५,६१० (२५,३३०) | २०,३५९,४३९ | ३२५ (८४०) |
जनसाङ्ख्यिकी
श्रीलङ्कामा धर्म (२०१२ जनगणना)
श्रीलङ्कामा लगभग २२,१५६,००० मानिसहरू छन् र वार्षिक जनसङ्ख्या वृद्धि दर ०.५% छ। जन्मदर प्रति १,००० मान्छेहरूमा १३.८ जन्महरू छन्, र मृत्यु दर प्रति १,००० मानिसहरूमा ६.०
मृत्यु छ। जनसङ्ख्या घनत्व पश्चिमी श्रीलङ्का, विशेष गरी राजधानी र वरपर सबैभन्दा बढी छ। सिंहली र तमिल दुई आधिकारिक भाषाहरू हुन्। संविधानले अङ्ग्रेजीलाई सम्पर्क भाषाको रूपमा परिभाषित गरेको छ। अङ्ग्रेजी शिक्षा, वैज्ञानिक र व्यावसायिक उद्देश्यका लागि व्यापक रूपमा प्रयोग गरिन्छ।
बुद्ध धर्म सबैभन्दा ठुलो हो र अध्याय २, धारा ९, "श्रीलङ्का गणतन्त्रले बुद्ध धर्मलाई पहिलो स्थान दिनेछ र तदनुसार बुद्ध शासनको संरक्षण र पालनपोषण गर्नु राज्यको कर्तव्य हुनेछ" अन्तर्गत यसलाई श्रीलङ्काको "आधिकारिक धर्म" मानिन्छ। श्रीलङ्कामा हिन्दुहरू धार्मिक अल्पसङ्ख्यक भएता पनि, हिन्दु धर्म कम्तिमा २ शताब्दी ईपूदेखि नै श्रीलङ्कामा अवस्थित छ। ईपू तेस्रो शताब्दीमा बुद्ध धर्मको आगमन हुनु अघि श्रीलङ्कामा हिन्दु धर्म प्रमुख धर्म थियो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
This article uses material from the Wikipedia नेपाली article श्रीलङ्का, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). सामाग्री CC BY-SA 4.0 अनुसार उपलब्ध छ, खुलाइएको अवस्था बाहेकको हकमा। Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki नेपाली (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.