Jacobus Van Rooy

Jacobus Albertus (Koos) van Rooy (gebore Ventersburg, Oranje-Vrystaat, 25 Julie 1932) was van 1957 tot 1966 ’n sendeling in die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika, van 1966 tot 1975 namens die Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland in Vendaland, en van 1975 tot sy emeritaat in 1998 teologiese professor, eers sowat 19 jaar aan die Hammanskraalse Teologiese Skool en nadat dié instelling by die Teologiese Skool Potchefstroom ingelyf is, aan laasgenoemde. Hy was hoofvertaler van die nuwe Venda-Bybel en het langer as 50 jaar aan verskeie Bybelvertalingsprojekte gewerk.

Koos van Rooy
Koos van Rooy
Naam	Jacobus Albertus van Rooy
Geboorte	25 Julie 1932 Ventersburg, Oranje-Vrystaat
Kerkverband	Gereformeerd
Jare aktief	1957–1998
Kweekskool	Teologiese Skool Potchefstroom
Sendingwerk	Sendeling Siloam 1957–'63, sendeling Johannesburg-Noord 1963–'66, Christelijke Gereformeerde Kerken, Nederland 1966–'75

Einde 2017 gevra oor die hoogtepunte in sy lewe, het prof. Van Rooy hom soos volg uitgelaat: "(Dis) vir my op my oudag 'n hoogtepunt om terug te kyk en te sien hoe die Here my soveel vreugde en genade gegee het in die ryke vrugte daarvan – soveel meer as wat ek in my wildste drome kon dink: soveel egte, toegewyde swart gelowiges hier in Vendaland en elders, veral onder die Vendasprekendes landswyd, met begaafde en besielde predikante, geestelik en akademies goed toegerus. En die mooiste van alles is dat hulle my nie meer nodig het nie. Dan dink ek ook aan die voorreg om twee Bybelvertalings met die vertaalspanne af te handel, tweederdes van hierdie werk na my amptelike emeritering, en in so 'n groot aantal in Etiopië, Mosambiek en die Kongo 'n aandeel te gehad het. Ook wat tale betref die voorreg om Tshivenda, Sesotho en isiZulu te kon aanleer en gebruik, en die opwinding daarvan om in Israel saam met Joodse immigrante Hebreeus te leer praat en verstaan, veel beter as die bietjie wat ek op universiteit geleer het. Ek en my vrou kan net elke dag met dankbare verwondering terugkyk op 'n geseënde lewe en op die liefde van ons kinders."

 

 

 

 

 

Van Rooy is ’n agterkleinkind van die stamouers van die familie Van Rooy in Suid-Afrika, J.C. van Rooy en Anne Françoise Holsters, sowel as die Postma-stamvader, ds. Dirk Postma, en sy vyfde en laaste vrou, Johanna van Biljon. Aan vaderskant was sy grootouers ds. Koos van Rooy en Brechtje Postma, wie se broer, Willem Postma, ’n Gereformeerde predikant was en wie se drie susters almal met ’n predikant getrou het, onder wie prof. J.D. du Toit (Totius). Sy vader en naamgenoot, nes sy grootvader, was ds. Jacs van Rooy, en sy moeder Elsje Kruger. Ten tyde van Koos van Rooy jr. se geboorte was sy vader predikant van die Ventersburgse kombinasie, van 1928 tot 1942 sy eerste werkkring. Benewens Ventersburg moes hy ook Kroonstad, Theunissen en Odendaalsrus bedien. Van Rooy sou dekades later skryf: "Ek is in die ou pastorie op Ventersburg gebore. Dit was voor goud in die Vrystaat ontdek is. Welkom, Allanridge en Riebeeckstad het nog nie bestaan nie, Hennenman en Virginia was net spoorwegstasies, en Odendaalsrus was ’n paar sinkhuisies op sand. Hoe pa dit reggekry het, weet ek nie, maar hy het al die lidmate in al daardie gemeentes gereeld besoek, en ook nog by kennisse uit ander kerke tydens siektes en sterfgevalle uitgekom."

Hy som die groot gebeure van sy kinderjare soos volg op: "Daar was in daardie jare ‘n aantal ingrypende gebeurtenisse. Daar was 1933 se groot droogte, toe mense in Lesotho glo van hongerte hulle kinders geëet het. As die dor westewinde waai, was daar in die Vrystaat stofstorms soos in die woestyn. Die boere het ekstraswaar gely omdat, toe die oorvloedige reëns uiteindelik daarná kom, die meeste osse al gevrek het of te maer was om te ploeg. Min het destyds nog trekkers gehad.

"In 1938 is die eerste Afrikaanse psalmboek met die psalms van Totius in gebruik geneem. Totius het nog self by die geleentheid in Ventersburg opgetree. Onder leiding van tant Lina (Venter, Ventersburg se Gereformeerde orreliste) het ons geoefen tot ons hulle omtrent almal geken het. Dit het vir ons baie mooier as die Hollands geklink. Ons het dieselfde Afrikaans as nou gepraat, maar dis eers in daardie jare dat die uitdrukkingsmoontlikhede van Afrikaans tot baie mense deurgedring het. Jy kan jou dit vandag nie indink nie.

"’n Geweldige gebeurtenis was vir ons die simboliese Ossewatrek van 1938. Die Afrikaners het soos een man daaraan deelgeneem. Die mans wat kon, het baarde laat groei, en ferweelbroeke en velskoene gedra. Die vrouens het pragtig gelyk in hulle lang Voortrekkerrokke, kappies en nekdoeke. Tot die klein dogtertjies het so aangetrek. Ek dink dis daar waar die vyfjarige Regina Kruger (wat later sy vrou sou word) die eerste keer my oog gevang het. Toe die ossewa by die skanskraal aankom, was al wat leef daar, en daar is fees gevier soos nooit tevore of daarna nie. Ons het die trots ervaar van ons verlede en ons voorvaders as helde vereer. Eers baie later het ons gehoor dat hulle ook maar hulle sondes en ongeregtighede gehad het.

"Toe kom die Tweede Wêreldoorlog. Daar was in die omgewing ‘n paar Sappe. Almal het geweet Piet Stokkies en Pierre Le Clus was Sappe, dus nie goeie Afrikaners nie. O ja, dan was daar nog die twee ou onderwyseresse, juffrouens Nonnie en Kitty Fourie. Juffrou Kitty was as Laksman bekend. Sy was genadeloos kwaai en het ʼn lang, dik leerplak gehad waarmee sy dit gedurig bewys het. Sy het ʼn klein swart skoothondjie, Seuntji, gehad, wat met elke hou van die plak die straf met ʼn harde blaf beaam het."

Van Rooy skryf sy verbintenis met sy geboortedorp het met die jare voortgeleef: "Afgesien van my kosbare jeugherinnering het ek nog ander bande met Ventersburg. Ek het my vrou hier kom haal, is in die ou kerkgebou getroud, ons het vir al ons kinders se doop hierheen gekom, en my onvergeetlike moeder (wat oorlede is in die ouderdom van 36 jaar) se graf is hier in die kerkhof, met die opskrif op die grafsteen: 'Maak oop vir my die poorte van die geregtigheid. Ek wil daardeur ingaan; ek wil die HERE loof.'"

Van Rooy was sy ouers se eersteling. Daarna sou ook volg uit sy vader se eerste huwelik: Martha Elizabeth, later Lemmer (14 Desember 1933 – 2008) en Brechtje Postma, eers ook Lemmer, later Bekker (10 Maart 1936 – 2008). Sy halfsibbes uit sy vader se huwelik einde Februarie 1943, ná sy moeder se dood in Februarie 1941 op Ventersburg, met Susanna Elizabeth (Sannie) Cloete , was Jacobus Philippus Benjamin (9 April 1944), Louise Aletta (3 November 1945, getroud met Pieter van Rensburg), Susanna Elizabeth (1947, getroud met ds. Fanus Heystek), Marthinus Paul (Tinus, 1948, emeritus-professor opvoedkunde, Unisa), Patrick Hendrik (Pat, 1949, boer by Alexandria, oorlede 2014), Johannes Cornelius (1956), en nog ’n kind, wat in Suidwes-Afrika oorlede en in Windhoek begrawe is.

Nadat hy die laerskool op Ventersburg en die Afrikaansmediumskool op Pietersburg (vanaf 1942 toe sy vader predikant word van die Gereformeerde kerk Pietersburg) bygewoon het, het hy op laasgenoemde dorp sy hoërskoolloopbaan begin en dit vanaf 1946 op Brits voortgesit en daar voltooi nadat sy vader die beroep na die Gereformeerde kerk Krokodilrivier in 1946 aangeneem het. Op skool het hy vir die eerste span rugby gespeel en was hy die duxleerling.

 

 

 

 

Koos van Rooy het in sy eie woorde, "vanweë die liefde vir Christus en die nood in die heidenwêreld", besluit om predikant te word. Nadat hy sy Th.B.-graad aan die Potchefstroomse Universiteit vir CHO in 1957 ontvang het, was hy sedert dieselfde jaar sendeling te Siloam in Vendaland. Van 1963 tot 1966 was hy sendeling in diens van die Gereformeerde kerk Johannesburg-Noord in Soweto. In 1964 het hy die graad Th.M. in sendingwetenskap ontvang met 'n skripsie oor Sinkretisme in Vendaland.

Van 1966 tot 1972 was hy in diens van die Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland as sendeling met as opdrag lektuurwerk en 'n Bybelskool in Venda. Sy studie het egter nie agterweë gebly nie, want hy Doktoreer in 1971 in die Sendingwetenskap met 'n proefskrif oor kommunikasie en taal in die Vendabybel (Language and Culture in the Communication of the Christian Message as Illustrated in the Venda Bible). Vanaf 1975 was hy professor in Ou-Testamentiese vakke, en later ook sendingwetenskap, aan die Hammanskraalse Teologiese Skool van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika. Intussen het hy sedert 1973 as projekkoördineerder aan die nuwe vertaling van die Bybel in Venda, wat vroeg in 1998 in sy finale vorm gedruk is. In 1995 het hy sy tweede doktorsgraad verwerf, dié keer in die Ou Testament met ‘n proefskrif oor Yahweh and Modimo. The relationship between God and man in the Old Testament seen in the context of African concepts of God.

Ná sy aftrede in 1998 was hy betrokke as konsultant en vertaler in nagenoeg 20 tale in Mosambiek, Demokratiese Republiek van die Kongo en Ethiopië. Hy was ook projekkoördineerder van die Zulu-Bybelvertaling, waarvan die eerste proefuitgawe in 2015 is.

Terugskouend beskou hy sy intreepreek as ’n hoogtepunt van sy bediening en voeg by: "Verder was daar te veel om op te noem, veral om die bekerings mee te maak van heidene wat later leiers in die kerk geword het. Ek het met groot verwagtings sendeling geword, en ondanks tydelike teleurstellings en terugslae het die Here op die ou end aan my veel meer gegee as wat ek in my wildste drome kon dink: ‘n lewenskragtige en belydenisgetroue aantal kerke in Venda en elders, ‘n stuk of sewe predikante wat reeds professore in teologie is." Aan die teenoorgestelde kant was daar "vervolging oor verset teen kerklike apartheid, teen verbondsoutomatisme, en oor aandrang op uitdra van die evangelie, en oor die begeerte dat daar herlewing in die kerk sal wees. Daarenteen was dit ‘n hoogtepunt toe die sinode van 2012 besluit het dat die Doppers hulle moet bekeer van hulle sondes, en die eerste sonde wat genoem word, is die leer van die verbondsoutomatisme (die veronderstelling dat elke verbondskind al voor sy doop wedergebore is."

Sy groot uitdaging was "om die Bybel met swart oë te lees, bedoelende soekende na die antwoord van God se Woord op die geloof en lewensomstandighede van die mense van Afrika".

 

 

Die Kerkblad het op 2 Desember 1998 soos volg berig oor die bekendstelling van die Venda-Bybel, waarvan prof. Van Rooy die hoofvertaler was: “Saterdag 10 Oktober 1998 was 'n feesgeleentheid vir Vendasprekers. Die nuwe Venda-Bybel is in die ouditorium van die Universiteit van Venda te Thohoyandou amptelik bekendgestel en die geleentheid is deur ongeveer 1 000 mense bygewoon. Onder die eregaste was onder andere die Hoofsekretaris van die Bybelgenootskap, ds. Gerrit Kritzinger, en die projekkoördineerder en hoofvertaler, prof. Koos van Rooy.

“Groeteboodskappe en gelukwense is deur onderwysinstansies en die regering van die Noordelike Provinsie (nou Limpopo) oorgedra. Amie van Wyk het namens die Teologiese Skool en die Fakulteit Teologie van die PU vir CHO woorde van waardering tot prof. Van Rooy gerig.

“Die eerste Venda Bybel is in 1936 gepubliseer. 'n Nuwe vertaling is egter ge-noodsaak deur die ontwikkeling van die Vendataal sowel as die vordering met die algemene taalwetenskap. In 1973 is besluit om met 'n nuwe vertaling vir die ongeveer 600 000 Vendasprekers te begin. Dr. T.S. Farisani en mnr. AM Mahamba begin as voltydse vertalers en prof. Koos van Rooy word as projekkoördineerder benoem. Die eerste vrug van hierdie vertaling was die publikasie van die Evangelie volgens Markus in 1976. Vanaf 1982 werk prof. Van Rooy, mnr. F.C. Raulinga en mnr. A.R. Mbuwe voltyds aan die taak. Die Nuwe Testament en Psalms is in 1989 gepubliseer en nou, nege jaar later, die volledige Bybel. Daar is dus nou twee vertalings van die Venda Bybel beskikbaar wat aanvullend gebruik kan word.

“Dat hierdie nuwe vertaling in 'n besondere behoefte gaan voorsien, blyk uit die entoesiasme waarmee dit deur oud en jonk ontvang is. In 'n kort tydjie is ongeveer 500 eksemplare in die portaal van die Ouditorium verkoop. Dit sal voortaan by boekwinkels beskikbaar wees. 'n Besondere woord van dank en waardering aan prof. Van Rooy en sy medevertalers met hierdie heuglike gebeurtenis.”

Met die toekenning van sy eredoktorsgraad van die Noordwes-universiteit in 2010, het die universiteit soos volg geskryf oor sy bydrae tot die Bybelvertaling in Venda: " Van Rooy het groot klem daarop gelê dat Bybelvertaling spanwerk is en het dus bekwame helpers opgelei om hom in hierdie omvattende taak by te staan. Hy het Grieks en Hebreeus as die grondtale van die Bybel uitmuntend beheers, en het by sy vertaalwerk gewoonlik tot tien ander vertalings in ’n verskeidenheid tale, onder (meer) Afrikaans, Engels, Nederlands, Duits en Italiaans gebruik. Hy praat ook ’n verskeidenheid Afrikatale, benewens Tshivenda, onder andere Setswana, Tsonga en Zulu.

“Prof Van Rooy . . . stel dit duidelik dat vertaling van die Bybel in Tshivenda aan twee standaarde moes beantwoord: Dit moet getrou bly aan die oorspronklike Grieks en Hebreeus, én dit moet in verstaanbare, idiomatiese Tshivenda vertaal word. In hierdie proses moes daar soms nuwe woorde geskep word. Venda het byvoorbeeld nie woorde vir ‘heiligheid’ en ‘geregtigheid’ nie. Sommige woorde is bloot getranskribeer, soos ‘gamela’ vir ‘kameel’ en ‘biara’ vir ’n ‘beer’.

“Die nuwe Venda-Bybelvertaling is op 10 Oktober 1998 deur die hoofsekretaris van die Bybelgenootskap in ontvangs geneem. By dié geleentheid het prof van Rooy gesê: ‘Ons het twintig jaar aan hierdie vertaling gewerk en die beste jare van ons lewe daaraan gegee. Maar ek staan nie hier vir myself nie . . . (Die Bybel) is geen gewone boek nie. Nee, dit is die Woord van die lewende God. Dit is die swaard van die Heilige Gees en die saad vir die ewige lewe . . . Hierdeur sal die (Tshivenda) gemeentes geestelik toegerus word om volgelinge vir Jesus Christus te wen . . .” Hierdie woorde tipeer Koos van Rooy se lewensuitkyk en die gesindheid waarin hy al meer as vyftig jaar lank aan verskillende Bybelvertalingprojekte werk. Sy ervaring met die vertaling van die Bybel in Tshivenda en die sukses van die projek het hom bekwaam gemaak om sedert sy aftrede op ’n wye front betrokke te wees by ’n verskeidenheid Bybelvertalingprojekte in Afrika.”

 

 

Met die toekenning van sy eredoktorsgraad deur die Noordwes-universiteit op 14 Mei 2010, het die universiteit onder meer geskryf: “Hy het ’n besondere bydrae gelewer tot besinning oor teologiese opleiding in Afrika. As prinsipiële denker munt hy uit. Hy het oor die jare talle publikasies gelewer oor vernuwing in die kerk, oor reformasie en herlewing en verskeie ander onderwerpe. “Herlewing en reformasie”, sy publikasie wat in 1998 deur die Instituut vir Reformatoriese Studies aan die PU vir CHO gepubliseer is, het ’n belangrike impak gehad. Hy het nooit gehuiwer om sterk standpunt in te neem nie, veral oor rasseaangeleenthede; van vroeg af het hy hom sterk teen rassisme uitgespreek.

“Tydens sy eerste verblyf in Venda het hy die plaaslike taal op ’n besondere wyse bemeester, sodat hy reeds in 1973 en 1974 belangrike artikels publiseer oor aspekte van Tshivenda wat vir Bybelvertaling van belang is, in The Bible Translator, blad van die Wêreldbond van Bybelgenootskappe. As deel van sy werk aan die Lyani-Bybelskool in Sibasa, het hy hom in die besonder toegespits op die skryf van literatuur in Tshivenda vir die jong kerke. Sy uitmuntende kennis van Tshivenda het daartoe gelei dat hy versoek is om die leiding te neem met ’n nuwe vertaling van die Bybel in Tshivenda. Die eerste vertaling van die Bybel in Tshivenda is in 1936 gepubliseer. Die besluit om ’n nuwe vertaling te doen, is in 1973 geneem."

Van Rooy het in 2010 ’n eredoktorsgraad van die Noordwes-universiteit ontvang vir sy werk aan die Bybelvertaling, bydraes tot sendingwetenskap en vernuwing in die teologiese oriëntasie van die GKSA. In 2017 is ’n plaat aan hom toegeken ter erkenning van uitstaande prestasdie as alumnus van die Noordwes-universiteit.

 

Van Rooy het veral belanggestel in Bybelvertaling, maar ook daarin om fyn te luister na die boodskap van die Bybel in Afrikaverband. Dit word onder meer weerspieël in sy verhandeling Yahveh and Modimo en in lesings oor Transkulturele Kommunikasie van die Evangelie in Afrika. Ook stel hy belang in die geskiedenis van herlewings van die Christelike geloof.

Nauurs is sy stokperdjies proteas, waarvan hy verskeie belangrike nuwe kruisings gekweek het, en rose kweek en om tale aan te leer.

Van Rooy is op 15 Desember 1956 in die Gereformeerde kerk Ventersburg deur sy vader, ds. Jacs van Rooy in die huwelik bevestig met Regina Catharina Kruger (gebore 21 Julie 1933), dogter van Willem Adriaan Kruger (15 September 1899 – 1975) en Anna Catharina Botha Mentz (25 Junie 1913 – onbekend). Uit die huwelik is vier kinders gebore: Anna Catharina (Annerooy/Mashudu, gebore Siloam, 20 Augustus 1959, getroud met Braam Helberg), Elsje (gebore Siloam, 28 April 1962, getroud met Louis Linde), Jacobus Albertus (Jacs, gebore 29 Maart 1964, Siloam, getroud met Martie Spoelstra) en Willem Adriaan (At, gebore Siloam, 12 Junie 1968, getroud met Hester Coetzee).

Die meeste van sy skryfwerk was in die Tshivenḓa-taal aangesien dit was waarop sy werk toegespits was.

Artikels in vakwetenskaplike tydskrifte, Afrikaans en Engels

Missionalia (Pretoria: S. A. W. S.)

• 1973. Vol. 1. Witches and Wizards in the Light of Scripture. P. 136-138.
• 1981. Vol. 9. The Image of Man in White Theology. P. 78-85.
• 1985. Vol 13. Christ and the Religions: The Issues at Stake. P. 3-13.
• 1986. Vol 14. The Communities of Abazalwane at Kwa Sizabantu and Elsewhere as a Challenge to the World. P. 76-84.

In die Skriflig (Potchefstroom: G. T. S.)

• 1976. Vol 10, Nr 38. Verbond of Koninkryk? P. 6-8.
• 1982. Vol. 16, Nr. 16. Die plek van geloofsekerheid in die prediking, pastorale sorg, evangelisasie en sending in die lig van die verkiesing van God. P. 2-19.
• 1984. Vol. 18, Nr. 72. The Significance of Israel for the Church. P. 13-20.
• 1990. Vol. 24, Nr. 4. Gereformeerde teologiese opleiding vir Afrika in die een-en-twintigste eeu.
• 1994. Jaargang 28, Nr. 1. Is Allah die Here?
• 1994. Jaargang 28, Nr. 2. God’s Selfrevelation in the Old Testament and African Concepts of God. P. 261-274.
• 1995. Jaargang 29, Nrs. 1 en 2. Die bydrae en relevansie van die missiologiese besinning in die G K S A. P. 221-240
• 1997. Jaargang 31, Nrs. 1 en 2. Scriptural ethical principles and traditional African ethics. P 93-106.
• 1997. Jaargang 31, Nr. 3. The covenant with Abraham in the African context.
• 1999. Jaargang 33, Nr. 2. The Christian gospel as a basis for escape from poverty in Africa. P 235-253.

Artikels van semi-wetenskaplike aard in Die Kerkblad

(Die datums is by benadering)

• 1981. Wit en Swart Teologie.
• 1985. Reeks oor Verbondsoutomatisme en Hipercalvinisme: ‘n onheilige teologiese huwelik.
• 1987. Die geskiedenis van die Islam in Suid-Afrika.

Hoe benader ons die Moslem met die evangelie?

• 1990. Was ons sendingwerk die moeite werd? (Oor die standvastigheid van Gereformeerde Christene in Vendaland onder vervolging en dreiging).

• (af) " Koos van Rooy, verspreider van Woord". URL besoek op 21 Desember 2017.
• (en) Sy persoonlike webtuiste. URL besoek op 21 Desember 2017.
• (af) Die familie Van Rooy in Suid-Afrika