Gemeenskap

(2) 'n Groot sosiale groepering wat dieselde geografiese grondgebied deel en onderhewig is aan dieselde politieke gesag en heersende kulturele verwagtinge. Menslike gemeenskappe word gekenmerk deur onderlinge handelinge tussen indiwidue met 'n gedeelde kultuur en institusies. In die breër opsig verwys die term òf na die mensdom in geheel, òf kontekstueel na 'n spesifieke ondergroep van persone.

Uit die oogpunt van 'n assosiasie, is 'n gemeenskap 'n liggaam van indiwidue omskrewe deur die perke van funksionele onderafhanklikheid, wat moontlik karaktertrekke soos nasionale of kulturele identiteit, sosiale solidariteit, taal of rangordelike organisering kan omvat.

Soos by ander groeperinge, bemagtig 'n gemeenskap sy lede om behoeftes of wense te vervul wat buite die bereik van enkelinge is. Hierdie sosiale feit kan uitgewys, verstaan of gespesifiseer word binne die raamwerk dat sekere hulpbronne, doelstellings, behoeftes of resultate, op indiwiduele wyses en vir indiwiduele doeleindes benodig en verbruik word, maar tog nie uit eie middele verwesentlik, verkry of vervul kan word nie. Juis daarenteen is hierdie mikpunte slegs haalbaar deur kollektiewe, kollaboratiewe handelinge; naamlik deur spanwerk, die geldige praktiese remedie om indiwiduele doelstellings te realiseer, wat afsonderlik onvervulbaar is.

In sy boek Oor gemeenskap en plek – anderkant die onbehae bespreek prof. Danie Goosen die term “gemeenskap” breedvoerig. Hieronder volg ʼn uittreksel uit die boek.

Wat beteken dit as ons sê dat die mens van nature ʼn gemeenskapswese is?

Dit hou met die twee eienskappe verband waarna hierbo as die konstituerende aspekte van gemeenskap verwys is, naamlik mede-verskyning en gemeenskaplike sake. Maar waarna verwys hierdie aspekte? Ons staan kortliks by elkeen stil. Eerstens, mede-verskyning. Ons kan sê dat mede-verskyning na die dinamiese, aktiewe en selfs ekstatiese kante van gemeenskap verwys. In en deur ons mede-verskyning reik ons ekstaties bo-oor ons eie individuele grense uit en tree ons in verhouding met andere. In en deur ons mede-verskyning tree die self en die ander met ander woorde in ʼn dinamiese verhouding. Hier val die klem op die gebeure tussen mense, op hulle interaksie, op die saamwees in die werkwoordelike sin van die woord.

Tweedens, die gemeenskaplike sake. Die verskynsel van gemeenskap het nie net met die wekwoordelike of die dinamiese te doen nie, maar ook met die substantiewe, die stabiele of die konstante. Dit wil sê dinge wat nie noodwendig aan die jongste modegier onderwerp is nie, maar wat eerder deur ʼn sekere onveranderlikheid gekenmerk word. Laasgenoemde lê opgesluit in daardie dinge wat gemeenskappe met mekaar deel en wat oor tyd heen ʼn vaste karakter verwerf. Ons noem dit die “gemeenskaplike sake”. Gemeenskaplike sake kan na ʼn wye verskeidenheid van dinge verwys. So kan dit onder meer betrekking hê op subjektiewe oortuigings (soos etiese, estetiese en metafisies-godsdienstige oortuigings); maar ook op objektiewe kragte (soos gemeenskaplike families, geslagte, ekonomiese stande, asook talige, kulturele, nasionale en godsdienstige erfenisse). Maar na watter gemeenskaplike saak ook al verwys word (subjektief of objektief), in albei gevalle handel dit oor substantiewe sake, dit wil sê oor dinge wat aan die gemeenskap ʼn eie identiteit, stabiliteit of karakter verleen.

Maar dit bring ons by die belangrike punt. “Gemeenskap” soos wat dit deurgaans in die werk gebruik word, is gemeenskap by grasie van die feit dat beide konstituerende aspekte tegelyk aanwesig is. Gemeenskap gebeur in en deur sowel die dinamiese mede-verskyning aan mekaar as die deelname aan gemeenskaplike sake, sowel die veranderlike as die stabiele, sowel die historiese as die tydlose. In en deur hulle onverbreeklike samehang en wisselwerking het ons met “volwaardige” gemeenskappe te doen.

• Goosen, D. 2015. Oor gemeenskappe en plek: Anderkant die onbehae. Pretoria: FAK

•   Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir gemeenskap.