Goddelike Komedie: Italiaanse verhalende gedig deur Dante Alighieri

Dit word algemeen beskou as die voortreflikste werk in die Italiaanse letterkunde en een van die grootste werke in die wêreldletterkunde.

Die gedig se uitbeelding van die hiernamaals is verteenwoordigend van die Middeleeuse siening soos dit in die 14de eeu in die Westerse Kerk bestaan het. Dit het die Toskaanse dialek help vestig as die gestandaardiseerde Italiaanse taal. Dit word verdeel in drie dele: Inferno, Purgatorio en Paradiso.

Die Italiaanse woord commedia beteken hier 'n verhaal met 'n gelukkige einde, en moenie verstaan word as iets wat die lagspiere prikkel nie.

Die verhaal se letterlike onderwerp is die toestand van die siel ná die dood en dit verteenwoordig 'n uitbeelding van geregtigheid wat uitgedeel word as paslike straf of beloning. Dit beskryf Dante se reise deur die hel, vaevuur en hemel. Allegories verteenwoordig die gedig die siel se reis na God. Dit begin met die erkenning en verwerping van sonde (Inferno), gevolg deur die boetvaardige Christelike lewe (Purgatorio) en eindelik die siel se opvaart na God (Paradiso). Dante gebruik die Middeleeuse Katolieke teologie en filosofie, veral die filosofie uit Summa Theologica van Thomas van Aquino. Gevolglik is die Komedie al genoem "die Summa in digvorm".

In die gedig word die pelgrim Dante vergesel van drie gidse: Vergilius (wat die menslike rede verteenwoordig en sy gids is deur die hele Inferno en die grootste deel van Purgatorio); Beatrice (wat die goddelike openbaring, teologie, geloof en genade verteenwoordig en sy gids is aan die einde van Purgatorio en vir die grootste deel van Paradiso); en sint Bernardus (wat peinsende mistisisme en toewyding aan die Maagd Maria verteenwoordig en sy gids is in die laaste kanto's, of onderdele, van Paradiso).

Die werk is aanvanklik slegs Comedìa genoem, wat die Toskaans vir "Komedie" is. Dit was ook die geval met die eerste uitgawe in 1472, maar later is dit verander na die moderne Italiaanse Commedia. Die adjektief Divina is deur Giovanni Boccaccio bygevoeg vanweë die spesifieke onderwerp van die gedig. Die eerste uitgawe wat die gedig Divina Comedia genoem het, was dié van die Renaissance-humanis van Venesië Lodovico Dolce wat in 1555 gepubliseer is.

Erich Auerbach het gesê Dante was die eerste skrywer wat die mens uitgebeeld het as die produkte van 'n spesifieke tyd, plek en omstandighede, in teenstelling met mitiese argetipes of 'n versameling van deugde en ondeugde. Volgens hom dui dit daarop dat die Goddelike Komedie realisme en selfuitbeelding in moderne fiksie ingehuldig het.

Die Goddelike Komedie bestaan uit 14 233 reëls, wat opgedeel is in drie cantiche (enkelvoud: cantica) – Inferno (hel), Purgatorio (vaevuur) en Paradiso (hemel). Elk bestaan uit 33 kanto's (Italiaans: canto; meervoud: canti). 'n Aanvanklike kanto, wat gedien het as inleiding tot die gedig en wat algemeen beskou is as deel van die eerste cantica, bring die totaal van die kanto's op 100 te staan. Daar word egter algemeen aanvaar dat die eerste twee kanto's 'n gesamentlike voorwoord tot die hele epos is en dat die eerste twee kanto's van elke cantica dien as voorwoord vir elk van die drie cantiche.

Die getal drie is prominent in die werk en word verteenwoordig deur die getal cantiche en hulle lengtes. Daarbenewens gebruik die digskema tersinestrofes (driereëlige strofes, of tersette) en bestaan dit uit reëls van elf lettergrepe, met die reëls wat tersette vorm volgens die rymskema aba, bcb, cdc, ded, .... Die totale getal lettergrepe in elke terset is dus 33, dieselfde as die getal kanto's in elke cantica.

Die gedig is in die eerste persoon geskryf en vertel van Dante se reis deur die drie ryke van die afgestorwenes. Die reis duur van Wit-Donderdag, die nag voor Goeie Vrydag, tot die Woensdag ná die Paasfees in die lente van 1300. Die Romeinse digter Vergilius is sy gids deur die hel en vaevuur; Beatrice, Dante se ideale vrou, is sy gids deur die hemel. Beatrice was 'n vrou van Florence wat hy as kind ontmoet en van ver af bewonder het in die styl van die destyds gewilde tradisie van hoofse liefde, wat uitgelig word in Dante se vroeëre werk La Vita Nuova.

Die struktuur van die drie ryke volg 'n algemene numerologiese patroon van 9 plus 1, vir altesaam 10. Daar is 9 sirkels in Inferno, gevolg deur Lucifer wat heel onder gevange gehou word; 9 ringe in Purgatorio, gevolg deur die tuin van Eden heel bo; en 9 sfere in Paradiso, gevolg deur die hoogste hemel wat die tuiste van God is. Binne elke groep van 9 stem 7 elemente ooreen met 'n spesifieke morele skema verdeel in drie subkategorieë, terwyl nog 2 bygevoeg word vir 'n totaal van 9. So word die sewe doodsondes van die Katolieke Kerk wat in die vaevuur gesuiwer word, aangevul deur spesiale ryke vir dié wat deur die Kerk geëkskommunikeer is en dié wat laat berou getoon het. Die sewe hoofsondes in die vaevuur stem ooreen met 'n morele skema van perverse liefde, wat ingedeel word in drie groepe wat ooreenstem met oormatige liefde (hebsug, vraatsug en wellus), onvoldoende liefde (luiheid) en kwaadwillige liefde (trots, afguns en wraak).

In Sentraal-Italië se politieke stryd tussen die Guelfe en Ghibellyne was Dante deel van die Guelfe, wat die pous verkies het bo die Heilige Romeinse keiser. Florence se Guelfe het omstreeks 1300 in twee faksies verdeel: die Wit en Swart Guelfe. Dante was onder die Wit Guelfe wat in 1302 verban is nadat die Swart Guelfe beheer oor die stad oorgeneem het deur die toedoen van pous Bonifatius VIII. Die verbanning, wat vir die res van Dante se lewe geduur het, kom duidelik tevore in baie dele van die Komedie, van voorspellings van Dante se verbanning tot Dante se siening van die politiek tot die ewige verdoemenis van sommige van sy teenstanders.

Die laaste woord van elk van die drie cantiche is stelle ("sterre").

 

Inferno

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Inferno (Dante).

Die gedig begin op Wit-Donderdag in die jaar 1300, "halfpad op die reis van ons lewe" (Nel mezzo del cammin di nostra vita). Dante is 35 jaar oud, die helfte van die Bybelse lewensduur van 70 jaar (Psalm 90:10 in die Afrikaanse vertalings), toe hy verdwaal in 'n donker woud (vermoedelik sonde). Hy word aangeval deur drie diere ('n leeu, luiperd en wyfiewolf) en hy kan nie die "reguit pad" (diritta via) na redding (gesimboliseer deur die son agter die berg) vind nie. Hy is bewus daarvan dat hy homself ruïneer en dat hy besig is om te val in 'n "lae plek" (basso loco) waar die son stil is ('l sol tace), maar hy word eindelik gered deur Vergilius. Die twee begin hulle reis na die onderwêreld.

Allegories verteenwoordig die Inferno die Christelike siel wat sonde sien vir wat dit werklik is, asook die drie diere wat drie soorte sonde voorstel: onbeheerstheid, geweld en kwaadwilligheid. Dié drie soorte sonde verskaf ook die drie hoofafdelings van Dante se hel: die boonste hel vir die vier sondes van onbeheerstheid (wellus, vraatsug, gierigheid en wraaksug); sirkel 7 vir die sonde van geweld teen die bure, teen die self en teen God, Kuns en die Natuur; en sirkels 8 en 9 vir die sondes bedrog en verraad. Benewens dié sewe sirkels is daar ook twee kategorieë wat spesifiek spiritueel is: die voorhel in sirkel 1, met die deugsame heidene wat nie sondig was nie maar Christus nie geken het nie; en sirkel 6, met die ketters.

Purgatorio

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Purgatorio (Dante).

 

Nadat hulle die dieptes van die hel oorleef het, klim Dante en Vergilius op teen die Berg van die Vaevuur aan die ander kant van die wêreld. Die berg is op 'n eiland, die enigste stuk land in die Suidelike Halfrond, en is geskep toe Lucifer se val uit die hemel die hel laat ontstaan het. (Dante sê dit bestaan reg oorkant Jerusalem.)

Die berg het sewe terasse, wat ooreenstem met die sewe doodsondes. Die klassifikasie van sonde is hier meer sielkundig as in die hel en is gebasser op motiewe, eerder as dade. Dit kom hoofsaaklik uit die Christelike teologie, eerder as uit klassieke bronne.

Liefde, wat 'n tema deur die hele Goddelike Komedie is, is veral belangrik vir die raamwerk van sonde in die vaevuur. Terwyl liefde wat uit God vloei rein is, kan dit sondig word as dit deur die mens vloei. Mense kan sondig deur liefde vir onbehoorlike of kwaadwillige doeleindes aan te wend (wraak, afguns, trots) of dit op behoorlike maniere aanwend, maar dan is dit nie sterk genoeg nie (luiheid) of te sterk (wellus, vraatsug, hebsug, gierigheid). Onder die sewe suiwerings van die siel is die Antevaevuur, met dié wat deur die Kerk geëkskomunikeer is en dié wat te laat berouvol was en dikwels gesterf het voordat hulle die laaste sakramente ontvang het. Die totaal is dus nege, met die tuin van Eden op die spits, wat saam tien is. Allegories verteenwoordig die vaevuur die Christelike lewe. Christelike siele kom daar aan vergesel van 'n engel terwyl hulle 'n psalm sing.

In Purgatorio word die Middeleeuse kennis van die sferiese aarde gedemonstreer. Dante bespreek hier die verskillende sterre wat in die Suidelike Halfrond sigbaar is, die veranderende posisie van die son en die verskillende tydsones. Op 'n stadium is dit volgens Dante sonsondergang in Jerusalem, middernag aan die Gangesrivier en sonsopkoms in die vaevuur.

Paradiso

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Paradiso (Dante).

 

Beatrice lei Dante nou deur die nege sfere van die hemel. Hulle is konsentries en sferies, soos in Aristoteles en Ptolemeus se kosmologie. Terwyl die strukture van Inferno en Purgatorio gebaseer is op verskillende klassifikasies van sonde, is Paradiso se struktuur geskoei op die vier hoof- en drie teologiese deugde.

Die eerste sewe sfere van die hemel handel slegs oor die hoofdeugde (verstandigheid, regverdigheid, matigheid en standvastigheid). Die eerste drie sfere gaan oor 'n tekort aan een van die hoofdeugde: die maan met die wisselvalliges wie se gelofte aan God soos die maan afgeneem het en wat 'n gebrek aan standvastigheid getoon het; Mercurius, met die ambisieuses wat deugsaam was vir glorie en wat dus regverdigheid kortgekom het; en Venus met die minnaars wie se liefde op iemand anders as God gerig was en dus nie matigheid gehad het nie.

Die laaste vier sfere is positiewe voorbeelde van die hoofdeugde en almal lei na die son ('n kategorie op sy eie met die wyses). Mars bevat die stryders van die geloof; Jupiter die konings van regverdigheid; en Saturnus die gematigdes wat 'n peinsende leefstyl gevolg het. Daar is nog twee kategorieë: die agtste sfeer van die vaste sterre met dié wat die teologiese waardes van geloof, hoop en liefde gehad het en die seëvierende kerk simboliseer; en die negende sfeer, die primum mobile wat die engele bevat, wesens wat nooit deur die erfsonde vergiftig is nie. Heel bo is die hoogste hemel, wat die essensie van God bevat. Dit maak 10 afdelings.

Dante ontmoet en gesels met verskeie groot heiliges van die kerk, insluitende Thomas van Aquino, Petrus en Johannes. Die Paradiso is dus meer teologies van aard as die Inferno en Purgatorio.

Die Goddelike Komedie eindig toe Dante die Drie-eenheid sien. In 'n flits van begrip wat hy nie kan uitdruk nie, verstaan Dante eindelik die misterie van Christus se goddelikheid en menslikheid, en sy siel kom in lyn met God se liefde.

 

Volgens die Italiaanse Dantevereniging het geen van die oorspronklike manuskripte wat deur Dante geskryf is, bewaar gebly nie, hoewel daar baie gekopieerde eksemplare uit die 14de en 15de eeu is – sommige webtuiste noem tot 800.

Coluccio Salutati het in 1396-'97 sommige aanhalings uit die Komedie in Latyn vertaal vir sy De fato et fortuna. Die eerste volledige vertaling was in prosa in Latyn, deur Giovanni da Serravalle in 1416 vir twee Engelse biskoppe en 'n Italiaanse kardinaal. Dit is gedoen tydens die Konsilie van Konstanz. Die eerste vertaling in digvorm, in Latynse heksameters, is in 1427-'31 gedoen deur Matteo Ronto.

 

Die eerste vertaling van die Komedie in 'n ander dialek was deur Enrique de Villena as 'n prosavertaling wat in 1428 voltooi is. Die eerste vertaling in digvorm in 'n ander dialek was in 1429 in Katalaans.

Die eerste gedrukte weergawe het op 11 April 1472 in Italië verskyn. Van die 300 eksemplare wat gedruk is, bestaan 14 nog.

Die Goddelike Komedie kan eenvoudig as allegorie beskryf word: Elke kanto, en die episodes daarin, kan baie alternatiewe betekenisse hê. Dante se allegorie is egter ingewikkelder en in 'n verduideliking oor hoe die gedig gelees moet word, noem hy ander vlakke van betekenis benewens die allegorie: die historiese, morele, letterlike en anagogiese.

Die struktuur van die gedig is ook heel kompleks, met wiskundige en numerologiese patrone wat deur die hele werk voorkom, veral drieë en neges. Die gedig word dikwels geprys vir sy buitengewone menslike eienskappe: Dante se bekwame uitbeelding van die karakters wat hy in die hel, vaevuur en hemel teenkom; sy bitter veroordelings van die politiek van Florence en Italië; en sy kragtige poëtiese verbeelding. Dante se gebruikmaking van regte karakters, skryf Dorothy Sayers in die inleiding van haar vertaling van die Inferno, maak dat Dante nie die leser bemoei het met beskrywings nie, en het hom ruimte gelaat "vir die bespreking van talle onderwepe van die uiterste belang". Dit verbreed ook sy omvang en vergroot sy verskeidenheid.

Dante het sy gedig "Komedie" genoem (die adjektief "Goddelike" is eers later, in die 16de eeu, bygevoeg), omdat gedigte in die antieke wêreld geklassifiseer is as Hoog ("Tragedie") of Laag ("Komedie"). Lae gedigte het 'n gelukkige einde gehad en is in alledaagse taal geskryf, terwyl Hoë gedigte oor ernstiger sake gehandel het en in 'n verhewe styl geskryf is. Dante was een van die eerste skrywers van die Middeleeue wat oor 'n ernstige onderwerp, die redding van die mens, geskryf het in die lae en "vulgêre" Italiaans en nie in die Italiaans wat 'n mens van so 'n ernstige onderwerp sou verwag nie. Boccaccio se stelling dat Dante 'n vroeëre weergawe in Latyn begin skryf het, is steeds omstrede.

Wetenskaplike temas

Hoewel die Goddelike Komedie hoofsaaklik 'n godsdienstige gedig is wat sonde, deugde en teologie behandel, bespreek Dante ook verskeie elemente van die wetenskap van sy tyd (dié mengsel van wetenskap en poësie is deur die eeu beide geprys en gekritiseer). Die Purgatorio verwys herhaaldelik na die implikasies van 'n sferiese aarde, soos die verskillende sterre wat in die Suidelike Halfrond sigbaar is, die veranderende posisie van die son en die aarde se verskillende tydsones. Toe dit sonsondergang in die vaevuur was, was dit byvoorbeeld middernag in Spanje, dagbreek in Jerusalem en in die middel van die dag aan die Ganges in Indië. In Kanto XV van die Purgatorio wys Dante daarop beide die teorie en eksperimente staaf dat die invalshoek gelyk is aan die refleksiehoek.

Dante reis in Kanto XXXIV deur die middel van die aarde in die Inferno en lewer kommentaar oor die verandering in die rigting van swaartekrag. Effens vroeër bevraagteken hy die bestaan van wind in die bevrore binnesirkel van die hel, omdat daar geen temperatuurverskille is nie.

Ook die Paradiso bespreek die sterrekunde breedvoerig, maar in 'n Ptolemeïese sin. Daar is ook ander verwysings na die wetenskap.

Galileo Galilei het klas gegee oor die Inferno, en daar is al voorgestel dat die gedig sommige van sy eie idees oor maganika beïnvloed het.

Klassiek

Sonder toegang tot die werk van Homeros, het Dante Vergilius, Lucanus, Ovidius en Statius gebruik as die modelle vir die styl, geskiedenis en mitologie van die Heilige Komedie. Dit is die duidelikste in die geval van Vergilius, wat dien as 'n mentor deur die eerste twee cantiche. Ovidius kry duidelik minder lof in die gedig, maar Dante gebruik hom benewens Ovidius die meeste as 'n bron, veral deur metafore en fantastiese episodes wat gebaseer is op dié in Metamorfoses.

Minder invloedryk is Statius en Lucanus, van wie laasgenoemde eers in die 20ste eeu erkenning gekry het as 'n bron vir die Goddelike Komedie.

Benewens Dante se mededigters, is die klassieke persoon wat die Komedie die meeste beïnvloed het Aristoteles. Dante het die filosofie van die Komedie opgebou met die werk van Aristoteles as basis. Hy het Aristoteles regstreeks van werke uit Latyn geken, asook onregstreeks van aanhalings in die werk van Albertus Magnus. Dante erken selfs Aristoteles se invloed in die gedig, veral toe Vergilius die struktuur van die Inferno regverdig deur Aristoteles se Nikomachiese Etiek aan te haal. In dieselfde kanto steun Vergilius op Cicero se De Officiis om te verduidelik hoekom sondes van die intellek erger is as sondes van geweld, 'n sleutelpunt wat verken sal word van Kanto XVIII tot aan die einde van die Inferno.

Godsdienstig

Die Goddelike Komedie se taalgebruik kom dikwels uit die Vulgata. Dit was die enigste vertaling van die Bybel waartoe Dante toegang gehad het, want dit was in die Middeleeue die enigste weergawe wat skribas gewillig was om te kopieer. Dit sluit sowat 500 direkte aanhalings en verwysings in wat Dante uit die Bybel gekry of wat hy onthou het. Dante gebruik ook die Bybel as die finale gesag oor enige saak, ook oor onderwerpe wat die Skrif net allegories behandel.

Die gedig is ook 'n produk van die skolastiek, veral soos uitgedruk deur Thomas van Aquino. Dit is veral duidelik in die Paradiso. Dit is ook in die Paradiso waar Thomas as 'n karakter voorkom.

Dante het in 'n Europa gewoon met groot letterkundige en filosofiese kontak met die Moslemwêreld. Van die 12 wyse manne wat Dante in Kanto X van die Paradiso ontmoet, is Thomas van Aquino en Siger van Brabant sterk beïnvloed deur Arabiese kommentators oor Aristoteles. Middeleeuse Christelike mistisisme het ook die Neoplatoniese invloed van Soefi's soos Ibn Arabi gedeel. Die filsosoof Frederick Copleston het in 1950 gesê Dante se respekvolle behandeling van sekere karakters soos Siger van Brabant dui op 'n "aansienlike skulderkenning" aan die Islamitiese filosofie.

 

 

Die Goddelike Komedie is al sewe eeue lank die bron van inspirasie vir talle kunstenaars. Daar is baie verwysings na Dante se werk in die letterkunde. In musiek was Franz Liszt een van die baie komponiste wat werk geskryf het wat op die Komedie geskoei was. In beeldhouwerk sluit Auguste Rodin se werk temas van Dante in. Die beeldhouer Timothy Schmalz het 'n reeks van 100 beelde geskep, een vir elke kanto, met die 700ste herdenking van Dante se dood. Talle ander kunstenaars het Dante se werk gebruik as inspirasie, soos gesien kan word in werke in dié artikel. Ook in rolprente, televisieprogramme en videospeletjies is sy invloed duidelik.

In 2021 het The Royal Ballet die The Dante Project aangebied, Dit was in drie dele, wat elk een van die drie dele van die Goddelike Komedie verteenwoordig.

Reeks houtsneewerke wat Dante se hel illustreer, deur Antonio Manetti (1423-'97):

"Alles in Een Plan", 1506     "Die Kamer van die Hel", 1506     "Oorsig van die Hel", 1506     "Die Eerste Vyf sirkels", 1506     "Sirkel Ses en Sewe", 1506     "Die Lêplek van Geruon", 1506     "Grafkelder van Lucifer", 1506

La materia della Divina commedia di Dante Alighieri, dichiarata in VI tavole, deur Michelangelo Caetani (1804-'82)

1855-titelbladsy     Plaat I: "Oorsig van die Goddelike Komedie"     Plaat II: "Die Rangskikking van die Hel"     Plaat III: "Kaart van die Hel"     Plaat IV: "Deursnee van die Hel"     Plaat V: "Die Rangskikking van die Vaevuur"     Plate VI: "Die Rangskikking van die Hemel"

• Inferno
• Purgatorio
• Paradiso

Bibliografie

• Eiss, Harry (2017). Seeking God in the Works of T.S. Eliot and Michelangelo. New Castle upon Tyne: Cambridge Scholars. ISBN 978-1-44384-390-4.
• Shaw, Prue (2014). Reading Dante: From Here to Eternity. New York: Liveright Publishing. ISBN 978-1-63149-006-4.
• Trone, George Andrew (2000). "Exile". In Lansing, Richard (red.). The Dante Encyclopedia. London and New York: Routledge. ISBN 978-0-41587-611-7.

• Ziolkowski, Jan M. (2015). Dante and Islam. Fordham University Press, New York. ISBN 0823263878.

• Princeton Dante Project Webtuiste met die volledige teks van die Goddelike Komedie (en ander werke van Dante), in Italiaans en Engels. Met klank in albei tale.
• (it) Volle teks van die Commedia
• Dante Dartmouth Project: Volle teks van meer as 70 kommentare in Italiaans, Latyn en Engels oor die Commedia, van 1322 tot die 2000's
• A Dictionary of the Proper Names and Notable Matters in the Works of Dante deur Paget Toynbee, Londen, The Clarendon Press (1898).

• Wiki Afrikaans  Wiki Commons het meer media in die kategorie Goddelike Komedie.

•   Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wiki vertaal.