Slóvenía: Land í Mið-Evrópu

Slóvenía á landamæri að Ítalíu í vestri, Austurríki í norðri, Ungverjalandi í norðaustri og Króatíu í suðri. Landið á einnig strönd að Adríahafi í suðvestri. Slóvenía er að mestu fjalllent og skógi vaxið. Það er 2.017 ferkílómetrar að stærð með rúmlega 2 milljónir íbúa. Slóvenar eru yfir 80% íbúa landsins. Opinbert tungumál landsins er slóvenska, sem er suðurslavneskt mál. Ríkjandi loftslag í Slóveníu er meginlandsloftslag, fyrir utan Littoral-héraðið og Júlísku Alpana. Miðjarðarhafsloftslag nær að norðurendum Dínarísku Alpanna sem liggja í norðvestur-suðaustur eftir landinu. Í Júlísku Ölpunum í norðaustri er Alpaloftslag ríkjandi. Við Pannóníusléttuna í norðaustri er meginlandsloftslagið meira áberandi. Höfuðborgin og stærsta borg Slóveníu er Ljúbljana. Hún er staðsett nærri miðju landsins.

Lýðveldið Slóvenía
Republika Slovenija
Fáni	Skjaldarmerki
Þjóðsöngur: Zdravljica
Höfuðborg	Ljúbljana
Opinbert tungumál	slóvenska
Stjórnarfar	Lýðveldi
Forseti	Nataša Pirc Musar
Forsætisráðherra	Robert Golob
Sjálfstæði	frá Júgóslavíu
• Yfirlýst	25. júní 1991
Evrópusambandsaðild	1. maí 2004
Flatarmál  • Samtals  • Vatn (%)	151. sæti 20.271 km² 0,7
Mannfjöldi  • Samtals (2021)  • Þéttleiki byggðar	147. sæti 2.108.977 266,8/km²
VLF (KMJ)	áætl. 2020
• Samtals	83 millj. dala (93. sæti)
• Á mann	40.343 dalir (35. sæti)
VÞL (2019)	0.917 (22. sæti)
Gjaldmiðill	Evra
Tímabelti	UTC+1
Þjóðarlén	.si
Landsnúmer	++386

Sögulega hefur Slóvenía verið á mörkum slavnesku, germönsku og rómönsku málsvæðanna. Landið var hluti af mörgum ólíkum ríkjum: Rómaveldi, Austrómverska ríkinu, Karlungaveldinu, Heilaga rómverska ríkinu, Konungsríkinu Ungverjalandi, Lýðveldinu Feneyjum, Illyrísku héruðum í Fyrsta franska keisaradæminu, Austurríska keisaradæminu og loks Austurríki-Ungverjalandi til 1918. Í október 1918 tóku Slóvenar þátt í að stofna Konungsdæmi Serba, Króata og Slóvena og í desember 1918 varð landið ásamt Konungsríkinu Serbíu, hluti af Konungsríkinu Júgóslavíu. Í síðari heimsstyrjöld hernámu Þriðja ríkið, Ítalía og Ungverjaland Slóveníu, en lítið landsvæði fór til Króatíu sem nasistar höfðu gert að leppríki. Árið 1945 varð landið hluti af Júgóslavíu. Eftir stríð varð Júgóslavía fyrst hluti af Austurblokkinni, en ágreiningur Títós og Stalíns 1948 varð til þess að landið stóð utan við Varsjárbandalagið og árið 1961 varð það einn af stofnendum Samtaka hlutlausra ríkja. Í júní 1991 varð Slóvenía fyrst aðildarríkja Júgóslavíu til að kljúfa sig frá sambandsríkinu og lýsa yfir stofnun sjálfstæðs ríkis.

Slóvenía er þróað land og hátekjuland sem situr hátt á vísitölu um þróun lífsgæða. Samkvæmt Gini-vísitölunni er tekjujöfnuður þar með því mesta sem gerist í heiminum. Slóvenía á aðild að Sameinuðu þjóðunum, Evrópusambandinu (frá 1. maí 2004), Evrusvæðinu og Schengen-svæðinu, Öryggis- og samvinnustofnun Evrópu, OECD, Evrópuráðinu og NATO. Landið hefur áheyrnarstöðu í La Francophonie.

Slóvenía merkir „land Slóvena“ á slóvensku og öðrum suðurslavneskum málum. Nafnið er skylt heitunum Slavónía, Slóvakía og Slavar. Uppruni orðsins Slavar er óviss, en er oftast rakinn til orðsins slovo „orð“, í merkingunni „fólk sem talar sama mál“.

Heiti ríkisins Slóveníu kom upprunalega frá Þjóðfrelsisnefnd Slóvena 19. febrúar 1944. Nefndin kallaði ríkið „Sambandsríkið Slóveníu“ (Federalna Slovenija), sem var eitt fylki innan sambandsríkisins Júgóslavíu. Þann 20. febrúar var ríkið nefnt „Alþýðulýðveldið Slóvenía“ (Ljudska republika Slovenija). Það nafn stóð til 9. apríl 1963 þegar því var breytt í „Sósíalíska lýðveldið Slóvenía“ (Socialistična republika Slovenija). Þann 8. mars 1990 var „sósíalíska“ tekið burt úr nafni ríkisins sem þá hét „Lýðveldið Slóvenía“. Lýðveldið var hluti af Sósíalíska sambandslýðveldinu Júgóslavíu til 25. júní 1991.

Þar sem Slóvenía stendur hefur verið byggð frá forsögulegum tíma. Elstu minjar um mannabyggð eru 250.000 ára gamlar. Divje Babe-flautan er bein úr hellabirni með götum í, talin vera frá um 43100 ± 700 f.o.t.. Hún fannst í helli nálægt Cernko. Hún er talin vera flauta og þar með líklega elsta hljóðfæri sem fundist hefur í heiminum. Á 3. og 4. áratugnum fann fornleifafræðingurinn Srečko Brodar gripi frá krómagnonmönnum í Potok-hellinum.

Árið 2002 fundust yfir 4500 á gamlar leifar af stauraþorpum í Ljúbljanamýri. Þær eru nú á heimsminjaskrá UNESCO ásamt viðarhjóli sem er elsta varðveitta hjól heims og sannar að hjólið var uppgötvað samtímis í Mesópótamíu og Evrópu. Milli bronsaldar og járnaldar blómstraði grafkerjamenningin. Fornleifar frá Hallstatt-tímabilinu hafa fundist í Suðaustur-Slóveníu, þar á meðal situla-leirfötur í „situlabænum“ Novo Mesto.

 

Á tímum Rómaveldis skiptist landið milli Venetíu og Histríu (hérað X í rómversku Ítalíu samkvæmt flokkun Ágústusar, og Pannóníu og Noricum. Rómverjar reistu virki í Emona (Ljúbljana), Poetovio (Ptuj) og Celeia (Celje). Þeir byggðu vegi sem lágu um land Slóveníu frá Ítalíu til Pannóníu. Á 5. og 6. öld varð landið fyrir innrásum Húna og Germana. Hluti landsins var varinn með röð varðturna og múra sem nefndist Claustria Alpium Iuliarum. Orrustan um Frigidus milli Þeódósíusar 1. og Evgeníusar átti sér stað í Vipava-dal árið 394.

Landnám Slava og miðaldir

 

Slavneskir forfeður nútíma Slóvena settust að á þessu svæði á 6. öld eftir að Langbarðar fluttu sig vestar árið 568 og Avarar höfðu stofnað slavneskt ríki í Austur-Ölpum. Milli 623 og 624 eða líklega frá 626, sameinaði Samó konungur slavnesku ættbálkana gegn Avörum og Germönum og stofnaði það sem hefur verið kallað ríki Samós. Eftir upplausn ríkisins við lát Samós árið 658 eða 659, stofnuðu forfeður Slóvena þar sem nú er Kärnten sjálfstæðu ríkin Karantaníu og Karníólu sem síðar varð hertogadæmi. Aðrir hlutar núverandi Slóveníu voru undir stjórn Avara þar til Karlamagnús sigraði þá árið 803.

Karantanar voru fyrstu Slavarnir sem tóku upp kristni. Þeir voru flestir kristnaðir af írskum trúboðum, þar á meðal Modestusi sem er þekktur sem „postuli Karantana“. Ritið Conversio Bagoariorum et Carantanorum segir frá kristnun Karantana og Bæverja og er talið ýkja hlutverk kirkjunnar í Salzburg en draga úr hlutverki patríarkatsins í Aquileia.

Um miðja 8. öld varð Karantanía hertogadæmi undir stjórn Bæverja sem hófu að kristna landsmenn. Þremur áratugum síðar urðu bæði Karantanar og Bæverjar hluti af Frankaríkinu undir stjórn Karlunga. Karníóla varð líka hluti af ríki Franka og var kristnuð af trúboðum frá Aquileiu. Eftir uppreisn gegn Frönkum í Liudewit í upphafi 9. aldar settu Frankar Karantanísku furstana af og settu frankverska hertoga yfir landið sem við það varð lén.

Eftir sigur Ottós 1. yfir Magýörum árið 955 var landi Slóvena skipt í nokkur landamærahéruð innan Heilaga rómverska ríkisins. Karantanía var það mikilvægasta og var gerð að hertogadæmi árið 976. Freising-handritin, elstu varðveittu slóvensku skjölin og fyrstu skjölin á slóvensku sem rituð voru í latnesku letri voru rituð um árið 1000.

Á 11. öld tók þýsk menning yfir þar sem nú er Neðra-Austurríki svo Slóvensku löndin einangruðust frá öðrum vesturslavneskum svæðum. Við það tóku Karantanar og Karníólar að mynda sjálfstæða þjóð. Á hámiðöldum voru sögulegu héruðin Karníóla, Styrja, Karintía, Gorizia, Tríeste og Istría búin til úr landamærahéruðunum og innlimuð í Heilaga rómverska ríkið. Myndun þessara héraða átti sér stað á löngum tíma milli 11. og 14. aldar og þau heyrðu undir nokkrar mikilvægar aðalsættir eins og hertogana af Spanheim, Meinhard-ætt, hertogana af Celje og Habsborgara. Samtímis breiddist þýskt mál og menning út á svæðinu og slóvenskumælandi löndum fækkaði. Á 15. öld voru lönd Slóvena orðin svipuð að stærð og núverandi Slóvenía.

Árið 1335 dó Hinrik af Bæheimi, hertogi af Karintíu, landgreifi af Kariniólu og hertogi af Týról, án karlkyns erfingja. Dóttir hans, Margrét gat haldið hertogadæminu Týról, en keisarinn Lúðvík 4. lét Albert 2. af Austurríki af ætt Habsborgara fá Karintíu og Karníólu, en móðir hans var systir Hinriks af Bæheimi. Þannig komust löndin sem nú mynda Slóveníu í hendur Habsborgara. Ásamt öðrum löndum þeirra voru þessi lén hálfsjálfstæð með sitt eigið stjórnkerfi um tíma. Hertogarnir af Celje kepptu við Habsborgara um áhrif, en dóu út árið 1456. Hinar miklu landareignir þeirra féllu í kjölfarið Habsborgurum í skaut sem héldu stjórn svæðisins fram að upphafi 20. aldar. Núverandi vesturhluti Slóveníu var hluti af Patria del Friuli þar til lýðveldið Feneyjar tók það yfir árið 1420.

 

Undir lok miðalda ollu ránsferðir Tyrkja inn í lönd Habsborgara miklu tjóni í löndum Slóvena. Árið 1515 gerðu slóvenskir bændur uppreisn sem breiddist út um allt landið. Árin 1572 og 1573 gerðu Króatar og Slóvenar aðra bændauppreisn. Þessar uppreisnir voru barðar niður af mikilli hörku, en héldu samt áfram á 17. öld.

Nýöld

Eftir að lýðveldið Feneyjar var leyst upp árið 1797 gekk sá hluti Slóveníu til Austurríska keisaradæmisins. Lönd Slóvena voru hluti af Illyrísku héruðunum sem Napóleon stofnaði, Austurríska keisaradæminu síðar Austurríki-Ungverjalandi. Slóvenar bjuggu í stærstum hluta Karníólu, suðurhluta hertogadæmanna Karintíu og Styrju, og norður- og austurhéruðum Austurrísku strandarinnar, auk Prekmurje í konungsríkinu Ungverjalandi. Iðnvæðingu landanna fylgdi gerð járnbrauta til að tengja saman borgir og markaði, en þéttbýlisvæðing var takmörkuð.

Á 19. öld hófst líka endurreisn bókmennta á slóvensku undir áhrifum frá rómantískri þjóðernishyggju. Árið 1848 varð til sterk hreyfing innan Austurríkis sem barðist fyrir sameinuðu Slóvensku konungsveldi (Zedinjena Slovenija) undir stjórn keisaradæmisins, jöfnum rétti slóvenska málsins á opinberum vettvangi, og var andvíg sameiningu Habsborgaraveldisins við þýska ríkjasambandið. Hreyfingunni tókst ekki áætlunarverk sitt, en þetta voru baráttumál Slóvena fram að fyrri heimsstyrjöld. Á sama tíma breiddist júgóslavismi sem lagði áherslu á sameiningu allra Suður-Slava út sem viðbragð við þýskri og ítalskri þjóðernishyggju.

Vegna takmarkaðra atvinnutækifæra fluttust um 300.000 Slóvenar til annarra landa milli 1880 og 1910, flestir til Bandaríkjanna, en líka til Suður-Ameríku (aðallega Argentínu), Þýskalands, Egyptalands og stærri borga í Austurríki-Ungverjalandi, aðallega Vínarborgar og Graz). Hæst hlutfall Slóvena í Bandaríkjunum er í Cleveland, Ohio, en margir settust líka að í Pittsburgh, Chicago, Pueblo í Colorado, Butte í Montana, norðurhluta Minnesóta og Salt Lake Valley. Karlmennirnir fluttu með sér kunnátu í námavinnslu. Þrátt fyrir brottflutning fjölgaði íbúum Slóveníu töluvert. Hlutfall læsi var óvenjuhátt, eða 80-90%.

Fyrri heimsstyrjöld

 

Mikið mannfall var meðal Slóvena í fyrri heimsstyrjöld, sérstaklega í tólf orrustum við Isonzo sem áttu sér stað við núverandi landamæri að Ítalíu. Hundruð þúsunda Slóvena voru kvaddir í austurríska herinn og yfir 30.000 féllu. Nokkur hundruð þúsund hröktust í flóttamannabúðir í Austurríki og Ítalíu þar sem farið var með þá sem óvini ríkisins. Nokkur þúsund létust úr hungri og sjúkdómum milli 1915 og 1918. Stórir hlutar Littoral-héraðs voru lagðir í rúst.

Með Rapallo-samningnum 1920 urðu um 327.000 Slóvenar eftir innan landamæra Ítalíu. Eftir Rómargönguna þegar fasistar náðu völdum á Ítalíu voru þessir ítölsku Slóvenar þvingaðir til að taka upp ítalskt mál og menningu. Þetta olli fjöldaflótta Slóvena, sérstaklega millistéttarfólks, frá Littoral og Tríeste, til Júgóslavíu og Suður-Ameríku. Þeir sem urðu eftir skipulögðu andspyrnuhreyfingar. Sú þekktasta var TIGR-samtökin stofnuð 1927 til að berjast á móti kúgun fasista gegn Slóvenum og Króötum í Venezia Giulia.

Konungsríkið Júgóslavía

 

Alþýðuflokkur Slóveníu hóf baráttu fyrir sjálfsákvörðunarrétti og krafðist stofnunar hálfsjálfstæðs suðurslavnesks ríkis innan veldis Habsborgara. Flestir aðrir slóvenskir flokkar tóku tillöguna upp og í kjölfarið fylgdi sameiginleg yfirlýsing, Maíyfirlýsingin. Austurrískir stjórnmálamenn höfnuðu kröfunni, en eftir upplausn Austurrísk-ungverska keisaradæmisins 1918 tók Þjóðarráð Slóvena, Króata og Serba við völdum í Zagreb þann 6. október 1918. Þann 29. október var lýst yfir sjálfstæði í Ljúbljana og á króatíska þinginu, sem leiddi til stofnunar Ríkis Slóvena, Króata og Serba.

 

Þann 1. desember 1918 rann Ríki Slóvena, Króata og Serba saman við Serbíu og varð hluti af Konungsríki Serba, Króata og Slóvena. Árið 1929 var þetta ríki nefnt Konungsríkið Júgóslavía. Slóvenía var iðnvæddasti og vestrænasti hluti ríkisins og varð miðstöð iðnframleiðslu sem var fjórum sinnum meiri en í Serbíu og 22 sinnum meiri en í Norður-Makedóníu. Vöxtur iðnframleiðslu var hraður á 3. áratugnum og vel gekk að takast á við afleiðingar heimskreppunnar miklu.

Eftir þjóðaratkvæðagreiðslu í Karintíu varð suðurhluti héraðsins hluti af Austurríki. Á hinn bóginn varð héraðið Prekmurje hluti Júgóslavíu. Slóvenskumælandi íbúar nærliggjandi héraða í Ítalíu, Austurríki og Ungverjalandi, urðu að þola þvingaða aðlögun að ríkjandi menningu.

Seinni heimsstyrjöld

Í stríðinu var núverandi landsvæði Slóveníu skipt í þrjá hluta sem var skipt milli Þriðja ríkisins, Ítalíu og Ungverjalands. Að auki var héraðið Prekmurje og nokkur þorp í Neðri-Savadal innlimuð í Sjálfstæða Króatíu sem var leppríki nasista.

Öxulveldin gerðu innrás í Júgóslavíu í apríl 1941 og unnu sigur á nokkrum vikum. Suðurhluti hernámssvæðisins, þar á meðal Ljúbljana, varð hluti af Ítalíu, meðan Þjóðverjar hernámu norður- og austurhluta landsins. Nasistar hugðust framkvæma umfangsmiklar þjóðernishreinsanir á þessum svæðum og hröktu Slóvena þaðan inn á yfirráðasvæði Nedić-stjórnarinnar í Serbíu (7.500) og leppríkis Króata (10.000). Að auki voru um 46.000 Slóvenar reknir til Þýskalands. Þar á meðal voru börn sem orðið höfðu viðskila við foreldra sína og var komið fyrir hjá þýskum fjölskyldum. Á sama tíma voru þýskumælandi íbúar útlendunnar Gottschee á hernámssvæði Ítala fluttir til svæða sem slóvenskir íbúar höfðu verið hraktir frá. Um 30 til 40.000 Slóvenar voru skráðir í þýska herinn og sendir á austurvígstöðvarnar. Notkun slóvensku var bönnuð í skólum og takmörkuð á opinberum vettvangi.

Ítalar lögðu undir sig suður- og miðhluta Slóveníu og nefndu þá Ljúbljanasýslu. Þjóðfrelsishreyfing Slóvena var stofnuð í apríl 1941. Hreyfingin var undir stjórn kommúnista og varð hluti af andspyrnuhreyfingunni í Slóveníu sem aftur var hluti af andspyrnuhreyfingu Júgóslavíu undir stjórn Josip Broz Tito.

 

Þegar andspyrnan hófst sumarið 1941 jókst ofbeldi ítalskra hersveita gegn slóvenskum borgurum. Ítölsk yfirvöld flutt um 25.000 manns í ítalskar fangabúðir, eða 7,5% íbúa hernámssvæðisins. Alræmdustu búðirnar voru Rab-fangabúðirnar og Gonars-fangabúðirnar. Ítalar fjármögnuðu gagnskæruliðahópa sem voru myndaðir af kaþólskum Slóvenum gegn ofbeldi andspyrnunnar. Eftir vopnahléð á Ítalíu í september 1943 tóku Þjóðverjar við stjórn Ljúbljanasýslu og Littoral-héraðs og gerðu þau hluta af Aðgerðasvæði við strönd Adríahafs. Þeir skipulögðu Slóvenska heimavarnarliðið gegn andspyrnuhreyfingum og settu upp leppstjórn í Ljúbljana. Andspyrnan breiddist hins vegar út og kom á sínu eigin stjórnkerfi sem varð grunnurinn að sambandsstjórn Slóvena innan sósíalísku Júgóslavíu.

 

Árið 1945 unnu júgóslavneskir andspyrnumenn sigur á hernámsliðinu og stofnuðu Sambandsríki alþýðunnar Júgóslavíu. Sósíalíska lýðveldið Slóvenía varð hluti af sambandsríkinu með kommúnistastjórn.

Um 8% af íbúum Slóveníu létu lífið í síðari heimsstyrjöld. Slóvenskir gyðingar sem flestir bjuggu í Prekmurje létu lífið í helförinni. Þýskumælandi íbúar, sem áður höfðu verið um 2,5% íbúa, voru ýmist hraktir burt eða drepnir í kjölfar stríðsins. Hundruð Istríu-Ítala og Slóvena sem voru andsnúnir kommúnisma voru myrt í foibe-fjöldamorðunum og yfir 25.000 flúðu eða voru hrakin á brott frá Slóvensku Istríu. Um 130.000 manns, aðallega pólitískir andstæðingar kommúnista, voru teknir af lífi á milli maí og júní árið 1945.

Sósíalistaríkið Júgóslavía

 

Þegar Júgóslavía var endurreist í kjölfar stríðsins var Sósíalíska lýðveldið Slóvenía stofnað og varð eitt af sambandsríkjum Júgóslavíu. Júgóslavía var sósíalistaríki, en vegna deilna Títós og Stalíns árið 1948 ríkti mun meira einstaklings- og athafnafrelsi þar en í löndum Austurblokkarinnar. Árið 1947 urðu Littoral-hérað og Innri-Karníóla, sem Ítalía hafði lagt undir sig eftir fyrri heimsstyrjöld, hlutar af Slóveníu.

Milli 1949 og 1953 var rekin stefna um samyrkjuvæðingu landbúnaðarins sem mistókst. Við tók tímabil aukins frjálsræðis undir yfirskriftinni, sjálfstjórn verkamanna. Nýja stefnan var hugarsmíð slóvenska marxíska hugsuðarins Edvard Kardelj sem var einn aðalhöfundur títóismans. Meintir andstæðingar þessarar stefnu, innan og utan kommúnistaflokksins, voru ofsóttir og þúsundir voru sendar á fangaeyjuna Goli otok.

Seint á 6. áratugnum jókst menningarlegt frelsi og frjáls för yfir landamærin að vestrænum ríkjum heimiluð. Fram á 9. áratuginn naut Slóvenía mikils sjálfræðis innan sambandsríkisins. Árið 1956 stofnað Tito, ásamt fleiri þjóðarleiðtogum, Samtök hlutlausra ríkja. Á 6. áratugnum óx slóvenska hagkerfið hratt og iðnvæðing jókst. Með enn frekari valddreifingu í Júgóslavíu á 7. áratugnum varð verg landsframleiðsla í Slóveníu 2,5 sinnum meiri en meðaltalið í Júgóslavíu.

Andstaða við stjórnina var mest meðal menntafólks og varð sérstaklega áberandi eftir lát Títós 1980 þegar bæði efnahagur og stjórnmál í Júgóslavíu urðu erfiðari. Átök um efnahagsaðgerðir birtust í almenningsálitinu þar sem mörgum Slóvenum þótti sem verið væri að arðræna landið til að fjármagna dýran rekstur sambandsstjórnarinnar í Belgrad.

Vorið í Slóveníu

Árið 1987 krafðist hópur menntamanna sjálfstæðis Slóveníu í 57. tölublaði tímaritsins Nova revija. Nefnd um vernd mannréttinda hóf baráttu fyrir lýðræðisumbótum. Í september 1989 voru samþykktar nokkrar stjórnarskrárbreytingar til að koma á þingræði í Slóveníu. Þann 7. mars breytti slóvenska þingið nafni landsins í „Lýðveldið Slóvenía“. Í apríl 1990 fóru fyrstu lýðræðislegu kosningarnar fram og sameinuð stjórnarandstaða leidd af Jože Pučnik vann sigur.

 

Upphaf byltingarinnar í Slóveníu var næstum ári á undan byltingunum 1989 í Austur-Evrópu, en fór að mestu framhjá alþjóðasamfélaginu. Þann 23. desember samþykktu yfir 88% íbúa að lýsa yfir sjálfstæði Slóveníu. Þann 25. júní 1991 lýsti Slóvenía yfir sjálfstæði. Snemma morguns þann 27. júní sendi Alþýðuher Júgóslavíu herlið til að koma í veg fyrir stofnun nýs ríkis, sem leiddi til tíu daga stríðsins. Þann 7. júlí var Brijuni-samþykktin undirrituð og komið á vopnahléi meðan útfærslu sjálfstæðis Slóveníu var frestað í þrjá mánuði. Við lok mánaðarins hurfu síðustu hermennirnir frá Slóveníu. Landið slapp því við þau stríðsátök sem léku aðra hluta Júgóslavíu grátt á tíunda áratugnum.

Í desember 1991 var ný stjórnarskrá tekin upp, og þar á eftir komu lög um einkavæðingu fyrirtækja. Aðildarríki Evrópusambandsins viðurkenndu sjálfstæði Slóveníu 15. janúar 1992 og landið fékk inngöngu í Sameinuðu þjóðirnar 22. maí 1992.

Slóvenía tók þátt í stríðinu í Afganistan frá 2001 til 2021. Landið gekk í Evrópusambandið 1. maí 2004. Slóvenía á eitt sæti í Evrópuráðinu og sjö slóvenskir þingmenn voru kosnir á Evrópuþingið 13. júní 2004. Sama ár gerðist Slóvenía aðili að NATO. Í kjölfarið tókst Slóveníu að uppfylla skilyrði Maastricht-sáttmálans og tók upp evru 1. janúar 2007. Landið var fyrsta fyrrum kommúnistaríkið sem fór með forsæti Ráðs Evrópusambandsins í sex mánuði 2008. Þann 21. júlí 2010 gerðist Slóvenía aðili að OECD.

Vonbrigði með misskiptingu og innlenda auðmenn komu fram í mótmælum 2012-2013. Nefnd til að koma í veg fyrir spillingu í Lýðveldinu Slóveníu gagnrýndi embættisfærslu stjórnar og stjórnarandstöðu 2012 til 2013. Í kjölfarið bentu lögfræðingar á þörf fyrir breytingar á lagaumhverfinu til að koma í veg fyrir geðþóttastjórn.

 

Sagt er að fjögur svæði mætist í Slóveníu: Alpafjöllin, Dinarísku alparnir, Pannóníska sléttan og Miðjarðarhafið. Hæsta fjall Slóveníu heitir Triglav (2.864 m). Meðalhæð yfir sjávarmáli er 557 m. Slóvenía er þriðja mest skógi vaxna land Evrópu, á eftir Finnlandi og Svíþjóð. Rúmlega helmingur landsins (11.691 km²) er þakinn skógi, hluti þeirra er ævaforn. Stærst þeirra svæða er Kočevje. Graslendi þekur 5.593 km², 2.471 km² teljast til garða og engja. Loks eru 363 km² undirlagðir aldingörðum og 216 km² af vínekrum. Strandlengja Slóveníu er 47 km.

Ríkjandi loftslagsbelti eru miðjarðarhafsloftslag við strendurnar, alpaloftslag við fjöllin og meginlandsloftslag í austurhluta landsins. Meðalhitastig er -2 °C í Janúar og 21 °C í Júlí. Meðalúrkoma er 1.000 mm við strendurnar en svo 3.500 mm í Ölpunum, 800 mm í suðvestri og 1.400 mm á miðju landi.

Fyrstu landfræðilegu svæðisskiptingar Slóveníu voru þróaðar af landfræðingunum Anton Melik (1935-1936) og Svetozar Ilešič (1968). Nýrri svæðisskipting sem Ivan Gams lagði til skiptir Slóveníu upp í eftirfarandi yfirsvæði:

• Alparnir (visokogorske Alpe)
• Hæðir við rætur Alpanna (predalpsko hribovje)
• Ljúbljanadalurinn (Ljubljanska kotlina)
• Miðjarðarhafsundirlendi Slóveníu (submediteranska - primorska Slovenija)
• Dínaríska karstlandslagið í Innri-Slóveníu (dinarski kras notranje Slovenije)
• Pannóníuundirlendi Slóveníu (subpanononska Slovenija)

Samkvæmt nýrri landfræðilegum skiptingum skiptist landið í fjögur yfirsvæði. Þau eru Alpasvæðið, Miðjarðarhafssvæðið, Dínaríska svæðið og Pannoníska svæðið. Svæðin eru skilgreind út frá hæð og loftslagi (meginlandsloftslag, alpaloftsslag og miðjarðarhafsloftslag), en ekki eru glögg skil á milli þeirra.

Þessum yfirsvæðum er svo skipt í mörg og fjölbreytt undirsvæði. Ríkjandi þáttur í skilgreiningu þeirra er jarðfræðileg samsetning og hæð landsins.

 

Slóvenía er fjölflokka þingræði. Þjóðhöfðingi Slóveníu er forseti landsins sem er kjörinn í lýðræðislegum kosningum á fimm ára fresti og gegnir mikilvægu hlutverki sem sameiningartákn. Forsetinn er jafnframt æðsti maður hers Slóveníu. Forsætisráðherra fer fyrir framkvæmdarvaldinu ásamt stjórnarráði ráðherra, sem kjörnir eru af þinginu.

Slóvenska þingið er tvískipt. Það samanstendur af þjóðþinginu (Državni zbor) og þjóðarráðinu (Državni svet). Þjóðþingið samanstendur af 90 sætum. 88 sæti eru skipuð fulltrúum sem eru kjörnir með hlutfallskosningu. Tvö sæti eru frátekin fyrir innfæddu ungversku og ítölsku minnihlutahópana.

Þjóðarráðið hefur 40 sæti, sem samanstendur af fulltrúum hagsmunahópa á sviði velferðar, hagkerfis, fagmanna og sérhópa. Þingkosningar eru á fjögurra ára fresti, en þjóðarráðskosningar eru haldnar með óbeinum hætti á fimm ára fresti.

Stjórnsýslueiningar

Einu formlegu stjórnsýslueiningar landsins eru sveitarfélögin (občine) sem eru 212 talsins. Fyrir hverju sveitarfélagi fer sveitarstjóri (župan) sem er kosinn til fjögurra ára í senn, og sveitarstjórnir (občinski svet). Í flestum sveitarfélögum er bæjarráðið kosið með hlutfallskosningu, en í nokkrum minni sveitarfélögum er notast við meirihlutakosningu. Sveitarstjórinn skipar formann bæjarráðs. Celje, Koper, Kranj, Ljubljana, Maribor, Murska Sobota, Nova Gorica, Novo Mesto, Ptuj, Slovenj Gradec og Velenje teljast til bæjarfélaga (þéttbýlis).

Söguleg skipting

 

Eins og gefið er upp í Enciklopedija Slovenije (Alfræðirit Slóveníu) eru hefðbundin landsvæði Slóveníu byggð á gamalli skiptingu Slóveníu í fjögur krúnulönd Habsborgara (Carniola, Carinthia, Styria og Littoral), og svæði þeirra eru:

• Efri-Carniola (Gorenjska) (Merkt á kortinu sem U.C.)
• Styria (Štajerska) (S)
• Transmuraland (Prekmurje) (T)
• Carinthia (Koroška) (C)
• Innri-Carniola (Notranjska) (I.C.)
• Neðri-Carniola (Dolenjska) (L.C.)
• Goriška (G)
• Slóvenska Istría (Slovenska Istra) (L)

Síðustu tvö svæðin eru yfirleitt talin saman sem strandsvæðið (Littoral eða Primorska). Hvíta-Carniola (Bela krajina), sem er hluti Neðri-Carniolu, er yfirleitt talið sem hluti sérstaks svæðis.

Tölfræðileg skipting

 

Slóveníu er, frá og með maí 2005 skipt í tólf svæði vegna lagalegra og tölfræðilegra álitaefna.

Verið er að undirbúa nýja skiptingu landsins í á bilinu 12-14 svæði. Þó getur hugsast að þessi tólf svæði haldi sér. Eftir á að opinbera tillögur þess efnis. Að því loknu verður málið rætt á þingi.

Slóvenía er hátekjuland ($23,250 árið 2006), með hæstu vergu landsframleiðslu af þem löndum sem nýlega gengu inn í ESB eða um 90% af meðaltali innan Evrópu. Verðbólga hefur minnkað mikið undanfarið og er nú um meðaltal innan Evrópu. Hagvöxtur hefur verið mikill síðustu ár (5.2% fyrstu 9 mánuði 2006, 4.0% árið 2005, 4.4% árið 2004, áætlaður 4.8% 2007), eftir að hafa verið aðeins 2.7% 2003 áður en landið gekk inn í ESB. Landið var það fyrsta af nýju Evrópusambandslöndunum til að taka upp evru árið 2007. Það hefur verið hluti af Efnahags- og framfarastofnuninni frá 2010.. Efnahagsþróun er mjög ólík milli héraða.

Frá síðustu aldamótum hafa bankar, símafyrirtæki og opinber þjónustufyrirtæki verið einkavædd. Höft á erlenda fjárfestingu hafa verið afnumin og gert er ráð fyrir að áhugi á erlendri fjárfestingu muni aukast næstu ár.

 

Íbúar Slóveníu eru um 2 milljónir talsins. Þéttleiki byggðar er 101 íbúar á ferkílómetra sem er með því minnsta sem gerist innan Evrópu (samanborið við til dæmis 402 í Hollandi og 195 á Ítalíu). Tölfræðihéraðið Karníóla-Karst er dreifbýlast en Mið-Slóvenía þéttbýlust.

Slóvenía er á meðal þeirra Evrópulanda þar sem þjóðin eldist hvað örast, sem stafar af lágri fæðingartíðni og auknum lífslíkum. Næstum allir íbúar Slóveníu yfir 64 ára aldri eru komnir á eftirlaun, bæði karlar og konur. Hópur vinnandi fólks fer því minnkandi þrátt fyrir aðflutning. Tillaga um að hækka eftirlaunaaldurinn úr því sem nú er (57 ár fyrir konur og 58 ár fyrir karla) var fellt í þjóðaratkvæðagreiðslu í júní 2011. Töluverður munur er á lífslíkum karla (78,2 ár) og kvenna (84 ár). Fæðingartíðni árið 2014 var metin á 1,33 börn á konu, sem er nokkuð undir jafnvægishlutfallinu 2,1. Meirihluti barna (58,6% árið 2016) fæðist utan hjónabands.

Árið 2009 var tíðni sjálfsmorða í Slóveníu 22 á 100.000 íbúa á ári, sem er með því mesta sem gerist í Evrópu. Frá 2000 til 2010 hafði þessi tíðni samt lækkað um 30%. Töluverður munur er á kynjum og landsvæðum.

 

Meðal þekktustu fulltrúa slóvenskrar menningar á heimsvísu eru hljómsveitin Laibach og heimspekingurinn Slavoj Žižek.

Varðveittar sögulegar byggingar í Slóveníu eru meðal annars 2.500 kirkjur, 1.000 kastalar, rústir og herragarðar, býli og sérstakar byggingar til heyþurrkunar sem nefnast kozolci.

Fjórir staðir í Slóveníu eru á heimsminjaskrá UNESCO. Škocjan-hellar og karstlandslagið þar í kring eru verndað svæði. Gömlu skógarnir í kringum Goteniški Snežnik og Kočevski Rog í suðausturhluta landsins eru líka friðaðir. Idrija-kvikasilfursnámurnar eru á listanum og líka forsögulegu stauraþorpin í Ljúbljanamerski.

Einn mest ljósmyndaði staður landsins eru byggingarnar á Bledeyju. Kastalinn er safn og veitingastaður. Í nágrenni Postonja er Predjamakastali hálffalinn í helli. Á söfnum í Ljúbljana og annars staðar má sjá einstakar minjar eins og Divje Babe-flautuna og hjólið frá Ljúbljanamerski sem er talið elsta varðveitta hjól heims. Í Ljúbljana er að finna arkitektúr frá tímum barokksins og Art Nouveau auk samtímabyggingarlistar. Nýstárlegar gönguleiðir og brýr í Ljúbljana eftir slóvenska arkitektinn Jože Plečnik eru eitt af því eftirtektarverðasta við borgina.