Słowenia: Państwo w Europie Środkowej

Stolicą i największym miastem kraju jest Lublana. Słowenia jest najzamożniejszym oraz najbardziej rozwiniętym, szczególnie pod względem gospodarczym, państwem byłej Jugosławii i jednocześnie jednym z najbardziej zamożnych i rozwiniętych krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Językiem urzędowym jest język słoweński.

Republika Słowenii

Republika Slovenija

Flaga Herb
Hymn: Zdravljica (Toast)
Konstytucja	Konstytucja Słowenii
Język urzędowy	słoweński
Stolica	Lublana
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent Nataša Pirc Musar
Szef rządu	premier Robert Golob
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	20 273 km² 0,6%
Liczba ludności (2021)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	2 107 126 104,0 osób/km²
PKB (2023)  • całkowite   • na osobę	68,11 mld USD 32 215 USD
PKB (PSN) (2023)  • całkowite   • na osobę	111,29 mld dolarów międzynar. 52 641 dolarów międzynar.
Waluta	1 euro = 100 centów (EUR, €) (EUR)
Niepodległość	od Jugosławii 25 czerwca 1991
Religia dominująca	rzymski katolicyzm
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Kod ISO 3166	SI
Domena internetowa	.si
Kod samochodowy	SLO
Kod samolotowy	S5
Kod telefoniczny	+386
Multimedia w Wiki Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku

Słowenia należy do ONZ od 1992 roku, NATO od 29 marca 2004, jest też członkiem UE od 1 maja 2004 roku, od 1 stycznia 2007 państwo jest również członkiem strefy euro.

 

 

 

Osobny artykuł: Geografia Słowenii.

Powierzchnia:

• ląd: 20 151 km²
• woda: 122 km²
• całkowita: 20 273 km²

Długość granic lądowych:

• Austria: 330 km
• Chorwacja: 670 km
• Węgry: 102 km
• Włochy: 232 km
• całkowita: 1334 km

Długość wybrzeża:

• całkowita: 46,6 km

Najludniejsze miasta:

• Lublana: 278 tys.
• Maribor: 147 tys.
• Novo mesto: 41 tys.
• Celje: 42 tys.
• Kranj: 37 tys.

Słowenia to w większości kraj wyżynny i górski: 90% jej powierzchni leży ponad 300 m n.p.m. Najwyższy szczyt to położony w Alpach Julijskich Triglav (2864 m); znajduje się on na terenie parku narodowego o tej samej nazwie. Prawie połowę kraju zajmują lasy, sprawiając, że Słowenia to jedno z najbardziej zalesionych państw na świecie. Ziemie uprawne stanowią 43% ogółu powierzchni.

Najdłuższe rzeki to Sawa i Drawa wpadające do Dunaju, Socza na zachodzie, Mura na północnym wschodzie, Krka na południowym wschodzie oraz Kupa, stanowiąca na pewnym odcinku granicę z Chorwacją. Największe jeziora to: okresowe jezioro Cerknica oraz górskie Bohinjsko i Bled.

Na terenie Słowenii, zwłaszcza w położonej w jej południowo-zachodniej części, Krasie, licznie występują zjawiska krasowe: podziemne rzeki, jaskinie (około 7000), z których najsłynniejsza jest znajdująca się w miejscowości Postojna Postojnska jama. Mniej znane są Jaskinie Szkocjańskie. Inna jaskinia, Vilenica, co roku gości uczestników środkowoeuropejskiego festiwalu literackiego.

Słowenia leży na pograniczu dwóch stref klimatycznych: strefy klimatów podzwrotnikowych i umiarkowanych, która obejmuje większą część kraju. Wybrzeże i duża część Przymorza, aż do doliny Soczy, posiada klimat śródziemnomorski pośredni między morskim a kontynentalnym, z ciepłą słoneczną pogodą przez większą część roku i z łagodnymi zimami. W klimacie umiarkowanym ciepłym występują cztery pory roku. Ukształtowanie terenu sprawia, że w Słowenii w jego obrębie można wyróżnić dwa odrębne obszary klimatyczne. Wschodnia część kraju ma typ klimatu kontynentalnego, z gorącymi latami i dość mroźnymi zimami, gdzie średnie temperatury stycznia wynoszą 0 °C, a czerwca 21 °C. Natomiast na północnym zachodzie dominuje klimat alpejski, z silnymi wpływami znad Atlantyku i obfitymi opadami.

Osobny artykuł: Podział administracyjny Słowenii.

Słowenię tradycyjnie dzieli się na następujące regiony:

• 1 – Przymorze (Primorska)
• 2 – Kraina (Kranjska), w tym:
  • 2a – Górna Kraina (Gorenjska)
  • 2b – Wewnętrzna Kraina (Notranjska)
  • 2c – Dolna Kraina (Dolenjska)
• 3 – Karyntia (Koroška)
• 4 – Styria (Štajerska)
• 5 – Prekmurje

Warto dodać, że:

• Większość Karyntii i Styrii znajduje się na terytorium Austrii
• Część Przymorza znajduje się na terytorium Włoch
• Do Przymorza zaliczana jest między innymi słoweńska Istria (slovenska Istra)
• Do Dolnej Krainy zaliczana jest między innymi Biała Kraina (Bela Krajina)

Osobny artykuł: Historia Słowenii.

Nazwa państwa oraz narodu pochodzi z okresu Republiki Weneckiej. Wywodzi się ona od etnonimu ludności słowiańskiej zamieszkującej obszar Dalmacji i Istrii oraz historycznej Slawonii, zaludniającej dorzecza między Dunajem, Drawą i Sawą i będące we władaniu weneckich dożów. Najstarsze zapisy, wymieniają również nazwę regionu jako in Sclavonis, Schiavonia, następnie Venezia Schiavonia, Schiavonia Veneta, Sclavonia, zob też Schiavoni.

 

Słowiańscy przodkowie dzisiejszych Słoweńców przybyli na ziemie obecnie należące do Słowenii w VI wieku naszej ery. W VII wieku na dzisiejszym terytorium Austrii uformowało się słowiańskie Księstwo Karantanii. W połowie VIII wieku Karantanie przyjęli chrześcijaństwo. W 822 roku Karantania utraciła niepodległość – została włączona do imperium Franków.

Zabytki z Fryzyngi, najstarsze słowiańskie manuskrypty zapisane alfabetem łacińskim, które dotrwały do dzisiejszych czasów, zostały napisane około roku 1000. W XIV wieku większość słoweńskich ziem została włączona do państw rządzonych przez Habsburgów – później przekształconych w Monarchię Austro-Węgierską, w której Słoweńcy stanowili większość w takich prowincjach jak Kraina, Gorycja i Gradiska, a także znaczny odsetek ludności w Styrii, Karyntii i Istrii. W 1848 podczas Wiosny Ludów powstał program „zjednoczonej Słowenii”.

Po upadku Austro-Węgier w 1918 Słoweńcy wraz z innymi narodami południowosłowiańskimi uformowali Królestwo SHS, przemianowane na Królestwo Jugosławii w 1929. Podczas II wojny światowej ziemie słoweńskie zostały podzielone między Niemcy, Włochy i Węgry. Po wojnie, gdy odtworzono Jugosławię, Słowenia ponownie stała się jej częścią. 25 czerwca 1991 wraz z Chorwacją odłączyła się od Jugosławii, co zapoczątkowało dwa dni później w Słowenii wojnę dziesięciodniową. Na podstawie Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 754 z 18 maja 1992 roku Słowenia została członkiem ONZ.

Słowenia dołączyła 29 marca 2004 do NATO, a 1 maja tego samego roku stała się częścią UE. 1 stycznia 2007 przyjęła walutę euro, stając się tym samym pierwszym państwem „nowej” Unii, które przyjęło wspólną europejską walutę.

Osobny artykuł: Ustrój polityczny Słowenii.

Konstytucja Słowenii z 1991 roku ustanowiła parlamentarny system rządów. W skład dwuizbowego parlamentu wchodzą: Zgromadzenie Państwowe – Državni Zbor, 90 deputowanych wybieranych na czteroletnią kadencję (88 w głosowaniu bezpośrednim, 2 delegowanych – jeden przez mniejszość węgierską, drugi przez włoską) oraz Rada Państwowa – Državni Svet (40 członków), która jest organem doradczym. Członkowie Rady wybierani są na pięć lat w wyborach pośrednich, reprezentują regiony oraz grupy interesów.

Prezydent, który jest jednocześnie naczelnym wodzem sił zbrojnych, wybierany jest na okres 5 lat w wyborach powszechnych. Władzę wykonawczą (oprócz prezydenta) sprawują premier i 19 ministrów. Natomiast władza sądownicza należy do dożywotnio mianowanych sędziów.

Czynne prawo wyborcze mają osoby, które ukończyły 18 lat.

Inicjatywę konstytucyjną mają: 20 posłów, rząd lub 30 tys. wyborców. Inicjatywę ustawodawczą zaś: rząd, każdy z deputowanych do izby niższej oraz 5 tys. obywateli.

Słowenia dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi i obroną przeciwlotniczą. Uzbrojenie sił lądowych Słowenii składało się w 2021 roku m.in. z: 44 czołgów, 305 opancerzonych pojazdów bojowych oraz 26 zestawów artylerii holowanej i samobieżnej. Marynarka wojenna Słowenii dysponowała w 2021 roku dwoma okrętami obrony przybrzeża. Słoweńskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2021 roku uzbrojenie w postaci m.in. 3 samolotów transportowych, 22 samolotów szkolno-bojowych oraz 12 śmigłowców.

Wojska słoweńskie w 2021 roku liczyły 7,5 tys. żołnierzy zawodowych, 1,5 tys. rezerwistów oraz 6 tys. personelu paramilitarnego. Według rankingu Global Firepower (2021) słoweńskie siły zbrojne stanowią 88. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 545 mln dolarów (USD).

Z tym tematem związana jest kategoria: Wojsko słoweńskie.

 

 

Krsko

 

Lublana

 

Maribor

 

Portorož

 

Porty lotnicze w Słowenii

Osobny artykuł: Gospodarka Słowenii.

Słowenia ma najwyższy wskaźnik PKB na osobę spośród dziesięciu państw, które wstąpiły do Unii Europejskiej w maju 2004 (18 400 $ w 2005 r.). Poziom inflacji (3,5%, 2004) zmalał do 2,5% w roku 2005 i jest zbliżony do średniego poziomu inflacji w państwach UE.

Od roku 2000 postępuje prywatyzacja w takich dziedzinach jak bankowość, telekomunikacja oraz sektor użyteczności publicznej. Stopniowo znoszone są ograniczenia dla inwestorów zagranicznych. Słowenia uznawana jest za najszybciej rozwijający się kraj spośród dziesiątki nowych państw UE i jeden z najszybciej rozwijających się w ramach całej organizacji.

Od 1 stycznia 2007 r. walutą krajową Słowenii jest euro, wprowadzone w miejsce obowiązującego w latach 1991–2006 tolara (kod SIT).

Osobny artykuł: Demografia Słowenii.

Na podstawie spisu ludności z 2002 roku.

Narodowość

1. Słoweńcy – 83,0%
2. Serbowie – 2,0%
3. Chorwaci – 1,8%
4. Bośniacy – 1,1%

inne odpowiedzi – 3,1%
odmowa odpowiedzi – 2,5%
nieznana – 6,4%

Język ojczysty

1. słoweński – 87,8%
2. serbsko-chorwacki – 7,8%
3. węgierski – 0,4%
4. albański – 0,4%

inny – 1,0%
nieznany – 2,7%

Język używany w domu (można było wskazać dwa)

1. słoweński – 95,6%
2. serbsko-chorwacki – 4,3%
3. węgierski – 0,4%
4. włoski – 0,3%

nieznany – 2,7%

Religie, na podstawie spisu ludności z 2002 roku.

Osobny artykuł: Religia w Słowenii.

1. rzymscy katolicy – 57,8% w 2002 i 71,6% w 1991
2. prawosławni – 2,2% w 2002 i 2,4% w 1991
3. protestanci – 0,8%
4. muzułmanie – 2,6% w 2002 i 1,5% w 1991
5. ateiści i bezwyznaniowcy – 10,1% w 2002 i 0,4% w 1991

Językiem urzędowym na obszarze całego kraju jest język słoweński. W położonych na Istrii gminach Koper (wł. Capodistria), Izola (wł. Isola d’Istria), Piran (wł. Pirano) i Ankaran (wł. Ancarano) dodatkowo język włoski; a w prekmurskich gminach Hodoš (węg. Hodos) Lendava (węg. Lendva) i Dobrovnik (węg. Dobrónak) dodatkowo język węgierski.

Słowenia pod względem kulturowym związana była z państwami Europy Środkowej, głównie Austrią i północnymi Włochami, częściowo również z Węgrami. Wpływ południowosłowiańskich krajów bałkańskich, z którymi Słowenia połączona była wspólnym państwem przez siedemdziesiąt lat XX wieku, zaznaczył się w mniejszym stopniu.

Mimo braku samodzielnej państwowości, w Słowenii od XVI w. rozwijała się literatura w języku słoweńskim. Intensywniejszy rozwój kultury słoweńskiej datuje się od pierwszej połowy XIX w., kiedy to, podobnie jak w przypadku niektórych innych narodów europejskich, nastąpiło przebudzenie narodowe i kulturalne. Narodowym poetą stał się romantyk France Prešeren.

W XX w. udziałem kultury słoweńskiej były korzystne warunki rozwoju, z przerwą w latach II wojny światowej. W przedwojennym Królestwie Jugosławii rozwój kultury słoweńskiej był częściowo ograniczany przez tendencje unitarystyczne, natomiast w skład powojennej socjalistycznej Jugosławii Słowenia wstąpiła jako organizm wprawdzie zależny politycznie, ale całkowicie samodzielny pod względem kulturalnym.

Od uzyskania niepodległości w 1991 r. władze Republiki Słowenii aktywnie wspierają rozwój kultury, wychodząc z założenia, że dokonania kulturalne mogą być istotnym atutem niewielkiego państwa i narodu.

Tematykę rozwoju i funkcjonowania słoweńskiej kultury w kontekście społecznym i politycznym, szczególnie od lat 80. XX wieku, podejmuje publikacja poświęcona jednemu z ważniejszych słoweńskich fenomenów kulturowych, Neue Slowenische Kunst.

Uniwersytety

Lista słoweńskich uniwersytetów wraz z datami ich powstania:

• Uniwersytet Lublański (Univerza v Ljubljani) 1919
• Uniwersytet Mariborski (Univerza v Mariboru) 1975
• Uniwersytet Przymorski (Univerza na Primorskem) 2003
• Uniwersytet Nowogorycki (Univerza v Novi Gorici) 2006

Na terenie Słowenii, w Portorožu, znajduje się również siedziba założonego w 2008 roku międzynarodowego Uniwersytetu Euro-Śródziemnomorskiego (EMUNI).

 

W Słowenii znajduje się jedna z największych na świecie skoczni narciarskich – Letalnica, która leży w dolinie Planica. Skocznia ta od 1979 roku regularnie gości zawody Pucharu Świata w skokach narciarskich i tutaj tradycyjnie kończy się sezon PŚ w skokach.

W 2016 roku kraj ten odwiedziło 3,032 mln turystów (12% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 2,424 mld dolarów. Najwięcej turystów przyjechało do Słowenii z Włoch, Austrii, Niemiec, Chorwacji, Korei Południowej, Wielkiej Brytanii, Serbii, Węgier, Holandii i Czech.

• rozpad Jugosławii

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Słowenia

• Slovenia.si Informator o Słowenii (ang.).
• Strona rządu Słowenii (ang.)
• Informacje turystyczne o Słowenii (ang.)
• Ambasada RP w Słowenii (pol.)
• System polityczny Słowenii