Lingua Persa: Lingua indoeuropea falada en Irán

O persa é unha lingua pluricéntrica falada e usada oficialmente en Irán, Afganistán e Taxiquistán en tres variedades estandarizadas mutuamente intelixibles, chamadas persa iraniano (coñecida oficialmente como persa), persa dari (coñecida oficialmente como dari dende 1964) e persa taxico (coñecida oficialmente como taxico dende 1999). Tamén é falada nativamente na variedade taxica por unha poboación significativa dentro de Uzbekistán, así como noutras rexións cunha historia dentro da esfera cultural do Grande Irán. Escríbese oficialmente dentro de Irán e Afganistán co alfabeto persa, unha derivación da escritura árabe, e dentro de Taxiquistán co alfabeto taxico, unha derivación do alfabeto cirílico.

Persa فارسی / Fārsī
Pronuncia:	/fɒrˈsi/
Falado en:	Irán Afganistán (como dari) Taxiquistán (como taxico) Uzbekistán (como taxico) Iraq Turkmenistán Rusia Acerbaixán
Rexións:	Asia occidental meridional
Total de falantes:	81 000 000 (2022) Xunto cos falantes como segunda lingua: 130 millóns
Familia:	Indoeuropea  Indoiranias   Iranias    Iranias occidentais     Iranias occidentais setentrionais      Persa
Escrita:	Escrita perso-arábiga. O taxico utiliza o alfabeto cirílico
Estatuto oficial
Lingua oficial de:	Irán (como persa) Afganistán (como dari) Taxiquistán (como taxico) Rusia (en Daguestán como tati)
Regulado por:	Academia da Lingua e Literatura Persa (Irán) Academia de Ciencias de Afganistán (Afganistán) Instituto Rudaki de Lingua e Literatura (Taxiquistán)
Códigos de lingua
ISO 639-1:	fa
ISO 639-2:	per (B), fas (T)
ISO 639-3:	fas
SIL:	prs
Mapa
Status
O persa está clasificado como "en estado seguro" polo Libro Vermello das Linguas Ameazadas da UNESCO

O persa moderno é unha continuación do persa medio, unha lingua oficial durante o Imperio Sasánida (224–651), que á súa vez é unha continuación do persa antigo, que foi usado durante o Imperio Aqueménida (550–330 BCE). Orixinouse na provincia da Fars (rexión de Persia) no suroeste de Irán. A súa gramática é semellante á de moitas linguas europeas.

Ao longo da historia, o persa foi considerado prestixioso por varios imperios centrados en Asia Occidental, Asia Central e Asia Meridional. O persa antigo está testemuñado no antigo cuneiforme persa en inscricións de entre os séculos VI e IV a.C. O persa medio está testemuñado en alfabeto arameo (pahlavi e maniqueo) nas inscricións do zoroastrismo e do maniqueísmo entre os séculos III e X. A nova literatura persa rexistrouse por primeira vez no século IX, despois da conquista musulmá de Persia, adoptando dende entón a escritura persoárabe.

O persa foi a primeira lingua en romper o monopolio do árabe na escritura do mundo musulmán, sendo a poesía persa unha tradición en moitas cortes orientais. Como afirmou o erudito británico David G. Hogarth, "Nunca un cativo capturou ao seu captor dunha maneira máis rápida e sutil que o árabe por Persia". Foi usado oficialmente como lingua da burocracia incluso por falantes non nativos, como os otománs en Anatolia, os mogois no sur de Asia e os paxtos en Afganistán. Influíu nas linguas faladas nas rexións veciñas e mesmo máis aló, incluíndo outras linguas iranias, as linguas turcas, o armenio, o xeorxiano e as linguas indoarias. Tamén exerceu certa influencia no árabe, ao tempo que tomou prestado moito vocabulario durante a Idade Media.

Hai aproximadamente 110 millóns de falantes de persa en todo o mundo, incluíndo persas, luris, taxicos, hazaras, azarís iranianos, kurdos de Irán, baluchis, tats e aimaqs. O termo persófono tamén se pode usar para referirse a un falante de persa.

O persa é membro do grupo iranio occidental das linguas iranias, que constitúen unha rama das linguas indoeuropeas na súa subdivisión indoirania. As propias linguas iranias occidentais divídense en dous subgrupos: as linguas iranias do suroeste, das que o persa é a máis falada, e as linguas iranias do noroeste, das que o kurdo e o baluchi son ​​as máis faladas.

Aínda que utiliza o mesmo alfabeto árabe que a lingua árabe, o persa engade 4 letras, e cambia a forma doutras 2. As 4 letras adicionais no persa son:

As letras con forma diferente son:

As marcas diacríticas que se utilizan no alfabeto árabe ou harakat, úsanse tamén para o persa, aínda que algunhas delas teñen distinta pronunciación. Por exemplo, en árabe Damma pronúnciase como /u/, mentres que en persa se pronuncia coma /o/.

O alfabeto persa tamén engade a noción de pseudo-espazo ao alfabeto árabe, chamado Zero Width Non-Joiner (ZWNJ) co estándar Unicode. Actúa coma un espazo que desconecta dúas letras adxacentes que, doutra banda, estarían xuntas, pero non ten unha extensión visual.

Outra característica remarcable é que moitas palabras persas con raíz de procedencia árabe se escriben de distinta forma que a palabra árabe da que proceden. Alef con Hamza debaixo (إ) sempre cambia a Alef (ا), Te Marbuta (ة) normalmente, pero non sempre, cambia a Te (ت) ou He (ه), e as palabras que utilizan varias hamzas escríbense con outro tipo de hamza (coma مسؤول que se converte en مسئول).

Outras linguas coma o paxtó ou o urdú asimilaron esas nocións e, en ocasións, estendéronas con novas letras ou signos de puntuación.

O contraste funcional entre vogais parece radicar entre as longas {/i:/, /u:/, /ɑ:/} e as curtas {/e/, /o/, /æ/}. Polo tanto, parece posible representar as vogais coma segue {/i:/, /u:/, /a:/} y {/i/, /u/, /a/}. Tamén nótese que /tʃ/ e /dʒ/ son africadas, non oclusivas. O siguinte cadro é unha adaptación de Structural Sketch of Persian. Pode que el lector necesite caracteres do A.F.I. para ver caracteres fonéticos.

Consoantes

Wiki Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Lingua persa

Outros artigos

• Wiki en persa
• Linguas indoiranias
• Linguas iranias

Bibliografía

Obras citadas

• Frye, Richard Nelson (1984). Handbuch der Altertumswissenschaft: Alter Orient-Griechische Geschichte-Römische Geschichte. Band III,7: The History of Ancient Iran. C.H. Beck. ISBN 978-3-406-09397-5. 
• Kuhrt, A. (2013). The Persian Empire: A Corpus of Sources from the Achaemenid Period. Routledge. ISBN 978-1-136-01694-3. 
• Modelo:The Cambridge History of Iran
• Paul, Ludwig (2000). "Persian Language i. Early New Persian". Encyclopædia Iranica, online edition. New York. 
• Perry, John R. (2005). A Tajik Persian Reference Grammar: Handbook of Oriental Studies 2. Boston: Brill. ISBN 90-04-14323-8. 
• Perry, John R. (2011). "Persian". En Edzard, Lutz; de Jong, Rudolf. Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. Brill Online. 
• Schmitt, Rüdiger (2000). The Old Persian Inscriptions of Naqsh-i Rustam and Persepolis. Corpus Inscriptionum Iranicarum by School of Oriental and African Studies. ISBN 978-0-7286-0314-1. 
• Spuler, Bertold (2003). Persian Historiography and Geography: Bertold Spuler on Major Works Produced in Iran, the Caucasus, Central Asia, India, and Early Ottoman Turkey. Pustaka Nasional Pte Ltd. ISBN 978-9971774882. 

Bibliografía adicional