ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ

ଭାରତରେ ଉପନିବେଶ

ଭାରତର ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ସଂସ୍ଥା
ଡଚ୍ ଭାରତ	୧୬୦୫–୧୮୨୫
ଡ୍ୟାନିଶ ଭାରତ	୧୬୨୦-୧୮୬୯
ଫ୍ରେଞ୍ଚ ଭାରତ	୧୬୬୮-୧୯୫୪
ପର୍ତ୍ତୁଗୀଜ ଭାରତ (୧୫୦୫-୧୯୬୧)
କାସା ଡା ଇଣ୍ଡିଆ	୧୪୩୪-୧୮୩୩
ପର୍ତ୍ତୁଗୀଜ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ	୧୬୨୮-୧୬୩୩
ବ୍ରିଟିଶ ଇଣ୍ଡିଆ (୧୬୧୨-୧୯୪୭)
ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ	୧୬୧୨-୧୭୫୭
ଭାରତରେ କମ୍ପାନୀ ଶାସନ	୧୭୫୭-୧୮୫୮
ବ୍ରିଟିଶ ରାଜ	୧୮୫୮-୧୯୪୭
ବର୍ମାରେ ବ୍ରିଟିଶ ରାଜ	୧୮୨୪-୧୯୪୮
ଗଡ଼ଜାତ ରାଜ୍ୟ	୧୭୨୧-୧୯୪୯
ଭାରତ ବିଭାଜନ	୧୯୪୭
v t e

ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ, ହେଉଛି ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନର ଅନ୍ତ କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଘଟିଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଘଟଣାବଳୀଗୁଡ଼ିକର ଶୃଙ୍ଖଳା । ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ସମୁଦାୟ ୯୦ ବର୍ଷ (୧୮୫୭-୧୯୪୭) ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିସ୍ତାର କରିଥିଲା ​​।

ପ୍ରଥମ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ବିପ୍ଳବୀଙ୍କ ସାଧାରଣ ଆନ୍ଦୋଳନ ବଙ୍ଗଳାରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଲା ବୋଲି ମାନାଯାଏ । ପରେ ଏହା ନୂତନ ଭାବରେ ଗଠିତ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ପ୍ରମୁଖ ଉଦାରବାଦୀ ନେତାମାନେ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତରେ ଭାରତୀୟ ସିଭିଲ ସର୍ଭିସ ପରୀକ୍ଷାରେ ହାଜର ହେବା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କର ମୌଳିକ ଅଧିକାର ସହିତ ଅଧିକ ଅଧିକାର, ସାଧାରଣ ଅର୍ଥନୀତି, ନିଜ ମାଟିର ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ଅଧିକାର ଚାହୁଁଥିଲେ । ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ରାଜନୈତିକ ସ୍ୱ-ଶାସନ ପ୍ରତି ଏକ ଅଧିକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଦେଖାଗଲା ଯେପରିକି ଲାଲ-ବାଲ-ପାଲ ତ୍ରିମୁଖୀ ଆନ୍ଦୋଳନ, ଏବଂ ଅରୋବିନ୍ଦ ଘୋଷ, ଚିଦାମ୍ବରମ ପିଲାଈଙ୍କ ଆନ୍ଦୋଳନ । ୧୯୨୦ ଦଶକରୁ ସ୍ୱୟଂ ଶାସନ ସଂଗ୍ରାମର ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ କଂଗ୍ରେସ ମୋହନଦାସ କରମଚାନ୍ଦ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ଅହିଂସା ଏବଂ ନାଗରିକ ଅମାନ୍ୟ ନୀତି ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଭିଯାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା । ସୁଭାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷ, ଭଗତ ସିଂ, ବାଘା ଯତୀନ, ସୂର୍ଯ୍ୟ ସେନ୍ ଭଳି ଜାତୀୟତାବାଦୀମାନେ ଆତ୍ମ-ଶାସନ ହାସଲ କରିବା ପାଇଁ ସଶସ୍ତ୍ର ବିପ୍ଳବ ପ୍ରଚାର କରିଥିଲେ। ବିନାୟକ ଦାମୋଦର ସାବରକର, ସୁବ୍ରମଣ୍ୟ ଭାରତୀ, ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ଟାଗୋର, ବଙ୍କିମ ଚନ୍ଦ୍ର ଚଟ୍ଟୋପାଧ୍ୟାୟ ଏବଂ କାଜୀ ନଜରୁଲ ଇସଲାମ ଭଳି କବି ଏବଂ ଲେଖକ ସାହିତ୍ୟ, କବିତା ଏବଂ ଭାଷଣକୁ ରାଜନୈତିକ ସଚେତନତା ପାଇଁ ଏକ ଉପକରଣ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ। । ନାରୀବାଦୀମାନେ ଯେପରିକି ସରୋଜିନୀ ନାଇଡୁ ଭାରତୀୟ ମହିଳାଙ୍କ ମୁକ୍ତି ଏବଂ ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ସେମାନଙ୍କର ଅଂଶଗ୍ରହଣକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥିଲେ। ବି ଆର ଆମ୍ବେଦକର ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ୱ-ଶାସନ ଆନ୍ଦୋଳନ ମଧ୍ୟରେ ଭାରତୀୟ ସମାଜର ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ ବିଭାଗର କାରଣକୁ ଆଲୋକପାତ କରିଥିଲେ। ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ଅବଧିରେ କଂଗ୍ରେସ ନେତୃତ୍ୱାଧୀନ ଭାରତ ଛାଡ଼଼ ଆନ୍ଦୋଳନ ଏବଂ ଜାପାନ ସହାୟତାରେ ସୁଭାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ସେନା ଆନ୍ଦୋଳନର ଶୀର୍ଷରେ ଦେଖାଯାଇଥିଲା ।

ଭାରତୀୟ ସ୍ୱୟଂ ଶାସନ ଆନ୍ଦୋଳନ, ଏକ ଜନ-ଆଧାରିତ ଆନ୍ଦୋଳନ ଥିଲା ଯାହା ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥିଲା ​​। ଏହା ମଧ୍ୟ ନିରନ୍ତର ଆଦର୍ଶଗତ ବିବର୍ତ୍ତନର ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅତିକ୍ରମ କଲା । ଯଦିଓ ଏହି ଅଭିଯାନର ମୂଳ ଧାରଣା ଉପନିବେଶ ବିରୋଧୀ ଥିଲା, ଏହା ଏକ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ, ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ, ରିପବ୍ଲିକାନ୍ ଏବଂ ନାଗରିକ-ଉଦାରବାଦୀ ରାଜନୈତିକ ଗଠନ ସହିତ ସ୍ୱାଧୀନ ପୁଞ୍ଜିପତି ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶର ଏକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣଦ୍ୱାରା ସମର୍ଥିତ ଥିଲା। ୧୯୩୦ ଦଶକ ପରେ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ଏକ ଦୃଢ଼ ସମାଜବାଦୀ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା । ଏହି ବିଭିନ୍ନ ଗତିବିଧିର କାର୍ଯ୍ୟ ଶେଷରେ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ଅଧିନିୟମ ୧୯୪୭କୁ ଆଗେଇ ନେଇଥିଲା, ଯାହା ଭାରତରେ ସ୍ୱ-ଶାସନ ଏବଂ ପାକିସ୍ତାନର ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ୨୬ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୫୦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାରତ ଏକ ଡୋମିନିଅନ୍ ଅଫ୍ କ୍ରାଉନ୍ ରହିଲା, ଯେତେବେଳେ ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲା, ଭାରତ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କଲା; ୧୯୫୬ ପରେ ପାକିସ୍ତାନ ଏହାର ପ୍ରଥମ ଗଣତନ୍ତ୍ର ସମ୍ବିଧାନ ଗ୍ରହଣ କଲା । ୧୯୭୧ରେ, ପୂର୍ବ ପାକିସ୍ତାନ, ବାଂଲାଦେଶର ପିପୁଲ୍ସ ରିପବ୍ଲିକ୍ ଭାବରେ ସ୍ୱାଧୀନତା ଘୋଷଣା କରିଥିଲା ।

ଭାରତରେ ପ୍ରାଥମିକ ବ୍ରିଟିଶ ଉପନିବେଶବାଦ

ୟୁରୋପୀୟ ବ୍ୟବସାୟୀମାନେ ପ୍ରଥମେ ପର୍ତ୍ତୁଗୀଜ୍ ଭ୍ରମଣକାରୀ ଭାସ୍କୋ ଡା ଗାମାଙ୍କଦ୍ୱାରା ୧୪୯୮ ମସିହାରେ କାଲିକଟ୍ ବନ୍ଦରରେ ଲାଭଜନକ ମସଲା ବାଣିଜ୍ୟ ସନ୍ଧାନରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ । ଏକ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ଅଧିକ ସମୟ ପରେ, ଡଚ୍ ଏବଂ ଇଂରେଜମାନେ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶରେ ବାଣିଜ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ, ଯେଉଁଥିରେ ପ୍ରଥମ ଇଂରାଜୀ ବାଣିଜ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ୧୬୧୩ ମସିହାରେ ସୁରଟରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା। ସପ୍ତଦଶ ଏବଂ ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ, ବ୍ରିଟିଶ ଏସିଆର ଅଞ୍ଚଳ ତଥା ବାଣିଜ୍ୟିକ କେନ୍ଦ୍ର ସମେତ ଇଂରାଜୀ ଉପନିବେଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ଅଧୀନରେ ଆସିଲା । ବ୍ରିଟିଶ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ୟୁନିଅନ୍ ଅଫ୍ ଇଂଲଣ୍ଡ ଏବଂ ସ୍କଟଲାଣ୍ଡ୍ ୧୭୦୭ରେ ଉପମହାଦେଶରେ ନିଜକୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ । ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ପ୍ରଥମାର୍ଦ୍ଧରେ ମୋଗଲ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ଅବନତି ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କୁ ଭାରତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ଏକ ଦୃଢ଼ ସ୍ଥାନ ସ୍ଥାପନ କରିବାର ସୁଯୋଗ ଦେଇଥିଲା। ୧୭୫୭ ମସିହାରେ ପଲାସି ଯୁଦ୍ଧ ପରେ, ଯେଉଁଥିରେ ରବର୍ଟ କ୍ଲାଇଭଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଥିବା ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀର ଭାରତୀୟ ସେନା, ସିରାଜ ଉଦ-ଡୌଲା ନବାବଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରିଥିଲା ​​। ବଙ୍ଗଳା କମ୍ପାନୀ ନିଜକୁ ଭାରତୀୟ ବ୍ୟାପାରରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ଭାବରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କଲା ଏବଂ କିଛି ବର୍ଷ ପରେ ୧୭୬୪ ମସିହାରେ ବକ୍ସର ଯୁଦ୍ଧ ଯୋଗୁଁ ବଙ୍ଗ, ବିହାର ଏବଂ ମେଦିନାପୁର ଅଂଶ ସମେତ ଓଡ଼ିଶାର କିଛି ଅଞ୍ଚଳ ଉପରେ ପ୍ରଶାସନିକ ଅଧିକାର ହାସଲ କଲା। ଟିପୁ ସୁଲତାନଙ୍କ ପରାଜୟ ପରେ ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତର ଅଧିକାଂଶ ଅଂଶ ବ୍ରିଟିଶ ଅଧୀନରେ ଆସିଥିଲା ​​। କମ୍ପାନୀର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ନିୟମ, କିମ୍ବା ଏହାର ପରୋକ୍ଷ ରାଜନୈତିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଅଧୀନରେ ଏକ ସହାୟକ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଏକ ଅଂଶ ଗଡ଼ଜାତ ରାଜ୍ୟ ରହିଥିଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ କମ୍ପାନୀ ମରାଠା ସାମ୍ରାଜ୍ୟଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ଅଞ୍ଚଳଗୁଡିକର ନିୟନ୍ତ୍ରଣକୁ କାବୁ କରି, ସେମାନଙ୍କୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ପରାସ୍ତ କଲା । ପଞ୍ଜାବରେ ୧୮୪୯ରେ ଆନ୍ଦୋଳନ ହୋଇଥିଲା, ପ୍ରଥମ (୧୮୪୫-୧୮୪୬) ଏବଂ ଦ୍ୱିତୀୟ ଆଙ୍ଗ୍ଲୋ-ଶିଖ (୧୮୪୮-୧୮୪୯)ରେ ଶିଖ ସୈନ୍ୟବାହିନୀର ପରାଜୟ ପରେ ପଞ୍ଜାବ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନାଧୀନ ଆସିଥିଲା ।

୧୮୩୫ ମସିହାରେ ଭାରତର ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଇଂରାଜୀ ଶିକ୍ଷାର ମାଧ୍ୟମ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଅନେକ ଭାରତୀୟ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନକୁ ନାପସନ୍ଦ କରିଥିଲେ। ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ଜ୍ଞାନର ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶ୍ରେଷ୍ଠତାକୁ ବିଶ୍ୱାସ କରି ଇଂରେଜ ଭାରତୀୟ ଜନତାଙ୍କ ଉପରେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଏବଂ ସଂସ୍କୃତିର ମାନଦଣ୍ଡ ଲଗାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲେ। ଏହାଦ୍ୱାରା ଭାରତରେ ପ୍ରତିବାଦ (ମାକାଉଲାଇଜିମ୍) ହୋଇଥିଲା ।

•  
  ପଲାସୀ ଯୁଦ୍ଧ ପରେ ମିର ଜାଫରଙ୍କ ସହ ରବର୍ଟ କ୍ଲାଇଭ
•  
  ଟିପୁ ସୁଲତାନଙ୍କ ପରାଜୟ ପରେ ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତର ଅଧିକାଂଶ ବ୍ରିଟିଶ କମ୍ପାନୀର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ନିୟମ କିମ୍ବା ପରୋକ୍ଷ ରାଜନୈତିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ଥିଲେ।

ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ବିଦ୍ରୋହ

ପୁଲି ଥିଭର୍ ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନର ଅନ୍ୟତମ ବିରୋଧୀ ଥିଲେ। ବ୍ରିଟିଶମାନେ ସମର୍ଥନ କରୁଥିବା ଆର୍କୋଟର ନବାବଙ୍କ ସହିତ ସେ ବିବାଦ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କର ପ୍ରମୁଖ ଶୋଷଣ ହେଲା ମାରୁଦନାୟାଗାମଙ୍କ ସହିତ ତାଙ୍କର ମୁହାଁମୁହିଁ, ଯିଏକି ପରେ ୧୭୫୦ ଦଶକ ତଥା ୧୭୬୦ ଦଶକ ପୂର୍ବରୁ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଦ୍ରୋହ କରିଥିଲେ। ଭାରତର ତାମିଲନାଡୁ ରାଜ୍ୟର ବର୍ତ୍ତମାନର ତିରୁନେଲଭେଲି ଜିଲ୍ଲା ନେଲକାଟୁମସେଭାଲ ପୁଲି ଥିଭାନଙ୍କର ମୁଖ୍ୟାଳୟ ଥିଲା।

ସୟଦ ମୀର ନିସାର ଅଲି ଟିଟୁମିର, ଜଣେ ଇସଲାମ ପ୍ରଚାରକ ଯିଏ ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତର ହିନ୍ଦୁ ଜମିଦାରଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ କୃଷକ ବିଦ୍ରୋହର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ। ତାଙ୍କ ଅନୁଗାମୀମାନଙ୍କ ସହିତ ସେ ନାର୍କେଲବେରିଆ ଗ୍ରାମରେ ଏକ ବାଉଁଶ ଦୁର୍ଗ ('ବାନସର କେଲା') ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ, ଯାହା ବଙ୍ଗୀୟ ଜନସମାଜ କିମ୍ବଦନ୍ତୀକୁ ଯାଇଥିଲା। ବ୍ରିଟିଶ ସୈନିକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଦୁର୍ଗର ଧ୍ୱଂସାବଳୀ ପରେ, ଟିଟୁମିର ୧୯ ନଭେମ୍ବର ୧୮୩୧ରେ ତାଙ୍କର କ୍ଷତରେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ।

ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ଅନୁଭବ କରିଥିବା ଏକ କଠୋର ପ୍ରତିରୋଧ ମହିଶୁରଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା । ଆଙ୍ଗ୍ଲୋ-ମହିଶୁର ଯୁଦ୍ଧ ଏକାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ତିନି ଦଶନ୍ଧି ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ପଟେ ମହିଶୁର ରାଜ୍ୟ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ବ୍ରିଟିଶ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ (ମୁଖ୍ୟତଃ ମାଡ୍ରାସ ପ୍ରେସିଡେନ୍ସିଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିନିଧିତ୍ବ), ମରାଠା କନଫିଡେରେସି ଏବଂ ହାଇଦ୍ରାବାଦର ନିଜାମଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହୋଇଥିଲା । ହାଇଦର ଅଲି ଏବଂ ତାଙ୍କ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ଟିପୁ ସୁଲତାନ ପଶ୍ଚିମ, ଦକ୍ଷିଣ ଏବଂ ପୂର୍ବ ଦିଗରୁ ବ୍ରିଟିଶ ଆକ୍ରମଣ ସହିତ, ଯେତେବେଳେ ମରାଠା ଏବଂ ନିଜାମଙ୍କ ସୈନ୍ୟମାନେ ଉତ୍ତରରୁ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ ଚାରି ଦିଗରେ ଯୁଦ୍ଧ କରିଥିଲେ । ଚତୁର୍ଥ ଯୁଦ୍ଧରେ ହାଇଦର ଅଲି ଏବଂ ଟିପୁଙ୍କ ଘର (୧୭୯୯ ମସିହାରେ ଅନ୍ତିମ ଯୁଦ୍ଧରେ ନିହତ ହୋଇଥିଲା) ମହିଶୁର ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ହୋଇଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ଜିତି ଭାରତର ଅଧିକ ଭାଗକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥିଲା ।

୧୭୬୬ ମସିହାରେ ହାଇଦ୍ରାବାଦର ନିଜାମ ଉତ୍ତର ସିର୍କାରକୁ ବ୍ରିଟିଶ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କଲେ। ଆଜିର ଓଡ଼ିଶାରେ ଅବସ୍ଥିତ ତଥା ତତ୍କାଳୀନ ରାଜନୈତିକ ବିଭାଜନର ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶରେ ଥିବା ସ୍ୱାଧୀନ ରାଜା ଜଗନ୍ନାଥ ଗଜପତି ନାରାୟଣ ସିଂହ ଦେଓ ଦ୍ୱିତୀୟ ଫରାସୀ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ, ଫରାସୀମାନଙ୍କ ସହିତ ୧୭୫୩ ମସିହାରୁ ନିଜାମଙ୍କ ପୂର୍ବ ସମ୍ପତ୍ତି ସମାନ କାରଣରୁ ସେମାନଙ୍କ ସମ୍ପତ୍ତି ହସ୍ତାନ୍ତର ଅନୁଯାୟୀ ବିଦ୍ରୋହ କରୁଥିଲେ । ନାରାୟଣ ଦେଓ ଦ୍ୱିତୀୟ ଅପ୍ରେଲ ୧୭୬୮ ମସିହାରେ ଜେଲମୁର ଦୁର୍ଗରେ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ସହିତ ଲଢ଼ିଥିଲେ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ଉନ୍ନତ ଗୋଳାବାରୁଦ ଶକ୍ତି କାରଣରୁ ପରାସ୍ତ ହୋଇଥିଲେ। ସେ ତାଙ୍କ ସମ୍ପତ୍ତିର ଆଦିବାସୀ ବସତିସ୍ଥିତ ଉପକଣ୍ଠକୁ ପଳାଇଥିଲେ ଏବଂ ଡିସେମ୍ବର ୧୭୭୧ ମସିହାରେ ପଞ୍ଚମ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତାଙ୍କର ସ୍ୱାଭାବିକ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ରିଟିଶ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଉଦ୍ୟମ ଜାରି ରଖିଥିଲେ ।

କେରଳ ଭର୍ମା ପାଜାସୀ ରାଜା ଭାରତର ସର୍ବପ୍ରଥମ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ । ସେ ୧୭୭୪ରୁ ୧୮୦୫ ମଧ୍ୟରେ ଭାରତର କନ୍ନୁର ନିକଟ ଉତ୍ତର ମାଲାବାରର କୋଟିୟୁର କିମ୍ବା କୋଟିଓଟ୍ ରାଜକୁମାର ଥିଲେ। ସେ ୱିନାଡର ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କ ସହ ଏକ ଗରିଲା ଯୁଦ୍ଧ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କୁ ବ୍ରିଟିଶମାନେ ଧରିଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଦୁର୍ଗକୁ ଭାଙ୍ଗି ମାଟିରେ ମିଶାଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା।

ରାଣୀ ଭେଲୁ ନାଚିଆର୍ (୧୭୩୦ – ୧୭୯୬ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ) ଭାରତୀୟ ସିଭାଗାନାର ରାଣୀ ଥିଲେ । ସେ ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଲଢ଼ିଥିବା ପ୍ରଥମ ରାଣୀ ଥିଲେ । ରାଣୀ ନାଚିଆରଙ୍କୁ ଯୁଦ୍ଧ ମ୍ୟାଚ୍ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର, ଭାଲାରି, ସିଲାମ୍ବମ୍ (ବାଡ଼ି ବ୍ୟବହାର କରି ଯୁଦ୍ଧ), ଘୋଡ଼ା ଚଢ଼ିବା ଏବଂ ତୀରନ୍ଦାଜ ଭଳି ତାଲିମ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ସେ ଅନେକ ଭାଷାରେ ପଣ୍ଡିତ ଥିଲେ ଏବଂ ଫ୍ରେଞ୍ଚ, ଇଂରାଜୀ ଏବଂ ଉର୍ଦ୍ଦୁ ଭଳି ଭାଷା ସହିତ ତାଙ୍କର ଦକ୍ଷତା ଥିଲା । ଯେତେବେଳେ ତାଙ୍କ ସ୍ୱାମୀ ମୁଥୁଭାଡୁଗାନାଥାପେରିଆ ଉଦୟାତେଭାରଙ୍କୁ ବ୍ରିଟିଶ ସୈନିକମାନେ ଏବଂ ଆରକୋଟର ନବାବଙ୍କ ପୁଅ ହତ୍ୟା କରିଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ସେ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ। ସେ ଏକ ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ଗଠନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କୁ ଆକ୍ରମଣ କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଗୋପାଳ ନାଏକର ଏବଂ ହାଇଦର ଅଲିଙ୍କ ସହ ଏକ ମିଳିତ ମଞ୍ଚ ଖୋଜିଥିଲେ, ଯାହାଙ୍କୁ ସେ ୧୭୮୦ ମସିହାରେ ସଫଳତାର ସହ ଲଢ଼ିଥିଲେ। ଯେତେବେଳେ ରାଣୀ ବ୍ରିଟିଶ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କର ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରର ଗୋଦାମଘର ଜାଣିପାରିଥିଲେ, ତାଙ୍କର ଜଣେ ବିଶ୍ୱସ୍ତ ଅନୁଗାମୀ, କୁଇଲି, ନିଜକୁ ତେଲରେ ବୁଡ଼ାଇ ବ୍ରିଟିଶ ସୈନ୍ୟର ଭଣ୍ଡାର ଘର ଭିତରକୁ ଯାଇ ନିଜକୁ ଜାଳିଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ଗୋଳାବାରୁଦ ନଷ୍ଟ କରିଦେଇଥିଲେ । ବ୍ରିଟିଶ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ବିସ୍ଫୋରଣରେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିବା ରାନୀ ଭେଲୁ ନାଚିଆର ତାଙ୍କ ପୋଷ୍ୟ କନ୍ୟା ଉଦୟୟାଲଙ୍କ ସମ୍ମାନାର୍ଥେ "ଉଦୟୟାଲ" ନାମକ ଏକ ମହିଳା ସୈନ୍ୟ ଦଳ ଗଠନ କରିଥିଲେ । ରାଣୀ ନାଚିଆର୍ ତାଙ୍କ ରାଜ୍ୟକୁ ପୁନଃ ପ୍ରାପ୍ତ କରି ଆଉ ଦଶ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶାସନ କରିଥିଲେ।

ବୀର ପାଣ୍ଡ୍ୟା କାଟାବୋମ୍ୟାନ୍ ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ପଲିଗାର୍ ଏବଂ ତାମିଲନାଡୁର ପଞ୍ଚଲାନ୍କୁରିଚିର ମୁଖ୍ୟ ଥିଲେ ଯିଏ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯୁଦ୍ଧ କରିଥିଲେ। ସେ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା କାବୁ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ୧୭୯୯ ମସିହାରେ ଫାଶୀ ଦିଆଯାଇଥିଲା । କାଟାବୋମ୍ୟାନ୍ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀର ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ମନା କରିଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଲଢ଼ିଥିଲେ । ଧୀରନ୍ ଚିନ୍ନାମାଲାଇ ଜଣେ କଙ୍ଗୁ ନାଡୁ ଅଧିନାୟକ ଏବଂ ତାମିଲନାଡୁର ପାଲାୟାକକର ଯିଏ ପୂର୍ବ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଲଢ଼ିଥିଲେ। କାଟାବୋମ୍ୟାନ ଏବଂ ଟିପୁ ସୁଲତାନଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ଚିନ୍ନାମାଲାଇ ମରାଠାଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟ ଲୋଡ଼ିଥିଲେ ଏବଂ ମାରୁଥୁ ପାଣ୍ଡିଆର୍ ୧୮୦୦ ମସିହାରେ କୋଏମ୍ବାଟୁରରେ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କୁ ଆକ୍ରମଣ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ରିଟିଶ ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ସହଯୋଗୀ ଦଳର ସୈନ୍ୟବାହିନୀକୁ ଅଟକାଇବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ତେଣୁ ଚିନ୍ନାମାଲାଇ ନିଜେ କୋଏମ୍ବାଟୁର ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ । ତାଙ୍କର ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ପରାସ୍ତ ହୋଇ ସେ ବ୍ରିଟିଶ ସୈନ୍ୟବାହିନୀରୁ ରକ୍ଷା ପାଇଲେ । ଚିନ୍ନାମାଲାଇ ଗରିଲା ଯୁଦ୍ଧରେ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ୧୮୦୧ ମସିହାରେ କାଭେରୀ ଯୁଦ୍ଧରେ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କୁ, ୧୮୦୨ ମସିହାରେ ଓଡାନାଇଲାଇ ଏବଂ ୧୮୦୪ରେ ଆରାଚାଲୁରରେ ପରାସ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ।

•  
  ୧୭୫୦ରୁ ୧୭୬୦ ମଧ୍ୟରେ ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ବିରୋଧରେ ଲଢ଼ିଥିବା ପ୍ରଥମ ଭାରତୀୟ ଶାସକ ଭାବରେ ପୁଲି ଥିଭର୍ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ।
•  
  ପାଜାସୀ ରାଜା, କୋଟିଓଟ୍ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ୧୩ ବର୍ଷ ଧରି କ୍ରମାଗତ ସଂଘର୍ଷରେ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ସହ ଲଢ଼ିଥିଲେ।
•  
  ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶ ଉପନିବେଶ ଶକ୍ତି ବିରୁଦ୍ଧରେ ଲଢ଼ିବା ପାଇଁ ଭେଲୁ ନାଚିୟର୍, ସର୍ବପ୍ରଥମ ଭାରତୀୟ ରାଣୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ଥିଲେ ।
•  
  ଭେରାପାଣ୍ଡିଆ କାଟାବୋମ୍ୟାନ, ପଞ୍ଚାଲାନକୁରିଚିର ଜଣେ ପାଲାୟକାରର ମୁଖ୍ୟ ଥିଲେ ଯିଏ ବ୍ରିଟିଶ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀର ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ମନା କରିଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ବିରୋଧରେ ପଲିଗାର୍ ଯୁଦ୍ଧ କରିଥିଲେ।

ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ

 

୧୮୧୭ ମସିହାରେ ଇଂରେଜ ସରକାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ପ୍ରଥମ ବିଦ୍ରୋହ ହୋଇଥିଲା, ଯାହାର ନାମ ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ ବା ଖୋର୍ଦ୍ଧା ବିଦ୍ରୋହ । ଏହାକୁ ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ କୁହାଯାଉଥିଲେହେଁ ପ୍ରକୃତରେ ଏହା ଥିଲା ଭାରତର ପହିଲି ସ୍ୱାଧୀନତା ଲଢ଼େଇ । ଏହାର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ ସଂଗ୍ରାମ ବୀର ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ବିଦ୍ୟାଧର ମହାପାତ୍ର ଭ୍ରମରବର ରାୟ । ନିଜର ଯୋଗ୍ୟତା ବଳରେ ସେ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ରାଜାଙ୍କର ସେନାପତି ହୋଇପାରିଥିଲେ । ପାଇକ ସର୍ଦାରମାନଙ୍କର ସମ୍ମିଳିତ ସହଯୋଗରେ ୧୮୧୭ ମସିହାରେ ସେ ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ । ଇଂରେଜମାନଙ୍କର କଠୋର ଦମନ ନୀତି ସତ୍ତ୍ୱେ, ବକ୍ସିଙ୍କ ବୀରତ୍ୱ ଓ ପାଇକମାନଙ୍କର ମିଳିତ ସଂଘର୍ଷ ଯୋଗୁଁ ବିଦ୍ରୋହ ଦମନ କରିବା ସହଜ ହୋଇନଥିଲା । ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି ସଂଗ୍ରାମ ଚାଲୁରଖିବାପରେ ଅନେକ ପାଇକ ସର୍ଦାର ଧରାପଡ଼ି ଦ୍ୱୀପାନ୍ତର ଦଣ୍ଡ ଭୋଗିଥିଲେ ।

ସିପାହୀ ବିଦ୍ରୋହର ପ୍ରାୟ ୪୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ୧୮୧୭ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ ସଂଗଠିତ ହୋଇଥିଲା । ବୀର ଓଡ଼ିଆ ପାଇକମାନେ ସେମାନଙ୍କର ବୀରତ୍ୱର ପରାକାଷ୍ଠା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ଓଡ଼ିଶା ମାଟିରୁ ଗୋରା ଫିରିଙ୍ଗି ଶାସକମାନଙ୍କୁ ହଟାଇବା ନିମନ୍ତେ ତରବାରୀ ଧରିବା ପାଇଁ ପଶ୍ଚାତପଦ କରିନଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ପାଇକମାନେ ନିରାଶ ହୋଇଥିଲେ । କାରଣ ଏହି ବିଦ୍ରୋହର ମୁଖ୍ୟ ଗୋପର କରୁଣାକର ସର୍ଦ୍ଦାରଙ୍କୁ ବନ୍ଦୀ କରାଗଲା, କୁଜଙ୍ଗର ନାରାୟଣ ପରମଗୁରୁ ଓ କନିକାର ବାମଦେବ ପାଟ୍ଟଯୋଷୀ ଦ୍ୱୀପାନ୍ତର ଦଣ୍ଡ ଭୋଗ କଲେ ଏବଂ ଜୟୀ ରାଜଗୁରୁଙ୍କୁ ଗଛର ଦୁଇ ଡାଳରେ ବାନ୍ଧି ବର୍ବରତାର ସହିତ ଚିରି ଦିଆଯାଇଥିଲା । ବିପ୍ଳବୀ ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ବିଶ୍ୱାସଘାତକତାର ଶିକାର ହୋଇ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କଲେ । ପରିଶେଷରେ ମୁକୁନ୍ଦ ଦେବ ବନ୍ଦୀ ହେଲେ । ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହର ତେଜୀୟାନ ଅଗ୍ନିଶିଖା ଲିଭିଗଲା ।

ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଆଧୁନିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପାଖରେ ଓଡ଼ିଆ ପାଇକମାନଙ୍କର ପୁରୂଣାକାଳିଆ ହାତ ହତିଆର ଟେକି ପାରିଲା ନାହିଁ । ବିଦ୍ରୋହ ବିଫଳ ହେଲା । ବକ୍ସି ଧରା ପଡ଼ିଲେ । ୧୮୨୫ରୁ ୧୮୨୯ ଯାଏ ନ‌ଜରବନ୍ଦୀ ଭାବରେ ରହି ଶେଷନିଃଶ୍ୱାସ ତ୍ୟାଗ କଲେ । ସେତେବେଳେ ସେ କଟକରେ ଯେଉଁ ଅଞ୍ଚଳରେ ରହୁଥିଲେ, ଏବେ ତାକୁ ବକ୍ସିବଜାର କୁହାଯାଉଛି ।^{[ଆଧାର ଲୋଡ଼ା]}

ଇଂରେଜମାନେ ଏଇ ବିଦ୍ରୋହକୁ ପୁରାପୁରି ଦମନକରିବାପାଇଁ ରବର୍ଟ କେର୍ ଆଉ ତାଙ୍କ ପରେ ଉଇଲକିନ୍‌ସନ୍ ସାହେବଙ୍କୁ ଖୋର୍ଦ୍ଧାର ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ କରିପଠାଇଲେ । ୧୮୧୯ରେ ଇଂରେଜ କମ୍ପାନୀ ଘୋଷଣା କଲା ଯେ ଯେଉଁ ପାଇକ, ଦଳବେହେରା, ଦଳେଇ, ସରଦାର, ସରବରାକାରମାନେ ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହରେ ନେତା ସାଜିଥିଲେ ସେମାନେ ଆସି ନିଜର ଭୁଲ ମାନିଲେ କ୍ଷମା ଦିଆଯିବ । ନଚେତ୍ ସେମାନଙ୍କୁ କଠୋର ଶାସ୍ତି ଦିଆଯିବ।

ସାନ୍ତାଳ ବିଦ୍ରୋହ

୧୮୫୫ ମସିହା ଜୁନ ୩୦ ତାରିଖରେ ଦୁଇ ସାନ୍ତାଳ ବିଦ୍ରୋହୀ ନେତା ସିଧୁ ଓ କାହ୍ନୁ ମୁର୍ମୁ ପ୍ରାୟ ୬୦,୦୦୦ ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କୁ ଏକାଠି କରି ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ବିରୋଧରେ ବିଦ୍ରୋହ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ । ବିଦ୍ରୋହ ସମୟରେ ସମାନ୍ତରାଳ ସରକାର ଚଳାଇବା ପାଇଁ ସିଧୁ ମୁର୍ମୁ ପାଖାପାଖି ୧୦ ହଜାର ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କୁ ଏକାଠି କରିଥିଲେ । ଏହି ବିଦ୍ରୋହର ମୂଳ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ନିଜ ଆଇନ ତିଆରି କରି ଓ ତାହା ଲାଗୁ କରି କର ଆଦାୟ କରିବା ।

ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କର ଆଦିମ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ସେନାର ବାରୁଦ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ସହ ତାଳ ଦେଇପାରିନଥିଲା । କମ୍ପାନୀ ସପ୍ତମ ନେଟିଭ ଇନଫ୍ୟାଣ୍ଟ୍ରି ରେଜିମେଣ୍ଟ, ୪୦ତମ ନେଟିଭ ଇନଫ୍ୟାଣ୍ଟ୍ରି ରେଜିମେଣ୍ଟ ଏବଂ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ କରିଥିଲା । ୧୮୫୫ ଜୁଲାଇରୁ ଜାନୁଆରୀ ୧୮୫୬ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କହଲଗାଁ, ସୁରି, ରଘୁନାଥପୁର ଓ ମୁଙ୍କତୋରା ଆଦି ସ୍ଥାନରେ ବଡ଼ ଧରଣର ସଂଘର୍ଷ ହୋଇଥିଲା । ଶେଷରେ ସିଦ୍ଧୁ ଏବଂ କାହ୍ନୁ ମୁର୍ମୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ନିହତ ହେବା ପରେ କମ୍ପାନୀ ବିଦ୍ରୋହକୁ ଦମନ କରିଥିଲା । ବିଦ୍ରୋହ ସମୟରେ ସାନ୍ତାଳ ନେତାମାନେ ପ୍ରାୟ ୬୦,୦୦୦ ସାନ୍ତାଳଙ୍କୁ ଏକାଠି କରିବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ୧୫୦୦ରୁ ୨୦୦୦ ଗୋଷ୍ଠୀ ଗଠନ କରିଥିଲେ । ଏହି ବିଦ୍ରୋହକୁ ଆଦିବାସୀ ସମୁଦାୟ ସହ ଗୋପାଳ ଏବଂ ଲୋହାର ଆଦି ଅଣ-ଆଦିବାସୀମାନେ ଖବର ଏବଂ ଅସ୍ତ୍ର ଯୋଗାଇବା ସମର୍ଥନ କରଥିଲେ ।

୧୮୫୭ର ବିଦ୍ରୋହ

୧୮୫୭ର ଭାରତୀୟ ବିଦ୍ରୋହ ଉତ୍ତର ଏବଂ ମଧ୍ୟ ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀର ଶାସନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏକ ବଡ଼ ଧରଣର ବିଦ୍ରୋହ ଥିଲା । ଏହାକୁ ଦମନ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର କମ୍ପାନୀକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥିଲେ ।

କମ୍ପାନୀର ସେନାରେ ସେବା ସର୍ତ୍ତ ଏବଂ କ୍ୟାଣ୍ଟନମେଣ୍ଟ, ଦିନକୁ ଦିନ ସିପାହୀମାନଙ୍କର ଧାର୍ମିକ ବିଶ୍ୱାସ ଏବଂ କୁସଂସ୍କାର ସହିତ ବିବାଦ ଭିତରକୁ ଆସିଲା । ସୈନ୍ୟବାହିନୀର ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ସଦସ୍ୟଙ୍କ ପ୍ରାଧାନ୍ୟତା, ବିଦେଶ ଯାତ୍ରା ହେତୁ ଜାତିର କ୍ଷତି ଅନୁଭବ କରିବା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ ଧର୍ମରେ ପରିଣତ କରିବା ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କ ଗୁପ୍ତ ଢାଞ୍ଚାର ଗୁଜବ ମଧ୍ୟରେ ଗଭୀର ଅସନ୍ତୋଷ ଦେଖାଦେଇଥିଲା । ସିପାହୀମାନେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କର ହାତୀକୁ ହୋମିଓପାଥି ଭଳି ବେତନ ଏବଂ ଜାତିଗତ ଭେଦଭାବଦ୍ୱାରା ନିରାଶ ହୋଇଥିଲେ, ପଦୋନ୍ନତି ଏବଂ ସୁବିଧା ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ବ୍ରିଟିଶ ଅଧିକାରୀମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ ଥିଲେ । ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କର ସ୍ଥାନୀୟ ଭାରତୀୟ ଶାସକମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଉଦାସୀନତା ଯେପରିକି ମୋଗଲ ଏବଂ ପୂର୍ବ-ପେଶୱା ଆନ୍ଦୋଳନ ରାଜନୈତିକ କାରଣ ଥିଲା ଯାହା ଭାରତୀୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅସନ୍ତୋଷ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା ​​। ମାର୍କସ୍ ଅଫ୍ ଡେଲହୌସିର ହରଣ ନୀତି, ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥିବା ଡକ୍ଟ୍ରିନ ଅଫ ଲାପ୍ସ, ଏବଂ ବଂଶଧରଙ୍କ ପୂର୍ବାନୁମାନିତ ଲାଲ କିଲ୍ଲାର ନିକଟରେ ଥିବା କୁତବ ମିନାର (ଦିଲ୍ଲୀ ନିକଟରେ) ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେମାନଙ୍କ ପୈତୃକ ମହଲରୁ ମୋଗଲଙ୍କୁ ବେଦଖଲ ମଧ୍ୟ କିଛି ଲୋକଙ୍କୁ କ୍ରୋଧିତ କରିଥିଲା ।

ଅନ୍ତିମ ଝାସ: ନୂତନ ଭାବରେ ପରିଚିତ ପାଟର୍ନ ୧୮୫୩ ଏନ୍ଫିଲ୍ଡ ରାଇଫଲ କାର୍ଟ୍ରିଜରେ ଟାଲୋ (ଗୋରୁ) ଏବଂ ଲାର୍ଡ (ଘୁଷୁରୀ ଚର୍ବି)ର ଗୁଜବ ଯୋଗୁଁ ହୋଇଥିଲା । ସୈନିକମାନଙ୍କୁ ରାଇଫଲରେ ଲୋଡ୍ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଦାନ୍ତରେ କାର୍ଟ୍ରିଜ୍ କାମୁଡ଼ିବାକୁ ପଡ଼ୁଥିଲା ଏବଂ ଗୋରୁ ଏବଂ ଘୁଷୁରୀର ଚର୍ବିର ଉପସ୍ଥିତି ଉଭୟ ହିନ୍ଦୁ ଏବଂ ମୁସଲମାନ ସୈନିକଙ୍କ ପାଇଁ ଧାର୍ମିକ ଭାବରେ ଆପତ୍ତିଜନକ ଥିଲା।

ମଙ୍ଗଳ ପାଣ୍ଡେ, ବିଦ୍ରୋହୀ ଯିଏ ୧୮୫୭ ସିପାହୀ ବିଦ୍ରୋହର ନିଆଁ ଲଗାଇଥିଲେ ବୋଲି ଜଣାଯାଏ, (ଇତିହାସରେ ଏହାର କୌଣସି ଆଧାର ନାହିଁ ବୋଲି ଅନେକ ଐତିହାସିକ ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି ) ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୯ରେ ମଙ୍ଗଲ ପାଣ୍ଡେଙ୍କ ଏକାକୀ କାର୍ଯ୍ୟ ବଙ୍ଗୀୟ ସେନାକୁ ବିଦ୍ରୋହକୁ ନେଇନଥିଲା । ପାଣ୍ଡେଙ୍କ ବିଦ୍ରୋହ ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ଫାଶୀ ଦଣ୍ଡାଦେଶ ଦିଆଯାଇଥିଲା । ସେ ଫାଶୀ ପାଇବାର ଏକ ମାସ ପରେ, ତାଣ୍ଟିଆ ଟୋପେ ଏବଂ ନାନାସାହେବଙ୍କ ସହ ଯୋଗାଯୋଗରେ ଥିଲେ (କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ୧୦ ମଇରେ ମିରଟର ବିଦ୍ରୋହକୁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥିବାର କୌଣସି ପ୍ରମାଣ ନାହିଁ) । ଶେଷ ମୋଗଲ ସମ୍ରାଟ, ୮୨ ବର୍ଷୀୟ ବାହାଦୂର ଶାହା ବିଦ୍ରୋହ ଆରମ୍ଭ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ବିଦ୍ରୋହର ନେତୃତ୍ୱ ନେବାକୁ ରାଜି ହୋଇଥିଲେ। ୧୮୫୭ର ଅଶାନ୍ତ ବ୍ରିଟିଶ ସେନାରେ ସିପାହୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ବିଦ୍ରୋହ ଭାବରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଏହା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ବ୍ୟାପିଯିବା ପରେ ହିଁ ଜମି ମାଲିକ ଏବଂ ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ ପୂର୍ବତନ ଶାସକମାନେ ଏହାର ନେତୃତ୍ୱ ନେବାକୁ ଆଗେଇ ଆସିଥିଲେ ଏବଂ ବାହାଦୁର ଶାହାଙ୍କ ଦିଲ୍ଲୀର କବାଟ ବାଡ଼େଇବା ପରେ ବିଦ୍ରୋହରେ ତାଙ୍କ ନାମର ସମର୍ଥନ ଦେବା ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବିକଳ୍ପ ନଥିଲା।

 

କଲିକତା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ପ୍ରଫେସର ରୁଦ୍ରାଙ୍ଗସୁ ମୁଖାର୍ଜୀ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ, ପାଣ୍ଡେ ଜଣେ ଅକସ୍ମାତ ନାୟକ । ସେ ଯେତେବେଳେ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ, ୨୯ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୮୫୭ରେ ସେ ଭାଙ୍ଗଙ୍କ ପ୍ରଭାବରେ ଥିଲେ । ତାଙ୍କର ମତ ଏହି ବିଷୟ ଉପରେ ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ଏକାଡେମିକ୍ ଗବେଷଣା ଉପରେ ଆଧାରିତ । ତାଙ୍କ ପରି ଅନେକ ଐତିହାସିକ ମଧ୍ୟ ଏକ ଦୃଢ଼ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ କହିଛନ୍ତି ଯେ, ଇତିହାସରେ ଏହାର କୌଣସି ଆଧାର ନାହିଁ, ପାଣ୍ଡେଙ୍କୁ କାହାଣୀ ଐତିହାସିକମାନେ ନାୟକ କରିସାରିଛନ୍ତି ।

୧୦ ମଇ ୧୮୫୭ରେ, ମିରଟରେ ଥିବା ସିପାହୀମାନେ ପଦବୀ ଭାଙ୍ଗି ସେମାନଙ୍କ କମାଣ୍ଡିଂ ଅଫିସରଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଦ୍ରୋହ କରିଥିଲେ, କିଛି ଜଣଙ୍କୁ ହତ୍ୟା ମଧ୍ୟ କରିଥିଲେ । ସେମାନେ ୧୧ ମଇରେ ଦିଲ୍ଲୀରେ ପହଞ୍ଚି କମ୍ପାନୀର ଟୋଲ ହାଉସରେ ନିଆଁ ଲଗାଇ ଲାଲ କିଲ୍ଲାକୁ ଯାଇଥିଲେ, ଯେଉଁଠାରେ ସେମାନେ ମୋଗଲ ସମ୍ରାଟ, ବାହାଦୂର ଶାହାଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ନେତା ଏବଂ ତାଙ୍କ ସିଂହାସନ ପୁନଃ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବାକୁ କହିଥିଲେ। ପ୍ରଥମେ ସମ୍ରାଟ ଅନିଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କଲେ, କିନ୍ତୁ ଶେଷରେ ରାଜି ହେଲେ ଏବଂ ବିଦ୍ରୋହୀମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଶେହେନ୍ସା-ଇ-ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ଘୋଷିତ ହେଲା। ବିଦ୍ରୋହୀମାନେ ଇଉରୋପୀୟ, ୟୁରାସିଆନ୍ ଏବଂ ସହରର ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ମଧ୍ୟ ହତ୍ୟା କରିଥିଲେ ।

 

ଔଧ ଏବଂ ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମ ପ୍ରଦେଶର ଅନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ବିଦ୍ରୋହ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା, ଯେଉଁଠାରେ ନାଗରିକ ବିଦ୍ରୋହକୁ ଅନୁସରଣ କଲେ, ଯାହାଦ୍ୱାରା ଜନ ଆନ୍ଦୋଳନ ଘଟିଲା । ବ୍ରିଟିଶମାନେ ପ୍ରଥମେ ଅସଚେତିତ ଅବସ୍ଥାରେ ଧରାପଡ଼ିଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳ ହେବାରେ ମନ୍ଥର ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଶେଷରେ ବାହୁବଳ ସହିତ ଜବାବ ଦେଇଥିଲେ । ବିଦ୍ରୋହୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ସଂଗଠନର ଅଭାବଯୋଗୁଁ, ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କର ସାମରିକ ଉନ୍ନତି ବିଦ୍ରୋହର ଶୀଘ୍ର ସମାପ୍ତ କରିବାରେ ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ସାଜିଥିଲା । ବ୍ରିଟିଶମାନେ ଦିଲ୍ଲୀ ନିକଟରେ ବିଦ୍ରୋହୀମାନଙ୍କର ମୁଖ୍ୟ ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ସହିତ ଲଢ଼ିଥିଲେ ଏବଂ ଦୀର୍ଘ ଦିନର ଯୁଦ୍ଧ ଏବଂ ଅବରୋଧ ପରେ ସେମାନଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରି ୨୦ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୮୫୭ରେ ସହରକୁ ଫେରାଇ ନେଇଥିଲେ। ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ, ଅନ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡିକରେ ବିଦ୍ରୋହ ମଧ୍ୟ ଭାଙ୍ଗିଗଲା । ଶେଷ ମହତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଯୁଦ୍ଧ ଗ୍ୱାଲିଅର୍ରେ ୧୭ ଜୁନ୍ ୧୮୫୮ରେ ହୋଇଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ରାଣୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଇ ନିହତ ହୋଇଥିଲେ। ତାଣ୍ଟିଆ ଟୋପେଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ସ୍ପୋରାଡିକ୍ ଯୁଦ୍ଧ ଏବଂ ଗରିଲା ଯୁଦ୍ଧ ୧୮୫୯ ମସିହା ବସନ୍ତ ଋତୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜାରି ରହିଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଅଧିକାଂଶ ବିଦ୍ରୋହୀ ଶେଷରେ ପରାସ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ।

୧୮୫୭ର ଭାରତୀୟ ବିଦ୍ରୋହ ଆଧୁନିକ ଭାରତ ଇତିହାସରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ମୋଡ଼ ଥିଲା । ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କର ସାମରିକ ଏବଂ ରାଜନୈତିକ ଶକ୍ତି ନିଶ୍ଚିତ କରୁଥିବାବେଳେ, ଏହାଦ୍ୱାରା ଭାରତ କିପରି ସେମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହେବ ସେଥିରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଲା। ସରକାରଙ୍କ ଭାରତ ଅଧିନିୟମ ୧୮୫୮ ଅନୁଯାୟୀ, କମ୍ପାନୀ ଭାରତ ଶାସନରେ ଜଡ଼ିତ ହେବାରୁ ବଞ୍ଚିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଏହାର ଅଞ୍ଚଳ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରାଯାଇଥିଲା । ନୂତନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଶୀର୍ଷରେ ଥିଲା କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମନ୍ତ୍ରୀ, ଭାରତର ବୈଦେଶିକ ସଚିବ, ଯାହାକୁ ବିଧାନ ସଭାଦ୍ୱାରା ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଭାବରେ ପରାମର୍ଶ ଦିଆଯାଉଥିଲା ପରିଷଦ; ଭାରତର ଗଭର୍ଣ୍ଣର-ଜେନେରାଲ୍ (ଭାଇସରାୟ) ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଦାୟୀ ହୋଇଥିବାବେଳେ, ଭାଇସରାୟ ସରକାରଙ୍କ ନିକଟରେ ଦାୟୀ ଥିଲେ । ରାଜକୀୟ ଘୋଷଣାନାମାରେ ଭାରତର ଲୋକଙ୍କୁ ଦିଆଯାଇଥିବା ରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆ ବ୍ରିଟିଶ ନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ ଜନସେବା ପାଇଁ ସମାନ ସୁଯୋଗର ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ଗଡ଼ଜାତ ରାଜକୁମାରଙ୍କ ଅଧିକାରକୁ ସମ୍ମାନ ଦେବାକୁ ମଧ୍ୟ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇଥିଲେ । ବ୍ରିଟିଶମାନେ ରାଜକୁମାରଙ୍କଠାରୁ ଜମି ଜବରଦଖଲ ନୀତି ବନ୍ଦ କରିଦେଲେ, ଧାର୍ମିକ ସହନଶୀଳତା ଆଦେଶ କଲେ ଏବଂ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ସରକାରୀ ସେବାରେ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଅବଶ୍ୟ, ସେମାନେ ଭାରତୀୟ ଭାରତୀୟଙ୍କ ସହ ବ୍ରିଟିଶ ସୈନିକଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି କରିଥିଲେ ଏବଂ କେବଳ ବ୍ରିଟିଶ ସୈନିକମାନଙ୍କୁ ଆର୍ଟିଲିରି (ତୋପ ବାହିନୀ) ପରିଚାଳନା କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦେଇଥିଲେ । ବାହାଦୂର ଶାହା ବର୍ମାର ରେଙ୍ଗୁନକୁ ନିର୍ବାସିତ କରାଯାଇଥିଲା, ଯେଉଁଠାରେ ସେ ୧୮୬୨ ମସିହାରେ ମୃତ୍ୟୁ ବରଣ କରିଥିଲେ ।

୧୮୭୬ ​​ମସିହାରେ, ଏକ ବିବାଦୀୟ ପଦକ୍ଷେପରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ବେଞ୍ଜାମିନ୍ ଡିସ୍ରାଏଲି ରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆଙ୍କୁ ଭାରତର ସମ୍ରାଟର ଅତିରିକ୍ତ ଆଖ୍ୟା ଦେବା ପାଇଁ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିଥିଲେ । ବ୍ରିଟେନର ଉଦାରବାଦୀମାନେ ଏହାକୁ ବିରୋଧ କରିଥିଲେ ଯେ ଟାଇଟଲ୍ ବ୍ରିଟିଶ ପରମ୍ପରା ପାଇଁ ବିଦେଶୀ ଅଟେ ।

୧୮୫୭ର ଭାରତୀୟ ବିଦ୍ରୋହ ସମୟରେ ଭାରତର ମାନଚିତ୍ର ।    ବିଦ୍ରୋହର ମୁଖ୍ୟ ନେତାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଇ, ଯିଏ ପୂର୍ବରୁ ଡକ୍ଟ୍ରିନ୍ ଅଫ୍ ଲାପ୍ସ ହେତୁ ତାଙ୍କ ରାଜ୍ୟ ହରାଇଥିଲେ    ଲକ୍ଷ୍ନୋରେ ରେଡାନ୍ ବ୍ୟାଟେରୀ ଉପରେ ବିଦ୍ରୋହୀଙ୍କ ଆକ୍ରମଣ, ୩୦ ଜୁଲାଇ ୧୮୫୭    ଇଂରେଜମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଭାରତୀୟ ବିଦ୍ରୋହର ଦମନ, ଯାହା ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ବନ୍ଧୁକରୁ ଗୁଳି ଉଡ଼ିବାଦ୍ୱାରା ବିଦ୍ରୋହୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁକୁ ଚିତ୍ରଣ କରିଥାଏ।

 

୧୮୫୭ ବିଦ୍ରୋହର ପରବର୍ତ୍ତୀ ଦଶନ୍ଧିଗୁଡ଼ିକ ରାଜନୈତିକ ସଚେତନତା, ଭାରତୀୟ ଜନମତ ପ୍ରକାଶ ଏବଂ ଉଭୟ ଜାତୀୟ ତଥା ପ୍ରାଦେଶିକ ସ୍ତରରେ ଭାରତୀୟ ନେତୃତ୍ୱର ଆବିର୍ଭାବ ସମୟ ଥିଲା। ଦାଦାଭାଇ ନାରୋଜି ୧୮୬୭ରେ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ ଆସୋସିଏସନ ଗଠନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ସୁରେନ୍ଦ୍ରନାଥ ବାନାର୍ଜୀ ୧୮୭୬ ମସିହାରେ ଇଣ୍ଡିଆନ ନ୍ୟାସନାଲ ଆସୋସିଏସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ। ଆଲାନ ଅକ୍ଟାଭିଆନ ହ୍ୟୁମ ନାମକ ଜଣେ ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ସ୍କଟିସ୍ ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ପ୍ରେରଣାରେ, ସତୁରି ଜଣ ଭାରତୀୟ ପ୍ରତିନିଧୀ ବମ୍ବେରେ ୧୮୮୫ ମସିହାରେ ସାକ୍ଷାତ ହୋଇ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ସେମାନେ ପ୍ରାୟତଃ ସମ୍ଭ୍ରାନ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ଏବଂ ସଫଳ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଶିକ୍ଷିତ ପ୍ରାଦେଶିକ ଅଭିଜିତ, ଆଇନ, ଶିକ୍ଷାଦାନ ଏବଂ ସାମ୍ବାଦିକତା ଭଳି ବୃତ୍ତିରେ ନିୟୋଜିତ ଥିଲେ । ଏହାର ଆରମ୍ଭରେ, କଂଗ୍ରେସର କୌଣସି ସୁପରିଭାଷିତ ଆଦର୍ଶ ନଥିଲା ଏବଂ ଏକ ରାଜନୈତିକ ସଂଗଠନ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଉତ୍ସଗୁଡିକର ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାମା ନଥିଲା । ଏହା ପରିବର୍ତ୍ତେ, ଏହା ଏକ ବିତର୍କକାରୀ ସମାଜ ଭାବରେ ଅଧିକ କାର୍ଯ୍ୟ କଲା, ଯାହା ପ୍ରତିବର୍ଷ ବ୍ରିଟିଶ୍ ରାଜ ପ୍ରତି ନିଜର ବିଶ୍ୱସ୍ତତା ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ କମ୍ ବିବାଦୀୟ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଉପରେ ଯେପରିକି ସରକାରଙ୍କ ନାଗରିକ ଅଧିକାର କିମ୍ବା ସୁଯୋଗ (ବିଶେଷକରି ନାଗରିକ ସେବା)ରେ ଅନେକ ସଂକଳ୍ପ ପାରିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ସଂକଳ୍ପଗୁଡିକ ଭାଇସରୟଙ୍କ ସରକାର ଏବଂ ବେଳେବେଳେ ବ୍ରିଟିଶ ସଂସଦରେ ଦାଖଲ କରାଯାଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ କଂଗ୍ରେସର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଲାଭ ସାମାନ୍ୟ ଥିଲା । ସମଗ୍ର ଭାରତର ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରିବାକୁ ଦାବି ସତ୍ତ୍ୱେ କଂଗ୍ରେସ ସହରୀ ଅଭିଜାତ୍ୟଙ୍କ ସ୍ୱାର୍ଥରେ ସ୍ୱର ଉଠାଇଲା; ଅନ୍ୟ ସାମାଜିକ ତଥା ଅର୍ଥନୈତିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମିରୁ ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଅବହେଳିତ ରହିଲା। ତଥାପି ଇତିହାସର ଏହି ଅବଧି ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କାରଣ ଏହା ଭାରତୀୟମାନଙ୍କର ପ୍ରଥମ ରାଜନୈତିକ ସଂଗଠନର ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରିଥିଲା, ଯାହାର ସଦସ୍ୟଗଣ ଉପମହାଦେଶର ସମସ୍ତ ପ୍ରାନ୍ତରୁ ଆସିଥିଲେ ​​ଏବଂ ସ୍ୱାଧୀନ ଗଡ଼ଜାତ ରାଜ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଭାବରେ ଭାରତର ଧାରଣାର ପ୍ରଥମ ସ୍ପଷ୍ଟୀକରଣ ଥିଲା ।

ସ୍ୱାମୀ ଦୟାନନ୍ଦ ସରସ୍ୱତୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଆର୍ଯ୍ୟ ସମାଜ ଭଳି ସାମାଜିକ-ଧାର୍ମିକ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରଭାବ, ଏବଂ ରାମ ମୋହନ ରୟ ତଥା ଅନ୍ୟ ମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ବିଭିନ୍ନ ସଂସ୍ଥା, ଭାରତୀୟ ସମାଜର ଅଗ୍ରଗାମୀ ସଂସ୍କାରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନକାରୀ ଭାବେ ଗଢ଼ିଉଠିଲେ । ସ୍ୱାମୀ ବିବେକାନନ୍ଦ, ରାମକୃଷ୍ଣ, ଶ୍ରୀ ଅରବିନ୍ଦ, ଚିଦାମ୍ବରମ ପିଲ୍ଲାଇ, ରବିନ୍ଦ୍ରନାଥ ଟାଗୋର ଏବଂ ଦାଦାଭାଇ ନାରୋଜି ଏବଂ ଭଗିନୀ ନିବେଦିତା ନବୀକରଣ ଏବଂ ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ଉତ୍ସାହ ବିସ୍ତାର କରିଥିଲେ । ଅନେକ ଇଉରୋପୀୟ ଏବଂ ଭାରତୀୟ ପଣ୍ଡିତଙ୍କଦ୍ୱାରା ଭାରତର ସ୍ୱଦେଶୀ ଇତିହାସର ପୁନଃ ଆବିଷ୍କାର ମଧ୍ୟ ଭାରତୀୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜାତୀୟତାର ବୃଦ୍ଧିରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲା।

 

୧୯୦୦ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା, ଯଦିଓ କଂଗ୍ରେସ ଏକ ସର୍ବ-ଭାରତୀୟ ରାଜନୈତିକ ସଂଗଠନ ଭାବରେ ଉଭା ହୋଇଥିଲା, ତଥାପି ଏଥିରେ ଅଧିକାଂଶ ଭାରତୀୟ ମୁସଲମାନମାନଙ୍କର ସମର୍ଥନ ନଥିଲା । ହିନ୍ଦୁ ସଂସ୍କାରକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଧର୍ମ ପରିବର୍ତ୍ତନ, ଗୋରୁ ହତ୍ୟା, ଏବଂ ଉର୍ଦ୍ଦୁର ସଂରକ୍ଷଣ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଆକ୍ରମଣ; ଯଦି କେବଳ କଂଗ୍ରେସ ଭାରତର ଲୋକଙ୍କୁ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରିବ ଆରବୀ ଲିପିକୁ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ମାନ୍ୟତା ଏବଂ ଅଧିକାରକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିବା ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ଆହୁରି ଗଭୀର କରିଦେଇଥିଲା । ସାର୍ ସୟଦ ଅହମ୍ମଦ ଖାନ୍ ମୁସଲିମ୍ ପୁନର୍ଗଠନ ପାଇଁ ଏକ ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ଯାହାକି ୧୮୭୫ ମସିହାରେ ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶର ଆଲିଗଡ ମହମ୍ମଦାନ୍ ଆଙ୍ଗ୍ଲୋ-ଓରିଏଣ୍ଟାଲ୍ କଲେଜର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସମୟରେ ଶେଷ ହୋଇଥିଲା (ଏହାର ନାମ ୧୯୨୦ରେ ଆଲିଗଡ ମୁସଲିମ୍ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଯାଇଥିଲା) ଏହାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ଆଧୁନିକ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଜ୍ଞାନ ସହିତ ଇସଲାମର ସୁସଙ୍ଗତତା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଇ ଧନୀ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ଦେବା । କିନ୍ତୁ, ଭାରତର ମୁସଲମାନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ବିବିଧତା, ସମାନ ସାଂସ୍କୃତିକ ଏବଂ ବୌଦ୍ଧିକ ପୁନଃ ନିର୍ମାଣ ଆଣିବା ଅସମ୍ଭବ କରିଦେଲା ।

କଂଗ୍ରେସ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଭାବନା ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାରେ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ବ କରିବାକୁ, ଭାରତର ଆଇନ ତଥା ପ୍ରଶାସନରେ ଏକ ମତ ରଖିବାକୁ ଆଗେଇ ଆସିଥିଲା। କଂଗ୍ରେସ କର୍ମୀମାନେ ନିଜକୁ ବିଶ୍ୱସ୍ତ ଭାବରେ ଦେଖୁଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ଏକ ଅଂଶ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ନିଜ ଦେଶ ପରିଚାଳନାରେ ସକ୍ରିୟ ଭୂମିକା ଚାହୁଁଥିଲେ। ଏହି ଧାରାକୁ ଦାଦାଭାଇ ନାରୋଜିଙ୍କଦ୍ୱାରା ବ୍ୟକ୍ତିଗତଭାବେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରାଯାଇଥିଲା, ଯିଏ ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱିତା କରି ସଫଳତାର ସହିତ ହାଉସ୍ ଅଫ୍ କମନ୍ସ ଅଫ୍ ବ୍ରିଟେନକୁ (ବ୍ରିଟେନର ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ) ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇ ଏହାର ପ୍ରଥମ ଭାରତୀୟ ସଦସ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ ।

ବାଲ ଗଙ୍ଗାଧର ତିଲକ ପ୍ରଥମ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦୀ, ଯିଏକି ସ୍ୱରାଜ ହିଁ ଦେଶର ଭାଗ୍ୟ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତିଲକ ତତ୍କାଳୀନ ବ୍ରିଟିଶ ଶିକ୍ଷାକୁ ଗଭୀର ବିରୋଧ କରିଥିଲେ । ସିଷ୍ଟମ ଯାହା ଭାରତର ସଂସ୍କୃତି, ଇତିହାସ ଏବଂ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ଅଣଦେଖା କରି ବଦନାମ କଲା । ଜାତୀୟତାବାଦୀଙ୍କ ପାଇଁ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିବା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ଦେଶର କାର୍ଯ୍ୟରେ ସାଧାରଣ ଭାରତୀୟଙ୍କ ପାଇଁ କୌଣସି ସ୍ୱର କିମ୍ବା ଭୂମିକା ଅଭାବରୁ ସେ ଅସନ୍ତୋଷ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ। ଏହିସବୁ କାରଣରୁ ସେ ସ୍ୱରାଜକୁ ପ୍ରାକୃତିକ ଏବଂ ଏକମାତ୍ର ସମାଧାନ ବୋଲି ବିବେଚନା କଲେ । ତାଙ୍କର ଲୋକପ୍ରିୟ ବାକ୍ୟ "ସ୍ୱରାଜ ମୋର ଜନ୍ମଗତ ଅଧିକାର, ଏବଂ ମୁଁ ଏହା ନିଶ୍ଚୟ ହାସଲ କରିବି " ଭାରତୀୟଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଉତ୍ସ ହୋଇପାରିଥିଲା ।

ସ୍ୱରାଜ ମୋର ଜନ୍ମଗତ ଅଧିକାର, ଏବଂ ମୁଁ ଏହା ନିଶ୍ଚୟ ହାସଲ କରିବି । - ବାଲ ଗଙ୍ଗାଧର ତିଲକ

୧୯୦୭ ମସିହାରେ କଂଗ୍ରେସ ଦୁଇଟି ଦଳରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥିଲା: ତିଲକଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ରେଡିକାଲ୍ ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟକୁ ଧ୍ୱଂସ କରିବା ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବା ପାଇଁ ନାଗରିକ ଆନ୍ଦୋଳନ ତଥା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବିପ୍ଳବକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲା । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଦାଦାଭାଇ ନାରୋଜି ଏବଂ ଗୋପାଳ କୃଷ୍ଣ ଗୋଖଲେଙ୍କ ଭଳି ନେତାଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଉଦାରବାଦୀ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ଢାଞ୍ଚାରେ ସଂସ୍କାର ଚାହୁଁଥିଲେ । ସମାନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରେ ଥିବା ବିପିନ ଚନ୍ଦ୍ର ପାଲ ଏବଂ ଲାଲା ଲଜପତ ରାୟ ଭଳି ଜନନେତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ତିଲକଙ୍କୁ ସମର୍ଥନ କରାଯାଇଥିଲା । ସେମାନଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଭାରତର ତିନୋଟି ମହାନ ରାଜ୍ୟ - ମହାରାଷ୍ଟ୍ର, ବଙ୍ଗଳା ଏବଂ ପଞ୍ଜାବ ଲୋକଙ୍କ ଚାହିଦା ଏବଂ ଭାରତର ଜାତୀୟତା ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ହିଂସା ଏବଂ ବିଶୃଙ୍ଖଳା କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରି ଗୋଖଲେ ତିଲକଙ୍କୁ ସମାଲୋଚନା କରିଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ୧୯୦୬ର କଂଗ୍ରେସର ସାଧାରଣ ସଦସ୍ୟତା ନଥିଲା ଏବଂ ଏହିପରି ତିଲକ ଏବଂ ତାଙ୍କ ସମର୍ଥକମାନେ ଦଳ ଛାଡ଼ିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ ।

କିନ୍ତୁ ତିଲକଙ୍କ ଗିରଫଦାରୀ ସହିତ ଭାରତୀୟ ଆକ୍ରମଣର ସମସ୍ତ ଆଶା ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଲୋକଙ୍କ ସହ ବିଶ୍ୱାସ ହରାଇଲା । ସରକାରୀ ସେବା ତଥା ଚୟନକର୍ତ୍ତାଙ୍କ ଉପରେ ବିଶେଷ ବିଚାରକୁ ନେଇ ଆସୁଥିବା ସାମ୍ବିଧାନିକ ସଂସ୍କାରରୁ କୋହଳତା ପାଇବାକୁ ଭାଇସରୟ, ମିଣ୍ଟୋ (୧୯୦୫-୧୦) ସହିତ ସାକ୍ଷାତ କରିଥିଲେ । ଭାରତୀୟ ପରିଷଦ ଅଧିନିୟମ ୧୯୦୯ରେ ମୁସଲମାନମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସଂରକ୍ଷିତ ଚୟନ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି କରି ବ୍ରିଟିଶମାନେ ମୁସଲିମ୍ ଲିଗର କିଛି ନିବେଦନକୁ ସ୍ୱୀକୃତି ଦେଇଥିଲେ। ମୁସଲିମ ଲିଗ୍, ହିନ୍ଦୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ କଂଗ୍ରେସଠାରୁ ପୃଥକ ହେବା ଉପରେ ଜିଦ୍ ଧରିଥିଲା, ତାଙ୍କର "ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ର"ର ସ୍ୱର ଥିଲା।

୧୯୧୩ ମସିହାରେ ଆମେରିକା ଏବଂ କାନାଡା, ଏବଂ ସାଂଘାଇ, ହଂକଂ, ଏବଂ ସିଙ୍ଗାପୁରରୁ ଆସିଥିବା ସଦସ୍ୟଙ୍କ ସହ ଭାରତର ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ଲଢ଼ିବା ପାଇଁ ବିଦେଶରେ ଗଦର ପାର୍ଟି ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା । ଦଳର ସଦସ୍ୟମାନେ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ହିନ୍ଦୁ, ଶିଖ ଏବଂ ମୁସଲମାନ ଏକତା ପାଇଁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖିଥିଲେ।

ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ଭାରତରେ ସ୍ୱଭାବର ଆନ୍ଦୋଳନ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତା ସହିତ ସମାନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖିଥିଲେ, ଯିଏ ଉପମହାଦେଶର ସଂସ୍କୃତିକୁ ବିଦେଶୀ ଆମଦାନୀ ଭାବରେ ଦେଖିଥିଲେ।

•  
  ଦାଦାଭାଇ ନାରୋଜି, ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ସଦସ୍ୟ ଥିଲେ ।
•  
  ପଞ୍ଜାବ ପ୍ରଦେଶ (ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତ)ର ଲାଲା ଲଜପତ ରାୟ, ବମ୍ବେ ପ୍ରଦେଶର ବାଲ ଗଙ୍ଗାଧର ତିଲକ ଏବଂ ବଙ୍ଗ ପ୍ରଦେଶର ବିପିନ ଚନ୍ଦ୍ର ପାଲ, ଲାଲ ବାଲ ପାଲ ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା, ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନର ରାଜନୈତିକ କଥାବାର୍ତ୍ତା ବଦଳାଇଲା
•  
  ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ ସମୟରେ ବିନାୟକ ଦାମୋଦର ସବରକର, ଯିଏ ହିନ୍ଦୁତ୍ୱ ଦର୍ଶନ ଏବଂ ହିନ୍ଦୁ ମହାସଭାର ବିଶିଷ୍ଟ ସଦସ୍ୟ ଗଠନ କରିଥିଲେ ।
•  
  ଗୋପାଳ କୃଷ୍ଣ ଗୋଖଲେ, ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ଜଣେ ବରିଷ୍ଠ ନେତା ତଥା ସର୍ଭିସେସ୍ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ସୋସାଇଟିର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ଥିଲେ ।

•  
  ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିଷ୍ପାଦିତ ହୋଇଥିବା କନିଷ୍ଠ ଭାରତୀୟ ବିପ୍ଳବୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଖୁଦିରାମ ବୋଷ ଅନ୍ୟତମ ଥିଲେ
•  
  ପ୍ରଫୁଲ୍ଲା ଚାକି, ଯୁଗାନ୍ତର ସହିତ ଜଡ଼ିତ ଥିଲେ । ସେ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇବା ପାଇଁ ବ୍ରିଟିଶ ଉପନିବେଶ ଅଧିକାରୀଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିଥିଲେ।
•  
  ଭୁପେନ୍ଦ୍ରନାଥ ଦତ୍ତ, ଜଣେ ଭାରତୀୟ ବିପ୍ଳବୀ ଯିଏ ଭାରତ-ଜର୍ମାନ ଷଡଯନ୍ତ୍ରରେ ଜଡ଼ିତ ଥିଲେ।

ଜୁଲାଇ ୧୯୦୫ ମସିହାରେ, ଲର୍ଡ କର୍ଜନ୍, ଭାଇସରୟ ଏବଂ ଗଭର୍ଣ୍ଣର-ଜେନେରାଲ୍ (୧୮୯୯-୧୯୦୫) ବିଶାଳ ତଥା ଜନବହୁଳ ଅଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରଶାସନିକ ଦକ୍ଷତାର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ବଙ୍ଗଳା ପ୍ରଦେଶର ବିଭାଜନ (୧୯୦୫) ପାଇଁ ଆଦେଶ ଦେଇଥିଲେ ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । ବଙ୍ଗୀୟ ହିନ୍ଦୁ ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀମାନେ ସ୍ଥାନୀୟ ତଥା ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ଯଥେଷ୍ଟ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥିଲେ। ବିଭାଜନ ବଙ୍ଗୀୟମାନଙ୍କୁ କ୍ରୋଧିତ କରିଥିଲା। ସରକାର କେବଳ ଭାରତୀୟ ଜନମତକୁ ପରାମର୍ଶ କରିବାରେ ବିଫଳ ହୋଇନାହାଁନ୍ତି, ବରଂ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ବ୍ରିଟିଶ ସଂକଳ୍ପକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରିଥିଲେ । ରାସ୍ତାରେ ତଥା ଗଣମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ୟାପକ ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ କଂଗ୍ରେସ ସ୍ବଦେଶୀ କିମ୍ବା ଦେଶୀ ଶିଳ୍ପ ବ୍ୟାନରରେ ବ୍ରିଟିଶ ଉତ୍ପାଦକୁ ବୈଠକ କରିବାକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥିଲା । ଭାରତୀୟ ଶିଳ୍ପ, ଅର୍ଥ ଏବଂ ଶିକ୍ଷା ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦେଇ ଏକ ବଢ଼ୁଥିବା ଆନ୍ଦୋଳନ ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଲା, ଯେଉଁଥିରେ ନ୍ୟାସନାଲ କାଉନସିଲ୍ ଅଫ୍ ଏଜୁକେସନ୍ ପ୍ରତିଷ୍ଠା, ଭାରତୀୟ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ଏବଂ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକର ଜନ୍ମ, ଏବଂ ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ପ୍ରତି ଆଗ୍ରହ ଏବଂ ସଫଳତା ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ସାହିତ୍ୟ ହିନ୍ଦୁମାନେ ପରସ୍ପରର ହାତଗୋଡ଼ରେ ରାକ୍ଷୀ ବାନ୍ଧି ଏକତା ଦେଖାଇଥିଲେ ଏବଂ ଅରାନ୍ଧଣ (କୌଣସି ଖାଦ୍ୟ ରାନ୍ଧୁ ନଥିଲେ) ପାଳନ କରିଥିଲେ । ଏହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରୀ ଅରବିନ୍ଦ, ଭୁପେନ୍ଦ୍ରନାଥ ଦତ୍ତ ଏବଂ ବିପିନ ଚନ୍ଦ୍ର ପାଲଙ୍କ ଭଳି ବଙ୍ଗୀୟ ହିନ୍ଦୁ ଜାତୀୟତାବାଦୀମାନେ 'ଯୁଗାନ୍ତର' ଏବଂ 'ସନ୍ଧ୍ୟା' ଭଳି ପ୍ରକାଶନରେ ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନର ବୈଧତାକୁ ଯୁକ୍ତି କରି, ରକ୍ତକୁ ଗରମ କରିଦେଲା ଭଳି ଖବରକାଗଜରେ ପ୍ରବନ୍ଧ ଲେଖିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଦେଶଦ୍ରୋହ ଅଭିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ଏକ ହିନ୍ଦୁ ଖବରକାଗଜ ସମ୍ପାଦକ ବ୍ରହ୍ମଚାନ୍ଦ ଉପାଧ୍ୟାୟ, ଯିଏ ଟାଗୋରଙ୍କୁ ଶାନ୍ତିନିକେତନରେ ତାଙ୍କ ବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲେ, ତାଙ୍କୁ ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଆତ୍ମ ଶାସନ ପାଇଁ ସଂଗ୍ରାମରେ ବ୍ରିଟିଶ ହେପାଜତରେ ମୃତ୍ୟୁ ବରଣ କରିଥିଲେ ।

ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ହିଂସାତ୍ମକ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ବୈପ୍ଲବିକ ଆନ୍ଦୋଳନ, ଖୁଦିରାମ ବୋଷ ଏବଂ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ଚାକିଙ୍କଦ୍ୱାରା ଦେଖାଯାଇଥିଲା । ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ହେତୁ ସେମାନଙ୍କୁ ଗିରଫ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଫାଶୀ ଦିଆଯାଇଥିଲା।

ବ୍ରିଟିଶ ଖବରକାଗଜ ଦ ଏମ୍ପାୟାରରେ ଲେଖାଥିଲା:

ଖୁଦିରାମ ବୋଷଙ୍କୁ ଆଜି ସକାଳେ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡ ଦିଆଯାଇଥିଲା; ... ଅଭିଯୋଗ ହୋଇଛି ଯେ ସେ ନିଜ ଶରୀରକୁ ସିଧା ଠିଆ କରି ଏହି ସ୍କାଫୋଲ୍ଡକୁ ଆରୋହଣ କରିଥିଲେ। ସେ ଖୁସି ଥିଲେ ଏବଂ ହସୁଥିଲେ।

ଅଲ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ମୁସଲିମ୍ ଲିଗ୍ ଡେକା (ବର୍ତ୍ତମାନ ଢାକା, ବାଂଲାଦେଶ)ରେ ଅଲ ଇଣ୍ଡିଆ ମହମ୍ମଦନ ଶିକ୍ଷା ସମ୍ମିଳନୀଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା । ବ୍ରିଟିଶ ଇଣ୍ଡିଆରେ ମୁସଲମାନଙ୍କ ସ୍ୱାର୍ଥ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ଏକ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ହୋଇଥିବାରୁ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶରେ ପାକିସ୍ତାନ ସୃଷ୍ଟି ହେବା ପଛରେ ମୁସଲିମ ଲିଗ୍ ଏକ ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା ।

୧୯୧୬ ମସିହାରେ, ମହମ୍ମଦ ଅଲି ଜିନ୍ନା ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ, ଯାହାକି ସର୍ବବୃହତ ଭାରତୀୟ ରାଜନୈତିକ ସଂଗଠନ ଥିଲା । ସେହି ସମୟରେ ଅଧିକାଂଶ କଂଗ୍ରେସ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ପରି ଜିନ୍ନା ଶିକ୍ଷା, ଆଇନ, ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ଶିଳ୍ପ ଉପରେ ବ୍ରିଟିଶ ପ୍ରଭାବକୁ ଭାରତ ପାଇଁ ଲାଭଦାୟକ ବୋଲି ବିଚାର କରି ସ୍ୱୟଂ ଶାସନକୁ ସମର୍ଥନ କରିନଥିଲେ। ଜିନ୍ନା ଷାଠିଏ ସଦସ୍ୟ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ବିଧାନ ପରିଷଦର ସଦସ୍ୟ ହେଲେ । ପରିଷଦର କୌଣସି ପ୍ରକୃତ ଶକ୍ତି କିମ୍ବା ଅଧିକାର ନଥିଲା ଏବଂ ବହୁ ସଂଖ୍ୟାରେ ନିର୍ବାଚିତ ରାଜ-ସମର୍ଥକ ବିଶ୍ୱସ୍ତ ଏବଂ ଇଉରୋପୀୟମାନଙ୍କୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥିଲେ। ତଥାପି, ଜିନ୍ନା ବାଲ୍ୟ ବିବାହ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଅଧିନିୟମ , ମୁସଲିମ୍ ୱାକଫ୍ (ଧାର୍ମିକ ଅନୁଦାନ)ର ବୈଧତା ପାସ କରିବାରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ସାନ୍ଧର୍ଷ୍ଟ କମିଟିରେ ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ, ଯାହାକି ଡେରାଡୁନରେ ଭାରତୀୟ ସାମରିକ ଏକାଡେମୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲା । ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ, ଜିନ୍ନା ବ୍ରିଟିଶ ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରୟାସକୁ ସମର୍ଥନ କରିବାରେ ଅନ୍ୟ ଭାରତୀୟ ନରମପନ୍ଥୀ ମାନଙ୍କ ସହିତ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ ।

ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ପଶ୍ଚିମ ଫ୍ରଣ୍ଟରେ ଭାରତୀୟ ଅଶ୍ୱାରୋହୀ ।    ଭାରତୀୟ ସେନା ବନ୍ଧୁକଧାରୀ (ବୋଧହୁଏ ୩୯ତମ ବ୍ୟାଟେରୀ) ସହିତ ୩.୭ ଇଞ୍ଚ ମାଉଣ୍ଟେନ୍ ହାୱିଜର୍, ଜେରୁଜେଲମ୍ ୧୯୧୭ ।    ରାସ ବେହେରୀ ବୋଷ, ଗଦର ବିଦ୍ରୋହର ମୁଖ୍ୟ ଆୟୋଜକ ଏବଂ ପରେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ସେନା ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ ଥିଲେ ।    ଭାନକୋଭରର ବୁରାର୍ଡ ଇନଲେଟ୍, ୧୯୧୪ରେ ଏସ୍ କୋମାଗାଟା ମାରୁରେ ପଞ୍ଜାବୀ ଶିଖ୍। ଅଧିକାଂଶ ଯାତ୍ରୀଙ୍କୁ କାନାଡାରେ ଅବତରଣ କରିବାକୁ ଦିଆଯାଇନଥିଲା ଏବଂ ଜାହାଜ ଭାରତକୁ ଫେରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲା। କୋମାଗାଟା ମାରୁ ଘଟଣାକୁ ଘେରି ରହିଥିବା ଘଟଣା ଗଡାରାଇଟ୍ କାରଣ ପାଇଁ ଏକ ଅନୁକ୍ରମଣିକା ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲା ।

ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ଆଗଧାଡ଼ିର ରାଜନୈତିକ ନେତୃତ୍ୱ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ରିଟେନ ପ୍ରତି ଏକ ଅଭୂତପୂର୍ବ ସମର୍ଥନ ସହିତ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଭାରତୀୟମାନେ ବିଦ୍ରୋହ କରିବେ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ସମୟରେ ବ୍ରିଟିଶ ଭୟକରୁଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଏହାର ବିପରୀତ, ଭାରତୀୟମାନେ ମାନବ ଶକ୍ତି ଏବଂ ସମ୍ବଳ ଯୋଗାଇ ବ୍ରିଟିଶ ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରୟାସରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସହଯୋଗ କରିଥିଲେ । ପ୍ରାୟ ୧.୩ ନିୟୁତ ଭାରତୀୟ ସୈନିକ ଏବଂ ଶ୍ରମିକ ୟୁରୋପ, ଆଫ୍ରିକା ଏବଂ ମଧ୍ୟ-ପୂର୍ବରେ ସେବା କରିଥିବାବେଳେ, ଉଭୟ ଭାରତ ସରକାର ଏବଂ ରାଜକୁମାରମାନେ ଖାଦ୍ୟ, ଟଙ୍କା ଏବଂ ଗୁଳିଗୋଳା ସାମଗ୍ରୀ ପଠାଉଥିଲେ । ଏହା ସତ୍ତ୍ୱେ ବଙ୍ଗଳା ଏବଂ ପଞ୍ଜାବ (ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତ) ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ବୈପ୍ଲବିକ ଆନ୍ଦୋଳନ (ଔପନିବେଶ ବିରୋଧୀ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ)ର ପେଣ୍ଠସ୍ଥଳୀ ହୋଇ ରହିଲା । ବଙ୍ଗଳାରେ ଜାତୀୟତାବାଦ, ଗଦର ବିଦ୍ରୋହ (ପଞ୍ଜାବରେ ଅସ୍ଥିରତା) ​​ସହିତ ଜଡ଼ିତ ହୋଇ ଆଞ୍ଚଳିକ ପ୍ରଶାସନର ପକ୍ଷାଘାତକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବା ପାଇଁ ମହତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରିଥିଲା । ଏହି ସମୟରେ, ଅପ୍ରସ୍ତୁତ ବିପ୍ଳବୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ବିଫଳ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ଓ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ବିଦ୍ରୋହର ଆୟୋଜନ ହୋଇଥିଲା ।

କୌଣସି ବୈପ୍ଲବିକ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ଭାରତ ଭିତରେ ବିଶେଷ ପ୍ରଭାବ ପକାଇ ନଥିଲା । ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରୟାସରେ ବିଦ୍ରୋହୀ ହିଂସା ପ୍ରଭାବ ପକାଇବ ବୋଲି ଆଶା, ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ଆଇନ ୧୯୧୫ ଆକାରରେ ଉପନିବେଶ ବିରୋଧୀ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପଦକ୍ଷେପ ପାଇଁ ଭାରତୀୟ ଜନତାଙ୍କ ସମର୍ଥନ ହାସଲ କରିଥିଲା । ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ କୌଣସି ବଡ଼ ଧରଣର ବିଦ୍ରୋହ ଘଟି ନଥିଲା, ତଥାପି ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ରିଟିଶ ଅଧିକାରୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଦ୍ରୋହର ଗଭୀର ଭୟକୁ ଦର୍ଶାଇ ଦେଇଥିଲା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ ଭାରତୀୟଙ୍କୁ ଭୟଭୀତ କରାଇବା ପାଇଁ ଚରମ ଶକ୍ତି ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲା।

ହିନ୍ଦୁ - ଜର୍ମାନ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର

 

ହିନ୍ଦୁ - ଜର୍ମାନ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର, ୧୯୧୪ରୁ ୧୯୧୭ ମଧ୍ୟରେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଗୋଷ୍ଠୀଦ୍ୱାରା ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ବ୍ରିଟିଶ ରାଜ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ-ଭାରତୀୟ ବିଦ୍ରୋହ ଚେଷ୍ଟା କରିବା ପାଇଁ ଏକ ଯୋଜନା ଥିଲା । ଏହି ଗୋଷ୍ଠୀ ଭାରତୀୟ ବିପ୍ଳବୀ ଏବଂ ନିର୍ବାସିତ କିମ୍ବା ଆତ୍ମ-ନିର୍ବାସିତ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଯେଉଁମାନେ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଗଦର ପାର୍ଟି ଏବଂ ଜର୍ମାନୀରେ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା କମିଟିରେ ଥିବା ଲୋକମାନେ ଗଠନ କରିଥିଲେ । ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧ ଆରମ୍ଭରେ ଏହି ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ରଚନା କରାଯାଇଥିଲା । ଏହାକୁ ଜର୍ମାନ ବିଦେଶୀ ଅଫିସ୍, ସାନ ଫ୍ରାନ୍ସିସ୍କୋରେ ଥିବା ଜର୍ମାନ ବାଣିଜ୍ୟ ଦୂତାବାସ , ଏବଂ ଅସମାନ୍ ତୁର୍କୀ ଏବଂ ଇଂରେଜ୍ ରିପବ୍ଲିକାନ୍ ଆନ୍ଦୋଳନରୁ କିଛି ସମର୍ଥନ ମିଳିଥିଲା । ସବୁଠାରୁ ପ୍ରମୁଖ ଯୋଜନା ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତୀୟ ସେନା ପଞ୍ଜାବରୁ ସିଙ୍ଗାପୁରରେ ଏକ ଅଖିଳ-ଭାରତୀୟ ବିଦ୍ରୋହ ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା ​। ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶ ଉପରେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନକୁ ହଟାଇବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଏହି ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ଫେବୃଆରୀ ୧୯୧୫ରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାକୁ ଯୋଜନା କରାଯାଇଥିଲା । ବ୍ରିଟିଶ ଗୁପ୍ତଚରମାନେ ଗଦର ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଅନୁପ୍ରବେଶ କରି ପ୍ରମୁଖ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କୁ ଗିରଫ କରିବା ପରେ ଫେବୃଆରୀ ବିଦ୍ରୋହ ଶେଷରେ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲା । ଭାରତ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଛୋଟ ୟୁନିଟ୍ ଏବଂ ଗ୍ୟାରିସନ୍ରେ ମଧ୍ୟ ବିଦ୍ରୋହ କରାଯାଇଥିଲା।

ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆନୁସଙ୍ଗିକ ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ୧୯୧୫ ସିଙ୍ଗାପୁର ବିଦ୍ରୋହ, ଆନି ଲାରସେନ୍ ଅସ୍ତ୍ର ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର, ଜୁଗାଣ୍ଟାର୍ - ଜର୍ମାନ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର, ଜର୍ମାନ କାବୁଲକୁ ମିଶନ୍, ଭାରତରେ କନ୍ନାଟ୍ ରେଞ୍ଜର୍ସର ବିଦ୍ରୋହ, ଏବଂ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ୧୯୧୬ ମସିହାରେ ହୋଇଥିବା ବ୍ଲାକ୍ ଟମ୍ ବିସ୍ଫୋରଣ ଅନ୍ୟତମ । ଏହି ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ରର କିଛି ଅଂଶରେ ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧର ମଧ୍ୟ-ପୂର୍ବ ପୂର୍ବାଞ୍ଚଳରେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଭାରତୀୟ ସେନା ବିରୁଦ୍ଧରେ ହୋଇଥିଲା ।

ଗଦର ବିଦ୍ରୋହ

 

ଗଦର ବିଦ୍ରୋହ ଫେବୃଆରୀ ୧୯୧୫ରେ ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶ ରାଜକୁ ସମାପ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତୀୟ ସେନାରେ ଏକ ଅଖିଳ-ଭାରତୀୟ ବିଦ୍ରୋହ ଆରମ୍ଭ କରିବାର ଯୋଜନା ଥିଲା। ଏହି ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ, ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରର ଗଦର ପାର୍ଟି, ଜର୍ମାନୀରେ ବର୍ଲିନ୍ କମିଟି, ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତରେ ଭାରତୀୟ ବିପ୍ଳବୀ ଭୂତଳ ଏବଂ ସାନ ଫ୍ରାନ୍ସିସ୍କୋରେ ଥିବା ବାଣିଜ୍ୟ ଦୂତାବାସ ମାଧ୍ୟମରେ ଜର୍ମାନ ବୈଦେଶିକ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ସମର୍ଥନରେ । ଏହି ଘଟଣା ଉତ୍ତର ଆମେରିକାର ଗଦର ପାର୍ଟିରୁ ଆସିଛି, ଯାହାର କାନାଡା ଏବଂ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରର ପଞ୍ଜାବୀ ଶିଖ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ସଦସ୍ୟମାନେ ଏହି ଯୋଜନାରେ ପ୍ରମୁଖ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ବହୁ ବଡ଼ ହିନ୍ଦୁ - ଜର୍ମାନ ବିଦ୍ରୋହର ଅନେକ ଯୋଜନା ମଧ୍ୟରେ ଏହା ସବୁଠାରୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଥିଲା, ୧୯୧୪ରୁ ୧୯୧୭ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ରିଟିଶ ରାଜ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅଖିଳ-ଭାରତୀୟ ବିଦ୍ରୋହ ଆରମ୍ଭ କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିଲା । ବିଦ୍ରୋହର ମୁଖ୍ୟ ରାଜ୍ୟରେ ପଞ୍ଜାବ ଆରମ୍ଭ କରିବାକୁ ଯୋଜନା କରାଯାଇଥିଲା, ଏହା ପରେ ବଙ୍ଗଳା ଏବଂ ଭାରତର ଅବଶିଷ୍ଟ ଦେଶରେ ବିଦ୍ରୋହ ହୋଇଥିଲା। ବିଦ୍ରୋହରେ ଭାଗ ନେବାକୁ ଭାରତୀୟ ୟୁନିଟ୍ ସିଙ୍ଗାପୁର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯୋଜନା କରାଯାଇଥିଲା। ଏକ ସମନ୍ୱିତ ଗୁପ୍ତଚର ଏବଂ ପୋଲିସର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ମାଧ୍ୟମରେ ଏହି ଯୋଜନାଗୁଡିକ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲା। ବ୍ରିଟିଶ ଗୁପ୍ତଚର କାନାଡା ଏବଂ ଭାରତରେ ଗଦର ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଅନୁପ୍ରବେଶ କରିଥିଲା ​​ଏବଂ ପଞ୍ଜାବରେ ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ବିଦ୍ରୋହକୁ ଦମନ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଗୁପ୍ତଚରଙ୍କ ଶେଷ ମୁହୂର୍ତ୍ତର ଗୁପ୍ତଚର ପ୍ରମୁଖ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କୁ ଗିରଫ କରାଯାଇଥିଲା, ଛୋଟ ୟୁନିଟରେ ବିଦ୍ରୋହ ଏବଂ ଭାରତ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଗ୍ୟାରିସନ୍ ମଧ୍ୟ ଚୂର୍ଣ୍ଣ କରାଯାଇଥିଲା ।

ବିଦ୍ରୋହର ବିପଦ ବିଷୟରେ ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀମାନେ ଭାରତରେ ପ୍ରଚଳିତ ଅନେକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଯୁଦ୍ଧକାଳୀନ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ, ଯେଉଁଥିରେ ଇନଗ୍ରେସ୍ ଇନ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ଅର୍ଡିନାନ୍ସ, ୧୯୧୪, ବିଦେଶୀମାନେ ୧୯୧୪ ଏବଂ ଡିଫେନ୍ସ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ଆକ୍ଟ ୧୯୧୫ ଅନ୍ୟତମ ଥିଲା । ଏହି ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ପରେ ପ୍ରଥମ ଲାହୋର ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ରର ପରୀକ୍ଷା ଏବଂ ବନାରସ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ରକାରୀ ପରୀକ୍ଷା ଅନୁସରଣ କରାଯାଇଥିଲା ଯେଉଁଥିରେ ଅନେକ ଭାରତୀୟ ବିପ୍ଳବୀଙ୍କୁ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡ ଦିଆଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନିର୍ବାସିତ କରାଯାଇଥିଲା। ଯୁଦ୍ଧ ସମାପ୍ତ ହେବା ପରେ, ଦ୍ୱିତୀୟ ଗଦର ବିଦ୍ରୋହର ଭୟ ରୋୱାଲ୍ଟ ଆକ୍ଟର ସୁପାରିଶକୁ ନେଇ ସେଠାରୁ ଜଲିଆନୱାଲା ବାଗ ହତ୍ୟାକାଣ୍ଡ ହୋଇଥିଲା ।

ପ୍ରଥମ ଖ୍ରୀଷ୍ଟମାସ ଏବଂ ଦ୍ୱିତୀୟ ଖ୍ରୀଷ୍ଟମାସ ଦିବସ ଘଟଣାବଳୀ

 

ପ୍ରଥମ ଖ୍ରୀଷ୍ଟମାସ ଦିବସ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ୧୯୦୯ ମସିହାରେ ଭାରତୀୟ ବିପ୍ଳବୀ ଆନ୍ଦୋଳନଦ୍ୱାରା କରାଯାଇଥିବା ଏକ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ଥିଲା: ବର୍ଷ ଶେଷ ଛୁଟିଦିନରେ ବଙ୍ଗଳା ରାଜ୍ୟପାଳ ତାଙ୍କ ବାସଭବନରେ କମାଣ୍ଡର-ଇନ୍-ଭାଇସରୟଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତିରେ ଏକ ନାଚଗୀତ ଆୟୋଜନ କରିଥିଲେ ରାଜଧାନୀ (କଲିକତା)ର ମୁଖ୍ୟ ତଥା ସମସ୍ତ ଉଚ୍ଚ ପଦାଧିକାରୀ ଏବଂ ଅଧିକାରୀମାନେ ଏଥିକୁ ଆମନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଥିଲେ । ଦଶମ ଜାଟ ରେଜିମେଣ୍ଟ ସୁରକ୍ଷା ଦାୟିତ୍ବରେ ଥିଲା। ଜତିନ୍ଦ୍ରନାଥ ମୁଖାର୍ଜୀ (ବାଘା ଯତୀନ)ଙ୍କଦ୍ୱାରା ଉତ୍ସାହିତ ହୋଇ ଏହାର ସୈନିକମାନେ ନାଚଘର ଉଡ଼ାଇ ଉପନିବେଶକାରୀ ସରକାରକୁ ଧ୍ୱଂସ କରିବାର ସୁଯୋଗ ନେଇଥିଲେ। ତାଙ୍କ ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ଓଟୋ (ୱିଲିୟମ୍ ଓସ୍କାରୋଭିଚ୍) ଭନ୍ କ୍ଲେମ୍ଙ୍କ ସହ, ଲୋକମାନ୍ୟ ତିଲକଙ୍କ ବନ୍ଧୁ, ୬ ଫେବୃଆରୀ ୧୯୧୦ରେ, ରୁଷୀୟ କନସୁଲ୍ ଜେନେରାଲ୍ ଏମ୍ ଆର୍ସେନେଭ୍ ସେଣ୍ଟ ପିଟର୍ସବର୍ଗକୁ ଲେଖିଥିଲେ ଯେ ଏହା ଦେଶରେ ମନର ଏକ ସାଧାରଣ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ଏବଂ ଏହାଦ୍ୱାରା ବିପ୍ଳବୀମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ହାତରେ କ୍ଷମତା ନେବାକୁ ଏକ ସୁଯୋଗ ଜାଗ୍ରତ କରିବା ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥିଲା। " ଆର ସି ମଜୁମଦାରଙ୍କ ଅନୁଯାୟୀ, "ପୋଲିସ କିଛି ସନ୍ଦେହ କରିନଥିଲା ଏବଂ ଆଗାମୀ ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ବିଷୟରେ ଏକ ବିଶ୍ୱାସଘାତକ ସୈନିକ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କୁ ଜଣାଇନଥିଲେ ଏହାର ପରିଣାମ କ’ଣ ହୋଇଥାନ୍ତା କହିବା କଷ୍ଟକର।"

ଦ୍ୱିତୀୟ ଖ୍ରୀଷ୍ଟମାସ ଦିବସ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ଥିଲା ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତର ବଙ୍ଗଳାରେ ବିଦ୍ରୋହ ଆରମ୍ଭ କରିବା। ଖ୍ରୀଷ୍ଟମାସ ଦିବସ, ୧୯୧୫ ପାଇଁ ଯୋଜନା କରାଯାଇଥିଲା, ଏହି ଯୋଜନାଟି ବଙ୍ଗଳା ଭାରତୀୟ ବିପ୍ଳବୀ ଜତୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ମୁଖାର୍ଜୀଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଯୁଗାନ୍ତର ଗୋଷ୍ଠୀଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ବର୍ମାଙ୍କ ବ୍ରିଟିଶ ଉପନିବେଶରେ ଏକକାଳୀନ ବିଦ୍ରୋହ ସହିତ ସମନ୍ୱିତ ହୋଇଥିଲା । ମାଡ୍ରାସ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ଆଣ୍ଡାମାନ ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜରେ ଦଣ୍ଡବିଧାନ କଲୋନୀ ଉପରେ ଜର୍ମାନ ଆକ୍ରମଣ ସହିତ ଗଦର ପାର୍ଟିର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରିଥିଲା । ଏହି ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ରର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ୱିଲିୟମ ଦୁର୍ଗକୁ କବଜା କରିବା, ବଙ୍ଗଳାକୁ ପୃଥକ କରିବା ଏବଂ କଲିକତାର ରାଜଧାନୀକୁ କାବୁ କରିବା, ଯାହା ସେତେବେଳେ ଏକ ଅଖିଳ-ଭାରତୀୟ ବିପ୍ଳବ ପାଇଁ ଏକ ମଞ୍ଚ ଭାବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେବ। ଖ୍ରୀଷ୍ଟମାସ ଦିବସ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ଥିଲା ଗୋଟିଏ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଅଖିଳ-ଭାରତୀୟ ବିଦ୍ରୋହ ପାଇଁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଯୋଜନା, ଯାହା ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଭୂତଳ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ୱିତ ହୋଇଥିଲା, ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା କମିଟିଦ୍ୱାରା ବର୍ଲିନରେ ଜର୍ମାନ, ଉତ୍ତର ଆମେରିକାର ଗଦର ପାର୍ଟି ଏବଂ ଜର୍ମାନ ବୈଦେଶିକ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା । ୟୁରୋପ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ପୂର୍ବ ଏସିଆରେ ଜର୍ମାନ ଏବଂ ଭାରତୀୟ ଡବଲ ଏଜେଣ୍ଟଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ରିଟିଶ ଗୁପ୍ତଚର ଏହି ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ରକୁ ଉନ୍ମୋଚନ କରିବା ପରେ ଶେଷରେ ଏହି ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ରୋକାଯାଇଥିଲା।

ନିଡର୍ମାୟର୍ - ହେଣ୍ଟିଗ୍ ଅଭିଯାନ

ନିଡର୍ମାୟର୍ - ହେଣ୍ଟିଗ୍ ଅଭିଯାନ ଏକ କୂଟନୈତିକ ମିଶନ୍ ଆଫଗାନିସ୍ତାନକୁ ୧୯୧୫-୧୬ ମସିହାରେ କେନ୍ଦ୍ର ଶକ୍ତିଦ୍ୱାରା ପଠାଯାଇଥିଲା। ଆଫଗାନିସ୍ତାନକୁ ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ୱାଧୀନତା ଘୋଷଣା କରିବା, କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଶକ୍ତି ପାର୍ଶ୍ୱରେ ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧରେ ପ୍ରବେଶ କରିବା ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ଏହି ଅଭିଯାନର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା। ଏହି ଅଭିଯାନ ହିନ୍ଦୁ - ଜର୍ମାନ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ରର ଏକ ଅଂଶ ବିଶେଷ ଥିଲା, ଯାହା ଭାରତରେ ଏକ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ବିପ୍ଳବ ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ଭାରତ-ଜର୍ମାନ ପ୍ରୟାସର ଏକ ଶୃଙ୍ଖଳା ଥିଲା । ନିର୍ବାସିତ ଭାରତୀୟ ରାଜକୁମାର ରାଜ ମହେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରତାପଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଏହି ଅଭିଯାନ ଜର୍ମାନୀ ଏବଂ ତୁର୍କୀର ମିଳିତ ଅପରେସନ୍ ଥିଲା ଏବଂ ଜର୍ମାନ ସେନା ଅଧିକାରୀ ଓସ୍କାର ନିଡେରମାୟର୍ ଏବଂ ୱର୍ନର୍ ଅଟୋ ଭନ୍ ହେଣ୍ଟିଗ୍ ଏହାର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ । ଅନ୍ୟ ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀମାନେ ବର୍ଲିନ୍ କମିଟି ନାମକ ଏକ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ସଂଗଠନର ସଦସ୍ୟଙ୍କୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥିଲେ, ଯେଉଁଥିରେ ମୋୖଲବୀ ବାରକାଟୁଲ୍ଲା ଏବଂ ଚେମ୍ପାକରାମନ୍ ପିଲ୍ଲାଇ ଥିବାବେଳେ ତୁର୍କୀମାନେ କାଜିମ୍ ବିଙ୍କ ନିକଟତର ଥିଲେ; ଏନଭର୍ ପାଶା ।

ବ୍ରିଟେନ ଏହି ଅଭିଯାନକୁ ଏକ ଗୁରୁତର ବିପଦ ଭାବରେ ଦେଖିଥିଲା । ବ୍ରିଟେନ ଏବଂ ଏହାର ସହଯୋଗୀ, ଋଷ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ୧୯୧୫ର ଗ୍ରୀଷ୍ମ ସମୟରେ ଏହାକୁ ପାରସ୍ୟରେ ଅଟକାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ । ବ୍ରିଟେନ୍ ଗଭର୍ଣ୍ଣର-ଜେନେରାଲ୍ଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ସମେତ ଏକ ଗୁପ୍ତଚର ତଥା କୂଟନୈତିକ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲା। ଆଫଗାନିସ୍ତାନର ନିରପେକ୍ଷତା ବଜାୟ ରଖିବା ପାଇଁ ଭାରତ ଭାଇସରାୟ ଲର୍ଡ ହାର୍ଡିଙ୍ଗ ଏବଂ କିଙ୍ଗ ଜର୍ଜ ଭି ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଥିଲେ ।

ଜର୍ମାନ ଏବଂ ତୁର୍କୀ ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରୟାସରେ ଏମିର ହବିବୁଲ୍ଲା ଖାନଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଆଫଗାନିସ୍ତାନକୁ ଏକତ୍ରିତ କରିବାର ଏହି କାର୍ଯ୍ୟରେ ଏହି ମିଶନ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଏହା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରମୁଖ ଘଟଣା ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥିଲା। ଆଫଗାନିସ୍ତାନରେ, ଏହି ଅଭିଯାନ ସଂସ୍କାର ଆଣି ରାଜନୈତିକ ଅସ୍ଥିରତା ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା ​​ଯାହା ୧୯୧୯ ମସିହାରେ ଏମିରଙ୍କ ହତ୍ୟାରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା, ଯାହା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ତୃତୀୟ ଆଫଗାନିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧର କାରଣ ହୋଇଥିଲା। ଏସିଆରେ ସମାଜବାଦୀ ବିପ୍ଳବ ପ୍ରଚାର କରିବା ପାଇଁ ଏହା ବୋଲଶେଭିକ୍ ଋଷର କଲମିକ୍ ପ୍ରୋଜେକ୍ଟକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିଲା, ବ୍ରିଟିଶ୍ ରାଜକୁ ପରାସ୍ତ କରିବା ଗୋଟିଏ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପରିଣାମରେ ଜର୍ମାନୀ ଏବଂ ବୋଲଶେଭିକ୍ଭଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିବା ଭାରତରେ ଦେଶଦ୍ରୋହ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିବା ପାଇଁ ରୋୱଲେଟ୍ କମିଟି ଗଠନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ବିଶ୍ୱ ଯୁଦ୍ଧ ପରେ ତୁରନ୍ତ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ରାଜଙ୍କ ଆଭିମୁଖ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ I

ଯୁଦ୍ଧକୁ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା

ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ପରେ, ଅଧିକ କ୍ଷୟକ୍ଷତି ହାର, ଅଧିକ ଟିକସଦ୍ୱାରା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥିବା ମୁଦ୍ରାସ୍ଫୀତି, ବ୍ୟାପକ ସ୍ୱାଇନ୍ ଫ୍ଲୁ ମହାମାରୀ ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ବାଣିଜ୍ୟରେ ବ୍ୟାଘାତ ଭାରତୀୟଙ୍କ ଦୁଃଖ ବଢ଼ାଇଥିଲା ।

ଯୁଦ୍ଧ ପୂର୍ବର ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଆନ୍ଦୋଳନ କଂଗ୍ରେସ ମଧ୍ୟରେ ମଧ୍ୟମ ତଥା ଉଗ୍ରବାଦୀ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ପୁନର୍ଜୀବିତ କରି ଏକୀକୃତ ସାମ୍ମୁଖ୍ୟ ଭାବରେ ଏକତ୍ର ଠିଆ ହେବା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କ ମତଭେଦକୁ ବୁଡ଼ାଇ ଦେଇଥିଲା। ସେମାନେ ଯୁକ୍ତି କରିଥିଲେ ଯେ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟପାଇଁ ସେମାନଙ୍କର ବିପୁଳ ସେବା ସ୍ୱୟଂଶାସନ ପାଇଁ ଭାରତୀୟ ଦକ୍ଷତା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବାକୁ ପୁରସ୍କାର ମାଗିଥିଲା। ୧୯୧୬ ମସିହାରେ, ଅଲ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ମୁସଲିମ୍ ଲିଗ୍ ସହିତ ଏହି ନିୟମ ଆଳରେ ଇସଲାମର ଭବିଷ୍ୟତକୁ ନେଇ ଅସ୍ଥାୟୀ ସହଯୋଗ ଲକ୍ଷ୍ନୋ ଚୁକ୍ତି ତିଆରି କରିବାରେ କଂଗ୍ରେସ ସଫଳ ହୋଇଥିଲା।

ବ୍ରିଟିଶ ସଂସ୍କାର

ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଭାରତର ସମର୍ଥନକୁ ସ୍ୱୀକୃତି ଦେଇ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଦାବିକୁ ଜବାବରେ ବ୍ରିଟିଶମାନେ ନିଜେ “କ୍ୟାରଟ ଏବଂ ଷ୍ଟିକ୍” ପଦ୍ଧତି ଗ୍ରହଣ କଲେ । ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୧୭ରେ, ଏଡୱିନ୍ ମୋଣ୍ଟାଗ ଭାରତର ବୈଦେଶିକ ସଚିବ ସଂସଦରେ ଏକ ଐତିହାସିକ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ ଯେ ବ୍ରିଟିଶ ନୀତି ହେଉଛି: "ପ୍ରଶାସନର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶାଖାରେ ଭାରତୀୟଙ୍କ ସଙ୍ଗଠନ ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗ ଭାବରେ ଭାରତରେ ଦାୟିତ୍ୱ ପ୍ରାପ୍ତ ସରକାରର ପ୍ରଗତିଶୀଳ ହୃଦୟଙ୍ଗମକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି ସ୍ୱ-ଶାସିତ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡିକର ଧୀରେ ଧୀରେ ବିକାଶ। " ପ୍ରସ୍ତାବିତ ପଦକ୍ଷେପଗୁଡିକ ହାସଲ କରିବାର ମାଧ୍ୟମ ପରେ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଅଧିନିୟମ, ୧୯୧୯ରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା, ଯାହା ଦୁଇ-ପ୍ରକାର ପରିଚାଳନା ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରିଥିଲା ​​ଯେଉଁଥିରେ ଉଭୟ ଭାରତୀୟ ବିଧାୟକ ଏବଂ ନିଯୁକ୍ତ ବ୍ରିଟିଶ ଅଧିକାରୀମାନେ ଅଂଶୀଦାର ହୋଇଥିଲେ। ଶକ୍ତି ଏହି ଅଧିନିୟମ ମଧ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଏବଂ ପ୍ରାଦେଶିକ ବିଧାନ ସଭାକୁ ବିସ୍ତାର କରିଥିଲା ​​ଏବଂ ଫ୍ରାଞ୍ଚାଇଜ୍କୁ ବହୁଗୁଣିତ କରିଥିଲା ​​। ପ୍ରାଦେଶିକ ସ୍ତରରେ କେତେକ ପ୍ରକୃତ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ନେଇ ଗତି କରୁଥିବା ଏହି ଡାର୍କି: ଅନେକ ବିବାଦୀୟ କିମ୍ବା "ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ" ପୋର୍ଟଫୋଲିଓ ଯେପରିକି କୃଷି, ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରଶାସନ, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ଶିକ୍ଷା, ଏବଂ ସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରାଯାଇଥିଲାବେଳେ ଅଧିକ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ବିଷୟ ଯେପରିକି ଆର୍ଥିକ, ଟିକସ ଏବଂ ଆଇନ ଶୃଙ୍ଖଳା ବଜାୟ ରଖିବା ପ୍ରାଦେଶିକ ବ୍ରିଟିଶ ପ୍ରଶାସକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ରଖାଯାଇଥିଲା।

•  
  ୧୯୧୮ ମସିହାରେ ଗାନ୍ଧୀ, ୧୯୧୮ର ଖେଡା ସତ୍ୟଗ୍ରହ ଏବଂ ଚମ୍ପରନ୍ ସତ୍ୟଗ୍ରହଙ୍କ ସମୟରେ
•  
  (ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ବସିଥିବା) ୧୯୧୭ରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ଚମ୍ପରନ୍ ସତ୍ୟଗ୍ରହ ସମୟରେ ରାଜେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରସାଦ, ଅନୁଗ୍ରହ ନାରାୟଣ
•  
  ଜାଲିଆଁୱାଲା ବାଗ ଗଣହତ୍ୟାର ଶହୀଦ କୂପ । ୧୨୦ଟି ମୃତ ଶବ ଏଥିରୁ ମିଳିଥିଲା ବୋଲି ଲେଖାଯାଇଛି
•  
  ଭାରତରେ ରାଜନୀତି ଏବଂ ଆତଙ୍କବାଦ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କକୁ ଆକଳନ କରିବା ପାଇଁ ୧୯୧୮ ମସିହାରେ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିଯୁକ୍ତ ଏକ ବିଦ୍ରୋହୀ କମିଟି, ରୋୱଲେଟ୍ କମିଟିର ବିବାଦୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିତ୍ତ୍ୱ ପାଇଁ ସିଡନୀ ରୋୱଲେଟଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରାଯାଇଥିଲା, ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ପରୋକ୍ଷରେ ୧୯୧୯ ମସିହାରେ କୁଖ୍ୟାତ ଜାଲିଆନାୱାଲା ବାଗ ହତ୍ୟାକାଣ୍ଡ ଘଟାଇଥିଲା।

ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ଗାନ୍ଧୀ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଆନ୍ଦୋଳନର ଜଣେ ନେତା ଥିଲେ। ସେ ମୌଳିକ ଭେଦଭାବ ତଥା ଅତ୍ୟାଚାରିତ ଶ୍ରମ ବ୍ୟବହାର ତଥା ପୋଲିସ୍ ନିୟନ୍ତ୍ରଣକୁ ଦମନକାରୀ ଭାବରେ ବିରୋଧ କରିଥିଲେ। ରୋୱାଲ୍ଟ ଆକ୍ଟ ଏହି ପ୍ରତିବାଦ ସମୟରେ ଗାନ୍ଧୀ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ସଂକଳ୍ପକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ କରିଥିଲେ। ଜାନୁଆରୀ ୧୯୧୪ରେ (ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ଆରମ୍ଭ ହେବା ପୂର୍ବରୁ) ଗାନ୍ଧୀ ସଫଳ ହୋଇଥିଲେ। ଭାରତୀୟଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଥିବା ଆଇନକୁ ରଦ୍ଦ କରିଦିଆଗଲା ଏବଂ ସମସ୍ତ ଭାରତୀୟ ରାଜନୈତିକ ବନ୍ଦୀଙ୍କୁ ଜେନେରାଲ ଜାନ ସ୍ମୁଟ୍ସ ମୁକ୍ତ କରିଥିଲେ।

ଗାନ୍ଧୀ ୯ ଜାନୁୟାରୀ ୧୯୧୫ରେ ଭାରତକୁ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରଥମେ ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆହ୍ୱାନ ଦେଇ ନୁହେଁ, ବରଂ କଂଗ୍ରେସ ପାର୍ଟି ମାଗିଥିବା ବାଣିଜ୍ୟ ଭିତ୍ତିକ ଅଞ୍ଚଳକୁ ସମର୍ଥନ କରି ରାଜନୈତିକ ବିବାଦରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥିଲେ। ଗାନ୍ଧୀ ବିଶ୍ୱାସ କରିଥିଲେ ଯେ ଭାରତର ଅନେକ ଛୋଟମୋଟ ସମସ୍ୟା ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ୟୁରୋପୀୟମାନେ ଆଣିଥିବା ଶିଳ୍ପ ବିକାଶ ଏବଂ ଶିକ୍ଷାଗତ ବିକାଶ ବହୁ ପୂର୍ବରୁ ଆବଶ୍ୟକ ଥିଲା। ଗୋପାଳ କୃଷ୍ଣ ଗୋଖଲେ ଜଣେ ପୁରୁଖା କଂଗ୍ରେସ କର୍ମୀ ତଥା ଭାରତୀୟ ନେତା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପରାମର୍ଶଦାତା ହୋଇଥିଲେ। ଅହିଂସା ନାଗରିକ ଅବମାନନାର ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଧାରଣା ଏବଂ ରଣନୀତି ପ୍ରଥମେ କିଛି ଭାରତୀୟ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ କଂଗ୍ରେସ ନେତାଙ୍କ ପାଇଁ ଅକାରଣିକ ଦେଖାଗଲା। ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ନିଜ ଭାଷାରେ, "ନାଗରିକ ଅବମାନନା ହେଉଛି ଅନୈତିକ ନିୟମ ପ୍ରଣୟନର ନାଗରିକ ଉଲ୍ଲଂଘନ।" ଦୁର୍ନୀତିଗ୍ରସ୍ତ ରାଜ୍ୟ ସହ ସହଯୋଗ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରି ଏହାକୁ ଅହିଂସା ଭାବରେ କରିବାକୁ ପଡିବ। ଲୋକମାନ୍ୟ ତିଳକଙ୍କ ପାଇଁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ବହୁତ ସମ୍ମାନ ଥିଲା । ତାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଗୁଡିକ ତିଲକଙ୍କ "ଚାଟୁସୁଟ୍ରି" କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଦ୍ୱାରା ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇଥିଲା ।

ସଂସ୍କାରର ସକରାତ୍ମକ ପ୍ରଭାବ ୧୯୧୯ ମସିହାରେ ରୋୱଲେଟ୍ ଆକ୍ଟଦ୍ୱାରା ଗୁରୁତର ଭାବରେ କ୍ଷୁର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିଲା, ଯାହା ରୋୱାଲ୍ଟ କମିଟିଦ୍ୱାରା ପୂର୍ବ ବର୍ଷ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ବିଧାନ ପରିଷଦକୁ ଦିଆଯାଇଥିବା ସୁପାରିଶ ଅନୁଯାୟୀ ନାମିତ ହୋଇଥିଲା। ଜାତୀୟତାବାଦୀ ସଂଗଠନଗୁଡ଼ିକଦ୍ୱାରା ଯୁଦ୍ଧ ସମୟର ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ରକୁ ଦେଖିବା ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଏହି ସମସ୍ୟାର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ କମିଶନ ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା। ଯୁଦ୍ଧ ପରବର୍ତ୍ତୀ କ୍ଷମତାକୁ ଡିଫେନ୍ସ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ଆକ୍ଟର ଯୁଦ୍ଧ ସମୟ କ୍ଷମତାକୁ ବିସ୍ତାର କରିବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲେ। ଯୁଦ୍ଧକାଳୀନ କାର୍ଯ୍ୟ ଗଣମାଧ୍ୟମକୁ ଚୁପ୍ କରି ଦେଶଦ୍ରୋହକୁ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ରାଜନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକର୍ତ୍ତା ବିନା ବିଚାରରେ ଗିରଫ କରିବା ଏବଂ ବିନା ୱାରେଣ୍ଟରେ ଦେଶଦ୍ରୋହ କିମ୍ବା ଦେଶଦ୍ରୋହରେ ସନ୍ଦେହ କରାଯାଉଥିବା କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କୁ ଗିରଫ କରିବା ପାଇଁ ଭାଇସରୟ ସରକାରଙ୍କୁ ଅସାଧାରଣ କ୍ଷମତା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲା। ବ୍ୟାପକ ତଥା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟବହାର ହେତୁ ଏହା ଭାରତ ମଧ୍ୟରେ ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ଅପମାନିତ ହେଲା । ଆନି ବେସାନ୍ତ ଏବଂ ଅଲି ଭାଇଙ୍କ ସମେତ ବହୁ ଲୋକପ୍ରିୟ ନେତାଙ୍କୁ ଅଟକ ରଖାଯାଇଥିଲା। ଭାଇସରୟଙ୍କ ପରିଷଦରେ ଥିବା (ଅଣ-ସରକାରୀ) ଭାରତୀୟ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବଭାରତୀୟ ବିରୋଧର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାପରେ ରୋୱଲେଟ୍ ଆକ୍ଟ ପାରିତ ହୋଇଥିଲା। ଏହି କାର୍ଯ୍ୟର ସମ୍ପ୍ରସାରଣ ବ୍ୟାପକ ସମାଲୋଚନା ହୋଇଥିଲା। ଦେଶବ୍ୟାପୀ କାର୍ଯ୍ୟର ବନ୍ଦ ବା ହରତାଳ କୁହାଯାଉଥିଲା, ଯଦିଓ ଦେଶବ୍ୟାପୀ ନୁହେଁ, ଏହା ଜନଅସନ୍ତୋଷ ଆରମ୍ଭର ବ୍ୟାପକ ଚିହ୍ନ ଥିଲା।

ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକଳାପଦ୍ୱାରା ଉନ୍ମୋଚିତ ହୋଇଥିବା ଆନ୍ଦୋଳନଦ୍ୱାରା ୧୩ ଅପ୍ରେଲ ୧୯୧୯ରେ ପଞ୍ଜାବର ଅମୃତସରରେ ଜଲିଆନୱାଲା ବାଗ ହତ୍ୟାକାଣ୍ଡରେ ଶେଷ ହୋଇଥିଲା। ବ୍ରିଟିଶ ସୈନ୍ୟ କମାଣ୍ଡର ବ୍ରିଗେଡିୟର୍ ଜେନେରାଲ୍ ରେଜିନାଲଡ ଡାୟର୍ ମୁଖ୍ୟ ଏବଂ କେବଳ ଗୋଟିଏ ପ୍ରବେଶ ପଥକୁ ଅବରୋଧ କରିଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରାୟ ୧୫,୦୦୦ ପୁରୁଷ, ମହିଳା ଏବଂ ଶିଶୁଙ୍କ ଅସ୍ତ୍ରହୀନ ତଥା ଅନିଶ୍ଚିତ ଜନତାଙ୍କ ଉପରକୁ ଗୁଳି ଚଳାଇବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥିଲେ। ସେମାନେ ପାଚେରୀ ପ୍ରାଙ୍ଗଣର ଜଲିଆନୱାଲା ବାଗରେ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଡାୟର୍ ସମସ୍ତ ବୈଠକରେ ଲଗାଯାଇଥିବା ପ୍ରତିବନ୍ଧକକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ ଏବଂ ସମସ୍ତ ଭାରତୀୟଙ୍କୁ କଠୋର ଉପାୟ ଶିଖାଇବାକୁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲେ। ମୋଟ ୧,୬୫୧ ରାଉଣ୍ଡ ଗୁଳି ଚଳାଇ ୩୭୯ ଜଣଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିଲା (ଏକ ସରକାରୀ ବ୍ରିଟିଶ ଆୟୋଗ ଅନୁଯାୟୀ; ଭାରତୀୟ ଅଧିକାରୀଙ୍କ ଆକଳନ ୧,୪୯୯ ହତ୍ୟାକାଣ୍ଡରେ ଏବଂ ୧,୧୩୭ ଆହତ ହୋଇଥିଲେ ) ଡାୟର ଅବସର ନେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ କିନ୍ତୁ ବ୍ରିଟେନରେ ଜଣେ ହିରୋ ଭାବରେ ତାଙ୍କୁ ସମ୍ମାନିତ କରାଯାଇଥିଲା, ଯାହା ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦୀମାନଙ୍କୁ ଦର୍ଶାଇଥିଲା ଯେ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ବ୍ରିଟେନରେ ଜନମତକୁ ଦେଖୁଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଭାରତରେ ନୁହେଁ। ଏହି ଘଟଣାବଳୀ ଯୁଦ୍ଧକାଳୀନ ଆଶାକୁ ବିଲୋପ କରି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତାକୁ ଦୂର କରିହେବ ନାହିଁ ବୋଲି ଏକ ବିଚାର ଖୋଲିଲା।

ପ୍ରଥମ ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନ

୧୯୨୦ରୁ ୧୯୨୨ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗାନ୍ଧୀ ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯୨୦ରେ କଂଗ୍ରେସର କୋଲକାତା ଅଧିବେଶନରେ ଗାନ୍ଧୀ ଅନ୍ୟ ନେତାମାନଙ୍କୁ ଖିଲାଫତଙ୍କ ସମର୍ଥନରେ ତଥା ଆଧିପତ୍ୟ ସ୍ଥିତିକୁ ସମର୍ଥନ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ବିଷୟରେ ଭରସା ଜଗାଇଥିଲେ । ପ୍ରଥମ ସତ୍ୟଗ୍ରହ ଆନ୍ଦୋଳନ ବ୍ରିଟେନରୁ ପଠାଯାଇଥିବା ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ବିକଳ୍ପ ଭାବରେ [ଖଦି] ଏବଂ ଭାରତୀୟ ସାମଗ୍ରୀର ବ୍ୟବହାରକୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲା। ଏହାସହ ଲୋକଙ୍କୁ ବ୍ରିଟିଶ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନ ତଥା ଆଇନ ଅଦାଲତକୁ ବୈଠକ କରିବାକୁ, ସରକାରୀ ଚାକିରୀରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେବାକୁ, ଟିକସ ଦେବାକୁ ମନା କରିବାକୁ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ପଦବୀ ତଥା ସମ୍ମାନ ଛାଡ଼ିବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରାଯାଇଥିଲା। ଯଦିଓ ଏହା ନୂତନ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଅଧିନିୟମ ୧୯୧୯ର ଗଠନକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିବାରେ ବହୁ ବିଳମ୍ବରେ ଆସିଥିଲା, ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ବ୍ୟାପକ ଜନ ସମର୍ଥନକୁ ଉପଭୋଗ କରିଥିଲା ​​ଏବଂ ବିଶୃଙ୍ଖଳାର ଅନୁପଯୁକ୍ତ ପରିମାଣ ବୈଦେଶିକ ଶାସନ ପାଇଁ ଏକ ଗୁରୁତର ଆହ୍ୱାନ ଦେଇଥିଲା। କିନ୍ତୁ ଚୋୖରି ଚୌରା ଘଟଣାରେ କ୍ରୋଧିତ ଜନତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ବାଇଶି ଜଣ ପୋଲିସର ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥଲା, ଯାହାଦ୍ୱାରା ଭାରତରେ ଅରାଜକତା ବଢ଼ିବାର ଭୟକରି ଗାନ୍ଧୀ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ବନ୍ଦ କରିଦେଇଥିଲେ।

ପାର୍ଟିରେ ସଦସ୍ୟତା ଏକ ଟୋକନ୍ ଫି ଦେବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ପାଇଁ ଖୋଲା ଯାଇଥିଲା, କମିଟିର ଏକ ତଳରୁ ଉପର ଯାଏଁ ଏକ ଶୃଙ୍ଖଳା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଥିଲା, ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶୃଙ୍ଖଳା ଏବଂ ବିସ୍ତାର ଆନ୍ଦୋଳନ ଉପରେ ଶୃଙ୍ଖଳା ଏବଂ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ଦାୟୀ କରାଯାଇଥିଲା । ଦଳ ଏକ ଅଭିଜାତ୍ୟ ସଂଗଠନରୁ ଏକ ଜାତୀୟ ଆବେଦନ ଏବଂ ଅଂଶଗ୍ରହଣରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା ।

ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ୧୯୨୨ ମସିହାରେ ଛଅ ବର୍ଷ କାରାଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ କରାଯାଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଦୁଇ ବର୍ଷ ସେବା କରିବା ପରେ ତାଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା। ଜେଲରୁ ମୁକୁଳିବା ପରେ ସେ ଅହମ୍ମଦାବାଦରେ ସାବରମତି ଆଶ୍ରମ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ। ନଦୀ କୂଳରେ ସାବରମାତିରୁ, ସେ 'ୟଙ୍ଗ ଇଣ୍ଡିଆ' ଖବରକାଗଜ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ସାମାଜିକ ଅନଗ୍ରସର - ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ଗରିବ ଏବଂ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟଙ୍କର ହିତ ପାଇଁ ଛାପୁଥିଲେ । ଏହି ଯୁଗରେ କଂଗ୍ରେସ ପାର୍ଟି ଭିତରୁ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କର ଏକ ନୂତନ ପିଢ଼ିର ଆବିର୍ଭାବ ଦେଖାଗଲା, ସି ରାଜଗୋପାଲଚାରି, ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ, ବଲ୍ଲବଭାଇ ପଟେଲ , ସୁଭାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷ ଏବଂ ଅନ୍ୟମାନେ - ଗାନ୍ଧୀ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସହିତ ସହମତି ରଖିବା, କିମ୍ବା, ବୋଷଙ୍କ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ସେନା ପରି, ଏଥିରୁ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ମତ ରଖି ଯେଉଁମାନେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱ-ଶାସନର ଆନ୍ଦୋଳନର ପ୍ରମୁଖ ସ୍ୱର ଗଠନ କରିବାକୁ ଆସିଥିଲେ।

ମଧ୍ୟମ ରାଜନୈତିକ ସ୍ପେକ୍ଟ୍ରମ୍ ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ବ୍ୟାପକ ହୋଇଥିଲା ଯେପରିକି ସ୍ୱରାଜ ପାର୍ଟି, ହିନ୍ଦୁ ମହାସଭା, କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ପାର୍ଟି ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସ୍ୱୟଂ ସେବକ ସଂଗଠନ, ଆଞ୍ଚଳିକ ରାଜନୈତିକ ସଂଗଠନଗୁଡିକ ମଧ୍ୟ ମାଡ୍ରାସରେ, ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ଏବଂ ପଞ୍ଜାବରେ ଶିଖ୍ଙ୍କ ସ୍ୱାର୍ଥକୁ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରିବାରେ ଲାଗିଲେ। ତେବେ ମହାକାବୀ ସୁବ୍ରମଣ୍ୟମ ଭାରତୀ, ଭଞ୍ଚିନାଥନ ଏବଂ ନୀଲକାନ୍ଦା ବ୍ରହ୍ମଚାରିଙ୍କ ଭଳି ଲୋକମାନେ ତାମିଲନାଡୁର ଉଭୟ ସ୍ୱ-ଶାସନ ସଂଗ୍ରାମରେ ଏବଂ ସମସ୍ତ ଜାତି ଏବଂ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ପାଇଁ ସମାନତା ପାଇଁ ଲଢ଼ିବାରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। କସ୍ତୁରବା ଗାନ୍ଧୀ (ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପତ୍ନୀ), ରାଜକୁମାରୀ ଅମୃତ କୌର, ମୁଥୁଲକ୍ସମି ରେଡ୍ଡି, ଅରୁଣା ଆସଫ ଅଲି ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ମହିଳା ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଭାଗନେଇଥିଲେ।

•  
  ଚୋୖରି ଚୋୖରା ଶହୀଦ ସ୍ମାରକ, ଯାହାକି ଚୋୖରି ଚୋୖରା ଘଟଣାର ସ୍ମୃତି, ଯେତେବେଳେ ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ଏକ ବିରାଟ ବିକ୍ଷୋଭକାରୀଙ୍କ ଉପରେ ପୋଲିସ ଗୁଳି ଚଳାଇଥିଲେ
•  
  ସି ରାଜଗୋପାଲଚାରି ଜଣେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଯିଏକି ରୋୱଲ୍ଟ ଆକ୍ଟ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନ, ଭାଇକୋମ ସତ୍ୟଗ୍ରହ ଏବଂ ନାଗରିକ ଅବମାନନା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ ।
•  
  ବଲ୍ଲଭଭାଇ ପଟେଲ ୪୯ତମ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ସଭାପତି ଭାବରେ ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇ ୧୯୩୪ ଏବଂ ୧୯୩୭ ମସିହାରେ ନିର୍ବାଚନ ପାଇଁ ଦଳ ଆୟୋଜନ କରିବାସହ ଭାରତଛାଡ଼଼ ଆନ୍ଦୋଳନ ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଚାର କରିଥିଲେ
•  
  ୧୯୩୧ ମସିହାରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ୱରାଜ ଆନ୍ଦୋଳନ ସମୟରେ ଏହି ପତାକା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧର ପରବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ଷରେ ଅସ୍ଥାୟୀ ସରକାର ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ।

ସାଇମନ୍ କମିଶନର ସୁପାରିଶକୁ ଭାରତ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିବା ପରେ ୧୯୨୮ ମସିହାରେ ମୁମ୍ବାଇରେ ଏକ ସର୍ବଦଳୀୟ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା, ଯାହା ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମୁକ୍ତିର ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା। ଏହି ସମ୍ମିଳନୀରେ ଭାରତ ପାଇଁ ଏକ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାକୁ ମୋତିଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଏକ ଡ୍ରାଫ୍ଟ କମିଟି ନିଯୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା। ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର କୋଲକାତା ଅଧିବେଶନ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରଙ୍କୁ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୨୯ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଭାରତକୁ ଆଧିପତ୍ୟ ମାନ୍ୟତା ଦେବାକୁ କହିଥିଲା କିମ୍ବା ଦେଶବ୍ୟାପୀ ନାଗରିକ ଅମାନ୍ୟ ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ ହେବ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥିଲା । ବଢ଼ୁଥିବା ରାଜନୈତିକ ଅସନ୍ତୋଷ ଏବଂ ଦିନକୁ ଦିନ ହିଂସାତ୍ମକ ଆଞ୍ଚଳିକ ଗତିବିଧି ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସାର୍ବଭୌମତ୍ତ୍ୱର ଆହ୍ୱାନ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନର ସମାପ୍ତି ଲୋକଙ୍କ ସହ ବିଶ୍ୱାସଭାଜନ ବଢ଼ାଇବାକୁ ଲାଗିଲା। ଡିସେମ୍ବର ୧୯୨୯ରେ ଐତିହାସିକ ଲାହୋର ଅଧିବେଶନରେ ମୋତିଲାଲଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଆତ୍ମ ଶାସନର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା। ଏହା ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ଏକ ନାଗରିକ ଅମାନ୍ୟ ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ କରିବାକୁ କାମଚଳା କମିଟିକୁ ଅନୁମତି ଦେଇଥିଲା । ୨୬ ଜାନୁୟାରୀ ୧୯୩୦ ମସିହାରେ ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ୱରାଜ(ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଆତ୍ମ-ଶାସନ) ଦିବସ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯିବା ଉଚିତ୍ ବୋଲି ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଥିଲା।

ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୩୧ରେ, ଗାନ୍ଧୀ-ଇରୱିନ୍ ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ସରକାର ସମସ୍ତ ରାଜନୈତିକ ବନ୍ଦୀଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରିବାକୁ ରାଜି ହୋଇଥିଲେ (ଯଦିଓ, କେତେକ ମହାନ ବିପ୍ଳବୀଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରାଯାଇ ନଥିଲା ଏବଂ ଭଗତ ସିଂଙ୍କୁ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡ ଏବଂ ତାଙ୍କର ଦୁଇ ସାଥୀଙ୍କୁ ଫେରାଇ ଦିଆଯାଇନଥିଲା ଯାହା କେବଳ କଂଗ୍ରେସ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ଆହୁରି ତୀବ୍ର କରିଥିଲା। ପରବର୍ତ୍ତୀ କିଛି ବର୍ଷ ଧରି ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାରତ ସରକାର ଅଧିନିୟମ ୧୯୩୫ ବାହାରିନଥିଲା, କଂଗ୍ରେସ ଏବଂ ସରକାର ଉଭୟ ବିବାଦ ଏବଂ ବୁଝାମଣାରେ ବନ୍ଦ ରହିଥିଲା। ସେତେବେଳକୁ କଂଗ୍ରେସ ଏବଂ ମୁସଲିମ୍ ଲିଗ୍ ମଧ୍ୟରେ ମତଭେଦ ଅବିସ୍ମରଣୀୟ ହୋଇପଡିଥିଲା ​​କାରଣ ପ୍ରତ୍ୟେକେ ଅନ୍ୟ ଆଡ଼କୁ ଅଙ୍ଗୁଳି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରିଥିଲେ। ମୁସଲିମ୍ ଲିଗ୍ ଭାରତର ସମସ୍ତ ଲୋକଙ୍କୁ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରିବା ପାଇଁ କଂଗ୍ରେସର ଦାବିକୁ ଆରୋପ କରିଥିଲାବେଳେ କଂଗ୍ରେସ ସମସ୍ତ ମୁସଲମାନଙ୍କ ଆକାଂକ୍ଷାକୁ ସ୍ୱର ଉତ୍ତୋଳନ କରିବାକୁ ମୁସଲିମ୍ ଲିଗ୍ ଦାବି ଉପରେ ଆରୋପ କରିଥିଲା।

ସାଧାରଣ ଅବାଧ୍ୟତା ଆନ୍ଦୋଳନ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱ-ଶାସନ ସଂଗ୍ରାମର ଏକ ନୂତନ ଅଂଶକୁ ସୂଚିତ କରିଥିଲା । ମୋଟାମୋଟି ଭାବେ, ଏହା ନିଜେ ଏକ ବିଫଳତା ହେଲା, କିନ୍ତୁ ଏହା ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ନେତୃତ୍ୱରେ ଭାରତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ଏକତ୍ରିତ କଲା । ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ଭାରତୀୟ ଲୋକଙ୍କୁ ଆତ୍ମ ଶାସନ ଦିଗରେ ଆହୁରି ଅଧିକ ପ୍ରୟାସ କରିଥିଲା। ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ଭାରତୀୟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟକୁ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ସେମାନଙ୍କର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଆତ୍ମବିଶ୍ୱାସ ଏବଂ ଶକ୍ତିକୁ ପୁନର୍ଜୀବିତ କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦେଲା। ଏଥିସହ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କର ଅଧିକାରକୁ ଦୁର୍ବଳ କରି ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ଶେଷରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲା। ମୋଟ ଉପରେ, ନାଗରିକ ଅମାନ୍ୟ ଆନ୍ଦୋଳନ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱ-ଶାସନ ଇତିହାସରେ ଏକ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ସଫଳତା କାରଣ ଏହା ନୂଆଦିଲ୍ଲୀକୁ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ କରିବାରେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଭୂମିକାକୁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତାଇଥିଲା ।

 

ବ୍ରିଟିଶ୍ ଇଣ୍ଡିଆକୁ ପରିଚାଳନା କରିବାରେ ଭାରତ ସରକାର ଅଧିନିୟମ ୧୯୩୫ ତିନୋଟି ପ୍ରମୁଖ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଦର୍ଶାଇଥିଲା:

1. ଏକ ମୁକ୍ତ ଫେଡେରାଲ୍ ଗଠନ,
2. ପ୍ରାଦେଶିକ ସ୍ୱାଧୀନତା ହାସଲ କରିବା ଏବଂ
3. ପୃଥକ ଚୟନକର୍ତ୍ତାଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁଙ୍କ ସ୍ୱାର୍ଥ ରକ୍ଷା କରିବା।

ଗଡ଼ଜାତ ରାଜ୍ୟ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତକୁ କେନ୍ଦ୍ରରେ ଏକତ୍ର କରିବା ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଫେଡେରାଲ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ରାଜକୁମାରଙ୍କ ଅଧିକାରକୁ ସୁରକ୍ଷିତ ରଖିବାରେ ଅସ୍ପଷ୍ଟତା ହେତୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇପାରିଲା ନାହିଁ। ଫେବୃଆରୀ ୧୯୩୭ ମସିହାରେ, ଯେତେବେଳେ ନିର୍ବାଚନ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଲା, ପ୍ରାଦେଶିକ ସ୍ୱାଧୀନତା ଏକ ବାସ୍ତବତାରେ ପରିଣତ ହେଲା; ପାଞ୍ଚଟି ପ୍ରଦେଶରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ସହ କଂଗ୍ରେସ ପ୍ରାଧାନ୍ୟବାଦୀ ଦଳ ଭାବରେ ଉଭା ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଦୁଇଟିରେ ଆଗୁଆ ରହିଥିଲାବେଳେ, ମୁସଲିମ୍ ଲିଗ୍ ଖରାପ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥିଲା।

୧୯୩୯ ମସିହାରେ, ଭାଇସରୟ ଲିନଲିଥଗୋ ପ୍ରାଦେଶିକ ସରକାରଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ନକରି ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧରେ ଭାରତର ପ୍ରବେଶ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ। ଏହାର ପ୍ରତିବାଦରେ କଂଗ୍ରେସ ଏହାର ସମସ୍ତ ନିର୍ବାଚିତ ପ୍ରତିନିଧୀଙ୍କୁ ସରକାରରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେବାକୁ କହିଥିଲା। ଅଲ-ଇଣ୍ଡିଆ ମୁସଲିମ ଲିଗ୍ର ସଭାପତି ମହମ୍ମଦ ଅଲି ଜିନ୍ନା ୧୯୪୦ ମସିହାରେ ଲାହୋରରେ ବାର୍ଷିକ ମୁସଲିମ ଲିଗ୍ ଅଧିବେଶନରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀମାନଙ୍କୁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତାଇଥିଲେ; ଯାହା ପରେ ଲାହୋର ରିଜୋଲ୍ୟୁସନ୍ ଭାବରେ ପରିଚିତ ହୋଇଥିଲା। ଦୁଇଟି ପୃଥକ ସାର୍ବଭୌମ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଭାରତର ବିଭାଜନ ଦାବି, ଗୋଟିଏ ମୁସଲମାନ, ଅନ୍ୟଟି ହିନ୍ଦୁ; ବେଳେବେଳେ ଦୁଇଟି ଜାତି ଥିଓରୀ କୁହାଯାଏ । ଯଦିଓ ପାକିସ୍ତାନର ଧାରଣା ୧୯୩୦ ମସିହାରୁ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା, ତଥାପି ଖୁବ୍ କମ୍ ଲୋକ ଏହାର ଉତ୍ତର ଦେଇଥିଲେ।

ଲାହୋର ରିଜୋଲ୍ୟୁସନର ବିରୋଧରେ, ଅଲ ଇଣ୍ଡିଆ ଆଜାଦ ମୁସଲିମ ସମ୍ମିଳନୀ ମିଳିତ ଭାରତକୁ ସମର୍ଥନ ଜଣାଇବା ପାଇଁ ଅପ୍ରେଲ ୧୯୪୦ରେ ଦିଲ୍ଲୀରେ ଏକାଠି ହୋଇଥିଲା। ଏହାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଭାରତରେ ଅନେକ ଇସଲାମିକ ସଂଗଠନ, ଏବଂ ୧୪୦୦ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ମୁସଲମାନ ପ୍ରତିନିଧିଙ୍କୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥିଲେ; ଜାତୀୟତାବାଦୀ ବୈଠକରେ ଯୋଗଦେବା ଲିଗ୍ ବୈଠକରେ ପ୍ରାୟ ପାଞ୍ଚ ଗୁଣ ଅଧିକ ଥିଲା।

ଅଲ-ଇଣ୍ଡିଆ ମୁସଲିମ ଲିଗ୍ ଭାରତର ବିଭାଜନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଠିଆ ହୋଇଥିବା ସେହି ମୁସଲମାନମାନଙ୍କୁ ନୀରବ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା, ପ୍ରାୟତ "" ଭୟ ଏବଂ ବାଧ୍ୟବାଧକତା " ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲା। ଅଲ ଇଣ୍ଡିଆ ଆଜାଦ ମୁସଲିମ ସମ୍ମିଳନୀ ନେତା, ଆଲ୍ଲାହା ବାଖଶ ସୋମ୍ରୋ ହତ୍ୟା ମଧ୍ୟ ଅଲ-ଇଣ୍ଡିଆ ମୁସଲିମ ଲିଗକୁ ପାକିସ୍ତାନ ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ଦାବି କରିବା ସହଜ କରିଥିଲା।

ଏହି ଦୁଇଟି ଅସ୍ଥିର, ଶ୍ରମିକ ଏବଂ କଂଗ୍ରେସ ବିରୋଧୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ପ୍ରକୃତ ସଂଯୋଗ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କର ଅତ୍ୟଧିକ ଅସ୍ତିତ୍ୱ ଏବଂ ସହଭାଗିତା, ଧ୍ୟାନକୁ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରେ ଏବଂ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ଯଥାର୍ଥ କରେ, ଯାହା ଲର୍ଡ଼ ଇରୱିନ୍ ଶ୍ରମିକ ସମସ୍ୟାକୁ ଦେଇଥିଲେ। -ଲଣ୍ଡନ ଟାଇମ୍ସ, ୨୯ ଜାନୁଆରୀ, ୧୯୨୮

 

ଭଗତ ସିଂହ୍ (ବାମ), ସୁଖଦେବ (ମଝି), ଏବଂ ରାଜଗୁରୁ (ଡାହାଣ) ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନର ସବୁଠାରୁ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ବିପ୍ଳବୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ ।

 

ତ୍ରିବୁନ୍ (୨୫ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୩୧)ର ପ୍ରଥମ ପ୍ରୁଷ୍ଠାରେ, ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଭଗତ ସିଂ, ରାଜଗୁରୁ ଏବଂ ସୁଖଦେବଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ବିଷୟରେ ରିପୋର୍ଟ କରିଥିଲେ ।

କିଛି ବିପଥଗାମୀ ଘଟଣା ବ୍ୟତୀତ, ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଆରମ୍ଭ ପୂର୍ବରୁ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସକମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସଶସ୍ତ୍ର ବିଦ୍ରୋହ ଘଟିନଥିଲା। ଭାରତୀୟ ବିପ୍ଳବୀ ଭିତରେ ଭିତରେ ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ପ୍ରଥମ ଦଶନ୍ଧି ମଧ୍ୟରେ ବଙ୍ଗ, ମହାରାଷ୍ଟ୍ର, ଓଡ଼ିଶା, ବିହାର, ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶ, ପଞ୍ଜାବ, ଏବଂ ମାଡ୍ରାସ୍ ପ୍ରେସିଡେନ୍ସିରେ ଅଧିକ ଗୋଷ୍ଠୀ ଭାରତର ଚାରିଆଡ଼େ ଜାଗି ଉଠିବାକୁ ଲାଗିଲେ। ବିଶେଷ ଭାବରେ ବଙ୍ଗଳାରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଆନ୍ଦୋଳନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା, ବିଶେଷ କରି ୧୯୦୫ ମସିହାରେ ବଙ୍ଗ ଭଙ୍ଗ ଏବଂ ୧୯୦୭ ପରେ ପଞ୍ଜାବରେ। ପୂର୍ବ କ୍ଷେତ୍ରରେ, ସହରୀ ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର ଶିକ୍ଷିତ, ବୁଦ୍ଧିମାନ ଏବଂ ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ ଯୁବକ ଭଦ୍ରଲୋକ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ହିଁ "କ୍ଲାସିକ୍(ପାରମ୍ପାରିକ)" ବିପ୍ଳବ ଗଠନ କରିବାକୁ ଆସିଥିଲା ​​। "ଭାରତୀୟ ବୈପ୍ଲବିକ, ସେତେବେଳେ ପଞ୍ଜାବର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ଏବଂ ସାମରିକ ସମାଜରେ ଏକ ବିପୁଳ ସମର୍ଥନ ଆଧାର ଥିଲା ।

ବଙ୍ଗରେ, ୧୯୦୨ ମସିହାରେ ସ୍ଥାନୀୟ ଯୁବ ଗୋଷ୍ଠୀ ଏବଂ ଜିମଖାନା (ଆଖଡ଼ା))ର ଅନୁଶୀଳନ ସମିତିର ଇତିହାସ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଲା। ପୂର୍ବ ଏବଂ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ ସ୍ୱାଧୀନ ଅସ୍ତ୍ର ଢାକା (ଆଧୁନିକ ଯୁଗ ବାଂଲାଦେଶ)ରେ ଢାକା ଅନୁଶୀଳନ ସମିତି ଭାବରେ ଚିହ୍ନିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଯୁଗାନ୍ତର ଗୋଷ୍ଠୀ (ଯଥାକ୍ରମେ କଲିକତାରେ କେନ୍ଦ୍ରିତ) ହୋଇ ପରସ୍ପରଠାରୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଭାବରେ ପ୍ରାରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଅରବିନ୍ଦ ଘୋଷ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଭାଇ ବରିନ୍ଦ୍ର ଘୋଷଙ୍କ ଜାତୀୟତାବାଦୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଏହି 'ସମିତି' ଦର୍ଶନଦ୍ୱାରା ନିମ୍ନୋକ୍ତଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲା: ହିନ୍ଦୁ ଶକ୍ତି ଦର୍ଶନ, ବଙ୍ଗାଳୀ ସାହିତ୍ୟ, ବଙ୍କିମ୍ ଚନ୍ଦ୍ର ଚଟ୍ଟୋପାଧ୍ୟାୟ ଏବଂ ସ୍ୱାମୀ ବିବେକାନନ୍ଦ, ଇଟାଲୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦ ଏବଂ କାକୁଜୋ ଓକୁକୁରାର ସମଗ୍ର -ଏସୀୟବାଦ । 'ସମିତି' ଏହାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବାର ଏକ ଦଶନ୍ଧି ମଧ୍ୟରେ ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶ ସ୍ୱାର୍ଥ ତଥା ପ୍ରଶାସନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବୈପ୍ଲବିକ ଆତଙ୍କବାଦ ଘଟଣାରେ ଜଡ଼ିତ ଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ଘୋଷଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ରାଜ ଅଧିକାରୀଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିବା ପାଇଁ ଆଲିପୋର ବୋମା ମାମଲାର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ପ୍ରୟାସ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଥିଲେ ଘୋଷ ଭାଇମାନେ । ମଝିରେ ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ଏବଂ ପଞ୍ଜାବରେ ମଧ୍ୟ ସମାନ ଭାବରେ ସନ୍ତ୍ରାସବାଦୀ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା। ଜିଲ୍ଲା ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ୍ ନାସିକ,ଏଏମଟି ଜ୍ୟାକସନ, ଡିସେମ୍ବର ୧୯୦୯ରେ ଅନନ୍ତ କାନହେରେଙ୍କଦ୍ୱାରା ଗୁଳିମାରି ହତ୍ୟା କରାଯାଇଥିଲା, ଏବଂ ପରେ ୱାନଚି ଆୟରଙ୍କ ହାତରେ ରବର୍ଟ ଡି’ସକର୍ଟ ଆଶେଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା।

ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତା ପ୍ୟାରିସ୍ ଏବଂ ଲଣ୍ଡନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାରତୀୟ ସମାଜ ଦେଇ ଗତି କଲା । ଲଣ୍ଡନରେ ଇଣ୍ଡିଆ ହାଉସ୍ ଶ୍ୟାମଜୀ କୃଷ୍ଣ ଭର୍ମାଙ୍କ ପୃଷ୍ଠପୋଷକତାରେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତା କାରଣରୁ ହିଂସାକୁ ଚାମ୍ପିୟନ ତଥା ନ୍ୟାୟ ଦେବା ପାଇଁ ଅଧିକ ଯାଞ୍ଚ କରାଯାଇଥିଲା, ଯାହା ବ୍ରିଟେନରେ ଭାରତୀୟ ଛାତ୍ର ତଥା ଭାରତୀୟ ବିଦେଶୀମାନଙ୍କଠାରୁ ମିଳିଥିଲା। ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ସୋସାଇଟି ଉତ୍ସାହୀ ଅନୁଗାମୀ । ୧୯୦୭ ସୁଦ୍ଧା, ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ମ୍ୟାଡାମ୍ ଭିକାଜୀ ରୁଷ୍ଟମ୍ କାମା ରୁଷର ବିପ୍ଳବୀ ନିକୋଲାସ୍ ସଫ୍ରାନ୍ସ୍କିଙ୍କ ଲିଙ୍କ୍ ମାଧ୍ୟମରେ, ବଙ୍ଗଳା ବିପ୍ଳବୀଙ୍କ ସମେତ ଭାରତୀୟ ଗୋଷ୍ଠୀ ତଥା ଇଣ୍ଡିଆ ହାଉସ୍ ଅଧୀନରେ ବିନାୟକ ଦାମୋଦର ସବରକର ବୋମା ତିଆରି ପାଇଁ ମାନୁଆଲ୍ ପାଇବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥିଲେ । ଇଣ୍ଡିଆ ହାଉସ୍ ମଧ୍ୟ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଏବଂ ଦେଶଦ୍ରୋହୀ ସାହିତ୍ୟର ଉତ୍ସ ଥିଲା ଯାହା ଭାରତରେ ଶୀଘ୍ର ବିତରଣ ହୋଇଥିଲା । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଭାରତୀୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ , ସାବରକରଙ୍କଦ୍ୱାରା ବନ୍ଦେ ମାତରମ ଏବଂ 'ହେ ଶହୀଦ!' ଭଳି ପାମ୍ପଲେଟ୍ ବୈପ୍ଲବିକ ହିଂସାକୁ ପ୍ରଶଂସା କରିଥିଲା। ଇଣ୍ଡିଆ ହାଉସରୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ପ୍ରଭାବ ଏବଂ ଉତ୍ତେଜନା ସେହି ସମୟରେ ଭାରତରେ ହତ୍ୟା ସମେତ ରାଜନୈତିକ ହିଂସା ଘଟଣାରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଥିଲା। ବମ୍ବେରେ ବିଚାର ଚାଲିଥିବା ବେଳେ ସାବରକରଙ୍କ ବିରୋଧରେ ହୋଇଥିବା ଦୁଇଟି ଅଭିଯୋଗ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ହେଲା ନାସିକ୍ ଜିଲ୍ଲା ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ୍ ଏ। ଡିସେମ୍ବର ୧୯୦୯ ମସିହାରେ ଜ୍ୟାକସନ, ଅନନ୍ତ କାନହେରେଙ୍କଦ୍ୱାରା ବ୍ୟବହୃତ ଅସ୍ତ୍ରଗୁଡିକ ସିଧାସଳଖ ଇଟାଲୀ କୋରିଅର ମାଧ୍ୟମରେ ଇଣ୍ଡିଆ ହାଉସକୁ ଚିହ୍ନିତ ହୋଇଥିଲା। ପୂର୍ବତନ ଇଣ୍ଡିଆ ହାଉସ୍ ବାସିନ୍ଦା ଏମ.ପି.ଟି. ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ଭି.ଭି.ଏସ. ଆୟାର, ରୋବର୍ଟ ଡି’ଏସକର୍ଟ ଆଶେଙ୍କ ହତ୍ୟା ସମେତ ରାଜନୈତିକ ହତ୍ୟାକାଣ୍ଡରେ ସାହାଯ୍ୟ ତଥା ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିବା ଆୟାରଙ୍କୁ ରୋୱ୍ଲାଟ ରିପୋର୍ଟରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଥିଲା। ପ୍ୟାରିସ-ସଫ୍ରାନ୍ସକି ଲିଙ୍କକୁ ଫ୍ରାନ୍ସ ପୋଲିସ ଏଥିରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ କରିବାକୁ ଦୃଢ଼ ଭାବରେ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲା। ୧୯୦୭ ମସିହାରେ ବେଙ୍ଗାଲୁରୁରେ ଲେଫ୍ଟନାଣ୍ଟ-ଗଭର୍ଣ୍ଣର ସାର୍ ଆଣ୍ଡ୍ରିୟୁ ଫ୍ରେଜରକୁ ନେଇ ଟ୍ରେନ୍ ଚଳାଚଳ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା।

•  
  ଲଣ୍ଡନରେ ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ହୋମ୍ ରୁଲ୍ ସୋସାଇଟି, ଇଣ୍ଡିଆ ହାଉସ୍ ଏବଂ ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ସୋସିଓଲୋଜିଷ୍ଟ୍ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିବା ଶ୍ୟାମଜୀ କୃଷ୍ଣ ଭର୍ମା
•  
  ମଦନ ଲାଲ ଢିଙ୍ଗ୍ରା ଇଂଲଣ୍ଡରେ ପଢ଼ୁଥିବା ସମୟରେ ୱିଲିୟମ୍ ହାଟ କରଞ୍ଜନ୍ ୱିଲିଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିଥିଲେ, ଜଣେ ବ୍ରିଟିଶ ଅଧିକାରୀ ଯିଏ "ଭାରତର ପୁରୁଣା ଅନୁତାପକାରୀ ଶତ୍ରୁ, ଯେଉଁମାନେ ନିଜ କ୍ୟାରିଅର୍ ଆରମ୍ଭ କରିବା ଦିନଠାରୁ ଭାରତୀୟ କୃଷକଙ୍କ ଦୁଃଖରେ ଖୁସି ହୋଇଯାଇଥିଲେ".
•  
  ଭି.ଭି.ଏସ. ଆୟାର ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସନ୍ତ୍ରାସବାଦୀ ପ୍ରତିରୋଧର ସଦସ୍ୟତା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।
•  
  ପଣ୍ଡୁରଙ୍ଗ ମହାଦେବ ବାପତ୍, ମୁଲସି ସତ୍ୟଗ୍ରହ ସମୟରେ ତାଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱର ପରିଣାମ ସ୍ୱରୂପ 'ସେନାପତି' ଆଖ୍ୟା ଅର୍ଜନ କରିଥିଲେ ।

ବିଦେଶରେ ଜାତୀୟତାବାଦୀଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତୀୟ ସେନାର ଅନେକ ଦେଶୀ ରେଜିମେଣ୍ଟର ବିଶ୍ୱସ୍ତତାକୁ ଥରାଇ ଦେଇଥିଲା ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ। ମଦନଲାଲ ଢିଙ୍ଗ୍ରାଙ୍କ ହାତରେ ୱିଲିୟମ୍ ହଟ୍ କରଜନ୍ ୱିଲିଙ୍କ ହତ୍ୟା ବହୁ ପ୍ରଚାରିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦ ଉପରେ ନଜର ରଖିବା ତଥା ଦମନ ହେବାର ଦେଖାଯାଇଥିଲା। ଏହାପରେ ଏମାନେ ଭାରତର ଭାଇସରୟଙ୍କ ହତ୍ୟାରେ ୧୯୧୨ ପ୍ରୟାସ ଅନୁସରଣ କରିଥିଲେ । ଏହା ପରେ ଇଣ୍ଡିଆ ହାଉସ୍, ଅନୁଶୀଳନ ସମିତି, ପଞ୍ଜାବରେ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ତଥା ଉତ୍ତର ଆମେରିକାର ଭାରତୀୟ ବିଦେଶୀ ତଥା ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ନେଟୱାର୍କର କେନ୍ଦ୍ର ଏକ ଭିନ୍ନ ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା। ରାଶ ବେହେରୀ ବୋଷ ଏବଂ ଲାଲା ହାର୍ଦୟାଲଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧର ବିଦ୍ରୋହୀ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ରରେ ଉତ୍ତର ଆମେରିକୀୟ ଗଡର ପାର୍ଟିରେ ଏହା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।

 

୧୯୨୦ ଦଶକ ପୂର୍ବରୁ ହିଂସା ହେତୁ ବଙ୍ଗଳା ଅପରାଧିକ ଆଇନ ସଂଶୋଧନ ପ୍ରଣୟନ ହୋଇଥିଲା, ଯାହା ଡିଫେନ୍ସ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ କାରାଗାରରେ ବନ୍ଦୀ ହେବା ଏବଂ ବନ୍ଦ କରିବାର କ୍ଷମତାକୁ ମନେ ପକାଇ ଦେଇଥିଲା। ଉତ୍ତର ଭାରତରେ ପଞ୍ଜାବ ଏବଂ ବେଙ୍ଗାଲୁରୁର ବୈପ୍ଲବିକ ସଂଗଠନର ଅବଶିଷ୍ଟାଂଶ ପୁନଃସଂଗଠିତ ହୋଇଥିଲା, ବିଶେଷ ଭାବରେ ସଚ୍ଚିନ୍ଦ୍ରନାଥ ସାନିଆଲଙ୍କ ଅଧୀନରେ, ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ରିପବ୍ଲିକାନ୍ ଆସୋସିଏସନ୍ ସହିତ ଭାରତ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ଆଜାଦ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ।

ବାମପନ୍ଥୀ ଚିନ୍ତାଧାରାରୁ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ସମାଜବାଦୀ ରିପବ୍ଲିକାନ୍ ଆସୋସିଏସନ୍ (HSRA)ର ଦୃଢ଼ ପ୍ରଭାବ ରହିଥିଲା ​​। ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ଆଜାଦଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଏହା ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା । କାକୋରୀ ଟ୍ରେନ୍ ଡକାୟତି ମୁଖ୍ୟତଃ HSRAର ସଦସ୍ୟମାନେ କରିଥିଲେ । ବଙ୍ଗଳାର ବହୁ କଂଗ୍ରେସ ନେତା ବିଶେଷ କରି ସୁଭାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ଏହି ସମୟରେ ବିପ୍ଳବୀ ସଂଗଠନ ସହ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ ପୃଷ୍ଠପୋଷକତା ଦେଇଥିବାର ଅଭିଯୋଗ ହୋଇଥିଲା। ୧୯୩୦ ଦଶକରେ ହିଂସା ଏବଂ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଦର୍ଶନ ପୁନର୍ବାର ପୁନର୍ଜୀବିତ ହୋଇଥିଲା, ଯେତେବେଳେ 'ସମିତି' ଏବଂ HSRAର ବିପ୍ଳବୀମାନେ ଚିତ୍ରକୋଣ୍ଡା ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଆକ୍ରମଣ ଏବଂ କାକୋରୀ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତରେ ପ୍ରଶାସନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରୟାସରେ ଜଡ଼ିତ ହୋଇଥିଲେ। ଏବଂ ରାଜ ଅଧିକାରୀମାନେ । ଭଗତ ସିଂ ଏବଂ ବାଟୁକେଶ୍ୱର ଦତ୍ତ ଅପ୍ରେଲ୍ ୧୯୨୯ରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବିଧାନ ସଭା ଭିତରେ ଏକ ବୋମା ଫିଙ୍ଗିଥିଲେ ଯେତେବେଳେ ଜନ ସ୍ଲୋଗାନ ବିଲ୍ ଏବଂ ବାଣିଜ୍ୟ ବିବାଦ ବିଲ୍ ପାରିତ ହୋଇଥିଲା। ଇନକିଲାବ ଜିନ୍ଦାବାଦ]] ", ଯଦିଓ ବୋମା ଘଟଣାରେ କେହି ପ୍ରାଣ ହରାଇ ନାହାଁନ୍ତି। ବିସ୍ଫୋରଣ ଘଟଣା ପରେ ଭାଗବତ ସିଂ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଏକ ପରୀକ୍ଷା ଚାଲିଥିଲା। ବୋମା ବିସ୍ଫୋରଣ ପରେ ସର୍ଚ୍ଚ ଅପରେସନ୍ ବେଳେ ସୁଖଦେବ ଏବଂ ରାଜଗୁରୁଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ପୋଲିସ ଗିରଫ କରିଥିଲା। ଏହି ପରୀକ୍ଷା ପରେ (କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବିଧାନ ସଭା ବମ୍ କେସ୍), ଭାଗବତ ସିଂ, ସୁଖଦେବ ଏବଂ ରାଜଗୁରୁ ୧୯୩୧ ମସିହାରେ ଫାଶୀ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଆଲାମା ମଶ୍ରିକୀ ବିଶେଷ ଭାବରେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନା ଦେବା ପାଇଁ ଖାକ୍ସାର ତେହେରିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ। ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ଆନ୍ଦୋଳନ ଆଡ଼କୁ ମୁସଲମାନମାନେ। ଏହାର କିଛି ସଦସ୍ୟ ସୁଭାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସକୁ ଯାଇଥିଲେ ଏବଂ ଅନ୍ୟମାନେ ଅଧିକ ନିକଟତର ହୋଇଥିଲେ। କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ୧୯୩୮ ମସିହାରେ ଜୁଗାଣ୍ଟର ଶାଖା ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଭାବରେ ବିସର୍ଜନ କରାଯାଇଥିଲା। ୧୩ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୪୦ ରେ, ଉଦ୍ଦାମ ସିଂ ମାଇକେଲ ଓ’ଡାୟାର୍ (ଭାରତ ବାହାରେ ଶେଷ ରାଜନୈତିକ ହତ୍ୟା) ଗୁଳି ଚଳାଇଥିଲା, ଯାହା ସାଧାରଣତ ଅମୃତସର ହତ୍ୟାକାଣ୍ଡ ପାଇଁ ଦାୟୀ ଥିଲା। , ଲଣ୍ଡନରେ । ଅବଶ୍ୟ, ବୈପ୍ଲବିକ ଆନ୍ଦୋଳନ ଧୀରେ ଧୀରେ ଗାନ୍ଧୀ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ବିସ୍ତାର ହେଲା। ୧୯୩୦ ଦଶକର ଶେଷ ଭାଗରେ ରାଜନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ବଦଳିଲା - ମୁଖ୍ୟ ସ୍ରୋତ ନେତାମାନେ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିବା ଅନେକ ବିକଳ୍ପକୁ ବିଚାର କଲେ ଏବଂ ଧାର୍ମିକ ରାଜନୀତି ଆରମ୍ଭ ହେଲା; - ବୈପ୍ଲବିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଧୀରେ ଧୀରେ ହ୍ରାସ ପାଇଲା। ବହୁ ଅତୀତର ବିପ୍ଳବୀମାନେ କଂଗ୍ରେସ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦଳ, ବିଶେଷକରି କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଦଳରେ ଯୋଗ ଦେଇ ମୁଖ୍ୟସ୍ରୋତ ରାଜନୀତିରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିବାବେଳେ ଅନେକ କାର୍ଯ୍ୟକର୍ତ୍ତାଙ୍କୁ ଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ଜେଲରେ ରଖାଯାଇଥିଲା।

ଏହାର ଆରମ୍ଭ ହେବାର ଅଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ, ଏହି ସଂଗଠନଗୁଡ଼ିକ ଏକ ବ୍ୟାପକ ପୋଲିସ ଏବଂ ଗୁପ୍ତଚର କାର୍ଯ୍ୟର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ପାଲଟିଥିଲେ । 'ଅନୁଶୀଳନ ସମିତି' 'ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅପରେସନ୍ କଲିକତା ପୋଲିସ୍ର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଶାଖା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା। ଇଣ୍ଡିଆ ହାଉସ୍ ବିରୋଧରେ ଗୁପ୍ତଚର କାର୍ଯ୍ୟରେ ଭାରତୀୟ ରାଜନୈତିକ ଇଣ୍ଟେଲିଜେନ୍ସ ଅଫିସ୍ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା ଯାହା ପରେ ସ୍ୱାଧୀନ ଭାରତରେ ଇଣ୍ଟେଲିଜେନ୍ସ ବ୍ୟୁରୋ ଭାବରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା। ଗାଡାରାଇଟ୍ ଆନ୍ଦୋଳନ ଏବଂ ଭାରତ ବିପ୍ଳବୀଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଗୁପ୍ତଚର ଏବଂ ମିଶନର ନେତୃତ୍ୱ ନେଉଥିଲେ MI5 (g) ବିଭାଗ, ଏବଂ ଏକ ସମୟରେ ପିଙ୍କର୍ଟନ୍ ଗୁପ୍ତଚର ଏଜେନ୍ସି ସହିତ ଜଡ଼ିତ ଥିଲା । ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଅଧିକାରୀ ଯେଉଁମାନେ ଭାରତୀୟ ବିପ୍ଳବୀଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ପୋଲିସ୍ ଏବଂ ଗୁପ୍ତଚର କାର୍ଯ୍ୟର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ କିମ୍ବା ଏଥିରେ ଜଡ଼ିତ ଥିଲେ, ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଜନ୍ ଆର୍ନୋଲ୍ଡ ୱାଲିଙ୍ଗର, ସାର୍ ରୋବର୍ଟ ନାଥାନ୍, ସାର୍ ହରୋଲ୍ଡ ଷ୍ଟୁଆର୍ଟ, ଭର୍ନନ୍ କେଲ, ସାର୍ ଚାର୍ଲ୍ସ ଷ୍ଟିଭେନ୍ସନ୍-ମୋର୍ ଏବଂ ସାର୍ ଚାର୍ଲ୍ସ ଟେଗାର୍ଟ, ଏବଂ ଡବ୍ଲୁ। ସୋମର୍ସେଟ୍ ମୌଗମ୍ । ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ବଙ୍ଗଳାରେ ସମିତି'ର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ଏହି ଧମକ ସହିତ ପଞ୍ଜାବରେ ଘାଡାରାଇଟ୍ ବିଦ୍ରୋହ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଇଣ୍ଡିଆ ଆକ୍ଟ ୧୯୧୫ । ଏହି ପଦକ୍ଷେପଗୁଡିକ ସଂଗଠନ ସହିତ ଜଡ଼ିତ ଅନେକ ବିପ୍ଳବୀଙ୍କୁ ଗିରଫ, ଇଣ୍ଟରନେଟ୍, ପରିବହନ ଏବଂ ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ଦେଖି ପୂର୍ବ ବଙ୍ଗଳା ଶାଖାକୁ ଭାଙ୍ଗିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥିଲା । ଯୁଦ୍ଧ ପରେ, ରୋୱଲଟ କମିଟି ବଙ୍ଗଳାରେ 'ସମିତି'ର ଯେକୌଣସି ପୁନର୍ଜୀବନକୁ ରୋକିବା ପାଇଁ ଡିଫେନ୍ସ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ଆକ୍ଟକୁ (ରୋୱଲେଟ୍ ଆକ୍ଟ) ବିସ୍ତାର କରିବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲା। ପଞ୍ଜାବ।

୧୯୨୦ ଦଶକରେ, ଆଲୁରି ସୀତାରାମ ରାଜୁ ଦୁର୍ଦ୍ଦାନ୍ତ ୧୯୨୨ର ରାମ୍ପା ବିଦ୍ରୋହ ୧୯୨୨-୨୪ର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ, ଯେଉଁଥିରେ ଆଦିବାସୀ ନେତା ତଥା ଅନ୍ୟ ସହୃଦୟ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ବ୍ରିଟିଶ ରାଜ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଲଢ଼ିଥିଲେ। ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକମାନେ ତାଙ୍କୁ "ମାନିଆମ୍ ଭେରୁଦୁ" ("ଜଙ୍ଗଲର ହିରୋ") ବୋଲି କହିଥିଲେ। ୧୮୮୨ ମାଡ୍ରାସ ଜଙ୍ଗଲ ଅଧିନିୟମ ପାସ ହେବା ପରେ, ଜଙ୍ଗଲରେ ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କର ମୁକ୍ତ ଆନ୍ଦୋଳନ ଉପରେ ଏହାର ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସେମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ପାରମ୍ପାରିକ ପୋଡୁ (ସ୍ଲାସ୍-ଏବଂ- ଜଳିବା) କୃଷି ପ୍ରଣାଳୀ, ଯାହା ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ଚାଷ ସହିତ ଜଡ଼ିତ । ରାଜୁ ଗୋଦାବରୀ ଏଜେନ୍ସିର ଅଂଶ ମାଡ୍ରାସ୍ ପ୍ରେସିଡେନ୍ସି (ବର୍ତ୍ତମାନର ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶର ସୀମା ଅଞ୍ଚଳରେ ଏକ ବିରୋଧ ପ୍ରଦର୍ଶନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ବଙ୍ଗଳାର ବିପ୍ଳବୀଙ୍କ ଦେଶପ୍ରେମରୁ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇ ରାଜୁ ଏବଂ ଚିଣ୍ଟାପାଲ୍, ରାମପଚୋଦଭାରାମ, ଦାମନାପାଲ୍ଲୀ, କୃଷ୍ଣ ଦେବୀ ପେଟା, ରାଜଭୋମଙ୍ଗୀ, ଆଡେଟେଗାଲା, ନରସିପାଟନମ୍ ଏବଂ ଆନ୍ନାଭାରାମ । ରାଜୁ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଅନୁଗାମୀମାନେ ବନ୍ଧୁକ ଏବଂ ଗୁଳି ଚୋରି କରି ଦାମନାପାଲ୍ଲୀ ନିକଟରେ ସ୍କଟ କାଉୱାର୍ଡଙ୍କ ସମେତ ଅନେକ ବ୍ରିଟିଶ ସେନା ଅଧିକାରୀଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିଥିଲେ। ବ୍ରିଟିଶ ଅଭିଯାନ ଚାଲିଥିଲା ​​। ଡିସେମ୍ବର ୧୯୨୨ରୁ ପ୍ରାୟ ଏକ ବର୍ଷ ପାଇଁ। ରାଜୁ ଶେଷରେ ବ୍ରିଟିଶମାନେ ଚିଣ୍ଟାପାଲି ଜଙ୍ଗଲରେ ଫସି ଯାଇଥିଲେ ଏବଂ ପରେ ଏକ ଗଛରେ ବନ୍ଧା ହୋଇ ରାଇଫଲରେ ଗୁଳି କରି ହତ୍ୟା କରିଥିଲେ।

କାଲାରା-ପାଙ୍ଗୋଡ ସଂଘର୍ଷ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ବିରୋଧରେ ହୋଇଥିବା ୩୯ଟି ଆନ୍ଦୋଳନ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ। ଗୃହ ବିଭାଗ ପରେ ଭାରତୀୟ ଅଞ୍ଚଳଗୁଡିକରେ ପ୍ରାୟ ୩୮ଟି ଗତିବିଧି / ସଂଘର୍ଷ ବିଷୟରେ ସୂଚିତ କରିଛି ଯେହେତୁ ସ୍ୱୟଂ ଶାସନରେ ଏହା ଶେଷ ହୋଇଛି ବ୍ରିଟିଶ୍ ରାଜ।

• ଭାନଚିନାଥନଙ୍କୁ, ରୋବର୍ଟ ୱିଲିୟମ୍ ଏସ୍କର୍ଟ ଆଶେଙ୍କୁ ଗୁଳି କରିବା ପାଇଁ ସ୍ମରଣ କରାଯାଏ, ତାଙ୍କୁ ଭି ଭି ଏସ୍ ଆୟାର ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ
  ଭାନଚିନାଥନଙ୍କୁ, ରୋବର୍ଟ ୱିଲିୟମ୍ ଏସ୍କର୍ଟ ଆଶେଙ୍କୁ ଗୁଳି କରିବା ପାଇଁ ସ୍ମରଣ କରାଯାଏ, ତାଙ୍କୁ ଭି ଭି ଏସ୍ ଆୟାର ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ
•  
  5=ଯତୀନ୍ଦ୍ର ନାଥ ବୋଷଙ୍କୁ ବୈପ୍ଳବିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ପାଇଁ ଗିରଫ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ସପ୍ଲିମେଣ୍ଟାରୀ ଅଧୀନରେ ବିଚାର ପାଇଁ ଲାହୋର ଜେଲରେ ରଖାଯାଇଥିଲା
•  
  ଚେମ୍ପାକରାମନ୍ ପିଲ୍ଲାଇ ଆମେରିକାର ଗାଡର ପାର୍ଟି ସହିତ ହିନ୍ଦୁ-ଜର୍ମାନ ଷଡଯନ୍ତ୍ରରେ ଜଡ଼ିତ ଥିଲେ
•  
  ୧୯୩୦ ଚିତ୍ରକୋଣ୍ଡା ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଆକ୍ରମଣର ନେତୃତ୍ୱ ପାଇଁ ସୁର୍ଯ୍ୟ ସେନ୍
•  
  ଭିକାଇଜୀ କାମା, ଜର୍ମାନୀର ଷ୍ଟଟ୍ଗାର୍ଟରେ "ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତାର ପତାକା" ଉଠାଇଥିଲେ

ଭଞ୍ଚିନାଥନ୍, ତାଙ୍କ ପକେଟରୁ ମିଳିଥିବା ଏକ ଚିଠିରେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଦର୍ଶାଯାଇଛି: ଛାଞ୍ଚ:ଉଦ୍ଧୃତ ଫ୍ରେମ୍ ।

ଗ୍ରେଟର ନୋଏଡାର ରାମ ପ୍ରସାଦ ବିସ୍ମିଲ ଉଦ୍ୟାନ, ୧୯୧୮ର ମେନ୍ପୁରୀ ଷଡଯନ୍ତ୍ରରେ ଏବଂ ୧୯୨୫ର କାକୋରୀ ଷଡଯନ୍ତ୍ରରେ ଭାଗ ନେଇଥିବା ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦ ବିରୋଧରେ ସଂଗ୍ରାମ କରିଥିବା ରାମ ପ୍ରସାଦ ବିସ୍ମିଲଙ୍କୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରାଯାଇଛି ।    କାକୋରି ଷଡଯନ୍ତ୍ର ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣେଶ୍ୱର ବିସ୍ଫୋରଣ ପଛରେ ରାଜେନ୍ଦ୍ର ଲାହିରି ମୂଳ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ରକାରୀ ଥିଲେ ।    ପଣ୍ଡିତ ରାମ ପ୍ରସାଦ ବିସ୍ମିଲ, ଆଶଫକୁଲ୍ଲା ଖାନ ଏବଂ ରାଜେନ୍ଦ୍ର ଲାହିରିଙ୍କ ସହ ରୋଶନ ସିଂଙ୍କୁ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡ ଦିଆଯାଇଥିଲା।    ଭାଗବତ ଚରଣ ଭୋହରା, ୨୮ ମଇ ୧୯୩୦ରେ ଲାହୋରରେ ରବି ନଦୀ କୂଳରେ ବୋମା ପରୀକ୍ଷା କରୁଥିବା ସମୟରେ ମୃତ୍ୟୁ ବରଣ କରିଥିଲେ।

୧୯୩୭ ମସିହାରେ, ପ୍ରାଦେଶିକ ନିର୍ବାଚନ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଏକାଦଶ ପ୍ରଦେଶ ମଧ୍ୟରୁ ସାତଟିରେ କଂଗ୍ରେସ କ୍ଷମତାକୁ ଆସିଲା। ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଆତ୍ମ ଶାସନ ପାଇଁ ଭାରତୀୟ ଜନତାଙ୍କ ସମର୍ଥନର ଏହା ଏକ ଦୃଢ଼ ସୂଚକ ଥିଲା । ଯେତେବେଳେ ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ଆରମ୍ଭ ହେଲା, ଭାଇସରୟ ଲିନଲିଥଗୋ ନିର୍ବାଚିତ ଭାରତୀୟ ପ୍ରତିନିଧୀଙ୍କ ସହିତ ପରାମର୍ଶ ନକରି ଭାରତକୁ ବ୍ରିଟେନ ପକ୍ଷରୁ ଯୁଦ୍ଧ କରିବ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ। ଲିନଲିଥଗୋଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ବିରୋଧ କରି ସମଗ୍ର କଂଗ୍ରେସ ନେତୃତ୍ୱ ପ୍ରାଦେଶିକ ତଥା ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରଶାସନରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ। ଅପରପକ୍ଷେ, ମୁସଲମାନ ଏବଂ ଶିଖମାନେ ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରୟାସକୁ ଦୃଢ଼ ଭାବରେ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଲଣ୍ଡନରେ ବିପୁଳ ସ୍ଥିତି ହାସଲ କରିଥିଲେ । କଂଗ୍ରେସକୁ ବିରୋଧ କରି ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଭାରତୀୟ ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରୟାସକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରକୃତରେ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତୀୟ ସେନା ସର୍ବ ବୃହତ ସ୍ୱେଚ୍ଛାସେବୀ ଶକ୍ତି ଭାବରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ୨,୫୦୦,୦୦୦ ଜଣ ପୁରୁଷ ଥିଲେ।

୧୬ ନଭେମ୍ବର ୧୯୪୩ରେ ଫ୍ରି ଇଣ୍ଡିଆ କେନ୍ଦ୍ର, ବର୍ଲିନରେ ଅସ୍ଥାୟୀ ଜାତୀୟ ଭାରତୀୟ ସରକାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସମୟରେ ଜାତୀୟ ଉତ୍ସବ।    ନଭେମ୍ବର ୧୯୪୩ରେ ଗ୍ରେଟର ଇଷ୍ଟ ଏସିଆ ସମ୍ମିଳନୀ, ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀମାନେ ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ: ବା ମା, ୱାଙ୍ଗ ଜିଙ୍ଗହୁଇ, ୱାଙ୍ଗ ଜିଙ୍ଗୱାଇ, ହିଡେକି ଟୋଜୋ, ୱାନ ୱାଇଥାଇକନ୍, ଜୋସେ ପି ଲାଉରେଲ, ସୁଭାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷ ।    ଆଜାଦ ହିନ୍ଦ ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରକାଶିତ ଡାକ ଷ୍ଟାମ୍ପ    ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସତ୍ୟଗ୍ରହ ସମର୍ଥନ ପ୍ରଦାନ କରିଥିବାରୁ ଲାଲ ବାହାଦୂର ଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଏକ ବର୍ଷ ପାଇଁ କାରାଗାରକୁ ପଠାଯାଇଥିଲା।

ବିଶେଷକରି ୧୯୪୦ ମସିହାରେ ବ୍ରିଟେନର ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କ ନାଗରିକ ତଥା ଦେଶ ବାହାରେ ଆସିଥିବା ବ୍ୟାପକ ନାଗରିକ ଅବମାନନା ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ବିରୋଧ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଦର୍ଶାଇଥିଲେ ଯେ ସେ ବିନାଶ ହୋଇଥିବା ବ୍ରିଟେନର ପାଉଁଶରୁ ଭାରତର ସ୍ୱୟଂ ଶାସନ ଚାହୁଁ ନାହାଁନ୍ତି। ୧୯୪୨ ମସିହାରେ କଂଗ୍ରେସ ଭାରତ ଛାଡ଼଼ ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା। ସେଠାରେ କିଛି ହିଂସା ହୋଇଥିଲା କିନ୍ତୁ ରାଜ ସମସ୍ତ ଜାତୀୟ ତଥା ପ୍ରାଦେଶିକ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କ ସମେତ ହଜାର ହଜାର କଂଗ୍ରେସ ନେତାଙ୍କୁ ଖଣ୍ଡନ କରିଥିଲେ। ୧୯୪୫ ମସିହାରେ ଯୁଦ୍ଧ ଶେଷ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେମାନଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରାଯାଇ ନଥିଲା ।

ସ୍ୱ-ଶାସନ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ତିନୋଟି ଗତିବିଧି ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା: ଏଥି ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଥମ, କାକୋରି ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର (୯ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୨୫) ପଣ୍ଡିତ ରାମ ପ୍ରସାଦ ବିସ୍ମିଲଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଭାରତୀୟ ଯୁବକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥିଲା; ଦ୍ୱିତୀୟଟି ହେଲା ଆଜାଦ ହିନ୍ଦ ଆନ୍ଦୋଳନ, ଯାହାର ମୁଖ୍ୟ ନାୟକ ନେତାଜୀ ସୁଭାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷ କଂଗ୍ରେସର ପୂର୍ବତନ ନେତା ଥିଲେ। ଯୁଦ୍ଧର ଆରମ୍ଭରୁ ଏହା ବ୍ରିଟେନ ସହିତ ଲଢ଼ିବା ପାଇଁ ଆକ୍ସିସ୍ ପାୱାରରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ତୃତୀୟ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୪୨ରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା, ଯାହା ଲାଲ ବାହାଦୂର ଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ସଂଗଠିତ ହୋଇଥିଲା; ଏହା ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ଉପରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥିଲା । ଯୁଦ୍ଧ ପରେ କ୍ଷମତା ହସ୍ତାନ୍ତର ଉପରେ ଭାରତୀୟ ରାଜନୈତିକ ନେତୃତ୍ୱ ସହ ସହମତି ପ୍ରକାଶ କରିବାରେ କ୍ରପ୍ସ ମିଶନର ବିଫଳତା ସେତେବେଳେ ସମାଜବାଦୀ ଆଭିମୁଖ୍ୟର ଦୁର୍ବଳତାକୁ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲା।

ଆଜାଦ ହିନ୍ଦ ଫୌଜ (ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ସେନା)

ମେଜର ଇୱାଇଚି ଫୁଜିୱାରା ପ୍ରଥମ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ସେନାର ନେତା ମୋହନ ସିଂ (ଜେନେରାଲ)ଙ୍କୁ ଅଭିବାଦନ ଜଣାଉଛନ୍ତି। ସମୟ ଏପ୍ରିଲ୍ ୧୯୪୨    ସୁଭାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷ ଭାରତୀୟ ଲେଜିଅନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ ଏବଂ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ସେନାକୁ ନବୀକରଣ କରିଥିଲେ।    ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୪୪ରେ ଫ୍ରାନ୍ସରେ ଆଟଲାଣ୍ଟିକ୍ କାନ୍ଥକୁ ଜଗି ରହିଥିବା ଭାରତୀୟ ଲିଜିଅନର ଶିଖ ସୈନିକମାନେ ।    ଲକ୍ଷ୍ମୀ ସାହଗଲଙ୍କୁ ଏକ ମହିଳା ରେଜିମେଣ୍ଟ ସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଆଯାଇଥିଲା, ଯାହାକୁ ଝାନସୀ ରେଜିମେଣ୍ଟର ରାନୀ କୁହାଯାଉଥିଲା। ଝାନସୀ ରେଜିମେଣ୍ଟ, ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ସେନାର ମହିଳା ରେଜିମେଣ୍ଟ ହୋଇଥିଲେ।

ଯୁଦ୍ଧରେ ଭାରତର ପ୍ରବେଶକୁ ସୁଭାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷ ବିରୋଧ କରିଥିଲେ, ଯିଏକି ୧୯୩୮ ଏବଂ ୧୯୩୯ରେ କଂଗ୍ରେସର ସଭାପତି ଭାବରେ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସହ ମତଭେଦ ଥିବାରୁ ସେ ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ । ଇସ୍ତଫା ପରେ ସେ ନିଜର ଏକ ଶାଖା ଗଠନ କରିଥିଲେ ଯାହାକି ମୁଖ୍ୟ ସ୍ରୋତ କଂଗ୍ରେସ ନେତୃତ୍ୱରୁ ଅଲଗା ଫରୱାର୍ଡ ବ୍ଲକ୍ ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା ଥିଲା ଯାହା ସମାଜବାଦୀ ମତ ରଖିଥିବା ପୂର୍ବତନ କଂଗ୍ରେସ ନେତାଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଥିଲା; ତଥାପି ସେ ତାଙ୍କ ଜୀବନର ଅବଶିଷ୍ଟ ସମୟ ପାଇଁ କଂଗ୍ରେସ ସହିତ ଭାବପ୍ରବଣ ହୋଇ ରହିଥିଲେ। ବୋଷ ତା’ପରେ ଅଲ ଇଣ୍ଡିଆ ଫରୱାର୍ଡ ବ୍ଲକ୍ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ୧୯୪୦ ମସିହାରେ କଲିକତାର ବ୍ରିଟିଶ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ବୋଷଙ୍କୁ ଗୃହରେ ରଖିଥିଲେ । ଅବଶ୍ୟ, ସେ ପଳାଇ ଯାଇ ଆଫଗାନିସ୍ତାନ ନାଜି ଜର୍ମାନୀକୁ ଯାଇ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ସହ ଲଢ଼ିବା ପାଇଁ ଏକ ସୈନ୍ୟବାହିନୀର ସହାୟତା ପାଇଁ ହିଟଲର ଏବଂ ମୁସୋଲିନିଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟ ଲୋଡ଼ିଥିଲେ । ଫ୍ରି ଇଣ୍ଡିଆ ଲେଜିଅନ୍ ଏରୱିନ୍ ରୋମେଲର ଭାରତୀୟ POWs ଗଠିତ । ଜର୍ମାନୀର ସାମରିକ ଭାଗ୍ୟରେ ନାଟକୀୟ ହ୍ରାସ ପରେ, ଜର୍ମାନୀର ଭାରତ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ ଅସମ୍ଭବ ହୋଇଗଲା। ଜାପାନକୁ ଯିବାକୁ ହିଟଲର ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲେ ଯେଉଁଠାରେ ବୋଷଙ୍କୁ ପରିବହନ ପାଇଁ ଏକ ବୁଡ଼ାଜାହାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା, ଯାହା ଜାପାନର ଦକ୍ଷିଣ ପୂର୍ବ ଏସିଆକୁ ପଠାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ସେଠାରେ ସେ ଆଜାଦ ହିନ୍ଦ ସରକାର ଗଠନ କରିଥିଲେ। ନିର୍ବାସନରେ ଥିବା ଅସ୍ଥାୟୀ ମୁକ୍ତ ଭାରତୀୟ ସରକାର ଜାପାନୀମାନଙ୍କ ସହାୟତାରେ ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ଏସିଆରେ ଭାରତୀୟ POW ଏବଂ ସ୍ୱେଚ୍ଛାସେବୀ ଭାରତୀୟ ବିଦେଶୀ ଗଠିତ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ସେନାର ପୁନଃଗଠନ କରିଥିଲେ । ଏହାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ଏକ ଯୁଦ୍ଧ ଶକ୍ତି ଭାବରେ ଭାରତରେ ପହଞ୍ଚିବା ଯାହା ରାଜର ଭାରତୀୟ ସୈନିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଦ୍ରୋହକୁ ପ୍ରେରଣା ଦେବା ପାଇଁ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଅସନ୍ତୋଷ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥିଲା।

ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତୀୟ ସେନା, ଆରାକାନର ଜଙ୍ଗଲରେ, ବର୍ମା ଏବଂ ଆସାମରେ ସହଯୋଗୀ ଦଳ ବିରୁଦ୍ଧରେ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥିଲା ​ଇମ୍ଫାଲ ଯୁଦ୍ଧ; ଏବଂ କୋହିମା ସହିତ ଜାପାନୀ ୧୫ତମ ସେନା । ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ, ଆଣ୍ଡାମାନ ଏବଂ ନିକୋବର ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜ ଜାପାନୀମାନେ କାବୁ କରିଥିଲେ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ INAକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିଥିଲେ।

ବ୍ୟାଘାତ ସାମଗ୍ରୀ, ଜାପାନୀମାନଙ୍କଠାରୁ ଖରାପ ଯୋଗାଣ ଏବଂ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ଅଭାବ ହେତୁ INA ବିଫଳ ହେଲା । [77][77][76][76][76][76][73][73][73] ଆଜାଦ ହିନ୍ଦ ଫୌଜ ୧୯୪୫ ମସିହାରେ ସିଙ୍ଗାପୁରରେ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ବିନା ସର୍ତ୍ତରେ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କଲେ । ମତ, ସୁଭାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ୧୮ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୪୫ରେ ଜାପାନର ଶାସିତ ଫର୍ମୋସା (ବର୍ତ୍ତମାନ ତାଇୱାନ)ରେ ଭାରସାମ୍ୟ ହରାଇ ଜାପାନ ବିମାନ ଦୁର୍ଘଟଣାଗ୍ରସ୍ତ ହେବା ପରେ ତୃତୀୟ ଡିଗ୍ରୀ ପୋଡ଼ି ଯାଇଥିଲେ ବୋଲି ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇଥିଲା ।

ଭାରତ ଛାଡ଼଼ ଆନ୍ଦୋଳନ

ଭାରତ ଛାଡ଼ିବା ଆନ୍ଦୋଳନ କିମ୍ବା ଅଗଷ୍ଟ ଆନ୍ଦୋଳନ ଭାରତରେ ଏକ ନାଗରିକ ଅବମାନନା ଆନ୍ଦୋଳନ ଥିଲା ଯାହା ଅଗଷ୍ଟ ୮, ୧୯୪୨ରେ ମୋହନଦାସ କରମଚାନ୍ଦ ଗାନ୍ଧୀ ଭାରତୀୟଙ୍କଦ୍ୱାରା ତୁରନ୍ତ ସ୍ୱ-ଶାସନ ଏବଂ ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧକୁ ଭାରତୀୟ ପଠାଇବା ବିରୁଦ୍ଧରେ ଆହ୍ୱାନ ଉପରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ସେ ସମସ୍ତ ଶିକ୍ଷକଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଛାଡ଼ିବାକୁ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ନିଜ ନିଜ ଚାକିରି ଛାଡ଼ି ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଭାଗ ନେବାକୁ କହିଥିଲେ । ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରଭାବ ହେତୁ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବହୁ ସଂଖ୍ୟାରେ ତାଙ୍କ ଅନୁରୋଧ ଅନୁସରଣ କରାଯାଇଥିଲା। ଏଥିସହ କଂଗ୍ରେସ ନେତୃତ୍ୱାଧୀନ ଭାରତ ଛାଡ଼ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କୁ ଭାରତ ଛାଡ଼ି ରାଜନୈତିକ ଶକ୍ତି ଏକ ପ୍ରତିନିଧୀ ସରକାରକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିବାକୁ ଦାବି କରିଥିଲେ ।

ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ସମୟରେ ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଅନୁଗାମୀମାନେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅହିଂସା ବ୍ୟବହାର ଜାରି ରଖିଥିଲେ। ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ଯେଉଁଠାରେ ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବାର୍ତ୍ତା "କର ବା ମର!" ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ଏହି ବାର୍ତ୍ତା ଭାରତୀୟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଆଡକୁ ବ୍ୟାପିଗଲା। ଏଥିସହ, ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ସିଧାସଳଖ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ "ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତାର ଶୃଙ୍ଖଳିତ ସୈନିକ" ଭାବରେ ସମ୍ବୋଧିତ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ଯୁଦ୍ଧ ଜାରି ରଖିବାକୁ ପଡୁଥିଲା (ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ବିରୁଦ୍ଧରେ)।

ଯୁଦ୍ଧ ଆରମ୍ଭରେ, ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯୩୯ରେ ୱାର୍ଡିଂ କମିଟିର ୱାର୍ଡ଼ ବୈଠକରେ କଂଗ୍ରେସ ପାର୍ଟି ଏକ ସର୍ତ୍ତମୂଳକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲା ଯାହା ଫାସିବାଦ ବିରୋଧରେ ଲଢ଼େଇକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ । ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୪୨ରେ, ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ ଉପ-ମହାଦେଶରେ କେବଳ ଅନିଚ୍ଛା ସହ ଯୁଦ୍ଧରେ ଭାଗ ନେବାକୁ, ଏବଂ ୟୁରୋପ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ପୂର୍ବ ଏସିଆର ଯୁଦ୍ଧ ସ୍ଥିତିର ଅବନତି, ଏବଂ ଭାରତୀୟ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଶେଷ ଭାବରେ ୟୁରୋପରେ ଏବଂ ମଧ୍ୟରେ ଅସନ୍ତୋଷ ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଲା । ଉପ-ମହାଦେଶର ସାଧାରଣ ନାଗରିକ, ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ଷ୍ଟାଫର୍ଡ କ୍ରପ୍ସ ଅଧୀନରେ ଭାରତକୁ ଏକ ପ୍ରତିନିଧୀ ପଠାଇଥିଲେ, ଯାହା କ୍ରପ୍ସ ମିଶନ ଭାବରେ ପରିଚିତ ହୋଇଥିଲା। ଏହି ମିଶନର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ସହିତ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ସମୁଦାୟ ସହଯୋଗ ପାଇବା ପାଇଁ ଏକ ଚୁକ୍ତି କରିବା, ପ୍ରଗତିଶୀଳ ବିଘ୍ନ ଏବଂ ମୁକୁଟରୁ ଶକ୍ତି ବଣ୍ଟନ ଏବଂ ଭିକେରୋ ନିର୍ବାଚିତ ଭାରତୀୟ ବିଧାନ ସଭାକୁ। ତେବେ, ସ୍ୱୟଂ ଶାସନ ପାଇଁ ଏକ ସମୟସୀମା ଏବଂ ତ୍ୟାଗ କରାଯିବାକୁ ଥିବା କ୍ଷମତାର ପରିଭାଷାକୁ ସମାଧାନ କରିବାରେ ବିଫଳ ହୋଇ କଥାବାର୍ତ୍ତା ବିଫଳ ହୋଇଥିଲା, ମୁଖ୍ୟତଃ ସୀମିତ ଆଧିପତ୍ୟ-ସ୍ଥିତିର ଏକ ଅଫରକୁ ଚିତ୍ରଣ କରିଥିଲା ​​ଯାହା ଭାରତୀୟ ଆନ୍ଦୋଳନ ପାଇଁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଗ୍ରହଣୀୟ ନୁହେଁ।

ଆନ୍ଦୋଳନର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ମିଳିତ ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରୟାସକୁ ବନ୍ଧକ ରଖି ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରଙ୍କୁ ବୁଝାମଣା ଟେବୁଲକୁ ବାଧ୍ୟ କରିବା। ନିଷ୍ଠାପର ଆହ୍ୱାନ କିନ୍ତୁ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ପ୍ରତିରୋଧ ଯାହାକି ଗାନ୍ଧୀ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ପାଇଁ ଭବିଷ୍ୟବାଣୀ କରିଥିବାର ପ୍ରମାଣକୁ ସୂଚାଇ ଦେଇଛି ଯେ ଗୋୱାଲିଆ ଟ୍ୟାଙ୍କ ମଇଦାନରେ ଅଗଷ୍ଟ 8ରେ ଜାରି କରାଯାଇଥିବା କର ବା ମର ଡାକରା ଦ୍ best ାରା ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି। ବମ୍ବେ, ଯେହେତୁ ଏହାର ନାମ ହେଲା ଅଗଷ୍ଟ କ୍ରାନ୍ତି ମଇଦାନ (ଅଗଷ୍ଟ ବିପ୍ଳବ ଗ୍ରାଉଣ୍ଡ) । ତେବେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଭାଷଣର ୨୪ ଘଣ୍ଟା ତଳେ କଂଗ୍ରେସର ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ନେତୃତ୍ୱ କେବଳ ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ନୁହେଁ, ଏବଂ ଅଧିକ ସଂଖ୍ୟକ କଂଗ୍ରେସ ବାକି ଯୁଦ୍ଧକୁ ଜେଲରେ ବିତାଇବାକୁ ପଡୁଥିଲା।

୮ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୪୨ରେ ଅଲ ଇଣ୍ଡିଆ କଂଗ୍ରେସ କମିଟି (ଏଆଇସିସି)ର ମୁମ୍ବାଇ ଅଧିବେଶନରେ ଭାରତ ଛାଡ଼ିବା ସଂକଳ୍ପ ପାରିତ ହୋଇଥିଲା। ଏହି ଡ୍ରାଫ୍ଟରେ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦିଆଯାଇଛି ଯେ ଯଦି ବ୍ରିଟିଶମାନେ ଏହି ଦାବିକୁ ଗ୍ରହଣ ନକରନ୍ତି, ତେବେ ଏକ ବୃହତ ସିଭିଲ୍ ଅମାନ୍ୟତା ଆରମ୍ଭ ହେବ। ତେବେ ଏହା ଏକ ଅତ୍ୟନ୍ତ ବିବାଦୀୟ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଥିଲା। ମୁମ୍ବାଇ ଗୋୱାଲିଆ ଟ୍ୟାଙ୍କରେ ଗାନ୍ଧୀ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ଅହିଂସା ନାଗରିକ ଅବମାନନା କରିବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ। ଗାନ୍ଧୀ ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ଏକ ସାର୍ବଭୌମ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନାଗରିକ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ଆଦେଶ ପାଳନ ନକରିବାକୁ କହିଥିଲେ। ଜାପାନ ସୈନ୍ୟବାହିନୀର ଭାରତ - ବର୍ମା ସୀମାରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ବ୍ରିଟିଶମାନେ ଭୟଭୀତ ହୋଇ ପରଦିନ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ [ପୁଣେ]ରେ [ଆଗା ଖାନ ପ୍ୟାଲେସ]ରେ କାରାଗାରରେ ଜବାବ ଦେଇଥିଲେ। କଂଗ୍ରେସ ଦଳର କାର୍ଯ୍ୟକାରିଣୀ କମିଟି ବା ଜାତୀୟ ନେତୃତ୍ୱ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଏକାଠି ଗିରଫ କରି ଅହମ୍ମଦନଗର ଦୁର୍ଗରେ ବନ୍ଦୀ କରି ରଖାଯାଇଥିଲା। ସେମାନେ ପାର୍ଟିକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ନିଷିଦ୍ଧ କରିଥିଲେ। INCର ସମସ୍ତ ପ୍ରମୁଖ ନେତାଙ୍କୁ ଗିରଫ କରାଯାଇଥିଲା। ଜନତା ନେତାହୀନ ହୋଇଥିବାରୁ ବିରୋଧ ଏକ ହିଂସାତ୍ମକ ରୂପ ନେଇଥିଲା। ସାରା ଦେଶରେ ବଡ଼ ଧରଣର ବିକ୍ଷୋଭ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯାଇଥିଲା। ଶ୍ରମିକମାନେ ବହୁ ସଂଖ୍ୟାରେ ଅନୁପସ୍ଥିତ ରହିଲେ ଏବଂ ଧର୍ମଘଟ ଡାକରା ଦିଆଗଲା । ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନରେ ବ୍ୟାପକ ଧର୍ଷଣ କାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥିଲା, ଭାରତୀୟ ଅଣ୍ଡର ଗ୍ରାଉଣ୍ଡ ସଂଗଠନ ସହଯୋଗୀ ଯୋଗାଣ କନଭେନ ଉପରେ ବୋମା ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲା, ସରକାରୀ ଅଟ୍ଟାଳିକା ଉପରେ ନିଆଁ ଲାଗିଯାଇଥିଲା, ବିଦ୍ୟୁତ ଲାଇନ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ହୋଇଯାଇଥିଲା ଏବଂ ପରିବହନ ଏବଂ ଯୋଗାଯୋଗ ଲାଇନ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ହୋଇଥିଲା। କିଛି ସପ୍ତାହ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ବାଧା ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରହିଥିଲା ​​ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରୟାସରେ ଏହାର କୌଣସି ପ୍ରଭାବ ପଡି ନଥିଲା। ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ଏକ ଅଗ୍ରଣୀ ବିହୀନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିଣତ ହେଲା, ଯେଉଁଥିରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅହିଂସା ନୀତିରୁ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ହୋଇଥିଲା। ଦେଶର ବଡ଼ ଭାଗରେ ସ୍ଥାନୀୟ ଭୂତଳ ସଂଗଠନ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ଅବଶ୍ୟ, ୧ 33 by ସୁଦ୍ଧା ଭାରତ ଛାଡ଼ ବାହାରି ଯାଇଥିଲା।

ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ପ୍ରମୁଖ ଦଳ ଭାରତ ଛାଡ଼ ଯୋଜନାକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ରାଜକୁମାର ରାଜ୍ୟ, ନାଗରିକ ସେବା ଏବଂ ପୋଲିସ ଭଳି ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ସହ ଅଧିକ ସହଯୋଗ କରିଥିଲେ। ମୁସଲିମ୍ ଲିଗ୍ ରାଜକୁ ସମର୍ଥନ କଲା ଏବଂ ସଦସ୍ୟତା ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ସହିତ ପ୍ରଭାବରେ ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା ।

ଭାରତୀୟ ରାଜନୈତିକ ମହଲରୁ ଭାରତ ଛାଡ଼ିବା ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ବିରୋଧ କରାଯାଇଥିଲା। ହିନ୍ଦୁ ମହାସଭା ପରି ହିନ୍ଦୁ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଦଳ ଏହି ଆହ୍ୱାନକୁ ଖୋଲାଖୋଲି ବିରୋଧ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଭାରତ ଛାଡ଼ିବା ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ବୈଠକ କରିଥିଲେ। ବିନାୟକ ଦାମୋଦର ସାବରକର, ସେହି ସମୟରେ ହିନ୍ଦୁ ମହାସଭାର ସଭାପତି ଏପରିକି "ତୁମର ପୋଷ୍ଟକୁ ଷ୍ଟିକ୍" ଶୀର୍ଷକ ଏକ ଚିଠି ଲେଖିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଇଥିଲେ, ଯେଉଁଥିରେ ସେ ହିନ୍ଦୁ ସଭାପତିମାନଙ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥିଲେ "ପୌରସଂସ୍ଥାର ସଦସ୍ୟ, ସ୍ଥାନୀୟ ସଂସ୍ଥା, ବିଧାନ ସଭା କିମ୍ବା ସେନାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ... ସେମାନଙ୍କ ପଦବୀରେ ରହିବାକୁ" ଏବଂ କୌଣସି ମୂଲ୍ୟରେ ଭାରତ ଛାଡ଼ିବା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଯୋଗଦେବାକୁ ହୋଇନଥିଲା।

ଜନ୍ ଏଫ୍ ରିଡିକ୍ଙ୍କ ଅନୁଯାୟୀ, ୯ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୪୨ରୁ ୨୧ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯୪୨ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାରତ ଛାଡ଼:

୫୫୦ ଡାକଘର, ୨୫୦ ରେଳ ଷ୍ଟେସନ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ, ଅନେକ ରେଳ ଲାଇନକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦେଲା, ୭୦ଟି ପୋଲିସ ଷ୍ଟେସନକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦେଲା ଏବଂ ୮୫ଟି ସରକାରୀ କୋଠାକୁ ପୋଡ଼ି ଦେଲା କିମ୍ବା ନଷ୍ଟ କରିଦେଲା । ଟେଲିଗ୍ରାଫ୍ ତାରଗୁଡ଼ିକ କାଟିବାର ପ୍ରାୟ ୨୫୦୦ ଉଦାହରଣ ଥିଲା । ବିହାରରେ ସର୍ବାଧିକ ହିଂସା ଘଟିଥିଲା। ଭାରତ ସରକାର ୫୭ଟି ବାଟାଲିୟନ ବ୍ରିଟିଶ ସୈନ୍ୟଙ୍କୁ ନିୟୋଜିତ କରିଥିଲେ।

ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ନେତୃତ୍ୱର ଅଭାବ ଅର୍ଥ ବିଦ୍ରୋହକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିବାର କ୍ଷମତା ସୀମିତ ଥିଲା । ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନର କିଛି ଅଞ୍ଚଳରେ ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରଭାବ ପଡିଥିଲା। ବିଶେଷକରି ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ସାତାରା, ଓଡ଼ିଶାରେ ତାଳଚେର ଏବଂ ମିଡନାପୁରରେ । ମିଡନାପୁରର ସବଡିଭିଜନ୍, ସ୍ଥାନୀୟ ଜନସାଧାରଣ ସମାନ୍ତରାଳ ସରକାର ଗଠନ କରିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥିଲେ, ଯାହାକି କାର୍ଯ୍ୟ ଜାରି ରଖିଥିଲା, ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗାନ୍ଧୀ ୧୯୪୪ ମସିହାରେ ନେତାମାନଙ୍କୁ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ କରିବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ । ଏକ ଛୋଟ ବିଦ୍ରୋହ ହୋଇଥିଲା ବାଲିଆରେ, ବର୍ତ୍ତମାନ ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶର ପୂର୍ବତମ ଜିଲ୍ଲା । ଲୋକମାନେ ଜିଲ୍ଲା ପ୍ରଶାସନକୁ ଅଡୁଆରେ ପକାଇ ଜେଲ ଖୋଲିଥିଲେ, ଗିରଫ କଂଗ୍ରେସ ନେତାମାନଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରିଥିଲେ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ସ୍ୱାଧୀନ ନିୟମ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ। ବ୍ରିଟିଶମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଲେଖାକୁ ଜିଲ୍ଲାରେ ପୁନଃ ସ୍ଥାପିତ କରିବାର କିଛି ସପ୍ତାହ ପୂର୍ବରୁ ଲାଗିଲା । ସ୍ବରାଷ୍ଟ୍ର (ପଶ୍ଚିମ ଗୁଜରାଟରେ) ଏହି ଅଞ୍ଚଳର 'ବାହାବତୀ' ପରମ୍ପରାର ଭୂମିକା ଥିଲା (ଅର୍ଥାତ୍ ଆଇନ ବାହାରେ) ଯାହା ସେଠାରେ ଆନ୍ଦୋଳନର ସାବ୍ୟସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ବନ୍ଦ କରି ଦେଇଥିଲା। ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ, ନୂତନ ଯୁଦ୍ଧ କର ଏବଂ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଚାଉଳ ରପ୍ତାନୀ ବିରୋଧରେ କୃଷକମାନଙ୍କ କ୍ରୋଧ ଯୋଗୁଁ ଭାରତ ଛାଡ଼଼ିବା ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥିଲା ​​। ୧୯୪୨ ମସିହାରେ ବିଦ୍ରୋହର ବିନ୍ଦୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଖୋଲା ପ୍ରତିରୋଧ ରହିଥିଲା ​​ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୧୯୪୩ର ମହା ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ସ୍ଥଗିତ ରଖିଥିଲା।

ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନର ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସଫଳତା ହେଉଛି ପରବର୍ତ୍ତୀ ପରୀକ୍ଷଣ ଏବଂ ଦୁଖଦଃ ଘଟଣା ମାଧ୍ୟମରେ କଂଗ୍ରେସ ଦଳକୁ ଏକଜୁଟ ରଖିବା। ଭାରତ-ବର୍ମା ସୀମାରେ ଜାପାନ ସେନାର ଅଗ୍ରଗତି ନେଇ ବ୍ରିଟିଶମାନେ ଭୟଭୀତ ହୋଇ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ କାରାଗାରରେ ଜବାବ ଦେଇଥିଲେ । ଦଳର କାର୍ଯ୍ୟକାରିଣୀ କମିଟିର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ (ଜାତୀୟ ନେତୃତ୍ୱ) ମଧ୍ୟ ବନ୍ଦୀ ହୋଇଥିଲେ। ପ୍ରମୁଖ ନେତାଙ୍କ ଗିରଫ ହେତୁ ଜଣେ ଯୁବକ ଏବଂ ସେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଅଜ୍ଞାତ ଅରୁଣା ଆସଫ ଅଲି ଅଗଷ୍ଟ ୯ରେ AICC ଅଧିବେଶନରେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରିଥିଲେ ଏବଂ ପତାକା ଉତ୍ତୋଳନ କରିଥିଲେ; ପରେ କଂଗ୍ରେସ ଦଳ ଉପରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଲଗାଯାଇଥିଲା। ଏହି କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ କେବଳ ଜନସଂଖ୍ୟା ମଧ୍ୟରେ କାରଣ ପାଇଁ ସହାନୁଭୂତି ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା ​​। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ନେତୃତ୍ୱର ଅଭାବ ସତ୍ତ୍ୱେ ସାରା ଦେଶରେ ବଡ଼ ପ୍ରତିବାଦ ଓ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯାଇଥିଲା। ଶ୍ରମିକମାନେ ବଡ଼ ଦଳରେ ଅନୁପସ୍ଥିତ ରହିଲେ ଏବଂ ଧର୍ମଘଟ ଡକାଗଲା । ସମସ୍ତ ପ୍ରଦର୍ଶନ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ନୁହେଁ, କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ବୋମା ବିସ୍ଫୋରଣ ହୋଇଥିଲା, ସରକାରୀ ଅଟ୍ଟାଳିକାଗୁଡ଼ିକରେ ନିଆଁ ଲାଗିଯାଇଥିଲା, ବିଦ୍ୟୁତ କାଟ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ପରିବହନ ଏବଂ ଯୋଗାଯୋଗ ଲାଇନଗୁଡିକ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ କରାଯାଇଥିଲା।^{[ଆଧାର ଲୋଡ଼ା]}

ବ୍ରିଟିଶମାନେ ଶୀଘ୍ର ବନ୍ଦୋବସ୍ତ ସହିତ ଜବାବ ଦେଇଥିଲେ। ୧୦୦,୦୦୦ରୁ ଅଧିକ ଗିରଫ କରାଯାଇଥିଲା, ବହୁ ଜୋରିମାନା ଆଦାୟ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ପ୍ରଦର୍ଶନକାରୀଙ୍କୁ ସର୍ବସାଧାରଣରେ ମାଡ ଦିଆଯାଉଥିଲା । ପୋଲିସ୍ ସେନାଦ୍ୱାରା ଗୁଳି ବିନିମୟରେ ଶହ ଶହ ସାଧାରଣ ନାଗରିକଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିଲା । ଅନେକ ଜାତୀୟ ନେତା ଅଣ୍ଡରଗ୍ରାଉଣ୍ଡରେ ଯାଇ ଗୁପ୍ତଚର ରେଡିଓ ଷ୍ଟେସନ ଉପରେ ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରସାରଣ, ପାମ୍ପଲେଟ୍ ବଣ୍ଟନ ଏବଂ ସମାନ୍ତରାଳ ସରକାର ଗଠନ କରି ସେମାନଙ୍କ ସଂଗ୍ରାମ ଜାରି ରଖିଥିଲେ। ବ୍ରିଟିଶ ସଙ୍କଟର ଭାବନା ଏତେ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଥିଲା ଯେ ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ କଂଗ୍ରେସ ନେତାମାନଙ୍କୁ ଭାରତରୁ ବାହାରକୁ ଆଣିବା ପାଇଁ ଏକ ଯୁଦ୍ଧ ଜାହାଜ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭାବରେ ରଖାଯାଇଥିଲା, ସମ୍ଭବତ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା କିମ୍ବା ୟେମେନ କିନ୍ତୁ ଶେଷରେ ଭୟରୁ ସେ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇ ନଥିଲେ । ବିଦ୍ରୋହକୁ ତୀବ୍ର କରିବା ।

କଂଗ୍ରେସର ନେତୃତ୍ୱ ତିନି ବର୍ଷରୁ ଅଧିକ ସମୟ ଧରି ବିଶ୍ୱର ଅନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ହୋଇଥିଲା । ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପତ୍ନୀ କସ୍ତୁରବାଇ ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ ତାଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସଚିବ ମହାଦେବ ଦେଶାଇ ମାସରେ ମୃତ୍ୟୁ ବରଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଅବସ୍ଥା ବିଗିଡି ଯାଇଥିଲା, ଏହି ଗାନ୍ଧୀ ୨୧ ଦିନ ଉପବାସ କରି ନିରନ୍ତର ପ୍ରତିରୋଧ ପାଇଁ ନିଜର ସଂକଳ୍ପ ରକ୍ଷା କରିଥିଲେ। ଯଦିଓ ୧୯୪୪ ମସିହାରେ ତାଙ୍କ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ହେତୁ ବ୍ରିଟିଶ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରିଥିଲେ, ତଥାପି ସେ କଂଗ୍ରେସ ନେତୃତ୍ୱ ମୁକ୍ତ କରିବାକୁ ଦାବି କରି ପ୍ରତିରୋଧ ଜାରି ରଖିଥିଲେ ।

୧୯୪୪ ପ୍ରାରମ୍ଭରେ, ଭାରତ ପୁନର୍ବାର ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ଥିଲାବେଳେ କଂଗ୍ରେସ ନେତୃତ୍ୱ କାରାଗାରରେ ରହିଥିଲେ । ଜିନ୍ନା ଏବଂ ମୁସଲିମ୍ ଲିଗ୍ ତଥା ରାଷ୍ଟ୍ରିୟ ସ୍ୱୟଂ ସେବକ ସଂଗଠନ ଏବଂ ହିନ୍ଦୁ ମହାସଭା ପରି କଂଗ୍ରେସ ବିରୋଧୀମାନେ ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ କଂଗ୍ରେସ ଦଳକୁ ସମାଲୋଚନା କରି ରାଜନୈତିକ ମାଇଲଖୁଣ୍ଟ ହାସଲ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଥିବା ବେଳେ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲା ।

•  
  ଭାରତ ଛାଡ଼଼ ଆନ୍ଦୋଳନ ସ୍ମୃତିରେ ସାବରମତୀ ଆଶ୍ରମରେ ଥିବା ଏକ ଛବି
•  
  ଭାରତ ଛାଡ଼଼ ଆନ୍ଦୋଳନ ଆଲୋଚନାରତ ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ ନେହେରୁ
•  
  ଭାରତ ଛାଡ଼଼ ଆନ୍ଦୋଳନ ସ୍ମୃତିରେ ପ୍ରକାଶିତ ଡାକ ଷ୍ଟାମ୍ପ
•  
  ଭାରତ ଛାଡ଼଼ ଆନ୍ଦୋଳନ ସ୍ମୃତିରେ ପ୍ରକାଶିତ ଅନ୍ୟ ଏକ ଡାକ ଷ୍ଟାମ୍ପ

ଖ୍ରୀଷ୍ଟମାସ ଦ୍ୱୀପ ବିଦ୍ରୋହ

ଫେବୃଆରୀ ଶେଷରେ ଏବଂ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୪୨ ଆରମ୍ଭରେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟମାସ ଦ୍ୱୀପ ଉପରେ ଦୁଇଟି ଜାପାନୀ ଆକ୍ରମଣ ପରେ ବ୍ରିଟିଶ ଅଧିକାରୀ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ଭାରତୀୟ ସୈନ୍ୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ଭାଙ୍ଗିଗଲା। ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୦ ତାରିଖ ରାତିରେ ଶିଖ୍ ପୋଲିସ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଭାରତୀୟ ସୈନ୍ୟମାନେ ବିଦ୍ରୋହ କରି ପାଞ୍ଚ ଜଣ ବ୍ରିଟିଶ ସୈନିକଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିଥିଲେ ଏବଂ ଅବଶିଷ୍ଟ ୨୧ ୟୁରୋପୀୟଙ୍କୁ ଦ୍ୱୀପରେ ବନ୍ଦୀ କରି ରଖିଥିଲେ। ପରେ ୩୧ ମାର୍ଚ୍ଚରେ ଏକ ଜାପାନୀ ଜାହାଜ ଦ୍ୱୀପରେ ପହଞ୍ଚି ଭାରତୀୟମାନେ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କଲେ। ।

ରୟାଲ୍ ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ନୌସେନା ବିଦ୍ରୋହ

ରୟାଲ୍ ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ନୌସେନା ବିଦ୍ରୋହ ଏକ ମୋଟ ଷ୍ଟ୍ରାଇକ୍ ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ବିଦ୍ରୋହ ବମ୍ବେରେ ଥିବା ଜାହାଜ ତଥା ଉପକୂଳ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନରେ ରୟାଲ୍ ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ବିଦ୍ରୋହର ଭାରତୀୟ ନାବିକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଛି। ୧୮ ଫେବୃଆରୀ ୧୯୪୬ରେ ବନ୍ଦର। ବମ୍ବେର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଫ୍ଲାସପଏଣ୍ଟରୁ, ବିଦ୍ରୋହ ବ୍ୟାପିଗଲା ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ଇଣ୍ଡିଆ, କରାଚିଠାରୁ କଲିକତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମର୍ଥନ ପାଇଲା ଏବଂ ଶେଷରେ ୭୮ ଜାହାଜ, ୨୦ ଉପକୂଳ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ଏବଂ ୨୦,୦୦୦ ନାବିକ ସହିତ ଜଡ଼ିତ ହେଲା ।

ଆନ୍ଦୋଳନ, ଜନସମାଗମ, ପ୍ରଦର୍ଶନ ଏବଂ ଫଳସ୍ୱରୂପ ବିଦ୍ରୋହୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସମର୍ଥନ, ତେଣୁ ବିଦ୍ରୋହ ବନ୍ଦ ହେବାର ଅନେକ ଦିନ ପରେ ମଧ୍ୟ ଜାରି ରହିଲା । ଏହା ସହିତ, ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କରାଯାଇପାରେ ଯେ ଏହା ସରକାରଙ୍କୁ ସ୍ଫଟିକ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ଯେ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତୀୟ ସଶସ୍ତ୍ର ବାହିନୀ ଆଉ ସଙ୍କଟ ସମୟରେ ସମର୍ଥନ ପାଇଁ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ନିର୍ଭର କରି ପାରିବେ ନାହିଁ ଏବଂ ଏହା ନିଜେ ଉତ୍ସ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଅଧିକ ଥିଲା। ସ୍ପାର୍କ ଯାହା ଏକ ଦେଶରେ ଅସୁବିଧାକୁ ପ୍ରଜ୍ୱଳିତ କରିବ ରାଜନୈତିକ ସମାଧାନର ଦୃଶ୍ୟରୁ ଶୀଘ୍ର ଖସିଯାଇଥିଲା ।

ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ ତ୍ୱରାନ୍ୱିତ କରିବାରେ ଏବଂ ବହୁ ବ୍ରିଟିଶ ଏବଂ ଅଣ-ବ୍ରିଟିଶ ଉପନିବେଶର ସ୍ୱାଧୀନତା ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରମୁଖ କାରଣ ଥିଲା। ୧୯୪୫-୧୯୬୫ ମସିହାରେ, ଡିକୋଲୋନାଇଜେସନ୍ ତିନି ଡଜନରୁ ଅଧିକ ଦେଶକୁ ସେମାନଙ୍କ ଉପନିବେଶିକ ଶକ୍ତିରୁ ସ୍ୱାଧୀନତା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲା। ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ପତନରେ ଅନେକ କାରଣ ଖେଳିଲା ।

ଯେତେବେଳେ ବ୍ରିଟେନ ଯୁଦ୍ଧରେ ସହାୟତା ମାଗି ଆମେରିକାରେ ପହଞ୍ଚିଲା, ସେତେବେଳେ ଯୁଦ୍ଧ ପରେ ବ୍ରିଟେନର ଡିକୋଲୋନାଇଜେସନ୍ ଉପରେ ଆମେରିକା ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲା ​​ଏବଂ ସେହି ଚୁକ୍ତିନାମା [ଆଟଲାଣ୍ଟିକ୍ ଚାର୍ଟର୍]ରେ କୋଡ୍ କରାଯାଇଥିଲା। ବ୍ରିଟେନର ଡିକୋଲୋନାଇଜେସନ୍ (ଯୁଦ୍ଧ ପରବର୍ତ୍ତୀ)ର ଅର୍ଥ ମଧ୍ୟ ଥିଲା ଯେ ଆମେରିକା ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଦେଶଗୁଡିକ ବୋଧହୁଏ ବଜାରରେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ଅଧୀନରେ ଥିବା ସାମଗ୍ରୀ ବିକ୍ରୟ କରିବା ପାଇଁ ବଜାର ପାଇପାରିବେ - ଯାହା ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସେତେବେଳେ ଉପଲବ୍ଧ ନଥିଲା ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡିକ ଆଣିବା ପାଇଁ, ଜାତିସଂଘର ପ୍ରତିଷ୍ଠାଦ୍ୱାରା WWII ଦେଶଗୁଡିକ ପାଇଁ ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ ସଂକେତ ପାଇଲା ଏବଂ ମୁକ୍ତ ବାଣିଜ୍ୟକୁ ଉତ୍ସାହିତ କଲା । ଏହି ଯୁଦ୍ଧ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କୁ ଭାରତୀୟ ନେତାଙ୍କ ସହ ଏକ ଚୁକ୍ତିନାମା କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରିଥିଲା ​​ଯଦି ସେମାନେ ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରୟାସରେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି, କାରଣ ଭାରତର ଅନ୍ୟତମ ବୃହତ୍ତମ ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ଥିଲେ। ଆହୁରି ମଧ୍ୟ, WWII ପରେ, ବ୍ରିଟିଶମାନେ ଏହାର ଉପନିବେଶଗୁଡିକ ରଖିବା ପାଇଁ ନିଜେ ପୁଞ୍ଜି ସଂଗ୍ରହ କରିବା ଅସମ୍ଭବ ଥିଲା । ସେମାନେ ଆମେରିକା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ଏବଂ ନିଜ ଦେଶକୁ ପୁନଃନିର୍ମାଣ କରିବା ପାଇଁ ମାର୍ଶଲ ଯୋଜନା ମାଧ୍ୟମରେ କରିଥିଲେ।

 

୩ ଜୁନ୍ ୧୯୪୭ରେ, ଶେଷ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଭାରତର ଗଭର୍ଣ୍ଣର-ଜେନେରାଲ୍ ଭିସ୍କାଉଣ୍ଟ୍ ଲୁଇସ୍ ମାଉଣ୍ଟବ୍ୟାଟେନ୍ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତକୁ ଭାରତ ଏବଂ ପାକିସ୍ତାନରେ ବିଭାଜନ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ। ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ଅଧିନିୟମ ୧୯୪୭ର ଦ୍ରୁତ ଗତି ସହିତ, ୧୧:୫୭PMରେ ୧୪ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୪୭ ପାକିସ୍ତାନକୁ ଏକ ପୃଥକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଭାବରେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା। ତା’ପରେ ୧୨:୦୨AM ରେ, 15 ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୪୭ ଭାରତ ଏକ ସାର୍ବଭୌମ ଓ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ରାଷ୍ଟ୍ର ହେଲା । ଶେଷରେ, ୧୫ ଅଗଷ୍ଟ ଭାରତ ପାଇଁ ସ୍ୱାଧୀନତା ଦିବସ ହେଲା ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତର ସମାପ୍ତି । ୧୫ ଅଗଷ୍ଟରେ, ଉଭୟ ପାକିସ୍ତାନ ଏବଂ ଭାରତର ବ୍ରିଟିଶ କମନୱେଲଥରେ ରହିବାକୁ କିମ୍ବା ନିଜକୁ ହଟାଇବାକୁ ଅଧିକାର ଥିଲା। କିନ୍ତୁ ୧୯୪୯ ମସିହାରେ ଭାରତ ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ରରେ ରହିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲା।

 

ଏହା ପରେ ହିନ୍ଦୁ, ଶିଖ ଏବଂ ମୁସଲମାନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହିଂସାତ୍ମକ ସଂଘର୍ଷ ହୋଇଥିଲା। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନେହେରୁ ଏବଂ ଉପ-ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ସର୍ଦ୍ଦାର ଭାଲାଭଭାଇ ପଟେଲ ମାଉଣ୍ଟବ୍ୟାଟେନ୍ଙ୍କୁ ଭାରତର ଗଭର୍ଣ୍ଣର ଜେନେରାଲ୍ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିଥିଲେ। ଜୁନ୍ ୧୯୪୮ରେ ତାଙ୍କୁ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ରାଜାଗୋପାଲାଚାରି ବଦଳି କରାଯାଇଥିଲା। ପଟେଲ 565 ରାଜକୁମାର ରାଜ୍ୟକୁ ୟୁନିଅନ ୟୁନିଅନରେ ଆଣିବା ଦାୟିତ୍। ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ, ଏବଂ ତାଙ୍କର "ଭେଲଭେଟ ଗ୍ଲୋଭରେ ଲୁହା ମୁଷ୍ଟି" ନୀତିର ପ୍ରୟାସ କରିଥିଲେ, ଜୁନାଗଡ ଏବଂ ହାଇଦ୍ରାବାଦ ରାଜ୍ୟ ଭାରତରେ (ଅପରେସନ୍ ପୋଲୋ) । ଅନ୍ୟ ପଟେ, ନେହେରୁ କାଶ୍ମୀର ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ନିଜ ହାତରେ ରଖିଥିଲେ।

ବିଶିଷ୍ଟ ଆଇନଜୀବୀ, ସଂସ୍କାରକ ତଥା ଦଳିତ ନେତା ବି। ମୁକ୍ତ ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ପାଇଁ ଆମ୍ବେଦକରଙ୍କୁ ଦାୟିତ୍ୱ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ବିଧାନ ସଭା ୨୬ ନଭେମ୍ବର ୧୯୪୯ରେ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାର କାର୍ଯ୍ୟ ସମାପ୍ତ କଲା; ୨୬ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୫୦ରେ, ରିପବ୍ଲିକ୍ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଭାବରେ ଘୋଷିତ ହେଲା । ନିର୍ବାଚିତ ବିଧାନ ସଭା ରାଜେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରସାଦ ପ୍ରଥମ ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଜ୍ୟପାଳ ଜେନେରାଲ ରାଜଗୋପାଲାଚାରିଙ୍କ ଦାୟିତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ, ୧୯୫୧ ମସିହାରେ ଫରାସୀମାନେ ଚାନ୍ଦନାଗୋର ଏବଂ ପଣ୍ଡିଚେରୀ ଏବଂ ୧୯୫୪ ସୁଦ୍ଧା ଏହାର ଅବଶିଷ୍ଟ ଭାରତୀୟ ଉପନିବେଶ କରିଥିଲେ। ଭାରତୀୟ ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ଗୋଆ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ପର୍ତ୍ତୁଗାଲର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଭାରତୀୟ ଏନକ୍ଲେଭସ୍ ଏବଂ ସିକ୍କିମ୍ ନାଥୁ ଲା ଏବଂ ଚୋ ଲାରେ ଚୀନ ଉପରେ ଭାରତୀୟ ବିଜୟ ପରେ ୧୯୭୫ରେ ଭାରତୀୟ ୟୁନିଅନରେ ଯୋଗଦେବାକୁ ଭୋଟ୍ ଦେଇଥିଲେ।

୧୯୪୭ ମସିହାରେ ସ୍ୱୟଂ ଶାସନ ପରେ ଭାରତ କମନୱେଲଥ୍ ଅଫ୍ ନେସନ୍ସରେ ରହିଲା ଏବଂ ବ୍ରିଟେନ ଏବଂ ଭାରତ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ପରେ ବନ୍ଧୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଲା। ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ର ଅଛି ଯେଉଁଠାରେ ଦୁଇ ଦେଶ ପାରସ୍ପରିକ ଲାଭ ପାଇଁ ଅଧିକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ସମ୍ପର୍କ ଖୋଜନ୍ତି ଏବଂ ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଦୃଢ଼ ସାଂସ୍କୃତିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ମଧ୍ୟ ଅଛି । ବ୍ରିଟେନରେ ୧.୬ ମିଲିୟନରୁ ଅଧିକ ଭାରତୀୟ ଜନଜାତି ଅଛନ୍ତି। ୨୦୧୦ରେ, ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଡେଭିଡ କାମେରନ୍ ଭାରତୀୟ - ବ୍ରିଟିଶ ସମ୍ପର୍କକୁ ଏକ ନୂତନ ବିଶେଷ ସମ୍ପର୍କ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ ।