भगवान

1. देवकी: देवकी श्रीकृष्णलाई जन्म दिनेवाली माता हुन् । देवकी मथुराका राजा कंसका पिता महाराजा उग्रसेनका भाई देवककी छोरी थिइन् । उनलाई अदितिको अवतार पनि मान्ने गरिन्छ । उनको विवाह वसुदेवसँग भएको थियो । त्यसैले भगवान श्रीकृष्णलाई देवकी नन्दन तथा वासुदेव भन्ने गरिन्छ ।
2. रोहिणी : वसुदेवकी दोश्री पत्नी रोहिणी बलराम, एकांगा र सुभद्राकी माता थिइन् । उनले देवकीको सातौँ गर्भ ग्रहण गरेकी थिइन् । जसबाट बलरामको जन्म भएको थियो । भगवान श्रीकृष्णकी सौतेनी आमा रोहिणी नाग जातीकी थिइन् ।
3. यशोदा: माता यशोदा भगवान श्रीकृष्णकी न सौतेनी आमा थिइन् न त जन्म दिने आमा । तर उनले श्रीकृष्णको पालनपोषण गरेकी थिइन् । त्यसैले उनी जन्म दिने आमा र सौतेनी आमाभन्दा ठूली थिइन् । नन्दकी पत्नी यशोदाका पिताको नाम सुसुख र माताको नाम पाटला थियो । श्रीकृष्णका पिता वसुदेवका अरु पनि श्रीमतीहरु थिए । पौरवी,भद्रा,मदिरा,रोचना र इला यी सबै भगवान श्रीकृष्णका सौतेनी आमा थिए ।

 

 

शिव रूप सूर्य

जसरी यो ब्रह्माण्डको कुनै अन्त्य छैन, अन्त्य छैन र न सुरु नै छ, त्यसैगरी शिव अनन्त हुनुहुन्छ, सम्पूर्ण ब्रह्माण्ड शिवभित्र समाहित छ, केही नभए पनि शिव हुनुहुन्थ्यो, केही नभए पनि शिव हुनुहुन्थ्यो । शिवलाई महाकाल भनिन्छ, जसको अर्थ समय हो। शिवले आफ्नो यस रूपद्वारा सम्पूर्ण सृष्टिको पोषण गर्नुहुन्छ। यस रूपको माध्यमबाट भगवानले आफ्नो ऊर्जा र तापको शक्तिले सबै ग्रहहरूलाई एकताबद्ध गर्नुभएको छ।

१. आदिनाथ शिव

सर्वप्रथम शिवले नै धर्तीमा जीव्नको प्रचार-प्रसार गरिएको मानिन्छ । त्यसैले उनलाई ‘आदिदेव’ भनिएको हो । आदिको अर्थ प्रारम्भ । आदिनाथ हुनुको कारण उनको एक नाम आदिश पनि हो ।

२. शिवको अस्त्र-शस्त्र

शिवको धनुष पिनाक, चक्र भवरेन्दु र सुदर्शन, अस्त्र पाशुपतास्त्र र शस्त्र त्रिशूल हो । यि सबैको उनले नै निर्माण गरेको मान्यता छ ।

३. शिवको नाग

शिवको गलामा नाग देखिन्छ । अर्थात नागको माला लगाएको देखिन्छ । उक्त नागको नाम वासुकि हो । वासुकिको ठूलो दाजुको नाम शेषनाग हो ।

४. शिवको अर्द्धाङ्गिनी

शिवको पहिलो पत्नी सतीले नै अर्को जन्ममा पार्वतीको रुपमा जन्म लिएकी थिइन् । उनलाई उमा, उर्मि, काली पनि भनियो ।

५. शिवको पुत्र

शिवको प्रमूख ६ पुत्र थिए, गणेश, कार्तिकेय, सुकेश, जलन्धर, अयप्पा र भूमा । सबैको जन्मको कथा रोचक छ ।

६. शिवको शिष्य

शिवका सात शिष्य थिए । जसलाई प्रारम्भिक सप्तऋषि मानियो । यी ऋषिले शिवको ज्ञान सम्पूर्ण धर्तीमा प्रचार गरेका थिए । त्यहीबाट भिन्न भिन्नै धर्म र संस्कृतिको विकास भएको मानिन्छ । शिवले नै गुरु र शिष्य परम्पराको सुरुवात गरेका थिए । शिवको शिष्य हो, बृहस्पति, विशालाक्ष, शुक्र, सहस्राक्ष, महेनद्र, प्राचेतस मनु, भरद्वाज । यसका साथै आठौं गैरशिरिस मुनी पनि थिए ।

७. शिवको गण

शिवले गणमा भैरव, वीरभद्र, मणिभद्र, चन्दिस, नन्दी, शृंगी, भृगिरिटी, शैल, गोकर्ण, घन्टाकर्ण र विजय प्रमुख हुन् । यसका साथै पिशाच, दैत्य र नाग नागिन, पुश पनि शिवको गण मानिन्छ । शिवगण नन्दीले कामशास्त्रको रचना गरेको पाइन्छ । कामशास्त्रको आधारमै कामसूत्र लेखिएको थियो ।

८. शिव पञ्चायत

भगवान सूर्य, गणपति, देवी, रुद्र र विष्णु यी शिव पञ्चायत भनिन्छ ।

९. शिवको द्वारपाल

नन्दी, स्कन्द, रिटी, वृषभ, भृंगी, गणेश, उमा महेश्वर र महाकाल ।

१०. शिव पार्षद

ज्सरी जय र विजय विष्णुको पार्षद हुन् । उसैगरी बाण, रावण, चन्ड, नन्दी, भृंगी आदि शिवको पार्षद हुन् ।

११. सबै धर्मको केन्द्र शिव

शिवको वेशभूष यस्तो छ कि, प्रत्येक धर्मको मान्छेले त्यहाँ आफ्नो प्रतिक खोज्न सक्छन् । मुशरिक, यजीदी, साबिईन, सुबी, इब्राहीमी धर्ममा शिव हुनेको छाप स्पष्ट रुपमा देख्न सकिन्छ । शिवको शिष्यले एक यस्तो परम्पराको सुरुवात गरेका थिए, जो पछि गएर शैव, सिद्ध, नाथ, दिगंबर, सूफी सम्प्रदायमा विभक्त भयो ।

१२. देवता र असुर दुबैको पि्रय शिव

भगवान शिवलाई देवता र असुर, दानव, राक्षस, पिशाच, गन्धर्व, यक्ष आदि सबैले पूजा गर्छन् । ऊ रामलाई पनि वरदान दिन्छ, रावणलाई पनि । उनले भस्मासु, शुक्राचार्य आदि केही असुरलाई बरदान दिएका थिए । शिव, सबै आदिवासी, वनवासी जाति, वर्ण, धर्म र समाजको सर्वोच्व देवता हो ।

१३. शिव चिन्ह

वनवासीदेखि लिएर सबै साधरण व्यक्तिले जुन चिन्हको पूजा गरिन्छ, ति पत्थरको ढोल, बटिया शिवको चिन्ह मानिन्छ । यसका साथै रुद्राक्ष, त्रिसुललाई पनि शिवको चिन्ह मानिनछ । कसैले डमरु र अर्द्ध चन्द्रलाई शिवको चिन्ह मान्छन् । अहिले धेरैजसोले शिवलिंग अर्थात शिवको ज्योति पूजा गर्छन् ।

साहित्य

वैष्णव

महत्व

साहित्य

महत्व

यूनानी

बौद्ध कलश

पित्तलका स्तम्भ र स्तूप