દર્પણ સ્વની વિભાવના કે દર્પણ સ્વનો સિદ્ધાંત અમેરિકન સમાજશાસ્ત્રી ચાર્લ્સ હોર્ટન કૂલે દ્વારા વિકસાવવામાં આવ્યો હતો.
આ સિદ્ધાંતમાં કૂલેએ જણાવ્યું છે કે બીજાઓ પોતાના વિશે શું કલ્પના ધરાવે છે તેને જોવાની અને મૂલ્યાંકન કરવાની વ્યક્તિની શક્તિ ઉપર તેના 'સ્વ'ના વિકાસનો આધાર હોય છે.
કૂલે જણાવે છે કે વ્યક્તિ માટે અન્ય વ્યક્તિઓ દર્પણ સમાન છે, જેમાં તે પોતાનું પ્રતિબિંબ જુએ છે.
વ્યક્તિ પોતાના શારીરિક દેખાવ અંગેનો અંદાજ અરીસામાં જોઈને બાંધે છે, એ જ રીતે એક સામાજિક વ્યક્તિ તરીકેનો અંદાજ તે પોતાના આંતર વ્યક્તિગત સંબંધોમાં બીજાના તેની તરફનાં વલણને આધારે મેળવતો હોય છે. કૂલેએ આ પ્રક્રિયાને 'દર્પણ સ્વ' નામ આપ્યું છે.
કૂલેએ સ્વનાં વિકાસમાં નીચે પ્રમાણેની ત્રણ માનસિક પ્રક્રિયાઓ દર્શાવી છે:
સ્વ વિશેનો ખ્યાલ કઈ રીતે વિકસે છે તે બતાવવા કૂલેએ નીચેનું ઉદાહરણ આપ્યું છે:
સોનલ અને કોમલ બંને મિત્રો છે. સોનલે એક નવી હેટ પહેરી છે અને કોમલે નવો પોષાક પહેર્યો છે. તેઓ બંને એકબીજાને મળે છે ત્યારે—
કૂલે કહે છે કે "હું તમારા મનની કલ્પના કરું છું. ખાસ તો તમારું મન મારા મન વિશે શું વિચારે છે તેની કલ્પના કરું છું અને મારું મન તમારા મન વિશે શું વિચારે છે એ બાબત વિશે તમારું મન જે વિચારે છે તેની પણ કલ્પના કરું છું." આમ એક વ્યક્તિ બીજી વ્યક્તિ વિશે શું વિચારે છે તેની કલ્પના દ્વારા બંધાયેલા ખ્યાલોનાં આઘાત-પ્રત્યાઘાતમાંથી સ્વવિકાસની પ્રક્રિયા ચાલ્યા કરે છે. આ ખ્યાલ દ્વારા કૂલે એમ પ્રતિપાદન કરવા માંગે છે કે 'સ્વ' સામાજિક ઉપજ છે અને સમાજ, વ્યક્તિઓના એકબીજા વિશેના વિચારોની આંતરક્રિયાત્મક ગૂંથણી છે. 'સ્વ'નો વિકાસ સામાજીકરણની પ્રક્રિયા દ્વારા થાય છે.
કૂલેના 'દર્પણ સ્વ'ના ખ્યાલની આલોચના કરતાં કેટલાક વિચારકોએ તેમાં નીચે મુજબની ત્રુટિઓ દર્શાવી છે:
This article uses material from the Wikipedia ગુજરાતી article દર્પણ સ્વ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). અલગથી ઉલ્લેખ ન કરાયો હોય ત્યાં સુધી માહિતી CC BY-SA 4.0 હેઠળ ઉપલબ્ધ છે. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki ગુજરાતી (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.