Рэ́чыцкі паве́т — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе Менскага ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага.
Ахопліваў тэрыторыю Панізоўя. Плошча 30 тыс. км² (найбольшы ў ваяводзтве). Сталіца — места Рэчыца.
Рэчыцкі павет лац. Rečycki paviet | |
Герб | |
Агульныя зьвесткі | |
---|---|
Краіна | Вялікае Княства Літоўскае |
Статус | павет Вялікага Княства Літоўскага[d] |
Адміністрацыйны цэнтар | Рэчыца, Бабруйск (з 1772) |
Дата ўтварэньня | 1566 |
Дата скасаваньня | 1793 |
Старосты | Старосты рэчыцкія |
Насельніцтва | гл. Дэмаграфія |
Плошча | 30 тыс. км² |
Час існаваньня | 1565/66—1793 |
Месцазнаходжаньне Рэчыцкага павету | |
Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы |
Утварыўся згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў. У 1667 годзе ў склад павету ўвайшло Лоеўска-Любецкае староства (8 тыс. км²).
Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Рэчыцкага павету ліцьвінамі (літвой): «…взяли в Чичерском повете литвина Матвея Кузминского из Солонины, а Солонина их имение, с женой и с детьми» (1633 год), «Михайлов Левка… литвин из Пропойска» (1635 год), «Лазовский Бронислав… литвин, уроженец Гомеля» (1649 і 1660 гады), «Богушевский Станислав… литвин, шляхтич из Гомеля» (1655 і 1660 гады), «Рыбаловский Моисей… литва, шляхтич из Гомеля» (1656 год).
У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) усходняя частка павету, якая разьмяшчалася да Дняпра й ніжняе Друці (месты Гомель, Рагачоў, Хальч, Чачэрск, Прапойск), апынулася ў складзе Расейскае імпэрыі. Тамака яе далучылі да Магілёўскае губэрні. Каля траціны тэрыторыі павету засталося ў складзе Вялікага Княства Літоўскага, павятовыя соймікі, а таксама адміністрацыйны цэнтар перанесьлі ў Бабруйск.
У 1793 годзе з другім падзелам Рэчы Паспалітай рэшта тэрыторыі павету апынулася ў складзе Магілёўскай, Менскай і Чарнігаўскай губэрніяў Расейскае імпэрыі.
Паводле ўспамінаў беларускага грамадзкага дзеяча, пэдагога і актывіста беларускай дыяспары ў ЗША Яўхіма Кіпеля (1896—1969), у пачатку XX ст. назва ліцьвіны захоўвалася ў ваколіцах Бабруйску: «У Бабруйшчыне, і там, дзе я рос, тады яшчэ быў папулярны назоў „Літва“, а мы былі „ліцьвіны“. Было й німала тых, хто памятаў, што й край называўся „Літвой“. Было яшчэ таксама шмат сьветкаў паўстаньня 1863—1864 гадоў. Мой дзед па бацьку быў у паўстаньні, ды ў Машнічах, Слаўкавічах, Байлюкох і іншых суседніх вёсках і сёлах яшчэ былі жывымі сьветкі ды ўдзельнікі паўстаньня. „Мы — Літва“, — казаў мне заўсёды мой дзед. Ды й іншыя дзяды нам, дзецям, заўсёды казалі, што тут заўсёды была Літва. <…> Памяць пра Літву перахоўвалі ня толькі нашыя дзяды ды паны, як Быкоўскі, але й маладзейшыя людзі, і гэтыя ўспаміны перадавалі нам».
У 1924 годзе 25-гадовая беларускамоўная жыхарка Харобічаў (памежжа зь Севершчынай) Мотра Лаўрыненкава, якая ў адрознасьць ад іншых сямейнікаў два гады навучалася ў сельскай школе, а пазьней здабыла сабе асьвету чытаньнем, засьведчыла самавызначэньне жыхароў вёскі як ліцьвінаў разам з атаясамліваньнем іх лучнасьці з суседнімі беларускімі землямі:
|
Павятовая харугва была чырвонага колеру з выяваю Пагоні ў цэнтры.
На поўначы межаваў зь Менскім паветам Менскага ваяводзтва і Амсьціслаўскім ваяводзтвам, на ўсходзе — з Амсьціслаўскім ваяводзтвам, Старадубскім паветам Смаленскага ваяводзтва і Чарнігаўскім княствам (пазьней з Маскоўскай дзяржавай), на поўдні — з Кіеўскім ваяводзтвам, на захадзе — з Мазырскім паветам і Слуцкім княствам Наваградзкага ваяводзтва.
У склад Рэчыцкага павету ўваходзіла тэрыторыя Бабруйскага, Гомельскага, Прапойскага, Рагачоўскага, Рэчыцкага, Чачэрскага старостваў (дзяржаўных воласьцяў) і прылеглыя прыватнаўласьніцкія маёнткі, найбольш значнымі зь якіх былі Горваль (на той момант уладаньне князёў Сангушкаў), Добасна (уладаньне Хадкевічаў), Стрэшын (уладаньне Віленскага біскупства). Ахопліваў тэрыторыю ўсходняе часткі сучаснае Гомельскае вобласьці, паўднёвае й паўднёва-заходняе Магілёўскае вобласьці, а таксама прылеглыя часткі Бранскае вобласьці Расеі й Чарнігаўскае Ўкраіны.
На тэрыторыі павету знаходзіліся месты і мястэчкі: Антонаўка, Бабічы, Бабруйск, Ветка, Гарадзец, Гомель, Горваль, Добасна, Жлобін, Журавічы, Казімер, Казімераў, Карма, Краснапольле, Лоеў, Насовічы, Новая Беліца, Парычы, Побалаў, Прапойск, Рагачоў, Рэчыца, Стрэшын, Уваравічы, Хальч, Холмеч, Ціхінічы, Чачэрск, Чыркавічы, Шарсьцін, Яўтушкавічы.
Магдэбурскае права мелі Бабруйск, Гомель (1670), Казімер (1633), Рэчыца (2.10.1511), Чачэрск (1510).
У XVI—XVII стагодзьдзях колькасьць насельніцтва Рэчыцкага павету была адной з найменшых сярод паветаў Вялікага Княства Літоўскага. Панізоўе значна пацярпела ад казацкіх рэйдаў (1648—1649), што ўчынілі вялізную шкоду і спусташэньне.
У сярэдзіне XVII ст. у павеце было 4342 дымы. Паводле сучасных падлікаў, да вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) колькасьць насельніцтва складала каля 35 тыс. чал., па вайне яно скарацілася да 12 тыс. чал. (1,8 тыс. дымоў).
У мірны час колькасьць насельніцтва значна падвысілася і да другой паловы XVIII ст. склала прыкладна 200 тыс. чал. Паводле люстрацыі 1775 году павет налічваў 5676 дымоў.
Павятовы соймік праходзіў у Рэчыцы (згодна зь іншымі зьвесткамі паводле чаргі — у Рэчыцы, Рагачове і Бабруйску), тамака ж месьціліся падкаморскі, земскі і гродзкі суды. Рэчыцкая шляхта абірала двух паслоў на Вальны сойм і двух дэпутатаў на Галоўны Трыбунал. Павятовы мундзір складаўся з малінавага («кармазыновага») кунтуша, белых адваротаў і жупана.
На Гарадзенскім сойме 12 студзеня 1793 году дзеля павелічэньня колькасьці сэнатараў ад Вялікага Княства Літоўскага ўтварылі рэчыцкую кашталянію. Кашталяна рэчыцкага мусілі намінаваць шляхам павышэньня да кашталянскай годнасьці мясцовага павятовага маршалка, якога на той момант у Рэчыцы не існавала, а ўжо ў сьнежні таго ж году новая адміністрацыйна-тэрытарыяльная рэформа Рэчы Паспалітай скасавала рэчыцкую кашталянію.
На тэрыторыі Панізоўя склалася даўняя традыцыя драўлянага дойлідзтва.
У XVII ст. у мураваную архітэктуру Панізоўя прыйшла стылістыка барока, у XVIII ст. — віленскага барока і клясыцызму.
This article uses material from the Wikipedia Беларуская (тарашкевіца) article Рэчыцкі павет, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Зьмест даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначанае іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (тарашкевіца) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.