Амсьціслаўскае Ваяводзтва

Плошча каля 22,6 тыс. км². Сталіца — места Амсьціслаў. Найбольшыя месты і мястэчкі: Дрыбін, Жукава, Крычаў, Радамля, Радзівілаў, Расна, Хаславічы, Шумячы.

Амсьціслаўскае ваяводзтва лац. Amścisłaŭskaje vajavodztva
Герб
Агульныя зьвесткі
Краіна	Вялікае Княства Літоўскае
Статус	ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага[d]
Адміністрацыйны цэнтар	Амсьціслаў
Дата ўтварэньня	1566
Дата скасаваньня	1772
Ваяводы	Ваяводы амсьціслаўскія
Кашталяны	Кашталяны амсьціслаўскія
Насельніцтва	гл. Дэмаграфія
Плошча	22,6 тыс. км²
Час існаваньня	1566—1772
Месцазнаходжаньне Амсьціслаўскага ваяводзтва
Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Утварылася згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў на аснове Амсьціслаўскага княства (з 1529 году — намесьніцтва).

 

У 1601 годзе большасьць мясцовага праваслаўнага сьвятарства далучылася да Берасьцейскай уніі. У 1614 годзе з фундацыі старосты Пятра Паца ў Амсьціславе збудавалі першы касьцёл, у 1637 годзе насупраць Замкавай гары — касьцёл і кляштар кармэлітаў. У 1641 годзе браты Москавічы заснавалі Тупічэўскі мужчынскі манастыр, а ў 1665 годзе Мар’яна Сухадольская — Мазалаўскі жаночы манастыр.

22 ліпеня 1654 году ў пачатку вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай маскоўскія войскі пад камандаю Трубяцкога захапілі Амсьціслаў і ўчынілі масавую разьню мескага насельніцтва. Акупанты з асаблівай жорсткасьцю забілі амаль 15 тыс. чалавек, у жывых засталося толькі каля 700 месьцічаў. У 1690 годзе ў Амсьціславе зьявіліся езуіты, якія трымалі тут місію, пазьней рэзыдэнцыю і калегіюм.

 

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Амсьціслаўскага ваяводзтва ліцьвінамі: «литвин мстисловец Юря Телега» (1609—1610 гады), «…литвин Корнило Офонасьев в роспросе сказал: Кричевского повету, отец де ево был в Кричеве городничий» (1627 год), «…Матюшка [Михайлов] в роспросе сказался: родом он литвин, белорусец Мстиславского повету <…> жена его Полашка сказалась: родом литовка, белоруска Мстиславского ж повету» (1631 год), «литвин Куземка Головач… шляхтич… Мстиславского повету» (1632 год), «…литвин — белорусец Степан Голынский <…> Мстиславского повету» (1633 год), «литвин… Андрюшка Петров, купец мстисловец» (1644 год). Апроч таго, апавядаючы пра рэйд невялікага варожага аддзелу на Смаленшчыну ў 1565 годзе, маскоўскі летапіс адзначаў, што гэта былі «літоўскія людзі», удакладняючы: «амсьціслаўцы і крычаўцы». Паводле каталёгу студэнтаў Грэцкай калегіі ў Рыме, Аўгустын Тамашэўскі азначаецца як Lithuanus, Mscislavia (1780 год).

У верасьні 1708 году ў Вялікую Паўночную вайну на тэрыторыі ваяводзтва адбыліся дзьве істотныя бітвы паміж швэдзкімі і расейскімі войскамі: спачатку пад Маляцічамі, а потым — пад Раеўкай.

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Амсьціслаўскае ваяводзтва спыніла сваё існаваньне. Ягоная тэрыторыя ўвайшла ў склад Амсьціслаўскага намесьніцтва Расейскай імпэрыі. Аднак урад ваяводы і кашталяна амсьціслаўскіх захоўваўся ў Вялікім Княстве Літоўскім да ліквідацыі дзяржавы ў 1795 годзе.

Герб ваяводзтва меў наступны выгляд: белая Пагоня ў чырвоным полі. Ваяводзкая харугва была лімонна-жоўтага колеру (паводле Гваньіні — «памяранцавага», аранжавага) з выяваю гербу Пагоні ў цэнтры.

Мескія гербы атрымалі Амсьціслаў (Малая Пагоня) і Крычаў.

• Герб Амсьціслаўскага ваяводзтва Пагоня
•  
  1712 г.
•  
  каля 1720 г.
•  
  1794 г.
•  
  канец XIX ст. (рэканструкцыя)

На поўначы межавала з Аршанскім паветам Віцебскага ваяводзтва і Смаленскім паветам Смаленскага ваяводзтва (пэўны час апошняе знаходзілася пад уладай Маскоўскай дзяржавы), на ўсходзе — зь Белгарадзкай губэрняй Маскоўскай дзяржавы, на поўдні — з Старадубскім паветам Смаленскага ваяводзтва, на захадзе — з Рэчыцкім паветам Менскага ваяводзтва.

Ахоплівала тэрыторыі былога Амсьціслаўскага княства, Крычаўскай воласьці і прыватных маёнткаў, папярэдне вылучаных зь іхнага складу.

На тэрыторыі ваяводзтва знаходзіліся месты і мястэчкі: Амсьціслаў, Ганна / Мілаславічы, Геранімаў / Гронаў, Дрыбін, Жукава, Казімераў, Канічы, Касьцюковічы, Клімавічы, Лазовіцы, Маляцічы, Манастыршчына, Міхалаў / Забычаньне, Негін, Пятровічы, Пячэрск, Радамля, Расна, Радзівілаў / Хоцімля, Родня, Саматэвічы Студзянец, Хаславічы, Шумячы. Магдэбурскае права мелі Амсьціслаў (16 жніўня 1634 году) і Крычаў (23 жніўня 1633 году).

• Амсьціслаўшчына на старых мапах
•  
  Полацкае, Віцебскае і Амсьціслаўскае ваяводзтвы (Парыж, 1665)
•  
  Частка Менскага і Амсьціслаўскага ваяводзтва (Парыж, 1666)
•  
  Менскае, Амсьціслаўскае, Полацкае і Віцебскае ваяводзтвы (Вэнэцыя, 1781)

•  
  Амсьціслаўскае ваяводзтва (Парыж, 1724—1729)
•  
  Амсьціслаўскае ваяводзтва (Парыж, 1724—1729)
•  
  Амсьціслаўскае ваяводзтва (Парыж, 1724—1729)

 

Ваяводзтва ня мела падзелу на паветы. У яго склад уваходзілі Крычаўскае, Чэрыкаўскае, Чавускае, Магілёўскае, Радамльскае і Клімавіцкае нягродавае староствы (дзяржаўныя воласьці) і прылеглыя прыватнаўласьніцкія маёнткі.

Ваяводзкі соймік праводзіўся ў Амсьціславе, тамака ж месьціліся падкаморскі, земскі і гродзкі суды, склікалася паспалітае рушаньне. Амсьціслаўская шляхта абірала двух паслоў на Вальны сойм Рэчы Паспалітай, а таксама двух дэпутатаў на Галоўны Трыбунал (па адным на вясновую і восеньскую сэсіі).

У сярэдзіне XVII ст. Амсьціслаўскае ваяводзтва налічвала 13 769 дымоў. Паводле сучасных падлікаў, да вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) колькасьць насельніцтва складала каля 96 тыс. чал., па вайне яно скарацілася да 27 тыс. чал.

На 1717 год ваяводзтва налічвала 2323 дымы

Асноўныя артыкулы: ваяводы амсьціслаўскія і кашталяны амсьціслаўскія

У Сэнаце Рэчы Паспалітай Амсьціслаўскае ваяводзтва мела двух прадстаўнікоў — ваяводу і кашталяна. Згодна зь Люблінскай уніяй (1569) ваявода і кашталян амсьціслаўскія займалі даволі невысокія месцы: ваявода — па холмскім і перад мальбарскім, кашталян — па холмскім і перад эльблёнскім. З гэтае прычыны амсьціслаўскія пасады не цікавілі прадстаўнікоў вялікіх магнацкіх радоў, звычайна іх займалі нашчадкі руска-літоўскіх князёў і нават прадстаўнікі сярэдняй шляхты. За ўвесь час свайго існаваньня Амсьціслаўскае ваяводзтва мела 33 ваяводы і 28 кашталянаў.

Ваяводзкі мундзір складаўся зь цёмна-сіняга («гранатовага») кунтуша са срэбнымі адваротамі і жоўтага («саламянага») жупана.

Драўляная

На Амсьціслаўшчыне склалася даўняя традыцыя драўлянага дойлідзтва.

• Помнікі традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры
•  
  Надбрамная і цёплая цэрквы, Тупічэўшчына
•  
  Халодная царква, Тупічэўшчына
•  
  Могілкавая царква, Амсьціслаў
•  
  Царква Раства Багародзіцы, Радзівілаў

Мураваная

У XVIII ст. у мураваную архітэктуру Амсьціслаўшчыны прыйшла стылістыка віленскага барока.

• Помнікі мураванага сакральнага дойлідзтва
•  
  Касьцёл кармэлітаў, Амсьціслаў (віленскае барока)
•  
  Касьцёл і калегіюм езуітаў, Амсьціслаў
•  
  Царква Сьвятога Ануфрыя, Ануфрыева
•  
  Руіны касьцёла, Пацкава

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Мяцельскі А. Мсціслаўскае княства і ваяводства ў ХІІ—ХVIII стст. — Менск: «Беларуская навука», 2010. — 664 с.: іл. ISBN 978-985-08-1202-5.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 5: М — Пуд. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9

• «Віртуальнае Мсціслаўскае ваяводства» Праверана 30 сьнежня 2011 г.