Віленскае Барока: архітэктурны стыль

Помнікі архітэктуры віленскага барока вызначаюцца маляўнічасьцю сылюэту, вытанчанасьцю і вэртыкалізмам прапорцыяў, ажурнасьцю і плястычнасьцю фасадаў, пышнасьцю і разнастайнасьцю аздобы інтэр'ераў, крывалінейнасьцю абрысаў і прасторы, аптычнымі эфэктамі. У іх спалучаюцца раманскія і бізантыйскія мастацкія ўплывы.

Выступае як самабытны мастацкі фэномэн у кантэксьце агульнаэўрапейскага мастацтва.

Першымі ўзорамі віленскага барока дасьледнікі лічаць перабудову касьцёла Сьвятых Якуба і Філіпа ў Вільні (1726) або галоўны фасад касьцёла кармэлітаў босых у Глыбокім (1735). Першым аўтэнтычным творам зьяўляецца адноўлены грэка-католікамі Сафійскі сабор у Полацку.

Істотны ўнёсак ў стварэньне адметнай школы віленскага барока зрабіў архітэктар Я. К. Гляўбіц. Росквіту архітэктурна-мастацкага кірунку таксама спрыяла творчасьць архітэктараў Ю. Фантаны, Л. Грынцэвіча, А. Асікевіча, Т. Жаброўскага, Г. Лінкевіча, А. Парака.

Значную ролю ў станаўленьні ўнікальнай архітэктурнай сэмантыкі віленскага барока адыграла будаваньне ўніяцкіх цэркваў пад патранатам мітрапалітаў Ф. Грабніцкага і Л. Кішкі.

Асноўны артыкул: Сьпіс помнікаў архітэктуры віленскага барока

 

 

Сьвятыні ў стылі віленскага барока маглі мець галоўны фасад як зь дзьвюма стромкімі вежамі тэлескапічнай будовы, так і бязьвежавы, падобны на браму. У аподвух выпадках ён меў плястычныя фігурныя франтоны. Апрача грэцка- і рымска-каталіцкіх сьвятыняў, стылістыка віленскага барока пашырылася на праваслаўныя цэрквы, ратушы і палацы.

Многія творы віленскага барока, у тым ліку сапраўдныя шэдэўры стылю, зьнішчылі ў XIX—XX стагодзьдзях беспасярэдне або пры актыўным спрыяньні ўладаў Расейскай імпэрыі і СССР. Напрыклад, калі на пачатак XIX стагодзьдзя Віцебск упрыгожвала 11 унікальных твораў віленскага барока (другое месца пасьля Вільні), то па расейскім і савецкім панаваньні зь іх захаваўся толькі адзін у зьнявечаным перабудовай выглядзе.

Найбольш яскравыя прыклады будынкаў у стылі віленскага барока:

• Царква Сьвятой Соф’і ў Полацку
• Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі ў Глыбокім
• Касьцёл Сьвятых Якуба і Філіпа ў Вільні
• Брама манастыра Сьвятой Тройцы ў Вільні
• Касьцёл Адшуканьня Сьвятога Крыжа ў Вільні
• Касьцёл Сэрца Езуса ў Вільні
• Касьцёл Сьвятой Кацярыны ў Вільні
• Касьцёл Сьвятых Янаў у Вільні
• Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла ў Барунах
• Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла ў Беразьвеччы
• Царква Сьвятога Язафата ў Быцені
• Касьцёл Сьвятога Юрыя ў Валынцах
• Касьцёл Сьвятога Юрыя ў Варнянах
• Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля ў Васілішках
• Ратуша ў Віцебску
• Царква Прачыстай Багародзіцы ў Віцебску
• Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла ў Віцебску
• Царква Ўваскрасеньня Хрыстова ў Віцебску
• Царква Сьвятой Тройцы ў Вольне
• Царква Покрыва Багародзіцы ў Воршы
• Царква Сьвятога Ільлі ў Вяліжы
• Касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа ў Горадні
• Царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа ў Жыровічах
• Царква Божага Яўленьня ў Жыровічах
• Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла ў Івянцы
• Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла ў Лужках
• Царква Сьвятога Спаса ў Магілёве
• Царква Прачыстай Багародзіцы ў Пачаеве
• Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя ў Слоніме
• Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі ў Смалянах
• Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля ў Сталовічах
• Царква Покрыва Багародзіцы ў Талачыне
• Царква Божага Яўленьня ў Таракані
• Касьцёл Спасланьня Сьвятога Духа ў Фашчаўцы

Найбольш адметныя творы

• Найбольш адметныя творы
•  
  Касьцёл Сьвятых Янаў у Вільні
•  
  Касьцёл Сьвятой Кацярыны ў Вільні
•  
  Брама Траецкага манастыра ў Вільні

•  
  Царква Сьвятых Пятра і Паўла ў Барунах
•  
  Касьцёл Сьвятога Юрыя ў Варнянах
•  
  Уваскрасенская царква ў Віцебску

•  
  Царква Ўзьвіжаньня ў Жыровічах
•  
  Касьцёл піяраў у Лужках
•  
  Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі ў Смалянах

Страчаная спадчына

• Страчаная спадчына
•  
  Царква Сьвятых Пятра і Паўла ў Беразьвеччы
•  
  Касьцёл Сьвятога Юрыя ў Валынцах
•  
  Прачысьценская царква ў Віцебску

•  
  Царква Сьвятых Пятра і Паўла ў Віцебску
•  
  Царква Сьвятога Ільлі ў Вяліжы
•  
  Богаяўленская царква ў Таракані

• Магілёўская школа дойлідзтва

• Арлоў У., Герасімовіч З. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае / Рэц. А. Грыцкевіч, У. Ляхоўскі; рэд. З. Санько; картограф В. Цемушаў. — KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. — 400 с. : іл. ISBN 978-985-6919-82-7.
• Барока ў беларускай культуры і мастацтве / Пад рэд. В. Ф. Шматава. — Менск: «Беларуская навука», 1998. — 304 с.: іл. — ISBN 985-08-0452-1.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
• Габрусь Т. Мураваныя харалы: Сакральная архітэктура беларускага барока. — Менск: «Ураджай», 2001. — 287 с.: іл. ISBN 985-04-0499-X.
• Габрусь Т. Стваральнікі Віленскага барока // «Наша Вера» №4 (18), 2001.