Парычы: мястэчка ў Беларусі

Цэнтар сельсавету Шацілавіцкага раёну Гомельскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 1805 чалавек. Знаходзяцца за 33 км на паўночны захад ад Шацілавічаў, за 31 км ад чыгуначнай станцыі Сьветлагорск (лінія Жлобін — Каленкавічы); на аўтамабільнай дарозе Бабруйск — Каленкавічы. Рачная прыстань.

Парычы лац. Paryčy
Заезны двор
Герб Парычаў Сьцяг Парычаў
Першыя згадкі:	1639
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гомельская
Раён:	Шацілавіцкі
Сельсавет:	Парыцкі
Насельніцтва:	1805 чал. (2018)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2342
Паштовы індэкс:	247413
СААТА:	3250852906
Нумарны знак:	3
Геаграфічныя каардынаты:	52°48′10″ пн. ш. 29°25′9″ у. д. / 52.80278° пн. ш. 29.41917° у. д. / 52.80278; 29.41917 29°25′9″ у. д. / 52.80278° пн. ш. 29.41917° у. д. / 52.80278; 29.41917
Парычы на мапе Беларусі ± Парычы Парычы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Парычы — даўняе мястэчка гістарычнай Рэчыччыны (Панізоўя). Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася сядзіба Пушчыных, пры якой дзеяла жаночая духоўная вучэльня.

Асноўны артыкул: Бар (імя)

На думку географа Вадзіма Жучкевіча, тапонім Парычы ўтварыўся ад слова парэчча — 'мясцовасьць каля ракі'. Адпаведна, парычы — гэта жыхары парэчча.

Бара або Пара (Baro, Paro) — імя германскага паходжаньня.

Асноўны артыкул: Гісторыя Парычаў

Вялікае Княства Літоўскае

 

Першы пісьмовы ўпамін пра Парычы як сяло, цэнтар дзяржаўнага «двара» (маёнтку) у Бабруйскім старостве датуецца 1639 годам. Паселішча ўваходзіла ў склад Рэчыцкага павету Менскага ваяводзтва і налічвала 243 двары. Пад 1684 годам Парычы ўпамінаюцца як цэнтар войтаўства ў тым самым старостве.

У 1717 годзе ўпамінаецца Парыцкае (Барыцкае) староства. Паводле люстрацыі ад 3 чэрвеня 1765 году, мястэчка зьяўлялася цэнтрам ключа Бабруйскага староства, якое знаходзілася ў пасэсіі ў стражніка польнага пана Лопата.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

 

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Парычы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе сталі цэнтрам воласьці Бабруйскага павету Менскай губэрні (у 1795—1796 гадох называлася Менскім наместніцтвам). 5 красавіка 1797 году паселішча перайшло ў валоданьне адмірала П. І. Пушчына і яго нашчадкаў. У 1798 годзе расейскія ўлады гвалтоўна перавялі мясцовую царкву зь юрысдыкцыі Кіеўскай, галіцкай і ўсяе Русі мітраполіі да Маскоўскага патрыярхату. Пад 1800 годам Парычы ўпамінаюцца як мястэчка. У 1819 годзе замест ранейшай у мястэчку збудавалі новую царкву, асьвечаную ў імя Сьвятога Духа (мэтрычныя кнігі захоўваліся з 1801 году). На 1848 год у Парычах было 250 двароў, на 1866 год — 265. Да 1855 году працаваў цукровы завод (у 1845 годзе вырабіў 375 пудоў цукру). У 1863 годзе ў мястэчку ўзьвялі царкву ў імя Сьвятой Роўнаапостальнай Марыі Магдаліны пры жаночай вучэльні духоўнага ведамства. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у Парычах было 442 двары, дзеялі 2 царквы і 5 юдэйскіх малітоўных школаў, працавалі 75 крамаў, аптэка, 2 заезныя двары, карчма, 2 народныя і духоўная вучэльні, сельская лячэбніца, паштова-тэлеграфная кантора і пазыкова-ашчаднае таварыства; у фальварку існавала вінакурня. У пачатку XX ст. у мястэчку дзеялі 2 царквы і 3 юдэйскія малітоўныя дамы, працавалі бровар, гарбарны і 2 канатныя заводы, прыстань, 2 народныя вучэльні, жаночая духоўная вучэльня (пры ім узорная школа), 2 лякарні, аптэка, паштова-тэлеграфная кантора. На 1908 год — 520 двароў.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1918 годзе Парычы занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Парычы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР. 20 жніўня 1924 году воласьці (у тым ліку Парыцкая) і паветы скасаваныя. З 24 ліпеня 1924 году мястэчка Парычы — цэнтар утворанага раёну, які ўваходзіў у склад Бабруйскай акругі (існавала да 26 ліпеня 1930 году), а потым: ад 20 лютага 1938 году — у Палескай, з 20 красавіка 1944 году — у Бабруйскай, з 8 студзеня 1954 году — у Гомельскай вобласьці. 27 верасьня 1938 году савецкія ўлады скасавалі мястэчкі як афіцыйны тып населеных пунктаў: Парычы атрымалі афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У Другую сусьветную вайну з 5 ліпеня 1941 да 26 чэрвеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

9 чэрвеня 1960 году цэнтар раёну перанесьлі ў Шацілкі. 29 ліпеня 1961 году савецкія ўлады перайменавалі Шацілкі ў Сьветлагорск, а Парыцкі раён — у Сьветлагорскі. На 1999 год у Парычах было 780 двароў.

• Мястэчка на старых здымках
•  
  Агульны выгляд, 1916 г.
•  
  Парыцкая вучэльня
•  
  Вучэльня
•  
  Мураваная царква

•  
  Царква, інтэр’ер
•  
  Драўляная царква
•  
  Царкоўнапрыходзкая школа
•  
  Пошта

Разьмяшчаюцца на раўніне Гомельскае Палесьсе, сярэдняя тэмпэратура паветра студзеня −6,6 ºС, ліпеня 18,4 ºС, ападкаў 602 мм/год. Каля мястэчка — паклады гліны.

Знаходзяцца за 33 км ад Шацілавічаў, за 31 км ад чыгуначнай станцыі Шацілавічы (лінія Жлобін — Каленкавічы; на аўтамабільнай дарозе Бабруйск — Каленкавічы). Прыстань і паромная пераправа на рацэ Бярэзіне (басэйн Дняпра).

Дэмаграфія

• XVII стагодзьдзе: 1639 год — 239 чал.
• XVIII стагодзьдзе: 1800 год — 129 чал., у тым ліку 111 сялянаў і 18 шляхты
• XIX стагодзьдзе: 1886 год — 2 тыс. чал.; 1897 год — 3884 чал., зь іх 3132 юдэяў
• XX стагодзьдзе: 1901 год — 4 тыс. чал.; 1908 год — 4485 чал.; 1939 год — 3,7 тыс. чал.; 1998 год — 2,8 тыс. чал.; 2000 год — 2,5 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2004 год — 2,4 тыс. чал.; 2006 год — 2,3 тыс. чал.; 2008 год — 2,3 тыс. чал.; 2009 год — 2109 чал. (перапіс); 2016 год — 1833 чал.; 2017 год — 1816 чал.; 2018 год — 1805 чал.

Адукацыя

У Парычах працуюць сярэдняя, музычная і спартовая школы, дашкольная ўстанова.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне ажыцьцяўляе лякарня.

Культура

Дзеюць дом культуры, 2 бібліятэкі.

Вуліцы і пляцы

З урбананімічнай спадчыны Парычаў да нашага часу гістарычныя назвы захавалі вуліцы Сянная і Шпітальная (Бальнічная), а таксама Сянны завулак.

Прадпрыемствы будаўнічых матэрыялаў, лясной, харчовай прамысловасьці.

 

Славутасьці

За 0,5 км на паўночны захад ад Парычаў знаходзіцца паселішча эпохі нэаліту (5—3 тыс. да н. э.).

• Дом лесапрамыслоўцы (пачатак ХХ ст.)
• Заезны двор (канец ХІХ ст.)
• Здудзіцкі каменны крыж (не пазьней за XІV ст.)
• Лякарня (драўляны будынак, 2-я палова ХІХ ст.)
• Могілкі юдэйскія
• Школа царкоўнапрыходзкая (1901)

Страчаная спадчына

• Касьцёл
• Сынагога (ХІХ ст.)
• Сядзіба Пушчыных (XIX ст.)
• Царква Сьвятога Духа (1816—1819)
• Царква Сьвятой Марыі Магдалены (1863)

•  
  Дом культуры
•  
  Новая царква
•  
  Новая царква, званіца
•  
  Акафіст у царкве

Ураджэнцы

• Мікалай Міцкевіч (1901—1954) — беларускі тэатральны дзяяч

Жыхары

• Міхаіл Пушчын (1800—1869) — генэрал-маёр, сябра А. С. Пушкіна
• Абрам Баскін (1894—1838) — намесьнік валаснога камісара ў Парычах у 1918—1919 гадох, народны камісар працы БССР у 1931—1933 гадох
• Алена Аладава (у дзявоцтве Пук; 1907—1986) — заслужаная дзяячка мастацтваў БССР (1966 год), мастацтвазнаўца, дырэктарка Дзяржаўнага мастацкага музэю БССР (1944—1977), заслужаная дзяячка культуры Польшчы. У 1916—1922 гадох жыла ў Парычах.

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 12: Палікрат — Праметэй. — 576 с. — ISBN 985-11-0198-2
• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 2, кн. 2. Гомельская вобласць / С.В. Марцэлеў; рэдкал.: Г.П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2005. — 520 с.: іл. ISBN 985-11-0330-6.
• Памяць: Светлагорск. Светлагорскі р-н: Гіст.-дак. хронікі гарадоў і р-наў Беларусі. У 2 кн. Кн. 1. — Мн.: Беларусь, 2000. — 511 с. ISBN 985-01-0254-3.
• Памяць: Светлагорск. Светлагорскі р-н: Гіст.-дак. хронікі гарадоў і р-наў Беларусі. У 2 кн. Кн. 2. — Мн.: Беларусь, 2003. — 750 с.: іл. ISBN 985-01-0255-1.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 5: М — Пуд. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VII: Netrebka — Perepiat. — Warszawa, 1886.

• Парычы, Radzima.org
• Зьміцер Бартосік. Парычы. Мястэчка на рацэ, Радыё Свабода, 12 кастрычніка 2005 г.