વિનોદ જોશી

વિનોદ જોશી
ગુજરાત લિટરેચર ફેસ્ટિવલ, ૨૦૧૬માં વિનોદ જોશી
જન્મ	વિનોદ જોશી (1955-08-13) 13 August 1955 (ઉંમર 68) ભોરિંગડા, અમરેલી જિલ્લો, ગુજરાત
વ્યવસાય	પ્રાધ્યાપક, કવિ, લેખક, વિવેચક
ભાષા	ગુજરાતી
રાષ્ટ્રીયતા	ભારતીય
શિક્ષણ	એમ.એ., પીએચ.ડી.
સમયગાળો	અનુ-આધુનિક ગુજરાતી સાહિત્ય
લેખન પ્રકારો	ગીત, સોનેટ, લાંબી વર્ણનાત્મક કવિતાઓ
નોંધપાત્ર પુરસ્કારો	કવિશ્વર દલપતરામ એવોર્ડ (૨૦૧૩) સાહિત્ય ગૌરવ પુરસ્કાર (૨૦૧૫) નરસિંહ મહેતા પુરસ્કાર (૨૦૧૮) કલાપી પુરસ્કાર (૨૦૧૮) નર્મદ સુવર્ણ ચંદ્રક (૨૦૨૨) સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર (૨૦૨૩)
જીવનસાથી	વિમલ જોશી (લ. 1981)
શૈક્ષણિક પાર્શ્વભૂમિકા
શૈક્ષણિક કાર્ય
શોધનિબંધ વિદ્યાર્થીઓ	મહેન્દ્રસિંહ પરમાર

તેમના નોંધપાત્ર કાર્યોમાં પરંતુ, કાવ્યસંગ્રહ (ગીત કવિતા) (1984), શિખંડી, શિખંડી પર આધારિત એક લાંબી કવિતા કવિતા છે, જે મહાભારતનુ પાત્ર છે. (1985) રેડિયો નાટક: સ્વરૂપે અને સિદ્ધાંત, (1986), તુંડિલ-તુંડિકા, દિર્ઘ કાવ્યનુ એક સ્વરૂપ, (1987), અને ઝાલર વાગે જુથડી, કવિતાઓ સંગ્રહ (1991). તેઓ જયંત પાઠક પુરસ્કાર (1985), ક્રિટીક્સ એવોર્ડ (1986), કવિશ્વર દલપરામ એવોર્ડ (2013), સાહિત્ય ગૌરવ પુરસ્કાર (2015), નરસિંહ મહેતા પુરસ્કાર (૨૦૧૮), કલાપી પુરસ્કાર (2018), નર્મદ સુવર્ણ ચંદ્રક (૨૦૨૨) અને સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર (૨૦૨૩)ના પ્રાપ્તકર્તા છે.

વિનોદ જોશીનો જન્મ 13 ઓગસ્ટ, 1955 ના રોજ ગુજરાતના અમરેલી જિલ્લાના ભોરીંગડા ગામમાં થયો હતો. તેમનું કુટુંબ બોટાદથી છે. તેમના પિતા, હરગોવિંદદાસ જોશી સંસ્કૃત વિદ્વાન હતા અને ગ્રામીણ સૌરાષ્ટ્રમાં પંચાયત મંત્રી તરીકે સેવા આપતા હતા. વિનોદ જોશી તેની માતા, લીલાવતી જોશીના લોકગીતથી પ્રભાવિત થયા છે.

જોશીએ ગઢડાની મોહનલાલ મોતીચંદ બાલમંદિર ખાતે તેમની પૂર્વશાળાની શિક્ષણ પૂર્ણ કરી. તેમણે 1960 થી 1966 સુધી બોટાદ જીલ્લાના તુર્ખા ગામની સરકારી શાળા ખાતે તેમની પ્રાથમિક શિક્ષણ પૂર્ણ કરી. તેમની માધ્યમિક શાળા 1967 થી 1968 સુધી એનટીએમ સરકારી હાઇ સ્કૂલ, સુરેન્દ્રનગર, 1969 માં સર્વોદય વિદ્યાલય, અને સરકારી હાઇસ્કુલ, બોટાદ 1970 માં.

વિનોદ જોશીએ 1975 માં, બોટાદના કવિશ્રી બોટાદકર આર્ટસ એન્ડ કૉમર્સ કોલેજમાં ગુજરાતી સાહિત્યમાં તેમની બેચલર ઓફ આર્ટસ પૂર્ણ કરી. તેમણે સૌરાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટી, ભાવનગર (1976) માં ગુજરાતી મા માસ્ટર ઓફ આર્ટસ પૂર્ણ કર્યાં અને સૌરાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટીમાં ગુજરાતી ભાષા સાહિત્ય ભવન (ગુજરાતી ભાષા અને સાહિત્ય વિભાગ) (1977). તેમણે પીએચ.ડી., 1980 માં ગુજરાતી ભાષા સાહિત્ય ભવન, સૌરાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટી, તેમના સંશોધન માટે રેડિયો નાટકનુ કલાસ્વરુપ અને ગુજરાતીમા તેનો વિકાસ, ઈશ્વરલાલ આર. દવેની દેખરેખ હેઠળ.

વિનોદ જોશીએ તેમના શાળાના દિવસો દરમિયાન કવિતા લખવાનું શરૂ કર્યું. ધોરણ 10 માં, તેમની કવિતા સૌ પ્રથમ 1973 માં ગુજરાતી ભાષા સામયિકમાં કુમારમાં પ્રકાશિત થઈ હતી. ત્યારબાદ તેમની કવિતાઓ કવિલોક, કવિતા, શબદસ્રુષ્ટી, પરબ, નવનીત સમર્પણ, બુદ્ધીપ્રકાશ સહિતના અન્ય ગુજરાતી સામયિકોમાં પ્રકાશિત થઈ છે.

વિનોદ જોશીની કવિતા ગ્રામીણ જીવનની છબીઓ સાથે મુખ્યત્વે ગુજરાતી સાહિત્યમાં સ્ત્રીની લાગણીઓના ચિત્રણ દ્વારા વ્યક્ત કરવામાં આવી છે.

કવિતા

જોશીને તેમના ગીતોના અવાજોમાં ભવ્ય સ્ત્રી સંવેદનશીલતા માટે ગુજરાતી સાહિત્યમાં વખાણવામાં આવે છે. તેમની કવિતામાં પ્રતીતિઓમાં તીવ્ર સ્ત્રીત્વ, એકાંત, સામાજિક સ્થિતિ અને અવિભાજ્ય વ્યક્તિત્વ શામેલ છે, જે રોજિંદા વાસ્તવિકતા અને વસ્તુઓની છબીઓમાં વ્યક્ત થાય છે.

પરન્તુ, કવિતા તેમની પ્રથમ કૃતિ, 1984 માં કાવિલોક ટ્રસ્ટ દ્વારા પ્રકાશિત કરવામાં આવી હતી. 1985 માં શીખંડી એક લાંબી કવિતા સંસ્કૃતના નિયમો અનુસાર બનેલી છે. આ કવિતા મહાભારતના પાત્રો, શિખંડી અને ભીષ્મના માનસ સાથે વ્યવહાર કરે છે.

તુંડિલ-તુંડિકા (1987), બીજી લાંબી કવિતા, આધુનિક શૈલીમાં મધ્યયુગીન ગુજરાતી પદવાવાર્તા સ્વરૂપનું પુનરાવર્તન છે. ઝાલર વાગે જુથડી (1991) જોશીની સૌથી વધુ પ્રેમભર્યા કવિતાઓની માંગ છે.

2018 માં, તેમણે સાત ખડો, 49 પ્રકરણો અને 1800 રેખાઓ સાથે પ્રબન્ધ સ્વરૂપમાં બનેલી એક કવિતા સોન્ધ્રિ પ્રકાશિત કરી. તે હિંદુ મહાકાવ્ય મહાભારતના એક પાત્ર દ્રૌપદી પર આધારિત છે, અને ચોપરા અને દોહરા જેવા વિવિધ મીટરોનો ઉપયોગ કરીને, તેના દેશનિકાલ દરમિયાન મહિલા તરીકે દ્રૌપદીના વિચારો અને લાગણીઓની એક અલગ વિશ્વ દર્શાવે છે.

વિનોદ જોશીની પસંદ કરેલી કવિતાઓ કુંચી આપો, બાયજી તરીકે સંકલિત કરવામાં આવી છે.

વિવેચન ગ્રન્થ

• સોનેટ (1984)
• અભીપ્રેત (1986)
• અમૃત ઘાયલ: વ્યકતિમતા અને વાગ્મય (1988)
• ઉદગ્રીવ (1995)
• નિવેશ (1995)
• રેડિયો નાટક: સ્વરૂપ અને સિદ્ધાંત (1986)
• વિશાદ (૨૦૧૮)
• નિર્વિવાદ (૨૦૧૮)
• કવાયત (૨૦૧૮)
• કવિતાત (૨૦૧૮)

સંકલન

• નીરક્ષિર (1984 થી 2012)
• સાહિત્યનો આસ્વાદ (1992)
• રાસતરંગિની (બોટાદકરની કવિતાઓ), (1995)
• કિસ્મત કુરેશી ની 50 ગઝલ (1998)
• કાવ્યચયન (2006)
• આજ અંધાર ખુશ્બુભર્યો લાગતો (પ્રહલાદ પારેખની કવિતાઓ) (2002)
• વિજયરાય વૈદ સ્મારક ગ્રંથ
• વિરાટના પાનાથર (જગદીપ વીરાનીની કવિતાઓ) (2016)
• આહુતિ (મોરરી બાપુ સંબંધિત) (2017)
• જગદીપ વીરાની ની કાવ્યસ્રુષ્ટિ (2019)

કથાસાહિત્ય

• હવા ની હવેલી (૨૦૧૮) (ટૂંકી વાર્તાઓ)
• હથેળીમા હસ્તાક્ષર (૨૦૧૮) (ટૂંકી વાર્તાઓ)
• સગપણ ના સરવાળા (૨૦૧૮) (ટૂંકી વાર્તાઓ)
• મોતી સેવવા લાખ ના (૨૦૧૮) (ટૂંકી વાર્તાઓ)
• અજવાળા ની આરતી (૨૦૧૮) (ટૂંકી વાર્તાઓ)
• ખોબામા જીવતર (૨૦૧૮) (ટૂંકી વાર્તાઓ)

• જયંત પાઠક પુરસ્કાર (૧૯૮૫)
• ક્રિટીક્સ એવોર્ડ (૧૯૮૬)
• કવિશ્વર દલપરામ એવોર્ડ (૨૦૧૩)
• સાહિત્ય ગૌરવ પુરસ્કાર (૨૦૧૫)
• નરસિંહ મહેતા પુરસ્કાર (૨૦૧૮)
• કલાપી પુરસ્કાર (૨૦૧૮)
• નર્મદ સુવર્ણ ચંદ્રક (૨૦૨૨)
• સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર (૨૦૨૩)