ବିଲୁଆ

ବିଲୁଆ ଶୃଗାଳ
ସୁବର୍ଣ୍ଣ ବିଲୁଆ ବା ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଶୃଗାଳ (Canis aureus)
ବିଜ୍ଞାନଭିତ୍ତିକ ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ
ଜଗତ:	Animalia
ସଙ୍ଘ:	Chordata
ବର୍ଗ:	Mammalia
ଗଣ:	Carnivora
କୁଳ:	Canidae
ପ୍ରଜାତି:	Canis ଲିନାୟସ୍, ୧୭୫୮

ବିଲୁଆ ଓ କୋୟୋଟି (ଆମେରିକୀୟ ବିଲୁଆ ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା) ଅତ୍ୟନ୍ତ ସୁବିଧାବାଦୀ ସର୍ବଭକ୍ଷୀ ଜୀବ । କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ ମଧ୍ୟମ ଆକାରର କିଛି ଜୀବଙ୍କୁ ଏମାନେ ଶିକାର ମଧ୍ୟ କରନ୍ତି । ପଚାସଢ଼ା ମାଂସ, ଶବ ଇତ୍ୟାଦି ମଧ୍ୟ ଏମାନେ ଖାଇ ରହିପାରନ୍ତି । ଲମ୍ବା ଗୋଡ଼, ଅଳ୍ପ ବଙ୍କା ସ୍ୱାନଦାନ୍ତ ଏମାନଙ୍କୁ ଛୋଟ ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ଜୀବ, ପକ୍ଷୀ, ସରୀସୃପ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କ ଶିକାର କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ବଡ଼ ପଞ୍ଝା ଓ ଗୋଡ଼ର ହାଡ଼ର ଗଠନ ଏମାନଙ୍କୁ ବହୁ ଦୂର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦୌଡ଼ିବା ଓ ଅଧିକ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୧୬ କି.ମି./ଘଣ୍ଟାର ହାରାହାରି ବେଗରେ ଦୌଡ଼ିବା ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉପଯୋଗୀ । ବିଲୁଆମାନେ ଗୋଧୂଳି ଓ ଭୋର ସମୟରେ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ସକ୍ରିୟ ରହିଥାନ୍ତି ।

ଅଣ୍ଡିରା ଓ ମାଈ ବିଲୁଆମାନେ ଯୋଡ଼ିରେ ରହନ୍ତି ଓ ଏକ ଶିକାର କ୍ଷେତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଅନ୍ୟ ବିଲୁଆମାନେ ପଶିଲେ ଏହି ବିଲୁଆ ଯୁଗଳ ଏମାନଙ୍କୁ ଘଉଡ଼ାଇଦିଅନ୍ତି । ମୂତ୍ର ସିଞ୍ଚନ କରି ଏମାନେ ନିଜର କ୍ଷେତ୍ରର ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କ ଶିକାର କ୍ଷେତ୍ର ସାମାନ୍ୟ ବଡ଼ ଓ ଏଥିରେ ଏମାନଙ୍କ ଶାବକମାନେ ବିଚରଣ କରନ୍ତି । ସ୍ୱାବଲମ୍ବୀ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶାବକମାନେ ନିଜ ପିତାମାତାଙ୍କ ସହିତ ରହନ୍ତି । ବିଲୁଆମାନେ ଏକାକୀ ବା ଯୋଡ଼ିରେ ଶିକାର କରନ୍ତି । ତେବେ ପଚାସଢ଼ା ଶବ ଖାଇବା ବେଳେ ଅନେକ ବିଲୁଆ ମେଳରେ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ ଖାଇବା ଦେଖାଯାଇଛି ।

ଈଂରାଜୀ ଶବ୍ଦ ଜ୍ୟାକଲ୍ ("jackal") ୧୬୦୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରୁ ପ୍ରଚଳିତ ହେବା ଅନୁମାନ କରାଯାଏ ଯାହା ମୂଳ ଫରାସୀ ଶବ୍ଦରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ପାରସୀ ଶବ୍ଦ ଶଘାଲ୍ (شغال ) ବା ସମଜାତୀୟ ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ ଶୃଗାଳଃ (सृगालः)ରୁ ତୁର୍କ୍ ଶବ୍ଦ ଚକାଲ୍ (çakal) ଓ ତୁର୍କ ଶବ୍ଦରୁ ଫରାସୀ ଶବ୍ଦ ଚାକାଲ୍ (chacal)ର ଉଦ୍ଭବ ହୋଇଛି । ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ 'ଶୃଗାଳଃ'ର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଗର୍ଜନକାରୀ ବା ଭୋକିବା ଜନ୍ତୁ ।

କୋୟୋଟି ଓ ବିଲୁଆମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କେତେକ ସମାନତା ଥିବାରୁ ଲୋରେଞ୍ଜ୍ ଓକେନ୍ ୧୮୧୫ରେ ପ୍ରକାଶିତ ନିଜ ପୁସ୍ତକ Lehrbuch der Naturgeschichte (ପ୍ରାକୃତିକ ଇତିହାସ ପୁସ୍ତକ)ର ତୃତୀୟ ଖଣ୍ଡରେ ଏମାନଙ୍କୁ "ଥୋସ୍" ବୋଲି ଏକ ନୂଆ ପ୍ରଜାତି ଭାବେ ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି । ବିଲୁଆର ପୁରାତନ ଗ୍ରୀକ୍ ନାମ "θώς"ରୁ ସେ ଏହି ଥୋସ୍ ନାମଟି ଦେଇଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କର ଏହି ତଥ୍ୟ ସେତେବେଳେ ପ୍ରଚଳିତ ବର୍ଗୀକରଣ ଉପରେ କୌଣସି ପ୍ରଭାବ ପକାଇ ପାରିନଥିଲା । ୧୯୩୨ ମସିହାରେ ମୋରୋକ୍କୋର ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଉପରେ ପ୍ରକାଶିତ ନିଜ ମନୋଲଗ୍‍ରେ ପ୍ରକୃତିବିତ୍ ଆନ୍‍ହେଲ୍ କାବ୍ରେରା ବିଲୁଆର ଶାରୀରିକ ଗଠନକୁ ନେଇ ପ୍ରଶ୍ନ କରିଥିଲେ । ବିଲୁଆର ଉପର ମାଢ଼ିରେ ଥିବା ସିଂଗୁଲମ୍ ଦାନ୍ତ ଅନ୍ୟ ସ୍ୱାନଜାତୀୟ ଜୀବଙ୍କଠାରେ ନଥିବାରୁ ସେ ବିଲୁଆକୁ ସ୍ୱାନ (କ୍ୟାନିସ୍) ପରିବାରରେ ପରିଗଣିତ କରିବା ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ କି ନୁହେଁ ବୋଲି ପ୍ରଶ୍ନ ରଖିଥିଲେ । କିନ୍ତୁ କାବ୍ରେରା ବିଲୁଆକୁ ଥୋସ୍ ନୁହେଁ ବରଂ କ୍ୟାନିସ୍ ଶ୍ରେଣୀରେ ହିଁ ଗଣନା କରୁଥିଲେ ।

୧୯୧୪ ମସିହାରେ ଏଡ୍‍ମଣ୍ଡ୍ ହେଲ୍ଲର୍ ଓକେନ୍‍ଙ୍କ "ଥୋସ୍" ତତ୍ତ୍ୱକୁ ପୁନର୍ଜୀବିତ କରିଥିଲେ ଓ ବିଲୁଆଙ୍କୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଶ୍ରେଣୀରେ ସ୍ଥାନିତ କରିବାର ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲେ । ହେଲ୍ଲର୍ ବିଭିନ୍ନ ବିଲୁଆ ଉପ-ପ୍ରଜାତିଙ୍କୁ ଦେଇଥିବା ନାମ ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ଆଧୁନିକ ବର୍ଗୀକରଣରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଅଛି, କିନ୍ତୁ ସେ ବିଲୁଆ ପାଇଁ ଥୋସ୍ ବ୍ୟବହାର କରିଥିବା ବେଳେ ଆଧୁନିକ ବର୍ଗୀକରଣ ବିଲୁଆକୁ ଥୋସ୍ ପରିବର୍ତ୍ତେ କ୍ୟାନିସ୍ ଶ୍ରେଣୀରେ ସ୍ଥାନିତ କରିଛି ।

ଗଧିଆ ପରି ଦେଖାଯାଉଥିବା ସ୍ୱାନଜାତୀୟ ମାଂସଭୋଜୀ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଏକ ବିଶାଳ ଜୀବବିଜ୍ଞାନ ପରିବାର ରହିଛି । ଏହି ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନେ ଅତି ନିକଟ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଓ ସମସ୍ତଙ୍କର ୭୮ଟି କ୍ରୋମୋଜୋମ୍ ରହିଛି । କ୍ୟାନିସ୍, ଚୁଓନ୍ ଓ ଲାଇକାଓନ୍ ଏପରି ତିନୋଟି ବର୍ଗରେ ବିଭକ୍ତ ଏହି ଜୀବମାନେ ହେଲେ :

• କୁକୁର (C. lupus familiaris),
• ପାଉଁଶିଆ ଗଧିଆ (C. lupus)
• କୋୟୋଟି (C. latrans)
• ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଶୃଗାଳ (C. aureus)
• ଇଥିଓପୀୟ ଗଧିଆ (C. simensis)
• କୃଷ୍ଣପୃଷ୍ଠ ଶୃଗାଳ (C. mesomelas)
• ପଟାଦାଗ ବିଲୁଆ (C. adustus)
• ବଳିଆ କୁକୁର (Cuon alpinus) ଓ
• ଆଫ୍ରିକୀୟ ଜଙ୍ଗଲି କୁକୁର (Lycaon pictus).

ନିକଟ ଅତୀତରେ ଏହି ପ୍ରଜାତିରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥିବା ଜୀବ ହେଉଛି ଆଫ୍ରିକୀୟ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଗଧିଆ (C. anthus) । ଆଫ୍ରିକୀୟ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଗଧିଆକୁ ଏକ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଶୃଗାଳର ଆଫ୍ରିକୀୟ ଭାଇ ରୂପେ ବିବେଚିତ କରାଯାଉଥିଲା । ସଭିଙ୍କର ୭୮ କ୍ରୋମୋଜୋମ୍ ଥିବାରୁ କ୍ୟାନିସ୍ ପ୍ରଜାତିର ସବୁ ସଦସ୍ୟ (କୋୟୋଟି, ଗଧିଆ ଓ ବିଲୁଆ) ପରସ୍ପରଠାରୁ ଓ ବଳିଆ କୁକୁର ଓ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଶିକାରୀ କୁକୁର ପରି ପ୍ରଜାତିଙ୍କଠାରୁ ଜୀବବିଜ୍ଞାନ ଭିତ୍ତିରେ ପ୍ରାୟ ଅବିଚ୍ଛିନ୍ନ । ବିଲୁଆର ଦୁଇ ଆଫ୍ରିକୀୟ ପ୍ରଜାତି ପରସ୍ପରର ଭଗିନୀ ପ୍ରଜାତି ପରି, ଯାହାକି ଏହି ପରିବାରର ଉଦ୍ଭବ ଆଫ୍ରିକାରୁ ହୋଇଥିବା ଆଡ଼କୁ ଇଙ୍ଗିତ କରେ । କ୍ୟାନିସ୍ ଆର୍ନେନ୍‍ସିସ୍ ଭୂମଧ୍ୟ ସାଗର ଓ ପାର୍ଶ୍ୱବର୍ତ୍ତୀ ୟୁରୋପରେ ୧୯ ଲକ୍ଷ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ଦେଖାଦେଇଥିଲା ଓ ଏହା ସମ୍ଭବତଃ ଆଧୁନିକ ଯୁଗୀୟ ବିଲୁଆର ପୂର୍ବପୁରୁଷ ।

ଜଣେ ଲେଖକଙ୍କ ମତରେ ଦୁଇ ଆଫ୍ରିକୀୟ ବିଲୁଆଙ୍କୁ କ୍ୟାନିସ୍ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଲୁପୁଲେଲ୍ଲା ନାମିତ କରିବା ଉଚିତ ।

ଇଥିଓପୀୟ ଗଧିଆର ମଧ୍ୟମ ଆକୃତି ଓ ଗଠନ ଯୋଗୁଁ ଏହା ଅନେକ ସମୟରେ ବିଲୁଆ ବୋଲି ଭ୍ରମ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଏହାକୁ ଲାଲ୍ ବିଲୁଆ (ଈଂରାଜୀରେ "red jackal" ବା "Simien jackal") ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

ଜର୍ମାନୀରେ ପରିକ୍ଷଣ ଭିତ୍ତିରେ ପୁଡଲ୍ ପ୍ରଜାତିର କୁକୁର ଓ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଶୃଗାଳଙ୍କ ମିଳରୁ ସଂକର ସ୍ୱାନ ଜାତୀୟ ପ୍ରାଣୀ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଛି । ଗଧିଆ-କୁକୁର ସଂକରମାନଙ୍କରେ ପ୍ରଜନନ କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି ପାଉଥିବା ବେଳେ ବିଲୁଆ-କୁକୁର ସଂକରରେ ପ୍ରଜନନ କ୍ଷମତା ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ । ପୁଣି ୩ ଥର ଅନ୍ତଃ ପ୍ରଜନନ ପରେ ଜିନ୍‍ଗତ ସମସ୍ୟା, ପରସ୍ପର ସହିତ ଯୋଗାଯୋଗରେ ଅଭାବ ମଧ୍ୟ ଦେଖାଯାଇଥାଏ ।

ଋଷିଆରେ ସବର୍ଣ୍ଣ ଶୃଗାଳ ଓ ଅନ୍ୟ କୁକୁରମାନଙ୍କ ମିଶ୍ରଣରେ ସୁଲିମୋଭ୍ କୁକୁର ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଛି । ଏହି କୁକୁର ଏରୋଫ୍ଲୋଟ୍ ବିମାନସେବା କମ୍ପାନୀ, ବୋମା ସନ୍ଧାନ ଦଳ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କଦ୍ୱାରା ଏକ ସନ୍ଧାନକାରୀ କୁକୁର ରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ ।

• କୋୟୋଟି ଓ କୋକିଶିଆଳି ପରି ବିଲୁଆମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ପୌରାଣିକ ଓ ଲୋକକଥାରେ ଚତୁର ଜୀବ ଭାବେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରାଯାଇଛି । ଅନେକ ଗଳ୍ପରେ ଏମାନଙ୍କୁ ଚତୁର ଓ ଶଠ ବା ପ୍ରବଞ୍ଚକ ରୂପେ ଦର୍ଶିତ କରାଯାଇଛି । ନୀଳବର୍ଣ୍ଣ ଶୃଗାଳର କାହାଣୀ ଏହିପରି ଏକ ଉଦାହରଣ ।
• ପ୍ରାଚୀନ ମିଶର୍ ସଭ୍ୟତାରେ ପ୍ରଚଳିତ ଧର୍ମରେ ମୃତ୍ୟୁର ପରବର୍ତ୍ତୀ ଲୋକର ବା ମମ୍ମି ସମ୍ପର୍କିତ ଦେବତା ଏନୁବିସ୍ (ପ୍ରାଚୀନ ଗ୍ରୀକ୍ ଭାଷାରେ Ἄνουβις)ଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ ବା ମୁହଁ ବିଲୁଆ-ମୁଣ୍ଡ ପରି ।
• ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମର ବାଇବେଲ୍ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ପ୍ରାୟ ୧୪ ଥର ବିଲୁଆର ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ପରିତ୍ୟକ୍ତତା, ଏକକୀ ରହିବାର ମନୋଭାବକୁ ବିଲୁଆର ଜୀବନ ଧାରଣ ସହ ସାହିତ୍ୟିକ ଉପମା ଦିଆଯାଇଛି । ଯେଉଁ ମନୁଷ୍ୟମାନେ ସହରରୁ ଦୂରରେ ଅଲଗାରେ ପରିତ୍ୟକ୍ତ ଓ ବର୍ଜ୍ଜିତ ଅଞ୍ଚଳରେ ରହିବା ସେମାନଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏହି ଉପମାର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଛି । ବାଇବେଲ୍‍ର କେତେକ ଅନୁବାଦରେ ଏହାକୁ ଜଙ୍ଗଲି କୁକୁର ବୋଲି ଲେଖାଯାଇଛି ।
• ଆଫ୍ରିକାର ସେରର୍ ଧର୍ମରେ ସୃଷ୍ଟିର ରଚନା କିମ୍ବଦନ୍ତୀରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ସର୍ବଶକ୍ତିଶାଳୀ ଭଗବାନ ରୁଗ୍ ସବୁଠାରୁ ପ୍ରଥମେ ବିଲୁଆର ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ ।
• ପାବଲୋ ନିରୁଡାଙ୍କ କବିତା "I Explain a Few Things"ରେ ଫ୍ରାଂସିସ୍କୋ ଫ୍ରାଙ୍କୋ ଓ ତାଙ୍କ ସହଯୋଗୀମାନଙ୍କୁ ବିଲୁଆ ଭାବେ ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି ("...Jackals that the jackal would drive off...") ।
• ରୁଡ୍ୟାର୍ଡ୍ କିପ୍ଲିଂଗଙ୍କ ଲିଖିତ "ଦ ଜଙ୍ଗଲ ବୁକ୍" ଗଳ୍ପରେ ଖଳନାୟକ ଶେର୍ ଖାନ୍‍ର ସାଥୀ ହେଉଛି "ତବାକି" ନାମକ ଏକ ଭୀରୁ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଶୃଗାଳ । ଶିକାରୀ ଓ ଲେଖକ କେନ୍ନେଥ୍ ଆଣ୍ଡର୍ସନ୍ ନିଜ ଗଳ୍ପ "The Call of the Man-eater” (ନରଖାଦକର ଡାକ)ରେ ଏକ ଏକାକୀ ବିଲୁଆ ଓ ନରଖାଦକ ମହାବଳ ବାଘ ମଧ୍ୟରେ ରହିଥିବା ଅଦ୍ଭୁତ ଯୁଗଳବନ୍ଦୀ ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ।.
• ବାଇବେଲ୍‍ର ରାଜା ଜେମ୍‍ସ୍ ଅନୁବାଦର ୧୩:୨୧ ଖଣ୍ଡରେ ଦୁଃଖ ଓ ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟର ବାହକ ଜୀବର ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ଏହି ଜୀବ ବିଲୁଆ କିମ୍ବା ହେଟାବାଘ ହୋଇଥିବା ଅନେକ ଗବେଷକ କହିଛନ୍ତି ।
• ଭାରତ ଓ ପାକିସ୍ତାନର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଉକ୍ତି ଓ ଋଢ଼ିରେ ବିଲୁଆର ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ଯଥା ଟିପୁ ସୁଲତାନ୍ କହିଥିବା "ଶହେ ବର୍ଷ ବିଲୁଆପରି ବଞ୍ଚିବା ଅପେକ୍ଷା ଗୋଟିଏ ଦିନ ସିଂହପରି ବଞ୍ଚିବା ଶ୍ରେୟସ୍କର ।"
• ସ୍ୱିସ୍ ଫ୍ୟାମିଲି ରବିନ୍‍ସନ୍ (Swiss Family Robinson) ନାମକ ଏକ ଜର୍ମାନ୍ ଉପନ୍ୟାସରେ ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ବିଲୁଆମାନଙ୍କ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି ।
• ପିୟର୍ସ୍ ବ୍ରାଉନ୍‍ଙ୍କ ରଚିତ "ରେଡ୍ ରାଇଜିଂ" ପୁସ୍ତକମାଳାରେ ଏଡ୍ରିୟସ୍ ଅଉ ଅଗଷ୍ଟସ୍ ନାମକ ଏକ ଖଳନାୟକ ଚରିତ୍ର ବିଲୁଆ ଭାବେ ପରିଚିତ ।
• ତାନ୍ତ୍ରିକ ପ୍ରଥାରେ ବିଲୁଆମାନଙ୍କୁ କାଳୀ ମାତାଙ୍କ ଦୂତ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଇଥାଏ । ମାଂସ ଭୋଗରେ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲେ ଦେବୀ ବିଲୁଆର ରୂପ ଧରି ଦର୍ଶନ ଦିଅନ୍ତି ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ଦେବୀ ଚାମୁଣ୍ଡାଙ୍କ ଚତୁର୍ପାର୍ଶ୍ୱରେ ବିଲୁଆମାନେ ରହିଥିବାର ପୌରାଣିକ ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି ।
• ପିଲାମାନଙ୍କ ଗପରେ ବିଲୁଆମାନଙ୍କୁ "ବିଲୁଆ ନନା" ବୋଲି ସମ୍ବୋଧିତ କରାଯାଇଥାଏ । ବିଲୁଆ ନିଜ ଚତୁରତାର ବାଘ ସିଂହ ପରି ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଜୀବଙ୍କୁ ଅପଦସ୍ଥ କରିବା ବା ପରାଜିତ କରିବାର କାହାଣୀ, ଅନ୍ୟକୁ ନିଜ ଚତୁରତା ବବଳରେ ଠକିବା ସମୟରେ ପାନେ ପାଇବା ଇତ୍ୟାଦି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଚରିତ୍ରରେ ବିଲୁଆ ଆବିର୍ଭାବ ହୋଇଛି ।
• ଫ୍ରେଡେରିକ୍ ଫୋର୍‍ସାଇଥ୍‍ଙ୍କ ରଚିତ "The Day of the Jackal" (ଦ ଡେ ଅଫ୍ ଦ ଜ୍ୟାକଲ୍ – ବିଲୁଆର ଦିନ) ଉପନ୍ୟାସରେ ଫରାସୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମୁଖ୍ୟଙ୍କ ହତ୍ୟା ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ରର କାହାଣୀ ବର୍ଣ୍ଣିତ ।

• The New Encyclopedia of Mammals edited by David Macdonald, Oxford University Press, 2001; ISBN 0-19-850823-9
• Cry of the Kalahari, by Mark and Delia Owens, Mariner Books, 1992.
• The Velvet Claw: A Natural History of the Carnivores, by David MacDonald, BBC Books, 1992.
• Foxes, Wolves, and Wild Dogs of the World, by David Alderton, Facts on File, 2004.

• Jackal at the African Wildlife Foundation
• Jackals at A-Z Animals
• Jackals of the African Crater at PBS.org
• Jackal is a meaningless term Archived 2020-11-01 at the Wayback Machine.