लुम्बिनी प्रदेश: नेपालको प्रदेश

लुम्बिनी प्रदेशको नाम बुद्ध धर्मका संस्थापक गौतम बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनीको पवित्र तीर्थस्थलको नामबाट राखिएको छ। प्रदेश सभाले अक्टोबर २०२० मा लुम्बिनी प्रदेशलाई स्थायी नामको रूपमा अपनायो र यसको शुरुवाती नाम प्रदेश नं पाँच लाई बदलियो र देउखुरीलाई यस प्रदेशको राज्यको राजधानी घोषित गरियो।

यस प्रदेशको कुल क्षेत्रफल २२,२८८ वर्ग किलोमिटर सहित देशको कुल क्षेत्रफलको १५.१% ओगटेको छ। यो प्रदेश उत्तरदेखि दक्षिणमा १५० किलोमिटर र पूर्व पश्चिममा यसको अधिकतम चौडाइमा ३०० किमी फैलिएको छ।र एक मात्र हिमाली जिल्ला रुकुम पूर्व रहेको छ।

यो प्रदेश उत्तरमा पहाड र दक्षिणमा गङ्गाको मैदानहरूले घेरिएको छ। पूर्वी सीमा काली गण्डकी नदीले गठन गरेको हो। लुम्बिनी प्रान्तमा मुख्यतया तराई मैदान, पहाड र उपत्यकाहरू छन्। कर्णाली, पूर्वी राप्ती, बबई, गण्डकी र तिनाउ जस्ता नदी पानीको भरपर्दो स्रोत हुन् र यसले जलविद्युत् उत्पादन र बहावमा सिंचाईको सम्भावित अवसर प्रदान गर्दछ।

यो प्रदेश पाँच मुख्य क्षेत्रहरूमा विभाजन गर्न सकिन्छ उत्तरबाट सुरू हुँदै, जस्तै।

1. उच्च हिमालय (३.१%)
2. उच्च हिमाल (९.१%)
3. मध्य पहाड (३२.२%)
4. सिवालिक क्षेत्र (२७.९%)
5. तराई क्षेत्र (२७.६%)।

लुम्बिनीको उप-उष्णकटिबंधीय हावापानी रहेको छ र चार ऋतुहरूको अनुभव गर्दछ। जनवरी र फेब्रुअरीमा जाडोपछि मार्च र मे बीचको ग्रीष्मकाल र जून र सेप्टेम्बरको बीचमा मानसूनको मौसम हुन्छ।

यो प्रदेशमा कुल १०९ स्थानीय प्रशासनिक एकाईहरू छन् जसमा ४ उप-महानगरहरू, ३२ शहरी नगरपालिका र ७३ ग्रामीण नगरपालिकाहरू सामेल छन्। लुम्बिनी प्रदेश १२ जिल्लामा विभाजित छ, जुन तल सूचीकृत छ। जिल्ला, जिल्ला समन्वय समितिका प्रमुख र जिल्ला प्रशासन अधिकारीद्वारा प्रशासित हुन्छ। जिल्लाहरू थप नगरपालिका वा ग्रामीण नगरपालिकाहरूमा विभाजित छन्।

राज्यको प्रशासनिक पुनर्निर्माण पछि, नवलपरासी जिल्ला र रुकुम जिल्लालाई क्रमशः परासी जिल्ला र नवलपुर जिल्ला, र पूर्वी रुकुम जिल्ला र पश्चिमी रुकुम जिल्लामा विभाजित गरियो।

1. नवलपरासी (बर्दघाट सुस्ता पश्चिम)
2. रूपन्देही
3. कपिलबस्तु
4. पाल्पा
5. अर्घाखाँची
6. गुल्मी
7. पूर्वी रुकुम
8. रोल्पा
9. प्यूठान
10. दाङ
11. बाँके
12. बर्दिया