दार्जिलिङ

दार्जिलिङ দার্জিলিং
नगरपालिका
माथिदेखि बायाँबाट दायाँ: दार्जिलिङ कञ्चनजङ्घा हिमालसँग, संसारको तेस्रो-अग्लो हिमाल, यसको पछाडि उदाइरहेको; दार्जिलिङ हिमालयन रेलवे मुख्य रेल स्टेसनमा बाफ गर्दै; चिया बारी, वा चिया बारी
दार्जिलिङको अन्तरक्रियात्मक नक्सा
निर्देशाङ्क: २७°०२′१५″उ॰ ८८°१५′४७″पू॰ / २७.०३७५०°N ८८.२६३०६°E / 27.03750; 88.26306 ८८°१५′४७″पू॰ / २७.०३७५०°N ८८.२६३०६°E / 27.03750; 88.26306
देश	भारत
राज्य	पश्चिम बङ्गाल
जिल्ला	दार्जिलिङ
बसोबास	सन् १८३५
सरकार
• अङ्ग	दार्जिलिङ नगरपालिका
• अध्यक्ष	अमरसिंह राई
क्षेत्रफल
• जम्मा	७.४३ किमी२ (२.८७ वर्ग माइल)
उन्नतांश	२,०४५ मिटर (६७०९ फिट)
जनसङ्ख्या  (२०११)
• जम्मा	११८,८०५
• घनत्व	१५,९९०/किमी२ (४१४००/वर्ग माइल)
भाषाहरू
• आधिकारिक	बङ्गाली र नेपाली
समय क्षेत्र	युटिसी+०५:३० (भारतीय मानक समय)

१९औँ शताब्दीको प्रारम्भमा, भारतमा इस्ट इन्डिया कम्पनीको शासनकालमा, दार्जिलिङलाई बेलायती अधिकारीहरू, सैनिकहरू र तिनीहरूका परिवारहरूका लागि सम्भावित ग्रीष्मकालीन आश्रयको रूपमा चिनिन्थ्यो। साँघुरो पहाडी चट्टान सिक्किम राज्यबाट भाडामा लिएको थियो, र अन्ततः ब्रिटिस भारतमा गाभियो। दार्जिलिङको मुनिको ढलानमा चिया उब्जाउने प्रयोग निकै सफल भयो। जङ्गल काट्न, युरोपेली शैलीको कुटीर बनाउन र चिया बगानमा काम गर्न नेपालबाट मुख्यतया हजारौँ कामदारहरू भर्ना गरिएको थियो। व्यापक वन फँडानीले आदिवासी जनजातिलाई विस्थापित गरेको छ।आज दार्जिलिङको जनसङ्ख्या मुख्यतया सहरको मौलिक विकासमा कार्यरत आदिवासी र आप्रवासी श्रमीकको सन्तानहरुबाट बनेको छ। उनीहरूको साझा भाषा नेपाली भाषालाई भारतमा राज्य र सङ्घीय तहमा आधिकारिक मान्यता दिइएको भएतापनि यस मान्यताले भाषा बोल्नेहरूका लागि थोरै अर्थपूर्ण रोजगारी सिर्जना गरेको छ न त उनीहरूले आफ्नो राजनीतिक मामिलामा ठुलो मात्रामा बोल्ने क्षमता बढाएको छ।

दार्जिलिङको संस्कृति अत्यधिक विश्वव्यापी छ - विभिन्न जातीय समूहहरू आपसमा मिल्ने र तिनीहरूको ऐतिहासिक जराहरूबाट टाढा विकसित भएको परिणाम। यस क्षेत्रको स्वदेशी व्यञ्जन किण्वित खाना र पेय पदार्थहरूमा धनी छ।दार्जिलिङमा केही बेलायती शैलीका सार्वजनिक विद्यालयहरू पनि छन्, जसले भारत र नेपालका विद्यार्थीहरूलाई आकर्षित गर्ने गरेको छ। दार्जिलिङ र यसको नजिकै रहेको कालिम्पोङ सहरले सन् १९८० देखि गोर्खाल्यान्ड राज्यको माग गर्दै आएका छन्।

दार्जिलिङ तिब्बती दोर्जे लिंग वा दोर्जे-ग्लिनबाट व्युत्पन्न भएको हो, जसको अर्थ "दोर्जेको भूमि" हो, अर्थात् हिन्दु देवता इन्द्रको हतियार।

 

दार्जिलिङ पूर्वी हिमालयमा मेची र टिस्टा नदीहरूको बीचमा अवस्थित छ। १८औँ शताब्दीमा, यो एक सीमा क्षेत्रको एक हिस्सा थियो जसले धेरै दक्षिण एसियाली राज्यहरूमा महत्वाकांक्षा र असुरक्षा जगाएको थियो। शताब्दीको ठुलो भागको लागि, सिक्किमको उत्तरी राज्यका छोग्याल-शासकले यस क्षेत्रलाई आफ्नो कब्जामा राखेका थिएँ। अन्तिम दसकहरूमा, नेपालको गोरखा राज्यले दार्जिलिङलाई आफ्नो क्षेत्रमा ल्याउन पूर्वतिर विस्तार गरेको थियो। यसको सेना टिस्टाको छेउमा रोकियो, जसको पछाडि भुटान राज्य थियो।

अङ्ग्रेजी इस्ट इन्डिया कम्पनीले १९औँ शताब्दीको प्रारम्भमा दार्जिलिङ पहाडहरूमा चासो देखाउन थालेको थियो। त्यतिबेला दार्जिलिङको आदिवासी जनसङ्ख्यामा लेप्चा र लिम्बू जातिहरू थिएँ। नेपाल अङ्ग्रेज युद्धमा गोर्खाहरूमाथि आफ्नो सेनाको विजयपछि कम्पनीको क्षेत्रीय मामिलामा हस्तक्षेप सुरु भयो। वि.सं. १८७१ र १८७२ को बीचमा लडिएको, युद्ध दुई सन्धिहरू, सुगौलीको सन्धि र तितालिया सन्धि, जस अन्तर्गत नेपालले दार्जिलिङ क्षेत्र सिक्किमलाई फिर्ता गर्न आवश्यक थियो, समापन भयो।

 

महत्वाकांक्षालाई अगाडि बढाउँदै, सन् १८३५ मा इस्ट इन्डिया कम्पनीले छोग्यालबाट अनुदान सम्झौतामा ४० × १० किलोमिटर (२४ माइल × ६ माइल) जमिन भाडामा लिएको थियो। सन् १८३८ को अन्त्यमा, सेनाका सेपरहरू मनसुनको वर्षापछि जङ्गल सफा गर्न र निर्माणको योजना बनाएका थिएँ। अर्को वर्ष, आर्चीबाल्ड क्याम्पबेल, एक चिकित्सक, दार्जिलिङको "सुपरिन्टेन्डेन्ट" बनाइयो, र दुई सार्वजनिक भवन, एक होटल र एक अदालत खडा गरियो। चाँडै, ब्रिटिस स्वाद अनुरूप बंगलाहरूमा काम सुरु भयो। दार्जिलिङलाई रिसोर्टमा परिणत गर्न छरिएका स्थानीय जनसङ्ख्यामा उपलब्ध भन्दा धेरै कामदारहरू चाहिँन्छ।

बेलायतीहरूले छिमेकी राज्यहरूबाट कामदारहरू आकर्षित गरे, मुख्यतया नेपालका तर सिक्किम र भुटानबाट पनि। तिनीहरूले नियमित पारिश्रमिक र बासको प्रस्ताव दिएर त्यसो गरे, त्यो समयका ती राज्यहरूमा सामान्य बोझिलो कर र जबरजस्ती श्रम व्यवस्थाको विपरित। हजारौँको सङ्ख्यामा दार्जिलिङ पुगे। उत्तरी बङ्गालमा दार्जिलिङ हिल कार्ट रोड बनेको धेरै समय नबित्दै, हिमालयको फेदको फेदमा रहेको सिलगढीलाई दार्जिलिङसँग जोड्ने। भर्ती गरिएका वनवासीहरूको मिश्रणमा, हिमालय भरिबाट थप मजदुरहरू सामेल भए। उनीहरूले नेपाली भाषामा एक अर्कासँग कुराकानी गरे। पछि भाषा, र तिनीहरूको रीतिरिवाज र परम्पराहरूले दार्जिलिङको विशिष्ट जाति निर्माण गर्नेछ, जसलाई भारतीय गोर्खा भनिन्छ। सन् १९४७ मा भारतको विभाजन पछि, दार्जिलिङ भारत अधिराज्यको पश्चिम बङ्गालको नयाँ प्रान्त र सन् १९५० मा, भारत गणतन्त्रको पश्चिम बङ्गाल राज्यको एक हिस्सा भयो।

 

दार्जिलिङ पहाडहरू (औपचारिक रूपमा दार्जिलिङ हिमालय पहाडी क्षेत्र) दार्जिलिङ जिल्ला र कालिम्पोङ जिल्लाको सम्पूर्ण भागहरू समावेश गर्दछ; विशेष गरी, तिनीहरू समावेश छन्: दार्जिलिङ सदर उपविभाग, कालिम्पोङ उपविभाग र खरसाङ उपविभाग। कञ्चनजङ्घा, विश्वको तेस्रो-अग्लो हिमाल, उत्तरतिर उक्लिएको छ र स्पष्ट दिनहरूमा स्पष्ट रूपमा देखिन्छ। दार्जिलिङ क्षेत्रको प्रमुख नदी टिस्टा, सिक्किमको हिमनदीबाट ६,३०० मिटर (२०,७०० फिट) उचाइमा पुग्छ र दक्षिणतिर बग्छ, पहिले पहाडहरूबाट निस्कनुअघि राङ्पो नदी र त्यसपछि रङ्गीत नदीसँग मिल्छ र अन्ततः बङ्गलादेशको ब्रह्मपुत्र नदीमा मिसिन्छ। विसं २०७२ को महाभूकम्प दार्जिलिङमा महशुस गरिएको थियो, र यी बासिन्दाहरूलाई ठुलो भूकम्पको अवस्थामा, अनियोजित माथिल्लो तहको निर्माणले धेरै राम्रो तरिकाले बाटो ढल्ने र ढल्ने डर थियो।

दार्जिलिङ पूर्वी हिमालय भू-भौगोलिक क्षेत्रको एक हिस्सा हो। दार्जिलिङ वरपरको वनस्पतिमा साल, बाँज, अर्ध-सदाबहार, समशीतोष्ण र लेकाली वनहरू समावेश छन्। साल र बाँजको घना सदाबहार जङ्गलहरू सहरको वरिपरि छन्, जहाँ दुर्लभ अर्किडहरूको विस्तृत विविधता पाइन्छ। दार्जिलिङ सहर र वरपरका क्षेत्रहरू काठ इन्धन र काठको बढ्दो माग, साथै बढ्दो सवारी साधनको ट्राफिकबाट वायु प्रदूषणको कारणले वन विनाशको सामना गर्दछ। दार्जिलिङमा पाइने जीवजन्तुमा हाँस, विजुलागैरी, प्लभर र गुलका धेरै प्रजातिहरू समावेश छन् जुन तिब्बतमा बसाइँ सर्ने क्रममा दार्जिलिङ हुँदै जान्छन्। यस क्षेत्रमा पाइने साना स्तनपायी प्राणीहरूमा बिरालोहरू (जस्तै साना र ठुला भारतीय बिरालोहरू, कस्तुरी बिरालो, सिलु बिरालो र भालु बिरालो), न्याउरीहरू (जस्तै ठुलो न्याउरीमुसा र गँगटे न्याउरीमुसा) र भालुहरू (जस्तै सानो सुँगुरे भालु र सुँगुरे भालु)। यस क्षेत्रमा पाइने अन्य मांसाहारीहरूमा हिमाली कालो भालु र हाब्रे पर्छन्।

दार्जिलिङको मौसममा ५ ऋतु हुन्छ: बसन्त, गृष्म, शरद, शीत, र मनसून। यहाँको वार्षिक औषत तापक्रम १५.९८ °से (६०.७६ °फे) हुन्छ जबकि यहाँको सबभन्दा कम तापक्रम ८.९ °से (४८.० °फे), हुन्छ। यहाँको मासिक औषत तापक्रम ५ °से (४१ °फे) हुन्छ। सबैभन्दा न्यून तापक्रम −२४ °से (−११ °फे) १९०५ फेब्रुअरी ५ मा भएको थियो। यहाँ लगभग वर्षमा ३०९.२ सेमी (१२१.७ इन्च) वर्षा हुन्छ, जुन औषत वर्षमा १२६ दिन हुन्छ। वर्षमा सबैभन्दा बढी वर्षा जुलाई महिनामा हुन्छ।

 

२०११ को भारतीय दसवार्षिक जनगणनाले दार्जिलिङ नगरपालिकाको जनसङ्ख्या ११८,८०५ व्यक्ति भएको देखाएको छ। "भारतीय गोर्खा" एक शब्द हो जसले उत्तरपूर्वी भारतका नेपाली भाषी मानिसहरूलाई नेपालको नेपाली भाषी बासिन्दाहरू भन्दा फरक रूपमा बुझाउँछ। सन् २०१६ को अनुसार, दार्जिलिङको जनसङ्ख्या मुख्यतया भारतीय गोर्खा थियो। त्यहाँ लेप्चा, भुटिया, तिब्बती, बङ्गाली, मारवाडी र बिहारीहरूको पनि थोरै सङ्ख्या थियो। २०११ को जनगणनामा, तिनीहरू बीच हिन्दु धर्म (६६.५%), बौद्ध धर्म (२३.९%), ईसाई धर्म (५.१%) र इस्लाम (३.९%) को अभ्यास। लेप्चाहरूलाई यस क्षेत्रको मुख्य आदिवासी समुदाय मानिन्थ्यो; तिनीहरूको मौलिक धर्म एनिमिज्मको एक रूप थियो। नेपाली समुदाय धेरै जातजाति र जातीय समूहहरूको जटिल मिश्रण थियो, जसमा जनजाति र शत्रुवादी परम्पराहरूमा धेरै जराहरू थिएँ। सहरको जनसङ्ख्याको द्रुत बृद्धि र विभिन्न जातजातिहरू मिसिएर बस्ने अवस्थाले दार्जिलिङमा सिन्क्रेटिक संस्कृतिहरू सिर्जना गर्‍यो जुन तिनीहरूको ऐतिहासिक जराहरूबाट टाढा विकसित भयो।