Luz Pozo Garza: Poetisa galega

Códice Calixtino (1986, Sotelo Blanco Edicións) é unha das súas obras máis destacadas. En 1995 foi recoñecida coa Medalla Castelao. Dende 1996 foi membro numerario da Real Academia Galega, ocupando o cargo de vicesecretaria de 1997 a 2001. En 2007 foi proposta pola Asociación de Escritores en Lingua Galega para o Premio Nobel de Literatura. Os seus poemas foron traducidos ao castelán, portugués, catalán, francés, inglés, alemán, húngaro, ruso e xaponés.

Luz Pozo Garza

Nome orixinal	(gl) Luz Pozo Garza
Biografía
Nacemento	21 de xullo de 1922 Ribadeo, España
Morte	20 de abril de 2020 (97 anos) A Coruña, España
Datos persoais
País de nacionalidade	España
Educación	Universidade de Oviedo
Coñecido por	Códice Calixtino
Actividade
Ocupación	poeta , escritora , crítica literaria
Membro de	Real Academia Galega
Xénero artístico	Poesía, ensaio
Lingua	Lingua castelá e lingua galega
Familia
Cónxuxe	Eduardo Moreiras (1982–1991) Francisco Vázquez Ramudo (1944–)
Fillos	Gonzalo, Mónica e Luz Vázquez Pozo
Premios (2019)  Premio Trasalba (2014)  Premio Laxeiro (2009)  Premio da Crítica de poesía galega  Medalla Castelao
Sinatura

Filla de Gonzalo Pozo y Pozo, inspector veterinario e militante de Izquierda Republicana e Luz Garza Feijoo, mestra políglota, ata os sete anos de idade (1929) viviu en Ribadeo, onde comezou a estudar con Prieto Coussent, posteriormente residiu en Viveiro ata o verán de 1936. Con catorce anos de idade, por mor da Guerra civil española e da persecución da que foi obxecto seu pai, cofundador en Viveiro do Partido Republicano Radical Socialista, detido e preso na cadea dos sotos do edificio da emisora local de radio de Lugo, trasladouse coa súa nai e irmáns a vivir nunha fonda da rúa Bispo Aguirre desa cidade ata finais de 1938. Aos 15 anos de idade comezou a colaborar con Radio Lugo. Xa co pai liberado, e coa axuda do tío Román del Pozo y del Pozo, funcionario de facenda en Tetuán, foron a vivir a Larache (Protectorado Español de Marrocos). O seu único irmán varón, Gonzalo, mobilizado polo bando nacional, morreu no Hospital Militar de Jaca en 1939, aos vinte anos de idade.

Volveron a Viveiro en 1940. Durante eses anos de posguerra finalizou o bacharelato. Fixo estudos musicais de solfexo, piano, violín e laúde que deixaron unha singular pegada na súa poética, estudos de maxisterio e de filoloxía románica. Casou en maio de 1944 cun profesor seu da academia Minerva, Francisco Vázquez Ramudo, despois alcalde de Viveiro de 1957 a 1963, e tivo un fillo, Gonzalo (1945), e dúas fillas, Mónica (1959) e Luz (1962). Foi á Universidade de Oviedo a estudar literatura, sendo alumna de Carmen Bobes e Emilio Alarcos Llorach e licenciándose en Filosofía e Letras en 1963. Iniciou a andaina literaria primeiramente en castelán, para se decantar exclusivamente polo galego na década dos oitenta.

Os seus traballos foron publicados en Las Riberas del Eo, La Noche, Poesía Española, Ínsula, Vida Gallega, Ateneo Ferrolán e Galeuzca. Segundo a mesma autora, Dionisio Gamallo, foi o seu mentor. Frecuentou o trato cos poetas Luís Pimentel e Eduardo Moreiras, ao que coñeceu en 1948 e co que casou en segundas nupcias en 1982, tras divorciarse do seu primeiro marido. O pasamento de Moreiras, en 1991, afectoulle profundamente.

Desenvolveu en Badaxoz (moi pouco tempo), Corcubión (como directora), A Coruña e Vigo unha longa traxectoria de docente de lingua e literatura españolas no ensino secundario, xubilándose en 1987 no Instituto de Nigrán. Entre 1975 e 1976 codirixiu Nordés: revista de poesía y crítica xunto a Tomás Barros (aínda que tivo que figurar como subdirectora pola forte discriminación de xénero do réxime franquista). Promoveu tamén a creación da revista Clave Orión, que botou a andar en 1995.

Formou parte da promoción de enlace, entre a xeración do 36 e a xeración das Festas Minervais, canda Ramón González-Alegre, Faustino Rey, Antón Tovar, Tomás Barros, Xavier Costa Clavell, Eliseo Alonso, Manuel Cuña Novás, María do Carme Kruckenberg, Xosé Neira Vilas, José Ángel Valente, Manuel Blanco Mariño e Antón Santamarina Delgado.

Foi membro correspondente da Real Academia Galega dende 1950. A proposta de Xesús Alonso Montero, Carlos Casares e Salvador García-Bodaño, pasou a ser membro numerario o 29 de novembro de 1996, a segunda muller en facelo (tras Olga Gallego), pronunciando o discurso titulado Diálogos con Rosalía, respondido por Alonso Montero. Foi vicesecretaria da institución de 1997 a 2001, a única muller que ocupou un posto de dirección durante a presidencia de Francisco Fernández del Riego. Foi membro e directiva do PEN Clube de Galicia.

A poesía de Luz Pozo bebeu con frecuencia na fonte de Rosalía de Castro. O seu libro máis coñecido, Códice Calixtino, formado por poemas escritos basicamente na década dos oitenta, publicado por primeira vez no ano 1986 en Sotelo Blanco, na colección Leliadoura, é unha obra de plenitude na que se unen luz e sombra, paixón e melancolía, vida e morte, tradición e modernidade, mediante unha expresión intimista, unha obra para unha literatura na que Luz Pozo é confluencia de xeracións e creadora dun novo e vivo xeito de sentir a poesía. O comezo do século XXI foi tamén para a escritora un momento de exploración da inspiración gaélica, unha conexión literaria á que chegou por motivos familiares, reflectida en As arpas de Iwerddon (Linteo 2005).

Ten dado ao prelo numerosos traballos sobre Rosalía de Castro, Ramón Otero Pedrayo, Alfonso Daniel Rodríguez Castelao, Rafael Dieste, Manuel Antonio, Xosé Luís Franco Grande, Álvaro Cunqueiro, Tomás Barros, Martín Codax e Luís Seoane que viron a luz en Grial e Nordés sobre todo.

Pronunciou conferencias nas Universidades de Berlín, Heidelberg, Tréveris e Bruxelas e participou en distintos congresos e seminarios nacionais e internacionais.

Luz Pozo foi, segundo Rosario Álvarez Blanco "unha voz ilustre na nosa poesía desde a publicación do seu primeiro poemario en galego, O paxaro na boca (1952), que inaugurou a colección Xistral". Na súa obra posterior Luz Pozo achega unha poesía inzada de sensualidade e profunda, na cal o amor, a inquedanza existencial, a patria, a liberdade e mesmo a morte se entrecruzan compondo textos de sublime autenticidade e madurez.

Finou como decana da poesía galega, aos 97 anos de idade, o luns 20 de abril de 2020, na Coruña, a cidade na que residía dende finais dos anos oitenta.

Poesía

• O paxaro na boca, 1952, Colección Xistral, ao coidado de Ángel Johán.
• Últimas palabras / Verbas derradeiras, 1976, Colección de poesía, Nordés.
• Concerto de outono, 1981, Serie Limiar, Ediciós do Castro.
• Códice Calixtino, 1986, Leliadoura, Edicións Sotelo Blanco.
• Prometo a flor de loto, 1992, Deputación da Coruña.
• Vida secreta de Rosalía, 1996, Espiral Maior. Traducida ao xaponés.
• Ribadeo, Ribadeo, 2002, Concello de Ribadeo e Xunta de Galicia.
• Medea en Corinto, 2003, Linteo, edición bilingüe galego-castelán.
• Historias fidelísimas: poesía selecta 1952-2003, 2003, PEN Clube de Galicia.
• Memoria solar (obra poética), 2004, Linteo.
• As arpas de Iwerddon, 2005, Linteo. Prologado por Olivia Rodríguez.
• As vodas palatinas, 2005, Espiral Maior.
• Deter o día cunha flor, 2009, Baía Edicións. Con ilustracións de José Valentín.
• Rosa tántrica, 2016, Colección Libros do Sarela, Alvarellos Editora.
• Pazo de Tor, 2019, Alvarellos Editora.
• Unha Camelia / One Camellia Blossom, 2021, edición bilingüe de seis poemas, tradución de Adina Ioana Vladu, Small Satations Press.

Ensaio

• A bordo de "Barco sin luces" ou o mundo poético de Luís Pimentel, 1990, Sotelo Blanco.
• Álvaro Cunqueiro e "Herba aquí ou acolá", 1991, Editorial Galaxia.
• Galicia ferida: a visión de Luís Seoane, 1994, Ediciós do Castro.
• Diálogos con Rosalía, 1996, discurso de ingreso na RAG.
• Ondas do mar de Vigo: erotismo e conciencia mítica nas cantigas de amigo, 1996, Espiral Maior.

Antoloxías e obras colectivas

 

• Antoloxía da poesía galega actual. Nordés, 1978, Ediciós do Castro.
• I Festival de Poesía no Condado, 1981, S. C. D. Condado.
• Antologia poética. Cancioneiro rosaliano, 1985, Guimarães Editores.
• Os escritores lucenses arredor de Ánxel Fole, 1986, Concello de Lugo.
• Daquelas que cantan. Rosalía na palabra de once escritoras galegas, 1997, Fundación Rosalía de Castro.
• Tres poetas medievais da Ría de Vigo: Martín Codax, Mendiño e Johán de Cangas, 1998, Galaxia.
• A poesía é o gran milagre do mundo, 2001, PEN Clube de Galicia.
• Poetas e narradores nas súas voces. I, 2001, Consello da Cultura Galega.
• O libro dos abanos (Palabras no aire), 2002, Libros da Frouma, Follas Novas.
• Antoloxía consultada da poesía galega 1976-2000, 2003, Tris Tram. Por Arturo Casas.
• Carlos Casares. A semente aquecida da palabra, 2003, Consello da Cultura Galega.
• Negra sombra. Intervención poética contra a marea negra, 2003, Espiral Maior.
• Poemas de amor. Xeración dos 50, 2004, Tórculo. Por Maximino Cacheiro.
• Son de poesía, 2005, Edições Fluviais, Lisboa.
• Amor en feminino: antoloxía das poetas galegas de Rosalía á Xeración dos 80, 2006, Baía Edicións.
• Poemas pola memoria (1936-2006), 2006, Xunta de Galicia.
• Poemas coruñeses: antoloxía de textos poéticos dos séculos XIX e XX sobre a Coruña, 2008, Espiral Maior.
• Actas do Congreso Manuel María. Literatura e Nación, 2009, Fundación Manuel María.
• Erato bajo la piel del deseo, 2010, Sial Ediciones.
• Poemas para Carmen Blanco, 2010, Libros da Cebra.
• Poetas con Valente, 2010, Universidade de Santiago de Compostela.
• To The Winds Our Sails, 2010, Salmon Poetry. Tradución do galego ao inglés.
• Tamén navegar, 2011, Editorial Toxosoutos.
• Cartafol de soños, homenaxe a Celso Emilio Ferreiro no seu centenario (1912-2012), 2012, A. C. Alexandre Bóveda.
• Unha cesta de pombas e mazás. Homenaxe a Isaac Díaz Pardo, 2013, Academia Real Isaac Díaz Pardo.
• De Cantares Hoxe. Os Cantares gallegos de Rosalía de Castro no século XXI, 2015, Fundación Rosalía de Castro/Radio Galega.
• Un pozo de Luz, 2017, homenaxe da RAG no seu 95 aniversario.

Himno

Compuxo a letra do Himno do Congreso Eucarístico de Viveiro, arranxado por Hernán Naval para a ocasión da homenaxe á Virxe dos Remedios feita na década dos noventa.

Poesía

• Ánfora, 1949, Vigo, edición da autora. Con portada de Xosé Sesto representando a Dánae.
• El vagabundo, 1952, Ribadeo, edición da autora.
• Cita en el viento, 1962, Viveiro, edición da autora. Dedicado a Dionisio Gamallo.
• Últimas palabras/Verbas derradeiras, 1976. A Coruña: Nordés.
• Sol de medianoche, 2013, Eurisaces.

 

• Foi premiada na VII Festa da Cantiga polo poema "Noticia dende a Cruña a un amigo foraño" (Flor Natural) en 1974.
• Premio Tomás Barros de ensaio en 1990.
• Premio á Creación Feminina da Consellería de Cultura no 1991, por toda a súa traxectoria literaria.
• Premio Miguel González Garcés no 1992, por Prometo a flor de loto.
• Premio Gallegas distinguidas de Diálogos 90, en 1994.
• Medalla Castelao da Xunta de Galicia en 1995.
• Premio Celanova Casa dos Poetas no 2001.
• Premio Galicia en Feminino. Premio á participación artístico-cultural das mulleres 2002.
• Premio Letras de Bretaña, en 2007, do Real Coro Toxos e Froles.
• Premio da Crítica de poesía galega no 2009, por Deter o día cunha flor.
• Premio Cultura Galega das Letras da Xunta de Galicia no 2013.
• XI Premio Laxeiro da Fundación Laxeiro, no 2014.
• Premio Trasalba da Fundación Otero Pedrayo en 2019.

 

En setembro de 2001 foi nomeada socia de honra da Asociación de Escritores en Lingua Galega (letra E), celebrando con ela a «Homenaxe á Escritora na súa Terra» en Ribadeo, chantando un monólito cun poema que seleccionou do libro Vida secreta de Rosalía. Ese mesmo ano, Ribadeo adicoulle unha rúa. Asemade, ten rúas adicadas no Burgo de Culleredo, na Coruña e na Pobra do Caramiñal.

En 2007 a AELG acordou, na asemblea anual celebrada no Museo do Pobo Galego, propoñela á Academia Sueca, canda Xosé Luís Méndez Ferrín, como candidata ao Premio Nobel de Literatura, sendo a primeira muller galega nomeada para un Premio Nobel.

En 2017, co gallo do seu 95 aniversario, a RAG rendeulle unha homenaxe. No acto recitáronse versos da súa autoría por dez poetas de distintas xeracións. A escolma foi recollida no opúsculo Un pozo de luz.

En 2018 déronlle o seu nome á Escola Oficial de Idiomas de Viveiro, concello que a nomeou filla adoptiva.

A finais de 2019 foi proposta para filla predilecta de Ribadeo, nun expediente instruído pola concelleira de Cultura, Pilar Otero Cabarcos. Foi nomeada o 18 de xaneiro de 2020. Despois do seu pasamento, o concello de Ribadeo decretou poñer as bandeiras a media hasta.