As hormonas (do grego ὁρμή - ímpeto, estímulo) son substancias químicas liberadas por glándulas, órganos ou por células epiteliais ou intersticiais, que afectan ao metabolismo doutras células noutras partes do corpo.
Só se precisa unha pequena cantidade de hormona para modificar o metabolismo doutra célula. Trátase basicamente dun mensaxeiro químico que leva un sinal dunha célula a outra.
Todos os organismos multicelulares producen hormonas. As hormonas vexetais denomínanse fitohormonas, entre as que están as auxinas, ácido abscísico, citoquinina, xiberelina e o etileno. As hormonas nos animais son xeralmente transportadas polo sangue, pero tamén poden selo polos espazos intercelulares. O funcionamento hormonal máis complexo dáse nos vertebrados, pero os invertebrados tamén teñen hormonas, por exemplo a hormona esteroide ecdisona, que intervén na muda dos insectos.
As células responden a unha hormona cando expresan un receptor específico para esa hormona. A hormona únese á proteína receptora, o que resulta na activación dun mecanismo de transdución de sinais que, en última instancia leva a unha resposta celular específica. Os tecidos que non teñen receptores para unha determinada hormona non se verán afectados por ela.
As hormonas endócrinas son moléculas segregadas (liberadas) directamente no torrente sanguíneo, xeralmente en capilares. Circulando polo sangue poden chegar a partes do corpo moi afastadas de onde foron segregadas. As hormonas que se segregan e funcionan de forma parácrina, difunden polos espazos intersticiais entre as células e chegan a tecidos diana que están próximos. As hormonas hidrosolubles, como as catecolaminas e as hormonas proteicas, son transportadas polo sistema circulatorio disoltas directamente no plasma. Outras, como as esteroides e as do tiroide, son liposolubles e para a súa distribución deben unirse a unha glicoproteína transportadora do plasma sanguíneo (un exemplo é a TBG que se une á tiroxina) formando complexos proteína-ligando. Algunhas hormonas son completamente activas cando se liberan no torrente circulatorio (como a insulina ou a hormona do crecemento), mentres que outras son prohormonas que deben ser activadas en células específicas por medio dunha serie de pasos de activación que adoitan estar moi regulados.
Diversos compostos químicos exóxenos, tanto naturais coma sintéticos, teñen efectos similares aos das hormonas nos seres humanos e outros seres vivos. A súa interferencia coa síntese, secreción, transporte, unión, acción, ou eliminación de hormonas naturais no corpo poden cambiar a homeostase, reprodución, desenvolvemento, ou comportamento, do mesmo modo que o farían as hormonas producidas endoxenamente.
A función hormonal implica os seguintes aspectos:
As células produtoras de hormonas son normalmente tipos de células especializados, situadas nunha determinada glándula endócrina, como a glándula tiroide, ovarios, e testículos. As hormonas saen da célula produtora por exocitose ou por outros mecanisos de transporte de membrana. O modelo xerárquico da produción hormonal é unha simplificación do proceso de sinalización hormonal, que é moi complexo. As células que reciben o sinal dunha determinada hormona poden ser de varios tipos e estar situados en diferentes tecidos, como ocorre coa insulina, que desencadea diversos efectos fisiolóxicos sistémicos actuando en varios tecidos. Diferentes tecidos responden de diferente maneira ao sinal enviado por unha mesma hormona, o que fai que a sinalización endócrina sexa complicada e elaborada.
A maioría das hormonas inician a resposta celular ao combinárense primeiro con receptores proteicos específicos asociados á membrana ou intracelulares. Unha célula pode ter varios receptores diferentes que recoñezan a mesma hormona e activen diferentes vías de transdución de sinais, ou unha célula pode ter diferentes receptores que recoñezan distintas hormonas que activan a mesma vía bioquímica.
Para moitas hormonas, entre as que están a maioría das hormonas proteicas, o receptor está asociado e integrado na membrana plasmática na superficie da célula, xa que polo seu tamaño non poden penetrar na célula. A interacción da hormona co receptor desencadea unha cascada de efectos secundarios dentro docitoplasma da célula, o que xeralmente implica a fosforilación ou desfosforilación doutras proteínas citoplasmáticas, cambios na permeabilidade de canles iónicas, ou o incremento da concentración de moléculas intracelulares que poden actuar como segundos mensaxeiros (por exemplo, o AMP cíclico). Algunhas hormonas proteicas tamén interaccionan con receptores intracelulares localizados no citoplasma ou no núcleo celular por un mecanismo intrácrino (a hormona prodúcese e actúa dentro da célula).
Outras hormonas teñen pequeno tamaño e unha natureza química liposoluble que lles permite atravesar doadamente a membrana e penetrar na célula, como as hormonas esteroides ou as hormonas tiroides, as cales teñen receptores intracelulares no citoplasma da célula diana. A combinación da hormona co complexo proteico receptor móvese despois polo citoplasma ata chegar ao núcleo, onde se une a secuencias de ADN específicas da cromatina, amplificando ou suprimindo a expresión de certos xenes, o que afecta á síntese de determinadas proteínas. Porén, non todos os receptores esteroides teñen unha localización intracelular, xa que hai algúns asociados á membrana plasmática.
Unha importante consideración, que determina o nivel ao cal se activan as vías de transdución de sinais celulares en resposta a un sinal hormonal, é a concentración efectiva de complexos hormona-receptor que se forman. As concentracións dos complexos hormona-receptor están determinados por tres factores:
A cantidade de moléculas de hormona dispoñible para a formación do complexo é xeralmente o factor principal que determina a que nivel se activa a vía de transdución de sinais; o número de moléculas de hormona dispoñible está determinado pola concentración de hormona circulante, a cal á súa vez está influenciada polo nivel e proporción no que é segregada polas células biosintéticas. O número de receptores na superficie celular da célula receptora pode tamén variarse, igual que a afinidade entre a hormona e o receptor.
A maioría das células poden producir moléculas que actúan como moléculas de sinalización para outras células, alterando o seu crecemento, función ou metabolismo. Estas moléculas de sinalización poden ser citocinas, neurotransmisores, hormonas e outras. As hormonas clásicas producidas por células das glándulas endócrinas das que falamos ata agora neste artigo son un destes produtos celulares, que están especializadas en servir como reguladores a nivel global do organismo. Porén, poden tamén exercer os seus efectos só no tecido no cal foron orixinalmente producidas.
O grao da biosíntese e secreción hormonal é xeralmente regulado por un mecanismo de control de retroalimentación negativa homeostática. Dito mecanismo depende de factores que inflúen no metabolismo e excreción de hormonas. Así, unha alta concentración dunha hormona non pode por si soa desencadear o mecanismo de retroalimentación negativa, senón que a retroalimentación negativa debe orixinarse pola sobreprodución dun "efecto" da hormona.
A secreción de hormonas pode ser estimulada e inhibida por:
Un grupo especial de hormonas é o das hormonas trópicas que estimulan a produción hormonal en glándulas endócrinas. Por exemplo, a hormona estimulante da tiroide (TSH), producida na adenohipófise, causa o crecemento e incremento de actividade doutra glándula endócrina, a glándula tiroide, que aumenta a produción de hormonas tiroides.
Un tipo de hormonas recentemente identificado é o das "hormonas da fame", como ghrelina, orexina, e PYY 3-36, e o das "hormonas da saciedade", como colecistoquinina, leptina, nesfatina-1 e obestatina.
Para liberaren hormonas activas rapidamente na corrente sanguínea, as células que biosintetizan as hormonas poden producir e almacenar hormonas bioloxicamente inactivas en forma de pre- ou prohormonas. Estas poden ser rapidamente convertidas na súa forma hormonal activa en resposta a un estímulo determinado.
As hormonas poden segregarse en forma cíclica, contribuíndo ao establecemento de biorritmos (por exemplo, secreción de prolactina durante a lactación, secreción de esteroides sexuais durante o ciclo menstrual). O sistema endócrino pode autorregularse por medio de mecanismos de retroalimentación (feed-back), os cales poden ser de dous tipos:
Á súa vez, segundo o número de glándulas implicadas nos mecanismos de regulación, os circuítos glandulares poden clasificarse en:
As hormonas teñen os seguintes efectos no corpo:
Unha hormona pode tamén regular a produción e liberación doutras hormonas. Os sinais hormonais controlan o ambiente interno do corpo por medio da homeostase.
Se clasificamos as hormonas dos vertebrados pola súa natureza química, distinguimos tres tipos:
Moitas hormonas e os seus análogos utilízanse como medicinas. As hormonas prescritas máis comunmente son os estróxenos e os proxestáxenos (como métodos de contraconcepción hormonal e como tratamento da menopausa), a tiroxina (en forma de levotiroxina, para tratar o hipotiroidismo) e diversos esteroides (para enfermidades autoinmunitarias e trastornos respiratorios). A insulina utilízase en casos de diabetes mellitus. Os preparados para uso en otolaringoloxía con frecuencia conteñen equivalentes farmacolóxicos da adrenalina, e as cremas con esteroides e vitamina D utilizanse en tratamentos dermatolóxicos.
Unha "dose farmacolóxica" ou "suprafisiolóxica" dunha hormona é un termo médico que se refire a unha cantidade de hormona moito maior da natural normal. Os efectos de doses farmacolóxicas de hormonas poden ser diferentes das respostas observadas coas doses naturais e poden ser útiles terapeuticamente, aínda que non sen efectos secundarios adversos potenciais. Un exemplo é a capacidade que teñen doses farmacolóxicas de glicocorticoides de suprimir a inflamación.
O concepto de secreción interna apareceu no século XIX, cando Claude Bernard o describiu en 1855, pero non especificou a posibilidade de que existisen moléculas mensaxeiras que transmitisen sinais desde un órgano a outro.
O termo hormona foi acuñado en 1905, a partir do verbo grego ὁρμἀω (poñer en movemento, impulsar, estimular), aínda que xa antes se descubriran dúas funcións hormonais en órganos do corpo. A primeira, fundamentalmente realizada no fígado, descuberta por Claude Bernard en 1851. A segunda foi a función da medula suprarrenal, descuberta por Alfred Vulpian en 1856. A primeira hormona que se descubriu foi a adrenalina, descrita polo xaponés Jokichi Takamine en 1901. Posteriormente o estadounidense Edward Calvin Kendall illou a tiroxina en 1914.
Nome | Abrevia- tura | Orixe | Mecanismo de acción | Tecido diana | Efecto |
Melatonina | Glándula pineal | Hipocampo, tronco encefálico, retina, intestino etc. | Antioxidante e causa o sono. | ||
Serotonina | 5-HT | Sistema nervioso central, tracto gastrointestinal | "5-HT" | Tronco encefálico | Controla o humor, o apetito e o sono. |
Tetraiodotironina | T4 | Tiroide | Directo | A menos activa das hormonas tiroides; aumento do metabolismo basal e da sensibilidade ás catecolaminas, afecta á síntese de proteínas. | |
Triiodotironina | T3 | Tiroide | Directo | A máis potente das hormonas tiroides: aumento do metabolismo basal e da sensibilidade ás catecolaminas, afecta á síntese de proteínas. | |
Adrenalina (ou epinefrina) | EPI | Medula adrenal | Corazón, vasos sanguíneos, fígado, tecido adiposo, ollo, aparato dixestivo | Resposta de loita ou fuxida: aumento do ritmo cardíaco e do volume sistólico, vasodilatación, aumento do catabolismo do glicóxeno no fígado, da lipólise nos adipocitos; todo isto incrementa a subministración de oxíxeno e glicosa ao cerebro e músculo; dilatación das pupilas; supresión de procesos non vitais (como a dixestión e do sistema inmunitario). | |
Noradrenalina (ou norepinefrina) | NRE | Medula adrenal | Ás veces considérase que é só un neurotransmisor (resposta de loita ou fuxida: como a adrenalina). | ||
Dopamina | DPM, PIH ou DA | Ril, hipotálamo (neuronas do núcleo infundibular) | Aumento do ritmo cardíaco e da presión arterial inhibe a liberación de prolactina e hormona liberadora da tirotropina. | ||
Hormona antimulleriana | AMH | Testículos (células de Sertoli) | Testículo (condutos de Müller) | Inhibe o desenvolvemento dos condutos de Müller no embrión masculino. | |
Adiponectina | Acrp30 | Tecido adiposo | Fígado, músculo esquelético, tecido adiposo | Aumenta a sensibilidade á insulina polo que regula o metabolismo da glicosa e os ácidos graxos. | |
Hormona adrenocorticotrópica | ACTH | Hipófise anterior | AMPc | Córtex adrenal | Estimula a produción de corticosteroides (glicocorticoides e andróxenos). |
Anxiotensinóxeno e anxiotensina | AGT | Fígado | IP3 | Vasos sanguíneos, córtex adrenal | Vasoconstrición, liberación de aldosterona. |
Hormona antidiurética (ou vasopresina) | ADH | Hipotálamo (acumúlase na hipófise posterior para a súa posterior liberación) | variable | Ril, vasos sanguíneos, hipófise anterior | Retención de auga nos riles, vasoconstrición moderada; liberación de hormona adrenocorticotrópica da hipófise anterior. |
Péptido natriurético auricular (ou atriopeptina) | ANP | Corazón (células musculares da aurícula dereita) | GMPc | Ril] | Regula o balance de auga e electrólitos, reduce a presión sanguínea. |
Calcitonina | CT | Tiroide | AMPc | Intestino, ril, óso | Construción do óso, redución do nivel de Ca2+ sanguíneo, incrementa o almacenamento de Ca2+ nos ósos e a súa reabsorción nos riles. |
Colecistoquinina | CCK | Duodeno | Páncreas, vesícula biliar | Produción de encimas dixestivos (páncreas) e de bile (vesícula biliar); supresión do apetito. | |
Hormona liberadora da corticotropina | CRH | Hipotálamo | AMPc | Hipófise anterior | Estimula a secreción de hormona adrenocorticotrópica. |
Eritropoetina | EPO | Ril | Células nai da medula ósea | Estimula a produción de eritrocitos. | |
Hormona estimulante dos folículos | FSH | Hipófise anterior | AMPc | Ovario, testículo | Muller: estimula a maduración do folículo de Graaf do ovario. Home: estimula a espermatoxénese e a produción de proteínas do seme polas células de Sertoli dos testículos. |
Gastrina | GRP | Estómago (células parietais), duodeno | Estómago (células parietais) | Secreción de ácido clorhídrico gástrico. | |
Ghrelina | Estómago | Hipófise anterior | Estimula o apetito e a secreción de hormona do crecemento. | ||
Glicagón | GCG | Páncreas (células alfa) | AMPc | Fígado | Glicoxenólise e gliconeoxénese, o que incrementa o nivel de glicosa en sangue. |
Hormona liberadora da gonadotropina | GnRH | Hipotálamo | IP3 | Hipófise anterior | Estimula a liberación de Hormona estimulante dos folículos e de hormona luteinizante. |
Somatocrinina | GHRH | Hipotálamo | IP3 | Hipófise anterior | Estimula a liberación de hormona do crecemento. |
Gonadotropina coriónica humana | hCG | Placenta (células do sincitiotrofoblasto) | AMPc | Mantemento do corpo lúteo no comezo do embarazo; inhibe a resposta inmunitaria contra o embrión. | |
Lactóxeno placentario humano | HPL | Placenta | Estimula a produción de insulina e IGF-1, aumenta a resistencia á insulina e a intolerancia aos carbohidratos. | ||
Hormona do crecemento (ou somatotropina) | GH ou hGH | Hipófise anterior | óso, músculo, fígado | Estimula a proliferación celular e a mitose, e a liberación de factor de crecemento de tipo insulina tipo I. | |
Inhibina | Testículo (células de Sertoli), ovario (células da granulosa), feto (trofoblasto) | Hipófise anterior | Inhibe a produción de hormona estimulante dos folículos. | ||
Insulina | INS | Páncreas (células beta) | Tirosina quinase | tecidos | Estimula a entrada de glicosa desde o sangue ás células, a glicoxenoxénese e a glicólise en fígado e músculo; estimula a entrada de lípidos e a síntese de triglicéridos nos adipocitos e outros efectos anabólicos. |
Factor de crecemento de tipo insulina (ou somatomedina) | IGF | Fígado | Tirosina quinase | Efectos análogos á insulina; regula o crecemento celular e o desenvolvemento. | |
Leptina | LEP | Tecido adiposo | Diminución do apetito e aumento do metabolismo. | ||
Hormona luteinizante | LH | Hipófise anterior | AMPc | Ovario, testículo | Estimula a ovulación; estimula a produción de testosterona polas células de Leydig. |
Hormona estimulante dos melanocitos | MSH ou α-MSH | Hipófise anterior/pars intermedia | AMPc | Melanocitos | Melanoxénese (escurecemento da pel). |
Orexina | Hipotálamo | Aumenta o gasto de enerxía e o apetito. | |||
Oxitocina | OXT | Hipófise posterior | IP3 | glándula mamaria, útero, vaxina | Estimula a secreción de leite; contracción do cérvix; implicada no orgasmo e na confianza entre a xente; e os ritmos circadianos (temperatura corporal, nivel de actividade, vixilia). |
Parathormona | PTH | Paratiroide | AMPc | Aumenta o Ca2+ sanguíneo e, indirectamente, estimula os osteoclastos; estimula a reabsorción de Ca2+ nos riles; activa a vitamina D. | |
Prolactina | PRL | Hipófise anterior, útero | Glándula mamaria, sistema nervioso central | Produción de leite; pracer trala relación sexual. | |
Relaxina | RLN | Útero | Función pouco clara en humanos. | ||
Secretina | SCT | Duodeno (células S) | Fígado, páncreas, duodeno (células de Brunner) | Estimula a secreción de bicarbonato; potencia os efectos da colecistoquinina; detén a produción de zumes gástricos. | |
Somatostatina | SRIF | Hipotálamo (células neuroendocrinas do núcleo periventricular), illotes de Langerhans (células delta), aparato gastrointestinal | Hipófise anterior, aparato gastrointestinal, músculo liso, páncreas | Numerosos efectos: inhibe a liberación de hormona do crecemento e hormona liberadora da tirotropina; suprime a liberación de gastrina, colecistoquinina, secretina, e outras moitas hormonas gastrointestinais; reduce as contraccións do músculo liso intestinal; inhibe a liberación de insulina e glicagón; suprime a secreción exócrina do páncreas. | |
Trombopoetina | TPO | Fígado, ril, músculo estriado | Megacariocitos | Produción de plaquetas. | |
Tirotropina | TSH | Hipófise anterior | AMPc | Tiroide | Estimula a secreción de tiroxina e triiodotironina. |
Hormona liberadora da tirotropina | TRH | Hipotálamo (neuronas neurosecretoras do núcleo paraventricular) | IP3 | Hipófise anterior | Estimula a liberación de tirotropina e de prolactina. |
Factor liberador da prolactina | PRF | Hipotálamo | Hipófise anterior | Estimula a liberación de prolactina. | |
Lipotropina | PRH | Hipófise anterior | Tecido adiposo, melanocitos | Estimula a lipólise e a síntese de esteroides; estimula a produción de melanina. | |
Péptido natriurético cerebral | BNP | Corazón (células do miocardio) | Redución da presión sanguínea por redución da resistencia vascular da circulación sistémica, da cantidade de auga, sodio e graxas no sangue. | ||
Neuropéptido Y | NPY | Estómago | Aumento da inxestión de alimentos e diminución da actividade física. | ||
Histamina | Estómago (células ECL) | Estimula a secreción de ácidos gástricos. | |||
Endotelina | Estómago (células X) | Músculo liso do estómago | Contracción do músculo liso do estómago. | ||
Polipéptido pancreático | Páncreas (células PP) | Descoñecido. | |||
Renina | Ril (células xustaglomerulares) | Activa o sistema renina-anxiotensina pola produción da anxiotensina I do anxiotensinóxeno. | |||
Encefalina | Ril (células cromafíns) | Regula a dor. |
Nome | Abrevia- tura | Orixe | Mecanismo de acción | Tecido diana | Efecto |
Cortisol | Glándulas suprarrenais (células fasciculadas e células reticulares) | Directo | Estimula a gliconeoxénese; inhibe a captación de glicosa no músculo e no tecido adiposo; mobiliza os aminoácidos dos tecidos extrahepáticos; estimula a lipólise no tecido adiposo; efectos antiinflamatorios e inmunodepresivos. | ||
Aldosterona | Córtex adrenal (células glomerulares) | Directo | Estimula a reabsorción de sodio e a secreción de potasio e H+ no ril, o que fai aumentar o volume sanguíneo. | ||
Testosterona | Testículo (células de Leydig) | Directo | a testosterona prodúcese principalmente nos testículos dos machos e nos ovarios das femias, aínda que pequenas cantidades son segregadas polas glándulas suprarrenais. É a hormona sexual principal masculina e esteroide anabólico. | Crecemento, aumento da masa muscular e da densidade ósea; maduración dos testículos, formación do escroto, crecemento do pelo pubiano e axilar, modificación do aparato vocal (a voz faise máis grave). | |
Deshidroepiandrosterona | DHEA | Testículo (células de Leydig), ovario (células da teca), ril (zona fasciculada zona reticular) | Directo | Similar á testosterona. | |
Androstenediona | Glándulas adrenais, gónadas | Directo | Substrato para os estróxenos. | ||
Dihidrotestosterona | DHT | Múltiple | Directo | Controla o incremento do pelo no corpo e a cara, inflúe sobre a secreción das glándulas sebáceas (causa acne), produce perda de cabelo, HPB e cancro de próstata. | |
Estradiol (17β-estradiol) | E2 | Ovario (folículo de Graaf, corpo lúteo), testículo (células de Sertoli) | Directo | Crecemento; crecemento do pelo pubiano e axilar na muller principalmente, promove a diferenciación dos caracteres sexuais secundarios femininos; estimula diversos factores de coagulación; incrementa a retención de auga e sodio. Reforza os cancros de mama sensibles a hormonas (a supresión da produción de estróxenos é un tratamento para ditos cancros). Nos homes, prevén a apoptose das células xerminais; retroinhibidor negativo da síntese de testosterona nas células de Leydig. | |
Estrona | Ovario (células da granulosa), adipocitos | Directo | Actúa no desenvolvemento dos caracteres sexuais e órganos reprodutores femininos, realiza o mantemento do control electrolítico e aumenta o anabolismo de proteínas. | ||
Proxesterona | Ovario (corpo lúteo), glándulas adrenais, placenta (durante o embarazo) | Directo | Mantén o embarazo: converte o endometrio en órgano secretor, fai ao moco cervical impermeable ao esperma, inhibe a resposta inmunitaria contra o embrión, diminúe a coagulación sanguínea: incrementa a formación e a agregación plaquetarias, vasoconstrición; broncoconstrición. |
This article uses material from the Wikipedia Galego article Hormona, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Todo o contido está dispoñible baixo a licenza CC BY-SA 4.0, agás que se indique o contrario. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Galego (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.