Abchaseg: Iaith

Abchaseg

Enghraifft o'r canlynol	iaith, iaith fyw
Math	Abazgi, ieithoedd Gogledd-orllewin y Cawcasws
Enw brodorol	Аԥсуа бызшәа
Nifer y siaradwyr	190,110 (2015)
cod ISO 639-1	ab
cod ISO 639-2	abk
cod ISO 639-3	abk
Gwladwriaeth	Twrci, Rwsia, Gwlad Iorddonen, Syria, Irac, Georgia, Gweriniaeth Abchasia
System ysgrifennu	Yr wyddor Gyrilig
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Credir bron i sicrwydd bod Abchaseg wedi ei siarad yn y rhanbarth ers cyn hanes a cheir enghreifftiau cynharaf ohoni ar ddarnau o grochenwaith Groeg yr Henfyd. Ni cheir nemor ddim cofnod ysgrifenedig wedyn nes cofnodion y teithiwr Twrceg, Evliya Çelebi yn 18g.

Mae mwyafrif yr ieithoedd Cawcasaidd yn unochrog / tua 40 /. Maent wedi'u rhannu'n 4 grŵp: Abkhazo-Adygian, Nakh, Daghestaneg a Kartveleg.

Rhennir grŵp Abkhazo-Adygian yn ei dro yn ddau grŵp: Abkhazo-Abaseg (ieithoedd Abchaseg ac Abazian) ac Adygian (ieithoedd Adygean, Kabardinian-Cherkessian). Mae'r safle canolradd rhyngddynt wedi'i feddiannu gan yr iaith Ubykh, sydd eisoes wedi diflannu hyd yn oed yn Nhwrci. Cynrychiolir yr holl ieithoedd hyn, ac eithrio Ubykh, yn y Cawcasws.

Mae'r iaith wedi ei nodweddi gan amrywiaeth eang o gytseiniaid.

Mae'r iaith wedi ei rhestri fel iaith dan fygythiad gan UNESCO. Ar 14 Tachwedd 2007 pasiodd Senedd Abchasia ddarlleniad olaf y mesur "Ar iaith y wladwriaeth yng Ngweriniaeth Abchasia" a bwriadwyd bod cyrff y llywodraeth yn gweithredu'n Abchaseg erbyn 2015 yn ogystal â mesurau eraill o blaid yr iaith. Ceir teledu a radio mewn Abchaseg ond tameidiog bu'r ymdrechion i wneud yr iaith yn brif-ffrwd yn wyneb rhuglder a phoblogrwydd Rwsieg.

Credir bod yr iaith wedi ei siarad yn ardal Abchasia ers amser cynnar iawn. Nid yw'n perthyn i Georgeg, yn wir cafwyd perthynas wladychol gan siaradwyr Geogrieg ar Abchasieg gydag ymdrech i ddileu addysg Abchaseg yn ystod a wedi'r Ail Ryfel Byd.

Ysgrifennir yr iaith yn y Yr wyddor Gyrilig gyda rhai addasiadau. Bu i'r ieithydd Rwsieg o deulu Almaeneg, y Barwn Pyotr Karlovich Uslar, gofnodi nodweddion yr iaith (ac ieithoedd eraill y Cawcasws) yn yr 1860au.

Roedd yr wyddor a greodd Uslar ar gyfer Abkhaz ym 1862 yn cynnwys 37 llythyren. Mae'r rhan fwyaf o'r rhain yn seiliedig ar lythyrau Cyrilig, gydag amrywiol farciau diacritig ynghlwm. Ond cynhwyswyd ychydig o lythrennau Lladin (h, i, j), a hefyd y llythyren Roegaidd llythrennau bach nu (mewn dau amrywiad).

Mae'r ail wyddor Abchaseg, a grëwyd yn 1909 gan Alexei Chochua, yn fersiwn addasedig ac estynedig o wyddor Uslar. Roedd yn cynnwys 55 llythyren, eto wedi'u seilio'n bennaf ar lythrennau Cyrilig ond gydag ychydig o lythrennau Lladin (I, q, h) a'r Groeg nu.7

Y drydedd wyddor Abkhaz oedd yr Wyddor Ddadansoddol Abkhaz, fel y'i gelwir, o 77 o lythyrau, a ddyfeisiwyd gan yr Academydd Nikolai Yakovlevich Marr ym 1926 ar sail y sgript Ladin gyda defnydd helaeth o farciau diacritical (ac ychydig lythyrau yn seiliedig ar Cyrilic, e.e. sh).

Дарбанзаалак ауаҩы дшоуп ихы дақәиҭны. Ауаа зегь зинлеи патулеи еиҟароуп. Урҭ ирымоуп ахшыҩи аламыси, дара дарагь аешьеи аешьеи реиԥш еизыҟазароуп.

Wedi ei Rhufeinio

Darbanzaalak auaɥy dshoup ihy daqwithny. Auaa zegj zinlei patulei eiqaroup. Urth irymoup ahshyɥi alamysi, dara daragj aesjei aesjei reiphsh eizyqazaroup.

Cyfieithiad Cymraeg

Mae pob bod dynol yn cael ei geni yn rhydd a chyfartal mewn urddas ac hawliau. Maen nhw yn cael rhesymeg a chydwybod a dylen nhw ymddwyn mewn ysbryd brawdoliaeth tuag at eu gilydd.

Cyfieithiad Saesneg

All human beings are born free and equal in dignity and rights. They are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood.