रसुवा जिल्ला: बागमती प्रदेश, नेपालको जिल्ला

राज्य पुनर्संरचना पछि रसुवालाई ५ वटा गाउँपालिका र २७ वडामा विभाजन गरिएको छ । जसमा आमाछोदिङ्मो गाउँपालिका, गोसाइँकुण्ड गाउँपालिका, कालिका गाउँपालिका, नौकुण्ड गाउँपालिका र उत्तरगया गाउँपालिका रहेका छन् । नौकुण्ड गाउँपालिका र गोसाइँकुण्ड गाउँपालिका ६/६ वडामा र अरु गाउँपालिका ५/५ वडामा विभाजन भएको छ ।

रसुवा जिल्ला छिमेकी मित्र राष्ट्र चीनको स्वशासित क्षेत्र तिव्वतसँग मितेरी गाँसेर वसेको एक रमणीय जिल्ला हो। भौगोलिक तथा आर्थिक-सामाजिक विविधताको फलस्वरूप यस जिल्लामा विशिष्ट हिमाली जीवनशैलीका विच रहनसहन भेषभुषा र चालचलनमा तिव्वती संस्कृतिको प्रशस्त प्रभाव परेको देखिन्छ। यस जिल्लाको नामाङ्करण सम्वन्धमा तिब्बती भाषाको "र" "सोवा" शब्दलाई उदृत गरिएको पाइन्छ। "र"को अर्थ भेडा च्याङ्ग्रा र "सोवा"को अर्थ चराउने वा राख्ने ठाउँ भन्ने बुझिन्छ। अर्थात प्रशस्त भेडा च्याङ्ग्रा पाइने स्थान भएकोले "रसोवा" भन्ने गरेको र त्यसको अपभ्रंस भई वोलिचालीको भाषामा रसुवा भन्न थालिएको भनाई रहेको छ।

जिल्लाको नामाकरणका विषयमा थप जान्नका लागि 'यही हो हाम्रो रसुवा'को यो साइटमा जानुहोस् ।

• अक्षांश: २७ डिग्रि ५५ मिनेट देखि २८ डिग्रि २५ मिनेट उत्तर
• देशान्तर: ८५ डिग्रि ०० मिनेट देखि ८५ डिग्रि ५० मिनेट पूर्व
• सिमाना: पूर्व- सिन्धुपाल्चोक, पश्चिम-धादिङ, उत्तर-चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बत र दक्षिण- नुवाकोट
• क्षेत्रफल: १,५१२ वर्ग किलोमिटर
• सबभन्दा होचोस्थान: ६१४ मिटर
• सबभन्दा अग्लोस्थान: ७,२२७ मिटर

रसुवा जिल्लाको क्षेत्रफल १,५१२ वर्ग किलोमिटर छ जुन नेपालको कुल क्षेत्रफलको १.०३ प्रतिशत अंश हो। जिल्लाको समग्र भू -भागलाई धरातलीय हिसावमा मुख्यतः तीन भागमा विभाजन गर्न सकिन्छ।

हिमाली प्रदेश

समुद सतहबाट ५,००० मिटरभन्दा माथिको हिमाच्छिदत खण्ड यस प्रदेशमा पर्दछ। हिमरेखा भन्दा माथिल्लो यस भागमा प्रायः वर्षैभरी तापक्रम ऋणात्मक हुने भएकोले हिउँ जम्ने गर्दछ। पर्यटकीय दृष्टिकोणले महत्त्वपूर्ण गणेश हिमाल, लाङटाङ हिमाल, लिरुङ हिमाल, यालापिक, लाङसिसा, स्याङजेन खर्क आदि यस प्रदेशका प्रमुख चुचुराहरू हुन।

लेकाली प्रदेश

समुद्र सतहबाट २,५०० मिटरदेखि ५,००० मिटरसम्मको पहाडीक्षेत्रलाई लेकाली प्रदेश अन्तर्गत समावेश गर्न सकिन्छ। हिउँद याममा बारम्बार हिमपात हुने र बाँकी समयमा प्रायः ठण्डा हावापानी पाइने यस प्रदेशमा गोसाइँकुण्ड, लाङटाङ क्यान्जिन, घोडातबेला, लौरीविनायक, चन्दनबारी, सोमदाङ, माङ्गचेत, तातोपानी, पार्वतीकुण्ड, सूर्यकुण्ड आदि पर्यटकीय स्थलहरू रहेका छन।

पहाडी तथा बेसी प्रदेश

समुन्द्री सतहबाट ४५७ मिटरभन्दा माथि र २,५०० मिटरभन्दा तलको पहाडी भू-भागभित्र पहाडका कुना-कन्दराहरूमा छरिएर रहेका समथर मैदान बेसी र टारहरूलाई यस प्रदेशमा समावेश गर्न सकिन्छ। थोरै अंशमा फैलिएको भएतापनि जनघनत्व र उत्पादकत्वको हिसावले यो प्रदेशलाई अन्यको तुलनामा सम्पन्न मान्न सकिन्छ। फलाँखु खोलाको बेसी, स्याप्रुबेसी, बेत्रावती, पैरेबेसी आदि समथर बेसीहरू लगायत धुन्चे, गोल्जुङ, यार्सा, सरमथली, कालिकास्थान, लहरेपौवा, ठूलोगाउँ आदि स्थानहरू यसै प्रदेश अन्तर्गत पर्दछन।

यस जिल्लाको भू-धरातलीय वनावटको परिणामस्वरूप हावापानीमा समेत निकै विविधता पाउन सकिन्छ। जिल्लाको हावापानीलाई मोटामोटीरूपमा टुण्ड्राप्रदेशीय शितप्रदेशीय र समशितोष्ण प्रदेशीय गरी तीन किसिमले विभाजन गर्न सकिन्छ। उच्च हिमाली भेगमा वर्षैभरी तापक्रम ऋणात्मक हुने कारणले हिउँ जमिरहने गर्दछ जसलाई टुण्ड्रा प्रदेशीय हावापानीको रूपमा समेट्न सकिन्छ। मध्यपहाडी भेगमा प्रायः ठण्डाप्रकृतिको हावापानी पाइन्छ जहाँ हिउँदयाममा हिमपात समेत हुने र वर्षयाममा तापक्रम केही वृद्धी हुने गर्दछ। यस किसिमको हावापानीलाई शितप्रदेशीय हावापानीको रूपमा लिइन्छ। होचो पहाडीक्षेत्र बेसी तथा टारहरूमा न त जाडोमा धेरै ठण्डा न त वर्षामा धेरै गर्मि हुने विशेषताको समशितोष्ण हावापानी पाइन्छ। यहाँ गर्मियाममा औषत अधिकतम तापक्रम लगभग २४ डिग्र सेल्सियससम्म र हिउँदमा औषत न्यूनतम तापक्रम लगभग ४ डिग्रीसेल्सियससम्म पुग्ने गर्दछ। असार र साउन महिनामा तापक्रम अधिकतम विन्दुमा पुग्दछ भने मंसिरदेखि माघ महिनासम्म निकै तल झर्दछ। वर्षायाममा अधिकतम ६९१।७ मिलिमिटरसम्म वर्षा हुन्छ भने हिउँदका महिनाहरूमा यसको मात्रा नगन्य रहन्छ।

विभिन्न स्थानहरूवाट वग्ने नदी तथा खोलाहरू र उच्च पहाडी तथा हिमाली क्षेत्रमा रहेका ताल तलैयाहरू नै जिल्लाका प्रमुख जलसम्पदाहरू हुन्। भाेटेकाेशी, त्रिशूली, चिलिमे, मैलुङ, लाङटाङ, फलाँखुलगायतका नदी तथा खोलाहरू गोसाइँकुण्ड सूर्यकुण्ड पार्वतिकुण्ड भैरवकुण्ड सरस्वती कुण्ड गणेश कुण्ड दुध कुण्ड जोगेश्वर कुण्ड, रक्तकुण्ड, तातोपानी आदि ताल तलैयाहरूले जिल्लाको जलाधार क्षेत्रमा महत्त्वपूर्ण स्थान ओगटेका छन।

कृषि उत्पादनको दृष्टिकोणले केही उर्वर टार तथा वेसी र फाँटहरूले जिल्लाको खाद्यान्न आपूर्तिमा उल्लेखनिय योगदान पुर्याएका छन्। फलाँखु खोला निजकै कुडुल्ले, ढाँडे, भाेर्ले, सानाेभाेर्ले, डि खेत, बेत्रावती, पैरेवेशी, नाैबिसे, आदि त्रिशूली र फलाँखु नदि वरपर समथर वेसीहरू र पहाडको कुनाहरूमा छरिएर रहेका स्याफ्रुबेशी, गोल्जुङबेशी, थुमन, चिलिमे आदि साना ठूला टारहरू नै यस जिल्लाका प्रमुख वेसी र फाँटहरू हुन्।

तामाङ जाति र वौद्ध धर्मको प्रधानता रहेको यस जिल्लामा धार्मिक स्थलको हकमा धेरैजसो स्थानहरूमा गुम्वाहरू निर्माण गरिएको पाइन्छ। गोसाँइकुण्ड, कालिका माइ मन्दिर, उत्तरगयाधाम, जिवजिवे नीलकण्ठ महाादेव, आदि यहाँका प्रशिद्ध तिर्थस्थलहरू हुन। जिल्लाको उत्तरी क्षेत्रमा अवस्थित हिमाली शृङ्खला आन्तरिक तथा वाह्य पर्यटनको दृष्टिकोणले निकै महत्त्वपूर्ण स्थान मानिन्छ। गोसाँइकुण्ड, क्यान्जिन भ्याली, सूर्यकुण्ड पार्वतिकुण्ड, तातोपानी, लामा हाेटल, घोडातवेला, लाङटाङ, चन्दनवारी, धुन्चे, स्याप्रु, ठूलाे स्यफ्रु आदि मूख्य पर्यटकीय क्षेत्रहरू हुन्। केही महत्त्वपूर्ण धार्मिक तथा पर्यटकीय क्षेत्रहरूको परिचय तल पनि उल्लेख गरिएको छ।

जातिगत र साँस्कृतिक विविधता रहेको यस जिल्लाका वासिन्दाहरूले मनाउने प्रमुख चाडपर्व र मेलाहरूमा पनि पर्याप्त विविधता पाउँन सकिन्छ। ल्होछार विजया दशमी दिपावली रामनवमी माघे सक्रान्ती ,साउने सक्रान्ती तिज जनैपूर्णिमा कृष्णजन्माष्टमी वुद्धपूर्णिमा आदि यहाँका प्रमुख चाडपर्वहरू हुन् । प्रत्येक वर्ष जनैपूर्णिमाको दिन तथा जेठ महिनाको दशहरामा लाग्ने गोसाँइकुण्ड मेला यस जिल्लाको प्रमुख साँस्कृतिक वैभव हो। ठूलाे एकादशी, गाइजात्रा, रामनवमी, पाैषे औंशी, बाला चतुर्दशी, माघे सक्रान्तीमा रसुवाकाे उत्तरगयाधाम बेत्रावतीमा मेला लाग्दछ । गुरूङहरूकाे बस्ती रहेकाे ठूलाेगाउँ र डाडागाउँमा घाटु नाच, मारूनी नाच जस्ता साँस्कृतिक पर्वहरू पनि मनउने गरिन्छ ।

तामाङ वाहुल हिमाली जिल्ला भएकोले यहाँको रहनसहनमा प्रशस्त मात्रामा तिव्वती प्रभाव परेको पाइन्छ। प्रायः वस्तिहरू एकै स्थानमा झुपुक्क परेर रहेको देखिन्छ। अधिकांश घरहरू ढुङ्गा माटो र काठवाट निर्मित तथा काठ र खर प्रयोग गरी छाना छाइएको अवस्थामा पाइन्छन्। भेषभुषाको हकमा वख्खु दोचा कमिच सुरूवाल टोपी पाइन्ट पंगप फरिया पटुका चोलो आदि प्रमुख वस्त्रहरू हुन्।

यस जिल्लाको व्यापार व्यावसायमा धुन्चे, रसुवागढी, स्याफ्रुबेशी, वेत्रावती,मैलुङ, धारापानी, कालिकास्थान, जिवजिवे, आदि बजार केन्द्रहरूले महत्त्वपूर्ण स्थान ओगटेका छन्। उल्लेखित बजार केन्द्रहरूमा दैनिक उपभोग्यवस्तुहरूको क्रय-विक्रयको मात्रा सवैभन्दा धेरै रहने गरेको छ। औद्योगिक उत्पादनसँग सम्वन्धित प्रतिष्ठानहरू पनि प्रायः यिनै वजारकेन्द्रहरूको आसपासमा केन्द्रीत छन्। रसुवागढी नेपालको चिनसँग हुने व्यापारको एक प्रमुख नाका पनि हो। यहाँ सुख्खा बन्दरगाह निर्माण थालनी भइरहेको छ। .

• नेपालको क्षेत्रीय वर्गीकरण

बैङ्क तथा बित्तिय संस्थाहरूको उपस्थीती र जनताको बित्तिय स्थीतीको पहुंच।

 

रसुवा जिल्ला परीक्षण को [खाम भाषाको विकिपिडिया] हाल विकिमिडिया इन्क्युबेटरमा रहेको छ ।

*वेब्याक मेसिन [https://web.archive.org/web/20240419160352/https://www.rasuwanepal.com.np/ अभिलेखिकरण २०२४-०४-१९ मिति