खडक बहादुर सिंह

यी पन्च मन्त्री, राजा महेन्द्र र पंचायतका निकै बफादार मानिन्थे | यिनको रचनाको पन्च गीत यस्तो थियो |

• गाउँपन्च ,जिल्लापन्च, अञ्चलपन्च अनि |
• राष्ट्रिय पंचायत हो चार तहले बनि ||
• गाउँ घरको विकास होला भन्ने सबै जानी |
• सरकारपनि खडाभयो पन्चमध्ये छानी ||
• आहाकति दरिलो ,अहाकति हरिलो पन्चैकोसरकार |
• ए बैनी ढुंगाफुटाल, हो दाजु फरुवा उचाल, मेची महाकाली मुलबाटो निकाल ||
• यो बाटोले पिरतीको मूलफुटाउला, छरिएका नेपालीको भेट गराउला |
• इलामको कान्छा तन्नेरीले,बैतडीको कोइ कान्छीको मन उडाउला ||
• ए बैनी ढुंगाफुटाल, ओ दाजु फरुवाउचाल... यो उनको जनजागरणको गीत थियो |

कैलाली र कंचनपुरमा जग्गा नाप नक्साको इतिहास बि.स १९९० साल भन्दा पहिले जिम्मावाल, बिर्ता, तप्पा र रैकर भनेर भोगचलन हुने गरेको जग्गा बि.स १९९० र २०१३ सालमा दुई पटक कैलालीमा मौजा नापी गरेर यहाँ देखि त्यहाँ सम्मन खोला नाला स्थानलाई सिमाना मानेर विभिन्न व्यक्तिलाई मौजा दिईएको थियो | १९९० को मौजा नापीको खासै आधार नभेटिए पनि २०१३ को मौजा नापीका केही नापनक्सा भएका आधार कैलालीमा भेटिन्छन् | बि.स २०२१ सालमा कैलालीमा जग्गाको नापनक्सा गरेर भोग चलन गर्नेको नाममा जग्गा हालिएको हो | भने कन्चनपुरमा मौजा नापी भएको थिएन् | कन्चनपुरमा बि.स २०२४ सालबाट जग्गा नापनक्सा गरेर भोगचलन गर्नेको नाममा जग्गा हालिएको हो | यसै समयबाट कैलाली कन्चनपुरका किसानहरु जग्गा धनि बनेका हुन् | त्यो समयमा मालपोत र नापी कार्यालय राजस्वसँग सम्बन्धित भएकोले अर्थमन्त्रालय अन्तर्गत राखिएको थियो | राणा राज्यकालमा कैलाली जिल्लाको वोगटान तप्पाको जिम्दारी खड्क बहादुर सिहको परिवारले चौधराई गरेको कारण चौधरी थर लेखेर चलाएको थियो । कैलाली जिल्ला श्रीपुर गाउँ विकास समिति अन्तरगतको जोनापुर गाउँमा खड्क बहादुर सिहको परिवारको बसोबास छ । खड्क बहादुर सिहका ३ दाजु भाइहरू जेठा पदम बहादुर सिह, माईला खड्क बहादुर सिह र कान्छा जंग बहादुर सिह हुँन् । कान्छा जंग बहादुर सिहका पुत्र पवन सिह छन् । राणा शासन विरोधी नारा लगाउने खड्क बहादुर सिहको भूमिका २०१५ साल भन्दा पहिले क्रान्तीकारी भावनाले प्रभावित थियो । पर्जापरिषद पार्टीको नजिक रहेर उनले राणा विरोधी पर्चा पम्पलेट बाँड्ने काम गरेका थिए । खडक बहादुर सिहका बाबुको स्वर्गारोहण भएपछि उनकी महातारीको हातमा घरको जिम्मेवारी आयो । परम्परागत मान्यता अनुसार विवाहित ठकुरी महिलाले अधेका रहनु पर्दथ्यो । यही अधेका रहने संस्कारमा हुर्केको यस परिवारको जग्गा जमिनको मालपोत बुझाउनमा उनकी महातारीबाट ढिलाई हुँन् जाँदा यिनको जिम्दारी खोसियो । यिनका जस्तै अन्यको पनि समयमा मालपोत बुझाउन सकेनन भनेर जिम्दारी खोसिएको थियो । यसको विरुद्धमा काठमाण्डौमा खड्क बहादुर सिहले दिउसै लालटीन बालेर लालटीन जुलुस गरेका थिए । आँधीहुरी चलेको अवस्थामा धेरै चराहरु मर्दछन् भन्ने संन्देश दिने हुरीको चरा नामक किताव पनि खड्क बहादुर सिहले लेखेका थिए । पञ्चायतकालीन राज्यसत्ताको पूर्व संन्ध्यामा सुदूरपश्चिमकै हस्तीको रूपमा परिचित व्यक्तित्व मध्ये खड्क बहादुर सिंह पनि एक हुँन् । टिकापुर टाउन प्लान र विकासमा तत्कालीन भूमिसूधार मन्त्री बनेका खड्क बहादुर सिहको भूमिका ठूलो थियो । पारिवारीक रूपमा कैलाली पण्डौनी मल्ल खान्दानका पंचायतकालका माननिय मोहनराज मल्लकी दिदि खड्क बहादुर सिहकी ठकुरानी थिईन् । खड्क बहादुर सिहका चार छोरीहरु मध्ये सपना नामकी छोरी धवल शम्शेर राणाकी भाउजु हुनुहुन्छ। डोटी रैका राजाका वंशज मल्ल, शाह र शाहीसँग खड्क बहादुर सिहपरिवारको वैवाहिक सम्बन्ध छ । यस सिह परिवारबाट विनोद प्रकाश सिह प्रमूख जिल्ला अधिकारी छन् भने अशोक सिह नेपाल प्रहरीमा डि.एस.पी छन् । गजेन्द्र बहादुर सिह राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी केन्द्रीय सदस्य छन् । सामाजिक रूपमा लाल बहादुर सिह ,रोज बहादुर सिह र टेक बहादुर सिह यस परिवारका चर्चित व्यक्तित्वहरु हुँन् । समाज विकास र स्थानीय स्तरमा यिनको भूमिका ठूलो छ।