Цивилизација

Цивилизациите се интимно поврзани со и често се дополнително дефинирани од страна на други социо-правно-економски одлики, вклучувајќи ги централизацијата, припитомувањето и на луѓето и на другите организми, специјализацијата на трудот, културно вкоренетите идеологии за напредокот и супремацијата, монументалната архитектура, даноците, социјалната зависност од земјоделството и експанзионизмот. Историски, цивилизацијата била т.н. „напредна“ култура во контраст со наводно примитивните култури. Во оваа широка смисла, цивилизацијата е во спротивност со нецентрализираните племенски општества, вклучувајќи ги и културите на номадските земјоделци и сточари и неолитските општества на ловците-собирачи. Цивилизацијата исто така се однесува на процесот на развој на општеството во централизирана, урбанизирана, стратифицирана структура. Цивилизациите се организирани во густо населени населби поделени во хиерархиски општествени класи со владејачка елита и подредено урбано и рурално население, кои се вклучени во интензивно земјоделство, рударство, производство во мал обем и трговија. Цивилизацијата ја концентрира моќта, проширувајќи ја човековата контрола врз природата, како и врз другите човечки суштества.

Најраната појава на цивилизациите генерално се поврзува со завршната фаза на Неолитската револуција, кулминирајќи во релативно брз процес на урбана револуција и државна формација, политички развој поврзан со појавата на владејачката елита. Пораната неолитска технологија и начин на живот биле основани прво во Блискиот Исток, а подоцна и во басените на Жолта Река и Јангцекјанг во Кина (на пример пенгтушанската култура од 7.500 година п.н.е.), а подоцна се прошириле. Слични пред-цивилизациски "неолитски револуции" исто така независно започнале од 7.000 година п.н.е. во северозападниот дел на Јужна Америка (цивилизацијата Норте Чико) и во Мезоамерика. Овие биле меѓу петте цивилизации во светот кои настанале независно. Месопотамија е местото на најраниот развој на Неолитската револуција - околу 10.000 години п.н.е., со што цивилизациите почнале да се развиваат пред околу 6.500 години. Оваа област е идентификувана како област која има “инспирирано некои од најважните случувања во историјата на човештвото, вклучувајќи го пронаоѓањето на тркалото, развојот на курзивното писмо, математиката, астрономијата и земјоделството.“

Цивилизациската урбана револуција пак била зависна од развојот на седентизмот, припитомувањето на животните и развојот на начини на живеење кои овозможиле економии од обем и акумулирање на вишок производство од страна на одредени општествени сектори. Преминот од комплексни култури во цивилизации, додека сè уште спорен, се чини дека е поврзан со развојот на државните структури, во кои силата била уште повеќе монополизирана од страна на елитна владејачката класа која практикувала давање на човечки жртви. Кон крајот на неолитскиот период, различни елитистички енеолитски цивилизации почнале да се зголемуваат во различни "лулки" од околу 3300 година п.н.е.. Енеолитските цивилизации исто така се развиле во Претколумбиска Америка, и покрај раниот почеток во Египет, Аксум и Куш, многу подоцна во потсахарска Африка. Колапсот на бронзеното време бил проследен со железното време околу 1200 година п.н.е., време во кое голем број на нови цивилизации се појавиле, кулминирајќи во периодот од 8 до 3 век п.н.е. кој германскиот психијатар и филозоф Карл Јасперс го нарекол аксиален пероид, и кој тој тврдеше дека била критична преодна фаза која довела до класичната цивилизација. Голема технолошка и културна транзиција кон модерноста започна околу 1500 година од н.е. во Западна Европа, што предизвика нови пристапи кон науката и правото брзо да се прошират низ светот, инкорпорирајќи ги пораните култури во индустриската и технолошката цивилизација на сегашноста.

Англискиот збор "цивилизација" доаѓа од францускиот civilisé ("цивилизиран"), од латинскиот civilis ("граѓански"), поврзан со civis ("граѓанин") и civitas ("град"). Фундаменталното дело е Цивилизацискиот процес (1939) на Норберт Елијас, според кое социјалните обичаи на средновековното благородничко општество поттекнуваат од почетокот на модерниот период. Во Филозофијата на Цивилизација (1923), Алберт Швајцер подвлекува две мислења: едно чисто материјалистичко и друго кое е и материјалистичко и етичко. Тој тврди дека светската криза произлегува од човековото губење на етичката идеја за цивилизацијата, "збирот на напредокот направен од страна на човекот во секоја сфера на дејствување и од секоја гледна точка сè додека напредокот помага кон духовното усовршување на поединците, како напредок на сите напредоци".

Придавките како "граѓанство" се развиле во средината на 16 век. Апстрактната именка "цивилизација", што значи "цивилизирана состојба", се појави во 1760-тите на француски јазик. Првата позната употреба на француски јазик е од 1757 година од страна на Виктор Рикети, а првата употреба на англиски јазик се припишува на Адам Фергусон, кој во својот Есеј за Историјата на Граѓанското Општество од 1767 напиша, "Не само што поединецот се развива од детството кон младоста, но и самиот род од барбарност кон цивилизација".

Во доцните 1700-ти и раните 1800-ти, за време на француската револуција, „цивилизација“ се користи во еднина, никогаш во множина, и значи напредок на човештвото како целина. Ова е сè уште случајот во Франција. Употребата на „цивилизации“ била во повремена употреба во 19 век, но стана многу почеста во доцниот 20 век, понекогаш само со значење на култура. Само во оваа генерализирана смисла станува можно да се зборува за "средновековна цивилизација", што според смислата на Елијас би било оксиморон.

Веќе во 18 век, цивилизацијата не била секогаш гледана како подобрување. Една историски значајна дистинкција помеѓу културата и цивилизацијата поттекнува од делата на Русо, особено од неговото дело за образованието, Emile. Овде, цивилизација, сè повеќе рационалистички и социјално управувана, не е целосно во согласност со човековата природа, и „човековата целовност се постигнува само преку обновување на или доближување до оригиналното прерационално природно единство“. Врз основа на ова, еден нов пристап почна да се развива, особено во Германија, прво од страна на Јохан Готфрид Хердер, а подоцна и од филозофите како што се Кјеркегор и Ниче. Овој пристап ги гледа културите како природни организми, не дефинирани од "свесни, рационални, претпазливи дела", но од еден вид на пред-рационален "народен дух". Цивилизацијата, за разлика од тоа, иако порационална и поуспешна во однос на материјалниот напредок, е неприродна и доведува до "пороците на општествениот живот" како што се измамата, хипокризијата и зависта. За време на втората светска војна, Лео Штраус, откако побегна од Германија, тврдел дека ова мислење за цивилизацијата било зад нацизмот и германскиот милитаризам и нихилизам.

 

Општествени научници како В. Гордон Чајлд сметаат дека има голем број на особини според кои се разликува цивилизацијата од другите видови на општества. Цивилизациите се разликуваат по нивните средства за опстанок, начини на живеење, видовите на населби, формите на владеење, социјалната стратификација, економските системи, писменоста и други културни одлики. Андреј Никифорук смета дека ропството била заедничка одлика на пред-современите цивилизации.

Сите цивилизации зависеле од земјоделството за егзистенција, со исклучок на некои од раните цивилизации во Перу кои зависеле од поморските ресурси. Вишокот на жито бил од особено голема важност, бидејќи зрното можело да се чува долго време. Вишокот на храна дозволи некои луѓе да се занимаваат и со други нешта покрај производството на храна за останок: раните цивилизации вклучувале војници, занаетчии, свештеници и свештенички, и други луѓе со специјализирани кариери. Вишокот на храна резултирало со поделбата на трудот и поразновиден спектар на човечка активност, дефинирачка одлика на цивилизациите. Сепак, во некои места и ловците-собирачи имале пристап до вишок на храна. Можно е вишокот на храна и релативно високото ниво на социјална организација и поделба на трудот да го предатираат растителното и животинското припитомување.

Во споредба со другите општества, цивилизациите имаат посложена политичка структура, имено државата. Општествата организирани во држава се постратифицирани од другите општества; кај нив е поголема разликата меѓу социјалните класи. Владејачката класа, која обично е концентрирана во градовите, има контрола над голем дел од вишокот и ја наметнува својата волја преку владата или бирократијата. Мортон Фрајд и Елман Сервис ги класифицирале човечките култури врз основа на политичките системи и социјалната нееднаквост. Овој систем на класификација содржи четири категории

• Групи на ловци-собирачи, кои генерално се егалитарни.
• Хортикултурни/пастирски општества во кои генерално постојат две наследни социјални класи.
• Високо стратифицирани структури, со неколку наследни социјални класи: цар, благородник, слободен човек, кмет и роб.
• Цивилизации, со сложени општествени хиерархии и организирани, институционални влади.

Економски, цивилизациите имаат посложени модели на сопственост и размена од помалку организираните општества. Живеењето на едно место им овозможило на луѓето да акумулираат повеќе личен имот од номадските народи. Некои луѓе исто така се стекнале и со приватната сопственост на земјиштето. Првите човечки култури функционирале преку подарок-економиите дополнети со ограничени системи на размена. До почетокот на железното време, современите цивилизации ги развиле парите како средство за размена при покомплексни трансакции. Од времето на најраните монетизирани цивилизации, монополистичките контроли врз монетарните системи им биле во корист на општествените и политичките елити.

Пишувањето, развиено за првпат од Сумерите, се смета за еден белег на цивилизацијата и "се појавува паралелно со порастот на сложени административни бирократии или освојувачката државата". Трговците и бирократите се потпирале на пишувањето за да чуваат точни записи. Како и парите, и пишувањето е произлезено од големината на населението во градот и сложеноста на трговијата меѓу луѓе кои не се лично познавале едни со други. Сепак, пишувањето не е секогаш неопходно за цивилизацијата, како во случајот на Инките, кои воопшто не го користеле пишувањето, со исклучок на еден комплексен систем на евидентирање.

Потпомогнати од поделбата на трудот и централното планирање, цивилизациите имаат развиено многу други различни културни одлики, вклучувајќи ја организираната религија, развојот на уметностите и безброј нови достигнувања во науката и технологијата.

Низ историјата, успешните цивилизации се шириле, инкорпорирајќи во себе сè повеќе и повеќе територијата, и асимилирајќи сè повеќе и повеќе претходно-нецивилизирани луѓе. Сепак, некои племиња или луѓе остануваат нецивилизирани дури и до овој ден. Овие култури се наречени од страна на некои како "примитивни", термин кој се смета од страна на други како пејоративен. "Примитивни", значи на некој начин дека нивната култура е "прва" (латински = primus), дека таа не е променета од зората на човештвото, иако ова е докажано како невистинито. Антрополозите денес го користат терминот "неписмени" за да ги опишат овие народи.

Цивилизацијата се ширила преку колонизација, инвазија, верско преобраќање, екстензија на бирократската контрола и трговијата, и со воведување на земјоделството и пишувањето кај неписмените народи. Некои нецивилизирани луѓе можат и доброволно да се прилагодат на цивилизираното однесување. Но цивилизацијата исто така се проширила и преку нејзината техничка, материјална и социјална доминација.

Процените за нивото на цивилизација што го достигнала општеството се засноваат на споредбите на релативната важност на земјоделските, наспротив трговските или производните капацитети, на територијалните екстензии на неговата моќ, на комплексноста на неговата поделба на трудот и на капацитетот на неговите урбани центри. Секундарните елементи вклучуваат развиен транспортен систем, пишување, стандардизирани мерења, валути, договорни и деловни правни системи, уметност, архитектура, математика, научно разбирање, металургија, политички структури и организирана религија.

 Традиционално, општествата кои успеале да постигнат значајна воена, идеолошка и економска моќ се дефинирале како "цивилизирани", наспротив други општества или групи надвор од нивната сфера на влијание - нарекувајќи ги последниве варвари, дивјаци и примитивци. Во современиот контекст, "цивилизираните луѓе" се контрастирани со домородните луѓе или со племенските општества.

"Цивилизација" исто така може да се однесува на културата на едно сложено општество, не само на самото општество. Секое општество, цивилизација или не, има еден специфичен сет на идеи и обичаи, како и одредена група на производители и вештини кои го прават уникатно. Цивилизациите имаат тенденција да развиваат сложени култури, вклучувајќи државно-засновани апарати за донесување одлуки, литература, стручна уметност, архитектура, организирана религија и сложени форми на образование, принуда и контрола поврзани со одржувањето на елитата.

 

Сложената култура поврзана со цивилизацијата има тенденција да се шири и влијае на други култури, понекогаш асимилирајќи ги (класичен пример е кинеската цивилизација и нејзиното влијание врз соседните цивилизации, како што се Кореја, Јапонија и Виетнам). Многу цивилизации се всушност големи културни сфери кои содржат многу нации и региони. Цивилизацијата во која поединецот живее е неговиот најопфатен културен идентитет.

Многу историчари се фокусирале на овие крупни културни области и ги третирале цивилизациите како дискретни единици. Во почетокот на дваесеттиот век филозофот Освалд Шпенглер, го користел германскиот збор Kultur, "култура", за она што многумина го нарекувале "цивилизација". Тој верувал дека доследноста на цивилизацијата се заснова на еден единствен примарен културен симбол. Културите имаат циклуси на раѓање, живот, опаѓање и смрт, често заменети од страна на една потенцијална нова култура, формирана околу еден нов културен симбол. Според Шпенглер цивилизацијата е почетокот на падот на една култура како "најголема надворешна и вештачка држава можна за развиеното човештво".

Семјуел Хантингтон ја дефинирал цивилизацијата како "највисокото културно групирање на луѓето и најопфатно ниво на културен идентитет што ги разликува луѓето од другите видови". Неговите теории за цивилизациите се дискутирани подолу.

Друга група на теоретичари, употребувајќи ја системската теорија, ја сметаат цивилизацијата за комплексен систем. Цивилизациите можат да се гледаат како мрежи на градови кои произлегуваат од пред-урбани култури и се дефинирани од страна на економски, политички, воени, дипломатски, социјални и културни интеракции меѓу нив. Секоја организација е комплексен општествен систем и цивилизацијата е голема организација. Системската теорија помага при заштитата од површни, но и погрешни аналогии во изучувањето и описот на цивилизациите.

Системските теоретичари земаат предвид многу видови на односи помеѓу градовите, вклучувајќи ги и економските врски, културната размена и политичко/дипломатско-воените односи. Овие сфери често се појавуваат на различни нивоа. На пример, трговските мрежи биле, до XIX век, многу поголеми од кои било културни или политички сфери. Патот на свилата ги поврзувал римската империја, персиската империја, Индија и Кина од пред 2000 години, кога овие цивилизации едвај имале заеднички политички, дипломатски, воени или културни врски.

Многу теоретичари тврдат дека целиот свет веќе стана интегриран во еден единствен "светски систем", процес познат како глобализација. Различни цивилизации и општествата во целиот свет се економски, политички, па дури и културно меѓузависни на многу начини. Постои дебата за тоа кога оваа интеграција започнала, и каков вид на интеграција – културна, техничка, технолошка, економска, политичка, или воено-дипломатска – е клучен индикатор за определување на степенот на цивилизација. Според Дејвид Вилкинсон економската и воено-дипломатската интеграција на месопотамската и египетската цивилизација резултираше во создавањето на она што тој го нарекува "Централна цивилизација" околу 1500 година п.н.е.. Централната цивилизација подоцна се прошири и на целиот Близок Исток и во Европа, а потоа се прошири на глобално ниво со европската колонизација, интегрирајќи ги Америка, Австралија, Кина и Јапонија од XIX век. Според Вилкинсон, цивилизациите можат да бидат културно-хетерогени како централната цивилизација, или хомогени како јапонската цивилизација. Она што Хантингтон го нарече "судир на цивилизациите" може да се одликува според Вилкинсон како судир на културните сфери во рамките на една глобална цивилизација. Други укажуваат на крстоносните војни како прв чекор во глобализацијата. Поконвенционална гледна точка е дека мрежите на здружување се шириле и смалувале уште од античките времиња, и дека актуелната глобализирана економија и култура е производ на неодамнешниот европски колонијализам.

Развојот на теориите за потеклото на цивилизацијата

Историски, се претпоставувало од страна на писатели како Аристотел дека цивилизациите се природната состојба на човештвото, затоа потеклото за грчкиот полис се сметало за непотребно. Сумерската Кралска Список на пример, тврди дека потеклото на нивната цивилизација е преку слегувањето од небото. Сепак, поморските откритија ги изложиле државите од западна Европа на културите на ловците-собирачи и на едноставните градинарски култури кои не биле цивилизирани. За да ги објаснат разликите, раните теоретичари се свртиле кон расистичките теории за културна надмоќ, теории за географски детерминизам или случајности на културата. По втората светска војна, овие теории биле отфрлени по разни основи и се барале други објаснувања. Се развиле четири училишта во модерниот период.

1. Теории за доброволен развој
2. Теории на принуден милитаризам
3. Теоријата на Карниеро за циркумскрипција на животната средина
4. Моделот на Комплексна Интеракција на Клесон (CIM)

Раните цивилизации

 

Неолитскиот период и преминот во цивилизацијата

Процесот на седентизам за првпат се случи околу 12,000 години п.н.е. во Левантот во југозападна Азија и кратко потоа и во други региони низ светот. Појавата на цивилизацијата, генерално, се поврзува со неолитската, односно земјоделската револуција, која се случила на разни локации меѓу 8,000 и 5,000 година п.н.е., особено во југозападниот дел на Азија, северна/централна Африка и Средна Америка. Потоа следеле повеќе други револуции по кои луѓето припитомувале животни не само за месо, но исто така и за млеко, волна, отпадни води и за влечење предмети. Потоа следувало напуштањето на малите селски заедници и појавата на заѕидани градови, што се поврзува со првите цивилизации. Оваа "урбана револуција" го означи почетокот на акумулацијата на вишокот, што помогнаа економиите и градовите да се развијат. Тоа било поврзано со државниот монопол на принудата, појавата на војничка класа и ендемско војување, брзиот развој на хиерархиите и појавата на човечкото жртвопринесување.

• Шувалери-Шому културата
• Неолитска Европа
  • Винча културата
  • Кукутени-трипилијанска култура
• Неолитска Кина

Бронзено време

• Африка
  • Стар Египет
  • Античка Етиопија
  • Античка Сомалија
• Америка
  • Прерколумбовска Америка
    • Чико/Карал
    • Олмек
    • Запотекската цивилизација
• Азија
  • Средна Азија во бронзеното време
    • Бактро-Маргиански археолошки комплекс
  • Древен Близок Исток
    • Хајаса-Ази
    • Месопотамија (Сумер)
    • Левант/Ханан
    • Анадолија
  • Кина во бронзеното време
    • Ксиа династијата
    • Шанг династијата
    • Западната Жу династија
  • Јужна Азија во бронзеното време
    • Индуска Долина
• Европа
  • Егејски цивилизации
    • Минојска цивилизација
    • Микена
    • Нурагиска цивилизација
• Океанија
  • Лапитска култура

Железно време

Железото време е период карактеристичен по употребата на железото. Раниот период се одликува со широката употреба на железото или челикот. Ова се совпадна со други промени во општеството, вклучувајќи различни земјоделски практики, религиозни верувања и уметнички стилови.

Според Карл Јасперс, германски историски филозоф, древните цивилизации биле погодени во голема мера од Аксиалниот период, во периодот помеѓу 800–200 година п.н.е., време во кое серија на мудреци, пророци, верски реформатори и мислители, од Кина, Индија, Иран, Израел и Грција, го смениле правецот на цивилизациите.

• Африка
  • Куш
  • Аксум
  • Нок
  • Игбо-Укву
• Источноазиски цивилизации
  • Источна Жу династија
• Евроазиски цивилизации
  • Античките Номади, Скитија
  • Келти
  • Најрите
  • Урарту
• Средоземните цивилизации од класичниот период
  • Античка Феникија
  • Стара Грција
    • Хеленистичка цивилизација
  • Античка Картагина (феникиска колонија)
  • Стар Рим
    • Римското Царство
  • Етрурци
  • Илирци
  • Ибери
• Цивилизациите на Блискиот Исток
  • Древен Израел
  • Неоaсирско Царство
  • Нововавилонско Царство
  • Персија
• Јужноазиски цивилизации
  • Ведска Индија
  • Џанапада
  • Сангамски период

Од средновековниот до почетокот на модерниот период

Ширењето на зороастризмот, конфуцијанството и будизмот е поврзано со развојот на осниот период. Од голема важност било создавањето на големи милитаристички територијални држави. Тоа било исто така поврзано со ширењето на монетарните економии. Подемот на религиите придонел да се обединат држави поголеми од претходните.

• Христијанство
  • Западно
  • Источно
• Муслимански свет
  • Златно време
  • Калифати
    • Рашидун
    • Омејадски
    • Абасидски
  • Монголско-турски (Илканат, Тимуридска империја)
  • Отоманско Царство
• Азија
  • Кинска Кина
  • Ханска Кина
  • Гогурјо (Кореја)
  • Шестте династии (Кина)
  • Суиска Кина
  • Тангска Кина
  • Сонгска Кина
  • Горјо (Кина)
  • Рјукју царството
  • Монголско Царство
  • Мингска Кина
  • Џосон (Кореја)
  • Кинг династија
  • Феудална Јапонија
  • Конфуцијански Виетнам
• Југоисточна азија
  • Фунан, Ченла, Чампа, Ангорска Камбодија
  • Дваравати, Харифунчаи, Сукотаи, Ајутаја, преодерен Тајланд
  • Паганска Бурма
  • Филипини
  • Сри Виџаја, Сајлендра, Матарам и Маџапахит
• Индија
  • Класична
  • Средновековна
  • Чолска Империја
  • Маратска Империја
  • Мугалска Империја
• Мезоамерика
  • Ацтеки
  • Маја
  • Запотек
  • Толтек
• Андеански цивилизации
  • Чимор
  • Царството на Инките
  • Ајмара
  • Муиска
• Африка
  • Канем
  • Мали
  • Сонгхаи
  • Ашанти
  • Абисинија
  • Бенинска Империја
  • Ојо
  • Дахомија
• Океанија
  • Рапа Нуи
  • Нан Мадол
• Европа
  • Византиско Царство
  • Свето Римско Царство
  • Калмарска Унија
  • Киевски Рус
  • Португалска Империја
  • Шпанска Империја
  • Француско Царство
  • Британска Империја
  • Руска Империја

Доцен нов век и современ период

• Европа
  • Прво Француско Царство
  • Австроунгарија
  • Кралството на Италија
  • Германското Царство
• Азија
  • Јапонска Империја
• Африка
  • Адамавски Емират
  • Махдиски Судан
  • Зулуско Кралство

Политичкиот научник Семјуел Хантингтон тврди дека дефинирачка одлика на 21-от век ќе биде судирот на цивилизациите. Според Хантингтон, судирот помеѓу цивилизациите ќе ги замени конфликтите помеѓу државите и идеологиите, кои се карактеристични за 19 и 20 век. Роналд Инглхарт и Пипа Норис тврдат дека "вистинскиот судир на цивилизациите" меѓу муслиманскиот свет и Западот е предизвикан од муслиманското одбивање на полибералните западни вредности, а не разликата во политичката идеологија, иако тие напоменуваат дека овој недостаток на толеранција е веројатно да доведе до евентуалното одбивање на барањата за (вистинска) демократија. Во Идентитетот и Насилството Сен прашува дали луѓето воопшто треба да бидат поделени според "цивилизацијата", дефинирана од религијата и културата. Тој тврди дека ова ги игнорира многу од другите идентитети кои ги имаат луѓето и води кон фокусирање на разликите.

Културниот историчар Морис Берман предлага во Среденовековна Америка: Крајот на империјата дека во корпоративниот консумеристички САД, факторите кои еднаш ја издигнале Америка―екстремен индивидуализам, територијална и економска експанзија, желбата за материјалното богатство―ќе доведат до колапс кој е неизбежен. Тезата на Берман е слична со таа на Џејн Џејкобс која тврди дека петте столба на културата на САД се при сериозно распаѓање: заедницата; високото образование; делотворната практика на науката; оданочувањето и владата; и само-регулирањето на научните професии. Ова е поврзано со општествени зла како што се загрозувањето на животната средина, расизмот и зголемувањето на заливот меѓу богатите и сиромашните.

Културниот критичар и автор Дерик Џенсен тврди дека модерната цивилизација е насочена кон доминација над животната средина и самото човештвото на еден суштински штетен, неодржлив и автодеструктивен начин. Потребата на цивилизациите за увоз на сè повеќе ресурси, тој тврди, произлегува од нивната над-експлоатација и димуницијата на сопствените локални ресурси. Затоа, цивилизациите усвојувааат империјалистичка и експанзионистичка политика и, за да се одржуваат истите, високо милитаристички, хиерархиски-структурирани и принудно-засновани култури и начини на живот.

Кардашовата скала ги класифицира цивилизациите врз основа на нивното ниво на технолошки напредок, посебно мерејќи го количеството на енергија која цивилизација е во можност да го собере. Оваа скала прави одредби за цивилизациите далеку технолошки понапредни од тие на која било цивилизација што во моментов постои.

• Примери на цивилизации
•  
  Акрополот во Грција кој директно влијаел врз архитектурата и инженерството во западните, исламските и источните цивилизации до денес, 2400 години по изградбата
•  
  Храмовите на Баалбек во Либан ни ги покажуваат религиозните и архитектонските стилови на некои од највлијателните цивилизации во светот, вклучувајќи ги и тие на Феникијците, Вавилонците, Персијците, Грците, Римјаните, Византијците и Арапите
•  
  Римскиот форум во Рим, Италија, политичкиот, економскиот, културниот и религиозниот центар на цивилизацијата на Стар Рим, за време на Републиката и подоцнежната Империја, неговите урнатини сè уште се видливи во денешниот Рим
•  
  Иако големиот Кинески Ѕид бил изграден за да ги заштити античките кинески држави и империи од нападите и инвазиите на номадските групи, во текот на илјадници години регионот на Кина исто така бил дом на многу влијателни цивилизации.
•  
  Храмот Вирупакша во Хампи во Индија. Индискиот Регион е дом и центар на повеќе големи религии, како што се хиндуизмот, будизмот, џаинизмот и сикизмот и тој имал влијание врз другите култури и цивилизации, особено во Азија

• Ankerl, Guy (2000) [2000]. Global communication without universal civilization. INU societal research. Vol.1: Coexisting contemporary civilizations: Arabo-Muslim, Bharati, Chinese, and Western. Geneva: INU Press. ISBN 2-88155-004-5.
• Brinton, Crane; и др. (1984). A History of Civilization: Prehistory to 1715 (6. изд.). Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall. ISBN 0-13-389866-0.
• Casson, Lionel (1994). Ships and Seafaring in Ancient Times. London: British Museum Press. ISBN 0-7141-1735-8.
• Chisholm, Jane; Anne Millard (1991). Early Civilization. illus. Ian Jackson. London: Usborne. ISBN 1-58086-022-2.
• Collcutt, Martin; Marius Jansen; Isao Kumakura (1988). Cultural Atlas of Japan. New York: Facts on File. ISBN 0-8160-1927-4.
• Drews, Robert (1993). The End of the Bronze Age: Changes in Warfare and the Catastrophe ca. 1200 B.C. Princeton: Princeton University Press. ISBN 0-691-04811-8.
• Edey, Maitland A. (1974). The Sea Traders. New York: Time-Life Books. ISBN 0-7054-0060-3.
• Fairservis, Walter A., Jr. (1975). The Threshold of Civilization: An Experiment in Prehistory. New York: Scribner. ISBN 0-684-12775-X.
• Fernández-Armesto, Felipe (2000). Civilizations. London: Macmillan. ISBN 0-333-90171-1.
• Ferrill, Arther (1985). The Origins of War: From the Stone Age to Alexander the Great. New York: Thames and Hudson. ISBN 0-500-25093-6.
• Fitzgerald, C. P. (1969). The Horizon History of China. New York: American Heritage. ISBN 0-8281-0005-5.
• Fuller, J. F. C. (1954–57). A Military History of the Western World. 3 vols. New York: Funk & Wagnalls.
  1. From the Earliest Times to the Battle of Lepanto. ISBN 0-306-80304-60-306-80304-6 (1987 reprint).
  2. From the Defeat of the Spanish Armada to the Battle of Waterloo. ISBN 0-306-80305-40-306-80305-4 (1987 reprint).
  3. From the American Civil War to the End of World War II. ISBN 0-306-80306-20-306-80306-2 (1987 reprint).
• Gowlett, John (1984). Ascent to Civilization. London: Collins. ISBN 978-0-00-217090-1.
• Hawkes, Jacquetta (1968). Dawn of the Gods. London: Chatto & Windus. ISBN 0-7011-1332-4.
• Hawkes, Jacquetta; David Trump (1993) [1976]. The Atlas of Early Man. London: Dorling Kindersley. ISBN 978-0-312-09746-2.
• Hicks, Jim (1974). The Empire Builders. New York: Time-Life Books.
• Hicks, Jim (1975). The Persians. New York: Time-Life Books.
• Johnson, Paul (1987). A History of the Jews. London: Weidenfeld and Nicolson. ISBN 978-0-297-79091-4.
• Jensen, Derrick (2006). Endgame. New York: Seven Stories Press. ISBN 978-1-58322-730-5.
• Keppie, Lawrence (1984). The Making of the Roman Army: From Republic to Empire. Totowa, N.J.: Barnes & Noble. ISBN 0-389-20447-1.
• Korotayev, Andrey, World Religions and Social Evolution of the Old World Oikumene Civilizations: A Cross-Cultural Perspective. Lewiston, NY: Edwin Mellen Press, 2004. ISBN 0-7734-6310-00-7734-6310-0
• Kradin, Nikolay. Archaeological Criteria of Civilization. Social Evolution & History, Vol. 5, No 1 (2006): 89–108. ISSN 1681-4363.
• Lansing, Elizabeth (1971). The Sumerians: Inventors and Builders. New York: McGraw-Hill. ISBN 0-07-036357-9.
• Lee, Ki-Baik (1984). A New History of Korea. trans. Edward W. Wagner, with Edward J. Shultz. Cambridge: Harvard University Press. ISBN 0-674-61575-1.
• Nahm, Andrew C. (1983). A Panorama of 5000 Years: Korean History. Elizabeth, N.J.: Hollym International. ISBN 0-930878-23-X.
• Oliphant, Margaret (1992). The Atlas of the Ancient World: Charting the Great Civilizations of the Past. London: Ebury. ISBN 0-09-177040-8.
• Rogerson, John (1985). Atlas of the Bible. New York: Infobase Publishing. ISBN 0-8160-1206-7.
• Sandall, Roger (2001). The Culture Cult: Designer Tribalism and Other Essays. Boulder, Colo.: Westview. ISBN 0-8133-3863-8.
• Sansom, George (1958). A History of Japan: To 1334. Stanford: Stanford University Press. ISBN 0-8047-0523-2.
• Southworth, John Van Duyn (1968). The Ancient Fleets: The Story of Naval Warfare Under Oars, 2600 B.C.–1597 A.D. New York: Twayne.
• Thomas, Hugh (1981). An Unfinished History of the World (rev.. изд.). London: Pan. ISBN 0-330-26458-3.
• Yap, Yong; Arthur Cotterell (1975). The Early Civilization of China. New York: Putnam. ISBN 0-399-11595-1.
• Yurdusev, A. Nuri, International Relations and the Philosophy of History: A Civilizational Approach (Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2003).

•   Цитати поврзани со Цивилизацијата на заедничката ризница
• BBC за цивилизацијата
• Топ 10 најстари цивилизации

 

Статијата Цивилизација е добра статија. Таа исполнува одредени критериуми за квалитет и е дел од инкубаторот на Википедија.