Hind-evropa tilleri (russha Индоевропе́йские языки́, inglisshe Indo-European languages) — dúnyadaǵı eń keń tarqalǵan tiller shańaraǵı bolıp, ol Jerdiń insan jasaytuǵın barlıq kontinentlerinde ushırasıp, sóylesiwshiler sanı 2,5 milliarddan asadı.
Bazı dereklerde eskishe iafetlik (yasiflik) tiller dep te atalıp, bul eski atama Nuh payǵambardıń ulı Iafet (musılmanlarda Yasif) ismi menen baylanıslı.
Hind-evropa tilleri termini birinshi ret 1813-jılda inglis alımı Tomas Yang tárepinen kiritilgen. Nemis tilindegi ádebiyatlarda hind-german tilleri (nemisshe indogermanische Sprachen) termini kóbirek qollanıladı. Geyde hind-evropa tilleri ilgeri "ariy tilleri" dep atalǵan, biraq házirgi waqıtta bul termin hind-evropa tilleriniń tómengi toparına, sonday-aq Nuristan tiline hámde hind-iran tilleri bólimine qarata qollanıladı.
Hind-evropa shańaraǵınıń tilleri bir proto-hind-evropa tilinen kelip shıqqan bolıp, onda sóylesiwshiler shama menen bunnan 5-6 mıń jıl aldın jasaǵan. Proto-hind-evropa tiliniń kelip shıǵıw ornı haqqında bir neshe boljawlar bar (atap aytqanda, olar Arqa Evropa, Batıs Aziya, Evropa hám Aziya tutasqan shól aymaqları sıyaqlı aymaqlardı aytısadı). Úlken itimal menen, áyyemgi hind-evropalılardıń (yamasa olardıń bir bóliminiń) arxeologiyalıq mádeniy orayı dep eramızǵa shekemgi III mıń jıllıqta Yamna mádeniyatı wákilleri jasap ótken házirgi Ukraina shıǵısında hám Rossiyanıń qublasında jaylasqan aymaqlar esaplanıwı múmkin. Bul gipotezanı genetikalıq izertlewler de tastıyıqlaydı. Bunday izertlewler Batıs hám Oraylıq Evropadaǵı hind-evropa tilleriniń hesh bolmaǵanda bir bóleginiń deregi bunnan shama menen 4500 jıl aldın Yamna mádeniyatı wákilleriniń Qara teńiz hám Volga shóli aymaǵınan Evropaǵa ǵalabalıq kóshiwi menen baylanıslı ekenligin kórsetedi.
Hind-evropa tilleriniń kelip shıǵıw ornı haqqında Armeniya tawlıqları hámde Arqa Evropa shóllerindegi hind-evropalılardıń "eki ájdad watanı" haqqındaǵı gipoteza 1873-jılda Miller tárepinen hind-evropa proto-tiliniń semit-xamit hám kavkaz tillerine jaqınlıǵı tiykarında islep shıǵılǵan.
1934-jılda Shveytsariyalı professor Emil Forrer hind-evropa tilleri bir-birine baylanıslı bolmaǵan eki tildiń aralasıwı nátiyjesinde payda bolǵan degen pikirdi ayttı.
Hind-evropa tilleri shańaraǵına alban, armyan, sonıń menen birge, slavyan, baltıq, german, kelt, italyan, roman, illiriya, grek, anatoliy (xetto-luviy), iran, dard, hind-ariy, nuristan hám toxar tilleri toparları kiredi. Usınıń menen birge, italyan (eger roman tilin italyan dep esaplamasa), illiriya, anatoliy hám toxar toparları tek óli tiller menen ańlatıladı.
Hind-evropa tilleri shańaraǵınıń eń iri bólimleri:
This article uses material from the Wikipedia Qaraqalpaqsha article Hind-evropa tilleri, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Maǵlıwmat CC BY-SA 4.0 litsenziyası boyınsha alınǵan (eger basqa shártler kórsetilmese). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Qaraqalpaqsha (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.