ફાસ્ટ ફૂડ

જ્યારે તૈયાર થવામાં ઓછો સમય લે તેવા કોઈ પણ ભોજનને ફાસ્ટ ફૂડ ગણી શકાય, જયારે સામાન્ય રીતે રેસ્ટોરન્ટ (ભોજનાલય) કે દુકાનમાં વહેચાતા પહેલેથી ગરમ કરેલ કે રાંધેલ સામગ્રીઓવાળા આહાર ગ્રાહકને ટેક આઉટ/ટેક અવે પ્રકારે પેક કરીને પૂરા પડાય છે. "ફાસ્ટ ફૂડ" શબ્દ મેરીયમ વેબ્સ્ટરના એક શબ્દકોષમાં 1951માં માન્ય કરાયો.

બેસવાની કે આશરાની સગવડ વિનાના ખૂમચા કે કીઓસ્ક (દુકાનો) અથવા ફાસ્ટ ફૂડ રેસ્ટોરન્ટ્સ (ભોજનાલયો) (ક્વિક સર્વિસ રેસ્ટોરન્ટ ) તેની બજારો હોઈ શકે છે. ફ્રેન્ચાઈઝ પ્રક્રિયાઓમાં કેન્દ્રીય સ્થાનોથી ખાદ્ય પદાર્થોને દરેક રેસ્ટોરન્ટ શૃંખલાઓ સુધી વહાણથી મોકલાય છે.

ફ્રેન્ચાઇઝ વગરના ફાસ્ટ ફૂડ રેસ્ટોરન્ટ ખોલવા માટેની મૂડીની આવશ્યકતાઓ સાપેક્ષ રીતે ઓછી છે. વધારે પ્રમાણમાં બેઠકો ધરાવતા રેસ્ટોરન્ટ્સ, જ્યાં ગ્રાહકો બેસીને દેખીતા ઉચ્ચ વાતાવરણમાં પોતાના ઓર્ડર્સ મેળવે છે, કેટલાક વિસ્તારોમાં ફાસ્ટ કેઝ્યુઅલ રેસ્ટોરન્ટ્સ તરીકે ઓળખાય છે.

 

તૈયાર રાંધેલ ખોરાકનો વિચાર શહેરી વિકાસ સાથે નજીકનો સંબંધ ધરાવે છે. પ્રાચીન રોમના નગરોમાંની શેરીઓમાં બ્રેડ અને વાઇન (ફળનો દારૂ)ના વેચાણ માટેના ખૂમચાઓ હતા. પૂર્વ એશિયાના નગરોની એક લાક્ષણિકતા નૂડલની દુકાન છે. ફ્લેટબ્રેડ અને ફલાફેલ મધ્ય પૂર્વમાં સર્વસામાન્ય છે. પ્રખ્યાત ભારતીય ફાસ્ટ ફૂડ વાનગીઓમાં વડા પાઉ, પાણીપૂરી અને દહીં વડાનો સમાવેશ થાય છે. પશ્ચિમ આફ્રિકાના ફ્રેન્ચ-ભાષી દેશોમાં, મોટા શહેરો અને તેની આસપાસમાં આવેલ સડક પરના ખૂમચાઓ પેઢીઓથી તેઓ કરતા આવ્યા છે તેમ ,સ્થાનિક ભાષામાં બ્રોશેટ્સ તરીકે જાણીતી ખાવા માટે તૈયાર શેકેલા માંસવાળી સળીઓની એક શ્રેણી વેચે છે (જે યુરોપમાં મળતા તે જ નામના બ્રેડવાળા નાસ્તાથી ભિન્ન છે.)

પૂર્વ-આધુનિક યુરોપ

પ્રાચીન રોમના શહેરોમાં, વસ્તી ખંડ માં અને બહુમાળી ઈમારતોમાં રહેતી મોટા ભાગની શહેરી, ભોજન માટે ભોજન વિક્રેતાઓ પર આધારિત છે. સવારે, ઝડપી નાસ્તા તરીકે વાઇનમાં ભીંજવેલ બ્રેડ તથા એક સાદી આહાર વ્યવસ્થા પોપીના માં રાંધેલ શાકભાજીઓ અને બાફેલ માંસ રહેતા. મધ્ય યુગમાં, મોટા નગરો અને શહેરી વિસ્તારો જેમકે લંડન અને પૅરિસમાં પાઈ, પેસ્ટીઓ, મુરબ્બાઓ,ગળી રોટી, વેફર પેનકેક્સ અને રાંધેલ માંસ વેચતા ઘણા ફેરિયાઓને પ્રોત્સાહન આપ્યું. પ્રાચીન રોમન નગરોમાં, આ પૈકી, ઘણા તંત્રોએ જેમના પાસે પોતાનો આહાર રાંધવા માટે સાધનો ન હતા, ખાસ કરીને એકલા ઘરો માટે ભોજનની વ્યવસ્થા કરી. નગરના સમૃદ્ધ નિવાસીઓથી વિપરીત, ઘણા લોકો રસોડાની સુવિધાઓ સાથેના ઘર પરવડી શકે તેમ ન હોવાથી ફાસ્ટ ફૂડ પર આધરિત રહ્યાં. મુસાફરો, તેમજ, પવિત્ર સ્થળોએ જતા તીર્થયાત્રીઓ પણ ગ્રાહકોમાં હતા.

યુનાઈટેડ કિંગડમ

 

દરિયાઇ કે ભરતીના પાણીનો ઉપયોગ કરી શકતા વિસ્તારો ઝીંગા કે દરિયાઈ આહાર જેમકે ઓઇસ્ટર્સ (કાલવ) અથવા લંડનમાં ઈલ્સનો સમાવેશ કરતા હતા. મોટે ભાગે આ દરિયાઈ આહાર ડક્કા પર કે નજીકમાં રાંધવામાં આવતો. મધ્ય ઓગણીસમી સદીમાં હોડીમાં માછીમારીના વિકાસને લીધે બ્રિટીશને પ્રિય માછલી અને કાતરીઓનો વિકાસ થશે જે આંશિક રીતે આ પ્રવૃત્તિઓને લીધે હશે.

બ્રિટીશ ફાસ્ટ ફૂડમાં નોંધપાત્ર પ્રાદેશિક વૈવિધ્ય હતું. કોઈકવાર વાનગીની પ્રાદેશિકતા તે વિસ્તારની સંસ્કૃતિનો ભાગ બની જતી.ફાસ્ટ ફૂડ પાઇના ઘટકો વિવિધ હતા, જેમાં સામાન્ય રીતે ખોરાક માટે પાળેલાં પક્ષીઓ (જેમકે મરઘીઓ) કે શિકાર કરેલ પક્ષીનો સામાન્ય રીતે ઉપયોગ થતો. બીજા વિશ્વ યુદ્ધ બાદ ટર્કી ફાસ્ટ ફૂડમાં વધુ વપરાવા લાગી.

એક ચોક્કસ ફાસ્ટ ફૂડનું સ્વરૂપ સેન્ડવીચ, સેન્ડવીચના ચોથા ઉમરાવ જોહન મોન્ટગુ દ્વારા પ્રચલિત કરાયું જયારે તેમણે બ્રેડમાં સૂકું માંસ લપેટ્યું જેથી તેમના કામ કે તેમના જુગારમાં ખલેલ ન થાય.. સેન્ડવીચ અન્ય પાકશાસ્ત્રો અને સંસ્કૃતિઓ સાથે સામ્ય ધરાવે છે જેમકે ભરેલ બગેટ્સ ફ્રાન્સમાં પ્રખ્યાત છે. યુકેમાં તેના વ્યાપક આકર્ષણ અને વપરાશ છતા, તાજેતરના વર્ષોમાં જ સેન્ડવીચને ફાસ્ટ ફૂડ ગણવામાં આવી છે, જેનો શરૂઆતમાં સબવેઅને પ્રેટ અ મેંગર જેવી ઉચ્ચ શૃંખલાઓ દ્વારા પ્રચાર કરવામાં આવ્યો.

સ્વદેશી સ્વરૂપ ઉપરાંત, યુકેએ અન્ય સંસ્કૃતિઓમાંથી ફાસ્ટ ફૂડ અપનાવ્યા છે જેમકે ઇટાલિયન પીઝા, ચીની નૂડલ્સ, કબાબ, કરી (કઢી) અને રાષ્ટ્ર સમૂહ દેશોના બીજા ભાગોમાંથી ફાસ્ટ ફૂડના અન્ય વિવિધ સ્વરૂપો. અને વધુ દૂર. કેટલાક વિસ્તારોમાં આયાત કરેલ ફાસ્ટ ફૂડ સામાન્ય રીતે બંને, સ્થાનિક અને બ્રિટીશ સંસ્કૃતિનો ભાગ બની ગયેલ છે. તાજેતરમાં પ્રણાલીગત ફાસ્ટ ફૂડના વધુ આરોગ્યપ્રદ વિકલ્પો પણ અસ્તિત્વમાં આવ્યા છે.

2008ના એક અભ્યાસમાં વિશ્વભરમાં વ્યક્તિદીઠ ફાસ્ટ ફૂડ રેસ્ટોરન્ટ્સની ગણતરી કરવામાં આવી.યુકેએ આ બિરુદ મેળવ્યું જયારે ઑસ્ટ્રેલિયા બીજા અને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ ત્રીજા સ્થાને રહ્યું. એકલુ ઇંગ્લેન્ડમાં સમગ્ર ફાસ્ટ ફૂડના 25% ધરાવે છે.

યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ

 

પ્રથમ વિશ્વ યુદ્ધમાં ઓટોમોબાઈલ્સ (મોટરગાડીઓ) પ્રચલિત અને સુલભ બનતા, ડ્રાઈવ-ઇન રેસ્ટોરન્ટ્સ શરૂ થયા. સામાન્ય 1921માં વિચિટા, કેન્સાસમાં બીલી ઇન્ગ્રામ અને વોલ્ટર એન્ડરસને સ્થાપેલી અમેરિકન કંપની વાઈટ કાસલને બીજા ફાસ્ટ ફૂડ આઉટલેટ અને પ્રથમ હેમબર્ગર ચેઈન ખોલવાનું શ્રેય અપાય છે,જે પાંચ સેન્ટ પ્રતિ નંગના ભાવે હેમબર્ગર વેચતી. વોલ્ટર એન્ડરસને 1919માં વિચીટામાં પ્રથમ વાઈટ કાસલ રેસ્ટોરન્ટ ખોલ્યું, જેમાં મર્યાદિત મેનુ (ભોજનપત્રક), વધુ જથ્થામાં, ઓછો ભાવ અને ખૂબ ઝડપી હેમબર્ગર રેસ્ટોરન્ટ શરૂ કરાયું. તેની નવીનતાઓમાં, કંપનીએ ગ્રાહકોને ભોજન તૈયાર થતું જોવા દીધું. વાઈટ કાસલ તેના આરંભ અને મોટી સંખ્યામાં ફૂટી નીકળેલા હરીફોને લીધે સફળ થયું.

ફ્રેન્ચાઈઝીંગ 1921માં એ એન્ડ ડબલ્યૂ રૂટ બીયર દ્વારા શરૂ થયું, જેમને તેમના વિશેષ શરબતનું ફ્રેન્ચાઈઝીંગ કર્યું. મધ્ય 1930માં હાવર્ડ જોહ્ન્સનસે ઔપચારિક પ્રમાણિત મેનુઝ (ભોજનપત્રકો), મુદ્રા અને વિજ્ઞાપન સાથે રેસ્ટોરન્ટ વિભાવનાને ફ્રેન્ચાઈઝ્ડ કરી.

કર્બ (કારમાં બેસીને ભોજન) સેવા 1920ના દશકના અંતમાં શરૂ થઇ અને 1940ના દશકમાં પ્રચલન પામી જયારે કારહોપ્સ રોલર સ્કેટ્સ પર આવ્યા.

યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ સૌથી મોટો ફાસ્ટ ફૂડ ઉદ્યોગ ધરાવે છે, અને અમેરિકન ફાસ્ટ ફૂડ રેસ્ટોરન્ટ્સ 100થી વધુ દેશોમાં આવેલ છે. અમેરિકામાં ફાસ્ટ ફૂડ સહિત આશરે 20 લાખ અમેરિકન કામદારો ભોજન બનાવવા અને ભોજન પીરસવામાં રોકાયેલ છે.

 

ફાસ્ટ ફૂડ દુકાનો ટેક-અવે કે ટેક-આઉટ પ્રદાતાઓ છે, જે ઘણી વાર "ડ્રાઈવ થ્રુ" સેવા આપે છે જેમાં ગ્રાહકો તેમની કારમાંથી ઓર્ડર આપી અને ભોજન મેળવી શકે છે; પણ મોટા ભાગના બેઠક વ્યવસ્થા ધરાવે છે જેમાં પરિસરમાં ગ્રાહકો ભોજન લઇ શકે.

લગભગ શરૂઆતથી, ફાસ્ટ ફૂડ "ઓન ધ ગો" (ચાલતા ચાલતા) ખાવા માટે બનેલ છે, મોટે ભાગે છરી-કાંટાની જરૂર નથી હોતી, અને એક ફિંગર ફૂડ તરીકે ખવાય છે. ફાસ્ટ ફૂડની દુકાનોમાં સામાન્ય મેનુ વાનગીઓમાં માછલી અને કાતરીઓ, સેન્ડવીચો પીટાઝ, હેમબર્ગર્સ, ફ્રાઇડ ચિકન (તળેલી મરઘી), ફ્રેન્ચ ફ્રાઈસ, ટેકોઝ, ચિકન નગેટ્સ, પીઝા, હોટ ડોગ્સ, અને આઇસ ક્રીમ, તેમ છતાં ઘણા ફાસ્ટ ફૂડ રેસ્ટોરન્ટ્સમાં મરચાં, છૂંદેલ બટેટા અને કચુંબર જેવા "ધીમા" ભોજન પણ પૂરા પાડે છે.

ફીલીંગ સ્ટેશન્સ

ઘણાં પેટ્રોલ/ગેસ સ્ટેશન્સ ફાસ્ટફૂડની દુકાનો ધરાવે છે જે પહેલેથી પેક કરેલ સેન્ડવીચો, ડોનટ્સ અને ગરમ ભોજન વેચે છે. યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં ઘણાં પેટ્રોલ સ્ટેશન્સ ફ્રોઝન (ઠંડા કરેલ) ભોજનો વેચે છે અને તેમને તૈયાર કરવા પરિસરમાં માઈક્રોવેવ્સ રાખે છે.

ફેરિયાઓ અને છૂટક વેચાણ

 

પરંપરાગત ગલીનું ભોજન વિશ્વભરમા ઉપલબ્ધ છે, સામાન્ય રીતે નાના સંચાલકો અને સ્વતંત્ર વિક્રેતાઓ કે જે રેકડી, ટેબલ, હેરફેર કરી શકાય તેવી સગડી કે મોટર વાહનમાંથી સંચાલન કરતા હોય છે. સામાન્ય ઉદાહરણોમાં વિયેતનામના નૂડલ વિક્રેતાઓ, મધ્ય પૂર્વીય ફલાફેલના ખૂમચાઓ, ન્યૂ યોર્ક સીટીની હોટ ડોગની રેકડીઓ અને ટેકો ટ્રક્સનો સમાવેશ થાય છે. ટુરો ટુરો વિક્રેતાઓ (ટેગાલોગ પોઇન્ટ પોઇન્ટ માટે) ફીલીપાઇન જીવનની એક લાક્ષણિકતા છે. સામાન્ય રીતે, ગલીના વિક્રેતાઓ પસાર થતા લોકોને મોહિત કરવા આકર્ષક અને વિવિધ વિકલ્પો આપે છે અને શક્ય એટલું વધુ ધ્યાન ખેંચે છે.

સ્થળ મુજબ, ઘણા શેરી વિક્રેતાઓ કોઈ ચોક્કસ સંસ્કૃતિ કે નૃવંશ પરંપરાના ભોજનની લાક્ષણિકતાના ચોક્કસ પ્રકારોમાં વિશિષ્ટતા મેળવી શકે. કેટલીક સંસ્કૃતિઓમાં, શેરી વિક્રેતાઓ માટે જોરથી ભાવ બોલવા, ગાવું અથવા વેચવા માટેના શબ્દો બોલ્યે રાખવા, સંગીત વગાડવુ, કે ગ્રાહકોને આકર્ષવા માટે અન્ય પ્રકારના "શેરી નાટક" કરવા. કેટલાક કિસ્સાઓમાં, આ ભોજન કરતા વધુ ધ્યાન ખેંચી શકે; કેટલાક વિક્રેતાઓ અન્ય પ્રકારનુ પ્રવાસી આકર્ષણ રજૂ કરી શકે.

 

આધુનિક વેપારી ફાસ્ટ ફૂડ ઔદ્યોગિક ઢબે સારી રીતે પ્રક્રિયા કરેલ અને તૈયાર કરેલ હોય છે, એટલે કે મોટા પાયા પર આદર્શ ઘટકો અને આદર્શ ઉત્પાદન પદ્ધતિઓથી બનેલ હોય છે. તે સામાન્ય રીતે ખર્ચ ઓછો થાય એ રીતે, ખોખાઓ અને થેલીઓમાં કે પ્લાસ્ટિકના આવરણમાં વધુ વેચાય છે. મોટા ભાગના ફાસ્ટ ફૂડ સંચાલનોમાં, ભોજનની વાનગીઓ સામાન્ય રીતે એવા પ્રક્રિયા કરેલ ઘટકોમાંથી બનાવાય છે, જે પુરવઠા કેન્દ્રમાં તૈયાર થઈને જહાજ દ્વારા દરેક દુકાનોએ મોકલાય છે જ્યાં તેમને ફરી ગરમ કરાય કે રંધાય છે (સામાન્ય રીતે માઈક્રોવેવ કે ડીપ ફ્રાયીંગ દ્વારા) અથવા ઓછા સમયમાં ભેળવવામાં આવે છે. આ પ્રક્રિયા ઉત્પાદનની ગુણવત્તાના સ્તરને જાળવી રાખે છે, અને ઓર્ડરને ઝડપથી ગ્રાહક સુધી પહોંચાડવા અને દરેક દુકાનોમાં મજૂરી અને સાધન ખર્ચ ઘટાડવા માટે મહત્વની છે.ઝડપ, સમાનતા અને નીચા દરને ધ્યાનમાં રાખીને બનતા ફાસ્ટ ફૂડ ઉત્પાદનો, ચોક્કસ સ્વાદ કે સાત્યતા પ્રાપ્ત કરવા અને તાજગી જાળવી રાખવા માટે તૈયાર કરેલ પદાર્થોમાંથી બનાવાય છે.

વિવિધતા

ફાસ્ટ ફૂડ મનમાં પરંપરાગત હેમબર્ગર્સ અને ફ્રાઇસ જેવા અમેરિકન ફાસ્ટ ફૂડની છાપ ઊભી કરે, પરંતુ ફાસ્ટ ફૂડના અન્ય પ્રકારો પણ છે જે પશ્ચિમમાં વ્યાપક રીતે પ્રખ્યાત છે.ચીની ટેકઅવે/ટેકઆઉટ (આહારને તે સ્થળે લઇ જવો) રેસ્ટોરન્ટ્સ ખાસ લોકપ્રિય છે. તે સામાન્ય રીતે એશિયન ભોજનની વિશાળ શ્રેણી આપે છે (જે હંમેશા ચીની નથી હોતું), જે સામાન્ય રીતે તળેલ હોય છે. મોટા ભાગના વિકલ્પો કોઇક પ્રકારના નૂડલ્સ, ભાત, કે માંસ હોય છે. અમુક કિસ્સાઓમાં, ભોજન સ્મોર્ગાસબોર્ડ તરીકે રજૂ કરાય છે, કોઇક વાર સ્વયં સેવા હોય છે. ગ્રાહક પોતાની પસંદ પ્રમાણેના કદનુ પાત્ર ખરીદે છે અને બાદમાં તે પાત્રને પોતાની પસંદગી મુજબના ભોજનથી ભરવા માટે સ્વતંત્ર હોય છે. એક પાત્રમાં વિવિધ વિકલ્પોને ભેગુ કરવુ સામાન્ય છે, અને અમુક દુકાનો વાનગીને બદલે વજન પ્રમાણે કિંમત લે છે. આમાના ઘણા રેસ્ટોરન્ટ્સ અમુક ન્યૂનતમ રકમની ખરીદી પર મફત ડીલીવરીની સુવિધા આપે છે.

 

 

 

સુશીની લોકપ્રિયતા તજેતરમાં ઝડપથી વધી છે. જાપાનમાં બનેલુ ફાસ્ટ ફૂડનુ એક સ્વરૂપ (જ્યાં બેન્ટો જાપાની ફાસ્ટ ફૂડનો એક પર્યાય છે), સુશી સામાન્ય રીતે ઠંડા ચીકણા ભાત હોય છે જેને સ્વાદિષ્ટ બનાવવા મીઠા ચોખાના સરકાનો ઉપયોગ થાય છે અને કોઇ ટોપીંગ સાથે (મોટે ભાગે માછલી) સાથે પીરસાય છે, અથવા જેમ તે પશ્ચિમમાં સૌથી વધુ જાણીતું છે તેમ શુષ્ક લેવર (એક જાતની દરિયાઈ ખાદ્ય વનસ્પતિ) નોરીમાં લપેટીને પુરણ સાથે પીરસવામાં આવે છે. પુરણમાં મોટે ભાગે માછલી, મરઘી કે કાકડીનો સમાવેશ થાય છે.

પાપા જોહ્ન્સ, ડોમિનોઝ પીઝા, સ્બારો અને પીઝા હટ જેવી શૃંખલાઓ ધરાવતા પીઝા એક સામાન્ય ફાસ્ટ ફૂડ છે. મેનુઝ (ભોજનપત્રકો) પરંપરાગત પીઝેરિઆઝ કરતા વધુ મર્યાદિત અને પ્રમાણિત છે અને પીઝાનુ વિતરણ (ડીલીવરી) મોટે ભાગે સમય પ્રતિબદ્ધ હોય છે.

મધ્ય પૂર્વમાં ખાસ કરીને ટર્કી અને લેબેનોનમાં, કબાબ હાઉસીઝ એ ફાસ્ટ ફૂડ રેસ્ટોરન્ટ (ભોજનાલય)નો એક પ્રકાર છે. માંસ રોટેસરીથી છોલાય છે, અને કચુંબર અને પસંદગીની ચટણી અને સજાવટ સાથે ગરમ ફ્લેટબ્રેડ (રોટલો) પર પીરસાય છે. આ ડોનર કબાબો કે શવાર્મ્સઝ સળી પર પીરસાતા શીશ કબાબો કરતા જુદા છે. કબાબની દુકાનો વિશ્વભરમાં જોવા મળે છે, ખાસ કરીને યુરોપ, ન્યૂઝીલેન્ડ અને ઓસ્ટ્રેલિયામાં પણ અમેરિકામાં સામાન્ય રીતે ઓછી જોવા મળે છે.

 

માછલી અને કાતરીની દુકાનો યુનાઇટેડ કિંગડમ, ઓસ્ટ્રેલિયા અને ન્યૂઝીલેન્ડમાં પ્રખ્યાત ફાસ્ટ ફૂડ પ્રકાર છે. માછલીને છૂંદી અને બાદમાં ડીપ ફ્રાય કરવામાં આવે છે.ડચ લોકોને પોતાના ખુદના ફાસ્ટ ફૂડ પ્રકાર છે. ડચ ફાસ્ટ ફૂડ ભોજનમાં હંમેશા ચટણી અને માંસની વાનગી સાથે સોસ અને ફ્રેન્ચ ફ્રાઇસ (કે જેને ફ્રાઇટ કે પટાટ કહે છે)નો સમાવેશ કરાય છે. ફ્રેન્ચ ફ્રાઈસ સાથે સૌથી સામાન્યપણે ખવાતી ચટણી મેયોનેઝ છે, જયારે અન્ય કેચઅપ કે મસાલેદાર કેચઅપ, સીંગની ચટણી કે અથાણું હોઇ શકે છે. કોઇક વાર ફ્રાઇઝને ચટણીઓના સંયોજનો સાથે પીરસાય છે, જેમાં સૌથી વધુ જાણીતી સ્પેશીઆલ (વિશેષ):મેયોનેઝ, (મસાલેદાર) કેચઅપ અને સમારેલ ડુંગળીઓ; અને ઊર્લોગ (શબ્દિક અર્થ "યુદ્ધ"): માયોનેઈઝ અને સીંગની ચટણી (કોઇક વાર કેચઅપ અને ચટણી સાથે પણ)નો સમાવેશ થાય છે. માંસની પેદાશ સામાન્ય રીતે ડીપ ફ્રાઇડ નાસ્તા તરીકે હોય છે; તેમાં ફ્રીકન્ડેલ (એક ચામડી વગરના ખીમાવાળા માંસનો ફુલમો), અને ક્રોકેટ (બ્રેડક્રમ્સમાં આવૃત્ત ડીપ ફ્રાઇ કરેલ રૅગૂ)નો સમાવેશ થાય છે.

પોર્ટુગલમાં, આ પ્રકારના સ્થાનિક વ્યંજનોમાં વિશેષતા પ્રાપ્ત કરેલ રેસ્ટોરન્ટ અને સ્થાનિક ફાસ્ટ-ફૂડની વિવિધ વાનગીઓ જોવા મળે છે. સૌથી વધુ પ્રખ્યાત ભોજનમાંના અમુક ભોજનોમાં ફ્રાન્ગો અસાડો (પીરી-પીરી ગ્રિલ્ડ પહેલેથી ભરેલી મરઘી), ફ્રાન્સેસિન્હા, ફ્રાન્સેસિન્હા પોવેઇરા, એસ્પેક્ટાડા (બે લાકડી પર રસદાર ટર્કી કે ડુક્કરનું માંસ) અને બીફાનાસ (એક ચોક્કસ ચટણીમાં સેન્ડવીચ તરીકે ડુક્કરની ગરદનનું માંસ)નો સમાવેશ થાય છે. આ પ્રકારનું ભોજન ઘણી વાર ફ્રેન્ચ ફ્રાઈસ (જેને બટાટા ફ્રીટાસ કહે છે) સાથે પણ પીરસવામાં આવે છે, અમુક આંતરરાષ્ટ્રીય શૃંખલાઓએ નાન્ડોઝ જેવા અમુક પરંપરાગત પોર્ટુગીઝ ફાસ્ટ ફૂડમાં વિશેષતા પ્રાપ્ત કરી છે.

એકલા યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં, 2000માં ગ્રાહકોએ ફાસ્ટ ફૂડ પર 110 અબજ યુએસ ડોલર ખર્ચ્યાં (જે 1970માં 6 અબજ યુએસ ડોલર કરતા વધી ગયું.) રાષ્ટ્રીય રેસ્ટોરન્ટ સંઘે અંદાજ કર્યો કે 2006માં ફાસ્ટ ફૂડ રેસ્ટોરન્ટ્સનું વેચાણ 142 અબજ યુએસ ડોલર થઇ જશે, 2005 કરતા 5% વધુ. સરખામણીમાં, ભોજન ઉદ્યોગનો સમગ્ર-સેવા રેસ્ટોરન્ટ વિભાગ 173 અબજ યુએસ ડોલરના વેચાણ સુધી પહોચે એવી આશા છે. ઝડપી ઔપચારિક રેસ્ટોરન્ટ્સ સામે ફાસ્ટ ફૂડ બજારનો હિસ્સો ગુમાવી રહ્યું છે, જે વધુ સમૃદ્ધ અને મોંઘા વ્યંજનો આપે છે.

 

2006માં, વૈશ્વિક ફાસ્ટ ફૂડ બજાર 4.8% વધી અને 102.4 અબજનાં મૂલ્ય અને 80.3 અબજ વ્યવહારના કદ સુધી પહોચી. એકલા ભારતમાં ફાસ્ટ ફૂડ ઉદ્યોગ દર વર્ષે 41% વધી રહ્યો છે.

મેકડોનાલ્ડ્સ 126 દેશો અને 6 ખંડોમાં આવેલ છે અને વિશ્વભરમાં 31,000 કરતા વધુ રેસ્ટોરન્ટ્સ ચલાવે છે. જાન્યુઆરી 31, 1990ના દિવસે મેકડોનાલ્ડે મોસ્કોમાં એક રેસ્ટોરન્ટ ખોલ્યું અને પ્રથમ દિવસે આવેલ ગ્રાહકોનો વિક્રમ તોડ્યો. મોસ્કો રેસ્ટોરન્ટ વિશ્વનુ સૌથી વ્યસ્ત રેસ્ટોરન્ટ છે. વિશ્વનુ સૌથી મોટુ મેકડોનાલ્ડ્સ બેઇજિંગ, પીપલ્સ રીપબ્લીક ઓફ ચાઇનામાં આવેલ છે.^{[સંદર્ભ આપો]}

વિશ્વભરમાં બીજા અસંખ્ય ફાસ્ટ ફૂડ રેસ્ટોરન્ટ્સ આવેલ છે. બર્ગર કિંગ 65 દેશોમાં 11,100થી વધુ રેસ્ટોરન્ટ્સ ધરાવે છે. કેએફસી (KFC) 25 દેશોમાં આવેલ છે. 1984માં અમેરિકા સિવાયના પ્રથમ સ્થળ બહેરીનમાં શરૂ થયેલ સબવે સૌથી વધુ વિકસતી ફ્રેન્ચાઈઝીઓમાંની એક છે જે મે 2009 મુજબ, વિશ્વમાં આશરે 90 દેશોમાં 39,129 રેસ્ટોરન્ટ્સ ધરાવે છે. પીઝા હટ ચીનમાં 100 સ્થળો સહિત 97 દેશોમાં આવેલ છે. ટેકો બેલ યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ ઉપરાંત 12 દેશોમાં આવેલ 278 રેસ્ટોરન્ટ્સ ધરાવે છે.

ફાસ્ટ ફૂડ શૃંખલાઓ સેન્ટર ફોર સાયન્સ ઇન ધ પબ્લિક ઇન્ટરેસ્ટ, કેલરી તત્વ, ટ્રાન્સફેટ અને વાનગીના કદ જેવા મુદ્દાઓને લીધે લાંબા સમયથી ફાસ્ટ ફૂડના આલોચક ગ્રાહક સમૂહોના રોષનો ભોગ બની છે. 2001માં, એરીક શ્લોઝરના શોધ કાર્ય ફાસ્ટ ફૂડ નેશને અમેરિકાના લોકોને ફાસ્ટ ફૂડ સંસ્કૃતિ વિષે દરેક બાબતની વિસ્તૃત માહિતી આપી. 2008માં, સીઝર બાબરે ઘણી ફાસ્ટ ફૂડ રેસ્ટોરન્ટ શૃંખલાઓને તેને મેદસ્વી બનાવ્યો હોવા માટેનો અદાલતમાં દાવો કર્યો. દાવો ક્દી અદાલતમાં ન પહોંચ્યો. સામાજિક વૈજ્ઞાનિકોએ પ્રખ્યાત શહેરી દંતકથા પરના વૃતાંત દ્વારા સૂચવેલ આધુનિક ગ્રાહકોના, ખાસ કરીને બાળકો માટે ફાસ્ટ ફૂડ સાથેના દ્વિધાભર્યા સંબંધ (દોષિત લાગણીથી યુક્ત) પર પ્રકાશ પાડ્યો. દોષ પ્રક્રિયા કરેલ આહાર પર મૂકાયો, જેમાં વ્યાપક રીતે ભ્રષ્ટતાની વિચિત્ર વાતો અને બેદરકાર ધોરણો માનવામાં આવે છે.

કેટલીક ચિંતાઓને લીધે સ્લો ફૂડ કે સ્થાનિક ભોજન ચળવળ શરૂ થઇ. આ આંદોલનોનો અસહાય સ્થાનિક વાનગીઓ અને ઘટકોને અટકાવવા, અને ફાસ્ટ ફૂડની પસંદગીના પક્ષમાં રહેલ કાયદા અને ટેવોનો વિરોધ કરવાનો હતો. સ્લો ફૂડ આંદોલનના અંદોલનકારીઓએ ઉપભોક્તાઓને તેના વધુ સમૃદ્ધ, વધુ વિવિધ અને તાજા, હમણાં જ પાકેલા પદાર્થોના વધુ પૌષ્ટિક સ્વાદ વિષે માહિતગાર કરવા પ્રયત્ન કર્યો. જાપાનમાં, ભોજનના પોષણ અને ઉત્પાદન પરની જાણકારીને પ્રાધાન્ય આપવામાં આવ્યુ, જેને શોકુઈકું કહે છે. સરકાર વ્યક્તિગત નિર્ણયો સામે ઝુંબેશ ચલાવતી નથી પણ દરેક નાગરિક તેમનું ભોજન ક્યાંથી આવે તે વિશે માહિતગાર કરવાનું તે સુનિશ્ચિત કરે છે.

આરોગ્ય સમસ્યાઓ

 

મેસેચ્યુસેટ્સ મેડીકલ સોસાયટી કમીટી ઓન ન્યૂટ્રીશન, મુજબ ફાસ્ટ ફૂડમાં અતિશય ચરબી હોય છે, અને અભ્યાસોમાં ફાસ્ટ ફૂડના સેવન અને બોડી માસ ઇન્ડેક્સ(બીએમઆઈ (BMI)) અને વજનમાં વધારા વચ્ચે સંબંધ જોવા મળ્યો. 2006ના એક અવલોકનમાં વાનરોને નિયમિત રીતે ફાસ્ટ ફૂડ ખાતા વ્યક્તિ જેટલી ટ્રાન્સ ફેટ્સ ધરાવતો આહાર ખવડાવવામાં આવ્યો. બંને આહાર કુલ મળીને સમાન સંખ્યામાં કેલરી ધરાવતા હતા. એવું જોવા મળ્યું કે વધુ પ્રમાણમાં ટ્રાન્સ ફેટનું સેવન કરનાર વાનરોમાં પેટ પર ચરબીનો વધારે પ્રમાણમાં અસંતૃપ્ત મેદવાળો આહાર અપાયેલા વાનરો કરતા વધુ વિકાસ થયો. તેઓમાં ઇન્સ્યુલીન પ્રતિકારકતાના ચિહ્નો વિકસ્યા, જે ડાયાબીટીસનું શરૂઆતનું લક્ષણ છે. આ આહાર પર છ વર્ષ બાદ, અસંતૃપ્ત મેદ અપાયેલ સમૂહમાં ફક્ત 1.8%ની સરખામણીએ ટ્રાન્સ ફેટ અપાયેલ વાનરોએ તેમના શરીરના 7.2% જેટલુ વજન વધાર્યુ.

ચિલ્ડ્રન્સ હોસ્પિટલ બોસ્ટન માટેના મેદસ્વિતા અંગેના કાર્યક્રમના નિર્દેશક ડેવિડ લુડવિગ દાવો કરે છે કે, "ફાસ્ટ ફૂડના સેવનને લીધે કેલરીમાં વધારો, વજનવધારાને ઉત્તેજન અને ડાયાબીટીસના જોખમમાં વધારો થાય છે." સેન્ટર્સ ફોર ડીસીઝ કન્ટ્રોલ એન્ડ પ્રિવેન્શને મેદસ્વિતાને અમેરિકનો માટે આરોગ્ય સામે ખતરાની યાદીમાં પહેલા ક્રમની ગણાવી. રોકી શકાય એવા મૃત્યુના કારણોમાં તે બીજા ક્રમે છે અને તેના લીધે દર વર્ષે 400,000 મૃત્યુ થાય છે. આશરે 60 મિલિયન અમેરિકન પુખ્તો મેદસ્વી અને અન્ય 127 મિલિયન અતિમેદસ્વી તરીકે વર્ગીકૃત થયા છે. મેદસ્વિતા સાથે સંકળાયેલા આરોગ્ય મુદ્દાઓ આરોગ્ય સંભાળ અંગે આર્થિક નિરાશા ઉત્પન્ન કરે છે. 2003માં ઉત્તર કેરોલીનામાં આરટીઆઇ(RTI) ઇન્ટરનેશનલ દ્વારા થયેલ અભ્યાસ મુજબ, અમેરિકામાં મેદસ્વિતા સાથે મુખત્વે સંકળાયેલા ટાઇપ 2 ડાયાબીટીસ અને હૃદય રોગને લીધે આરોગ્ય સંભાળ માટેનો ખર્ચ દર પ્રતિ વર્ષ 93 અબજ ડોલર જેટલો વધી ગયો છે.

અતિ કેલરીઓ ફાસ્ટ ફૂડ સાથેનો બીજો મુદ્દો છે. કૃષિ વિભાગના, બી.લીન અને ઈ.ફ્રેઝાઓ, સૂચવે છે કે ફાસ્ટફૂડના સેવનથી મળતી કેલરી યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં લેવાયેલી કુલ કેલરીના 3%થી વધીને 12% થઇ છે. મેકડોનાલ્ડ્સના એક સામાન્ય ભોજનમાં બીગ મેક, લાર્જ ફ્રાઇસ અને એક મોટા કોકા-કોલા પીણાનો સમાવેશ થાય છે જેમાં કુલ 1430 કેલરીઝ હોય છે. આખા દિવસમાં આશરે 2000 કેલરીઝના આહારને કેલરીઝનું આરોગ્યપ્રદ પ્રમાણ કહી શકાય(જે વય, વજન, શારીરિક પ્રવૃત્તિ અને જાતિ જેવા વિવિધ પરિબળો પર આધારિત હોય છે).

ટ્રાન્સ ફેટ્સ, વધુ કેલરી, અને ઓછા રેસા ઉપરાંત, ફૂડ પોઇઝનીંગના ખતરા ઉપરાંત ફૂડ પોઇઝનીંગ (ખોરાકમાં બૅક્ટીરિયા કે ઝેરને કારણે માંદગી) એક બીજુ આરોગ્ય માટેનું જોખમ છે. એરીક શ્લોઝરે તેના પુસ્તક "ફાસ્ટ ફૂડ નેશન: ધ ડાર્ક સાઈડ ઓફ ઓલ-અમેરિકન મીલ"માં માંસને પેક કરવાની પ્રક્રિયાની બધી વિગતો વર્ણવી છે. માંસને પેક કરવાનું કાર્ય અમેરિકામાં સૌથી જોખમી કાર્યોમાંનું એક બની રહ્યું છે, જેમાં બીજા કારખાનામાં કરતા બીજા કોઈ કાર્ય કરતા ઈજા થવાનું જોખમ 3 ગણું હોય છે. માંસને પેક કરતા કારખાના મોટા વાડાઓમાં માંસ માટે ઉછેરેલા ઘણા પશુઓને ભેગા કરે છે અને તેમના નિયંત્રણ માટે રાખેલ કામદારો યોગ્ય તાલીમ પામેલ ન હોઈ મોટા પાયા પર ફૂડ પોઈઝનીંગનુ જોખમ વધી જાય છે. પશુઓના મળ-મૂત્ર માંસ સાથે ભળે છે, જેનાથી તે સાલ્મોનેલ્લા અને ઇશેરીશીયા કોલાઇ 0157:H7 વડે દૂષિત થાય છે. ઈ. કોલાઇ 0157:H7 ફૂડ પોઇઝનીંગના સૌથી ખરાબ પ્રકારોમાંનુ એક છે. તે સામાન્ય રીતે અપૂરતા રાંધેલા હેમબર્ગરમાંથી ફેલાય છે, તેનો ઇલાજ મુશ્કેલ છે. જીવાણુનાશકો જીવાણુઓનો નાશ કરતા હોવા છતાં, તેઓ એવું ઝેર મુક્ત કરે છે કે જે હાનિકારક સમસ્યાઓ ઊભી કરે છે. ઈ. કોલાઇ 0157:H7નો ચેપ લાગેલા આશરે 4% લોકોને હીમોલીટીક યુરેમિક સિન્ડ્રોમ થઇ ગયો અને તે સિન્ડ્રોમવાળા આશરે 5% બાળકો મરણ પામ્યા. ઈ. કોલાઇ 0157:H7 અમેરિકન બાળકોમાં મૂત્રપિંડ ખરાબ થઇ જવાનુ મુખ્ય કારણ બની રહ્યો છે.

બાળરોગ નિષ્ણાંતો દ્વારા કરેલ એક સંશોધન પ્રયોગમાં, ફાસ્ટ ફૂડ અંગે માહિતી મેળવવા 6212 બાળકો અને 4થી 19 વર્ષની વયના તરુણો પર પરીક્ષણ કરવામાં આવ્યું. પ્રયોગના સહભાગીઓની મુલાકાત લીધા બાદ, જાણવા મળ્યુ કે કોઇ એક દિવસે કુલ નમૂનાઓમાંના 30.3%એ ફાસ્ટ ફૂડ ખાધો હતો. ફાસ્ટ-ફૂડનુ સેવન બંને સ્ત્રીઓ અને પુરુષો, બધા અનુવાંશિક/નૃવંશ જૂથો, અને દેશના બધા પ્રદેશોમાં પ્રચલિત હતું. જે બાળકોએ ફાસ્ટ ફૂડનું સેવન કર્યું તેમણે, જેમણે નહોતું કર્યું તેમની સરખામણીએ, વધુ કુલ ચરબી, કાર્બોદિતો, અને ખાંડવાળા મધુર પેય લીધા હતા. ફાસ્ટ ફૂડ ખાનાર બાળકોએ ઓછા પ્રમાણમાં રેસા, દૂધ, ફળો અને સ્ટાર્ચ વગરના શાકભાજી પણ ખાધા. પરીક્ષણના પરિણામોના મૂલ્યાંકન બાદ, સંશોધકો એવા નિષ્કર્ષ પર આવ્યા કે બાળકો દ્વારા ફાસ્ટ ફૂડના સેવનથી તેમના આહાર પર નકારાત્મક અસર થાય છે, અને એક રીતે તે મેદસ્વિતાના જોખમને સારું એવી વધારી દે છે.

સીઝર બાર્બર વિવાદ

સીઝર બાર્બર (1945 -) ફાસ્ટ ફૂડ શૃંખલાઓ મેકડોનાલ્ડ્સ, બર્ગર કીંગ, વેન્ડીઝ, અને કેએફસી (KFC)એ પોતાને તેમના ભોજન પ્રત્યે વ્યસની બનાવીને અતિમેદસ્વી બનાવી દીધાનો દાવો કરીને પ્રખ્યાત બનનાર અમેરિકન છે.

દાવો કર્યા સમયે, બાર્બર 57 વર્ષની ઉંમર અને 272 પાઉન્ડ્સ (123 કિલોગ્રામ) વજન ધરાવતો હતો. તે તબીબી દૃષ્ટિએ મેદસ્વી હતો, ડાયાબિટીસથી પીડાતો હતો, અને બે હૃદયરોગના હુમલા આવી ચૂક્યા હતા. તે ધ બ્રોન્ક્સમાં રહેતો હતો, અને સંવર્ધન કાર્યકર્તા તરીકે કાર્ય કરતો હતો. વર્ષો સુધી, તેણે અઠવાડિયામાં ચારથી પાંચ વાર ફાસ્ટ ફૂડ ખાધો.

"મેં જોયુ કે બધું [મારી આરોગ્યની સમસ્યાઓ] વધુ મેદ, તેલ અને મીઠાને લીધે થયું હતું, આ બધુ મેકડોનાલ્ડ્સ, વેન્ડીઝ, બર્ગર કીંગને લીધે - મેં ન ખાધો હોય એવો કોઇ ફાસ્ટફૂડ ન હોતો, અને મેં તે એકલા હોવાને લીધે નહીં પણ સારી રસોઇ ન બનાવી શકવાના લીધે અવારનવાર ખાધો." તે આવશ્યક હતુ, અને મને લાગે છે કે તે મને મારી રહ્યું હતુ, મારા તબીબે કહ્યું કે તે મને મારી રહ્યુ હતુ, અને મારે મરવું નહોતું."

તેના વકીલ, સેમ્યુઅલ હિર્શ, ક્લાસ એક્શન સ્થિતિ માટે યોગ્ય થવાની આશા રાખતા હતા, જેનાથી તેઓ બધા ન્યૂ યોર્ક રાજ્ય અને કદાચ સમગ્ર દેશના અતિમેદસ્વી લોકો વતી દાવો ઠોકી શકે. અત્યાર સુધી 30% અમેરિકનો અતિમેદસ્વી છે, તેમાના 30% મેદસ્વી છે, અને અડધાથી વધુ મેકડોનાલ્ડ્સમાં નિયમિત રીતે ખાય છે, સંભવનીય અભિપ્રાય બહુ મોટો હતો.

હીર્શે મેકડોનાલ્ડ્સ, બર્ગર કીંગ, વેન્ડીઝ અને કેએફસી (KFC) કોર્પોરેશનને તેમણે પૂરી પાડેલ પોષણ અંગેની માહિતી માટે બેજવાબદાર અને ભ્રામક કહ્યાં. તેમણે વિરોધ દર્શાવ્યો કે તેમણે તેમના મેનુ (ભોજનપત્રક)માં વધુ આરોગ્યપ્રદ વિકલ્પો આપવા જોઇએ, અને તેઓએ તેમના ગ્રાહકો, ખાસ કરીને ગરીબ અને બાળકોમાં ડી ફેક્ટો વ્યસન સર્જ્યું.

"તમારે વ્યસન સર્જવા માટે નિકોટીન કે ગેરકાયદેસર દવાની જરૂર નથી, તમે તલપ લગાડી રહ્યા છો. મને લાગે છે કે આપણે જોઇશું કે ફાસ્ટ-ફૂડ ઉદ્યોગ તેમના ઉપભોક્તાઓ સાથે સંપૂર્ણ પ્રમાણિક નથી રહ્યો."

આ દાવામાં ચોક્કસ રકમના ધનની માંગણી નહોતી કરાઇ, અને છેલ્લે સુધી અદાલતમાં ન પહોંચી શક્યો.

• આહાર સમૂહો
• ફાસ્ટ ફૂડ રાષ્ટ્રો
• જંક ફૂડ
• સુપર સાઈઝ મી
• પશ્ચિમી પદ્ધતિનો આહાર
• ચ્યૂ ઓન ધીસ
• ફાસ્ટ ફૂડ રેસ્ટોરન્ટ્સની યાદી
• સ્લો ફૂડ (ધીમુ ભોજન)