শিৱ পুৰাণ

হিন্দু ধৰ্ম
ওঁ • ব্ৰহ্মা • ঈশ্বৰ হিন্দু • হিন্দু ধৰ্মৰ ইতিহাস
দেৱ দেৱী ব্ৰহ্মা ঈশ্বৰ ত্ৰিমূৰ্তি ব্ৰহ্মা • বিষ্ণু • শিৱ দেৱী আৰু দেৱগণ সৰস্বতী • লক্ষ্মী • পাৰ্বতী মহাশক্তি • দুৰ্গা  • কালী গণেশ • কাৰ্তিক • আয়াপ্পা ৰাম • কৃষ্ণ হনুমান প্ৰজাপতি • ৰুদ্ৰ ইন্দ্ৰ • অগ্নি • দ্যৌ বসুমতী • বৰুণ • বায়ু
দৰ্শন ধাৰণা ব্ৰহ্মা • ওঁ • ঈশ্বৰ আত্ম • মায়া কৰ্ম • সংসাৰ পুৰুষাৰ্থ (ধৰ্ম • অৰ্থ • কাম • মোক্ষ) মতবাদ আস্তিক সাংখ্য • যোগ ন্যায় • বৈশেষিক পূৰ্ব মীমাংসা উত্তৰ মীমাংসা (বেদান্ত) (দ্বৈত, অদ্বৈত, বিশিষ্টাদ্বৈত) নাস্তিক চাৰ্বাক
শাস্ত্ৰ বেদ ঋকবেদ • যজুৰবেদ সামবেদ • অথৰ্ববেদ বিভাগ সংহিতা, ব্ৰাহ্মণ, আৰণ্যক, উপনিষদ উপবেদ আয়ুৰ্বেদ • ধনুৰ্বেদ গন্ধৰ্ৱবেদ • স্থাপত্যবেদ বেদাঙ্গ শিক্ষা • ছন্দ • ব্যাকৰণ নিৰুক্ত • কল্প • জ্যোতিষ উপনিষদ ঋগ্বৈদিক ঐতৰেয় যজুৰ্বৈদিক বৃহদাৰণ্যক • ঈশ তৈত্তিৰীয় • কঠ • শ্বেতাশ্বেতৰ সামবৈদিক ছান্দগ্যো • কেন অথৰ্ববৈদিক মুণ্ডক • মাণ্ডুক্য • প্ৰশ্ন পুৰাণ ব্ৰাহ্মী পুৰাণ ব্ৰহ্মা • ব্ৰহ্মাণ্ড ব্ৰহ্মবৈবৰ্ত মাৰ্কণ্ডেয় • ভৱিষ্য বৈষ্ণব পুৰাণ বিষ্ণু • ভাগৱত নাৰদীয় • গৰুড় • পদ্ম শৈৱ পুৰাণ শিৱ • লিঙ্গ স্কন্ধ • অগ্নি • বায়ু ইতিহাস ৰামায়ণ • মহাভাৰত অন্যান্য শাস্ত্ৰগ্ৰন্থ শ্ৰীমদ্ভগৱতগীতা ধৰ্মশাস্ত্ৰ • মনুস্মৃতি অৰ্থশাস্ত্ৰ • যোগবাশিষ্ঠ সূত্ৰ • স্তোত্ৰ • তন্ত্ৰ যোগসূত্ৰ অন্যান্য শাস্ত্ৰৰ বৰ্গীকৰণ শ্ৰুতি • স্মৃতি
ধৰ্মাচৰণ উপাসনা পূজা • জপ • ভজন তপ • ধ্যান যজ্ঞ • হোম তীৰ্থ • নৈবেদ্য মন্দিৰ • মূৰ্তি • ভক্তি ষোড়শ সংস্কাৰ গৰ্ভাধান • পুংসবন • সীমন্তোন্নয়ন • জাতকৰ্ম • নামকৰণ • নিষ্ক্ৰমণ • অন্নপ্ৰশন • চূড়াকৰণ • কৰ্ণভেদ • বিদ্যাৰম্ভ • উপনয়ন • প্ৰৈশাৰ্থ • কেশান্ত • ঋতুশুদ্ধি • সমাবৰ্তন • বিবাহ • অন্ত্যেষ্টি বৰ্ণাশ্ৰম ধৰ্ম বৰ্ণ ব্ৰাহ্মণ • ক্ষত্ৰিয় বৈশ্য • শূদ্ৰ আশ্ৰম ব্ৰহ্মচৰ্য • গাৰ্হস্থ্য বাণপ্ৰস্থ • সন্ন্যাস উৎসব দুৰ্গাপূজা (নৱৰাত্ৰি) বিজয়াদশমী কালীপূজা (দীপাৱলী) • শিৱৰাত্ৰি • দৌলযাত্ৰা কুম্ভমেলা • ৰথযাত্ৰা • বিশু • বিহু • বৈশাখী • পুতান্ডু গণেশ চতুৰ্থী • ওনাম ৰাম নৱমী • জন্মাষ্টমী ৰাখী পুৰ্ণিমা
গুৰু প্ৰাচীন গৌতম • জৈমিনী • কনাদ • কপিল • মাৰ্কণ্ডেয় • পতঞ্জলি • বাল্মীকি • বেদব্যাস মধ্যযুগীয় আদি শংকৰ • বাসব • দ্যাঁনেশ্বৰ • চৈতন্য • গঙ্গেশ উপাধ্যায় • গৌড়পাদ • জয়ন্ত ভট্ট • কবিৰ • কুমাৰিলা ভট্ট • মধুসূদন • মাধৱ • নামদেৱ • নিম্বাৰ্ক • প্ৰভাকৰ • ৰঘুনাথ শিৰোমণি • ৰামানুজ • বেদান্ত দেশিকা • তুকাৰাম • তুলসীদাস • বাচস্পতি মিশ্ৰ • বল্লভ আধুনিক অৰবিন্দ • আনন্দ কুমাৰস্বামী • দয়ানন্দ সৰস্বতী • মহাত্মা গান্ধী • কৃষ্ণানন্দ • নাৰায়ণ গুৰু • প্ৰভুপাদ • ৰামকৃষ্ণ পৰমহংস • ৰমনা মহৰ্ষি • ৰাধাকৃষ্ণণ • শিবানন্দ • স্বামী বিবেকানন্দ • যোগানন্দ
অন্যান্য প্ৰসঙ্গ হিন্দু শাখাসম্প্ৰদায় দেশ অনুসাৰে হিন্দু ধৰ্ম পুৰাণ • হিন্দু পঞ্জিকা হিন্দু আইন • হিন্দু মূৰ্তিতত্ত্ব হিন্দু জাতীয়তাবাদ • হিন্দুত্ব তীৰ্থ অত্যাচাৰ • সমালোচনা শব্দকোষ
হিন্দু ধৰ্ম বাটচ'ৰা হিন্দু পুৰাণ বাটচ'ৰা  প্ৰ • আ • স

শিৱপুৰাণে দৃঢ়তাৰে কয় যে ই এসময়ত বাৰখন সংহিতাত উল্লেখ কৰা এক লাখ পদেৰে গঠিত আছিল। অৱশ্যে পুৰাণত আৰু কোৱা হৈছে যে ৰোমাহৰ্ষণক শিকোৱাৰ আগতে ব্যাস ঋষিয়ে ইয়াক সংক্ষিপ্ত কৰিছিল। বৰ্তমানে থকা পাণ্ডুলিপিসমূহ বহুতো ভিন্ন সংস্কৰণ আৰু বিষয়বস্তুত বিদ্যমান। এটা ডাঙৰ সংস্কৰণত সাতটা খণ্ড (দক্ষিণ ভাৰত) থকাৰ বিপৰীতে আন এটাত ছটা খণ্ড আছ। আনহাতে তৃতীয় সংস্কৰণটোত ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ মধ্যযুগীয় বংগ অঞ্চলত পোৱা গৈছে য'ত পূৰ্ব-খণ্ড (পূৰ্বৰ খণ্ড) আৰু উত্তৰ-খণ্ড (পৰৱৰ্তী অংশ) নামৰ দুটা বৃহৎ খণ্ড পোৱা গৈছে। প্ৰথম সংস্কৰণ দুটাত কিছুমান খণ্ডৰ শিৰোনাম একে আৰু আন কিছুমানৰ শিৰোনাম ভিন্ন। হিন্দু সাহিত্যৰ অন্যান্য পুৰাণৰ দৰেই শিৱপুৰাণ সম্ভৱতঃ এনে এক গ্ৰন্থ আছিল যাক দীৰ্ঘ সময়ৰ বাবে নিয়মিতভাৱে সম্পাদনা, পুনৰ্গঠন আৰু সংশোধন কৰা হৈছিল। ক্লাউছ ক্লষ্টাৰমেয়াৰে অনুমান কৰিছে যে ইয়াৰ আটাইতকৈ পুৰণি পাণ্ডুলিপিটো সম্ভৱতঃ খ্ৰীষ্টীয় দশমৰ পৰা একাদশ শতিকাৰ আশে-পাশে ৰচনা কৰা হৈছিল। বৰ্তমান বিদ্যমান শিৱপুৰাণৰ পাণ্ডুলিপিৰ কিছুমান অধ্যায় সম্ভৱতঃ চতুৰ্দশ শতিকাৰ পিছত ৰচনা কৰা হৈছিল।

শিৱপুৰাণত শিৱকেন্দ্ৰিক ব্ৰহ্মাণ্ডবিজ্ঞান, পৌৰাণিক কাহিনী, দেৱতাৰ মাজৰ সম্পৰ্ক, নৈতিকতা, যোগ, তীৰ্থ স্থান, ভক্তি, নদী আৰু ভূগোল আদি বিষয়ৰ অধ্যায় আছে। এই গ্ৰন্থখন খ্ৰীষ্টীয় ২য় সহস্ৰাব্দৰ আৰম্ভণিতে শৈৱ ধৰ্মৰ আঁৰৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰ আৰু ধৰ্মতত্ত্বৰ ঐতিহাসিক তথ্যৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ উৎস। শিৱপুৰাণৰ আটাইতকৈ পুৰণি তথা বিদ্যমান অধ্যায়সমূহত উল্লেখযোগ্য অদ্বৈত বেদান্ত দৰ্শন আছে, আৰু ই ভক্তিৰ ঈশ্বৰবাদী উপাদানসমূহৰ সৈতে মিশ্ৰিত হৈ আছে।

ঊনবিংশ আৰু বিংশ শতিকাত বায়ুপুৰাণক কেতিয়াবা শিৱপুৰাণ বুলিও আখ্যা দিয়া হৈছিল। কোনো কোনো সময়ত ইয়াক সম্পূৰ্ণ শিৱপুৰাণৰ অংশ হিচাপে প্ৰস্তাৱিত কৰা হৈছিল। অধিকসংখ্যক পাণ্ডুলিপিৰ আৱিষ্কাৰৰ লগে লগে আধুনিক পণ্ডিতসকলে দুয়োখন গ্ৰন্থক পৃথক বুলি গণ্য কৰে। বায়ুপুৰাণক খ্ৰীষ্টীয় দ্বিতীয় শতিকাৰ আগৰ কোনোবা এটা সময়ত ৰচিত অধিক পুৰণি গ্ৰন্থ হিচাপে গণ্য কৰা হয়। কিছুসংখ্যক পণ্ডিতে ইয়াক মহাপুৰাণ বুলি তালিকাভুক্ত কৰিছে। আনহাতে কিছুসংখ্যকে ইয়াক উপপুৰাণ বুলি উল্লেখ কৰিছে।

শিৱপুৰাণৰ তাৰিখ আৰু লেখকৰ বিষয়ে জানিব পৰা হোৱা নাই। এই বিষয়ে কোনো প্ৰামাণিক তথ্য উপলব্ধ নহয়। ক্লষ্টাৰমেয়াৰৰ লগতে হাজৰাৰ দৰে পণ্ডিতসকলে অনুমান কৰিছে যে বৰ্তমানে বৰ্তি থকা থকা পাণ্ডুলিপিখনৰ আটাইতকৈ পুৰণি অধ্যায়বোৰ সম্ভৱতঃ খ্ৰীষ্টীয় ১০ৰ পৰা ১১ শতিকাৰ আশে-পাশে ৰচনা কৰা হৈছে। ই কাৰ্বন ডেটিং প্ৰযুক্তিৰ পৰীক্ষাত থিয় দিব পৰা নাই বাবে ইয়াক কেতিয়া ৰচনা কৰা হৈছিল তাৰ তথ্য জানিবৰ বাবে পুথিখনত উল্লিখিত কথাৰ ওপৰতে নিৰ্ভৰ কৰিবলগা হয়। বৰ্তমান উপলব্ধ শিৱপুৰাণৰ পাণ্ডুলিপিসমূহৰ কিছুমান গ্ৰন্থ আৰু অধ্যায় সম্ভৱতঃ পিছলৈ ৰচনা কৰা হৈছিল। ইয়াৰে কিছুমান চতুৰ্দশ শতিকাৰ পিছত কৰা ৰচনা। হিন্দু সাহিত্যৰ অন্যান্য পুৰাণৰ দৰেই শিৱপুৰাণতো শতিকাজুৰি নিয়মিতভাৱে সম্পাদনা, পুনৰ্গঠন আৰু সংশোধন কৰা হৈছিল।

হাজৰাই কৈছে যে ১৯ শতিকাত প্ৰকাশিত বোম্বে পাণ্ডুলিপিখন বিৰল, আৰু সম্ভৱতঃ পূব আৰু দক্ষিণ ভাৰতৰ পৰা প্ৰকাশিত অন্যান্য সংস্কৰণতকৈ পুৰণি।

এই গ্ৰন্থখনৰ একাধিক সংস্কৰণ আছে। ১৮৯৬ চনত কলিকতাৰ বঙাবাসী প্ৰেছৰ দ্বাৰা প্ৰকাশিত বোম্বাই ১৮৮৪ চনৰ পাণ্ডুলিপিৰ পৰ্যালোচনাত ছটা সংহিতা (অংশ) আছে: