တီႈလီဢၢမ်းၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇ

 

ၽူႈဢၼ်ၵဵပ်းသဵၼ်ႈသၢႆမၢႆ ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ဢွင်ႈတီႈလီဢၢမ်းဢေႃးလူင်ၸဵတ်းပိူင် ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼႆႉၼၼ်ႉၸမ်း ပဵၼ်ၸဝ်ႈပၢႆးပိုၼ်း ႁီးရူဝ်းတူဝ်းတသ်ႉ(ဢွၼ်တၢင်းပီႊၶရိတ်ႉ 484 - 425) လႄႈ ၽူႈႁူႉမေႃ ၶႅလ်လီႇမႃးၶျူး ၸၢဝ်းသၢႆးရိၼ်း (scholar Callimachus of Cyrene) (ဢွၼ်တၢင်းပီႊၶရိတ်ႉ 305- 204) ၶဝ်ယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၼႃႇ ၼႂ်းလိၵ်ႈတႅမ်ႈမၢႆၶဝ်ၼၼ်ႉၸမ်း ၼွၵ်ႈလိူဝ်သေ ၶေႃႈဢၢင်ႈဢိင်မၼ်းယဝ်ႉၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၵိုတ်းလိူဝ်ဝႆႉဢီႈသင်ယဝ်ႉ။ ဢၼ်လီဢၢမ်းဢေႃးလူင်ၸဵတ်းပိူင်ၼၼ်ႉၸမ်း ၼင်ႇပႃႈၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။

• ပီႉရီႉမိတ်ႉလူင်ၵၢႆႇၸႃႇ
• သူၼ်ၵၢင်ႁၢဝ် ဢၼ်မီးတီႈပေႇပီႇလူၼ်ႇ
• ႁၢင်ႊပၼ်ႈၶုၼ်ၽီၸုတ်ႉ ဢၼ်မီးတီႈဢူဝ်ႇလမ်ႇပီႇယႃႇ
• ၵျႂင်းၽြႃး ဢႃးတႄး ဢၼ်မီးတီႈ ဢီၾီးသပ်ႉ
• ၶုမ်ပႃႇႁဵဝ်ႈ မေႃသူဝ်းလွသ်ႉ ဢၼ်မီးတီႈ ႁေႇလီႇၵႃးၼတ်ႉ
• ႁၢင်ႊပၼ်ႈ ရုတ်ႉ ရုတ်
• ၵၢင်ယၢမ်းၾႆး ဢၼ်မီးတီႈ ဢႃႇလႅၵ်ႉသႅၼ်းတြီးယိူဝ်း

ပေႃးဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇလိၵ်ႈလၢႆးၽႃႇသႃႇၸၢဝ်းၵရိၵ်ႉၶဝ်ဝႃႈၸိုင် "theamata" ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ဢမ်ႇပွင်ႇဝႃႈ "လီဢၢမ်း"၊ ပွင်ႇဝႃ "ဢမ်ႇတူၺ်းဢမ်ႇလႆႈ" ၼႆယဝ်ႉ။ သဵၼ်ႈၸိုဝ်ႈ ဢၼ်လီဢၢမ်းဢေႃးလူင် ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ ဢၼ်ၵူၼ်းၵမ်ႈၼမ် ႁူႉၸၵ်းၵၼ် ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉၼၼ်ႉၸမ်း ပဵၼ်သဵၼ်ႈၸိုဝ်ႈ ဢၼ်ထတ်းထွင်မႃးဝႆႉ မိူဝ်ႈယၢမ်းၵၢပ်ပၢၼ်ၵၢင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၼႃႇ ဝၼ်းၸင်ႇၼႆၸိုင် ႁူင်းၵေႃႇၵၢႆႇၵမ်ႈၼမ် ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉ။ ႁူင်းၵေႃႇၵၢႆႇ ဢၼ်ၵိုတ်းဝႆႉယူႇတေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်တႄႉ ၵိုတ်းပီႉရီႉမိတ်ႉလူင်ၵၢႆႇၸႃႇၵွၺ်းယူႇယဝ်ႉ။

 

 

 

အလယ်ခေတ်တွင် ကမ္ဘာ့အံဖွယ်များနှင့်ပတ်သက်၍ စာရင်းအမျိုးမျိုးရှိခဲ့သည် ဟု ဆိုကြသည်။ သို့သော်အောက်ပါစာရင်းမှာ ထိုခေတ်မှစာရင်းဖြစ်သည်ဟု မယူဆနိုင်ပေ။ အကြောင်းမှာ အလင်းခေတ်တိုင်သည်အထိ အလယ်ခေတ်ဆိုသော စကားလုံးကို သုံးနှုန်းခဲ့ခြင်းမရှိခြင်းကြောင့် တစ်ကြောင်း၊ အလယ်ခေတ်ဆိုသော သဘောတရားမှာ ၁၆ရာစုတိုင်သည်အထိ ထင်ရှားခြင်းမရှိခဲ့ခြင်းကြောင့်တစ်ကြောင်း စသည်တို့ကြောင့်ဖြစ်သည်။ ဘရူဝါမှ ထိုစာရင်းမှာ အလယ်ခေတ်နောက်ပိုင်းမှပြုစုခဲ့သောစာရင်းဖြစ်သည်ဟု အကြံပြုခဲ့ပြီး နောက်ကျသောစာရင်းဟု ညွှန်းဆိုခဲ့သည်။

ထိုစာရင်းများမှ အဆောက်အဦးအများစုမှာ အလယ်ခေတ်မတိုင်မီ အလွန်စောစီးသောအချိန်ကပင် တည်ဆောက်ခဲ့ကြပြီး ထိုစာရင်းမှာ "အလယ်ခေတ်မှကမ္ဘာ့အံဖွယ်များ" (၇ နှစ်ဂဏန်းဖြင့် ကန့်သတ်ထားခြင်းမရှိပေ။)၊ "အလယ်ခေတ်မှ အံဖွယ်ခုနစ်ပါး"၊ "အလယ်ခေတ်စိတ်ကူး" နှင့် "အလယ်ခေတ်မှ ဗိသုကာဆိုင်ရာအံဖွယ်များ" ဟူ၍ အမည်အမျိုးမျိုးခေါ်ဝေါ်ကြသည်။

ပုံမှန်အားဖြင့် ထိုစာရင်းတွင် ပါဝင်သော အလယ်ခေတ်မှကြီးကျယ်ခမ်းနားသော အံ့ဖွယ်များမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။

• စတုန်းဟင်းချ်
• ကိုလော့စီယမ် (
• ကွန်အယ်လ်ရှိုကာဖာ၏ မြေအောက်သင်္ချိုင်း
• တရုတ်ပြည်မှ မဟာရံတံတိုင်းကြီး
• နန်ဂျင်းမှကြွေမျှော်စင်
• ဟာဂီယာ ဆိုဖီယာ
• ပီဆာရှိ ယိုင်နေသောမျှော်စင်

ထိုစာရင်းတွင်ပါဝင်သော အခြားအဆောက်အဦးများမှာ အောက်ပါတို့ဖြစ်သည်။

• တာ့ဂျ်မဟာရ်
• ကိုင်ရိုရဲတိုက်
• အီးလီးဘုရားကျောင်း
• ကလန်နီ ဘုန်းကြီးကျောင်း

ခေတ်သစ်ကမ္ဘာတွင် တည်ဆောက်ခဲ့သော သို့မဟုတ် ယနေ့ထက်တိုင်တည်ရှိဆဲဖြစ်သော ကြီးကျယ်ခမ်းနားသော အဆောက်အအုံများနှင့်ပတ်သက်၍ စာရင်းအမျိုးမျိုးပြုစုခဲ့ကြသည်။ ထိုစာရင်းများထဲမှ ထင်ရှားသောစာရင်းအချို့မှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။

ၸုမ်းပၢႆးၵေႃႇသၢင်ႈ ႁၢင်ႈဝဵင်း ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ

 

 

အမေရိကန် မြို့ပြအင်ဂျင်နီယာများအသင်း မှခေတ်သစ်ကမ္ဘာမှ အံ့ဖွယ်များနှင့်ပတ်သက်၍ စာရင်းပြုစုခဲ့သည်။

နယူးအိုးပင်းဝေါလ် ကော်ပိုရေးရှင်းမှ ကမ္ဘာ့အံ့ဖွယ်ခုနစ်ပါးအသစ်

၂၀၀၁ ခုနှစ်တွင် ဆွစ်ဇာလန် ကော်ပိုရေးရှင်းတစ်ခုဖြစ်သော နယူးအိုးပင်းဝေါလ်ကော်ပိုရေးရှင်း မှ လက်ရှိတည်ရှိနေသော တည်ဆောက်မှု ၂၀၀ ထဲမှ ခေတ်သစ်ကမ္ဘာ့အံ့ဖွယ်ခုနစ်ပါး ကို ရွေးချယ်ရန် စတင်လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။ ဇန်နဝါရီလ ၁ ရက်၊ ၂၀၀၆ ခုနှစ်တွင် နောက်ဆုံးယှဉ်ပြိုင်ရွေးချယ်မည့်အရာ ၂၁ ခုကို ကြေငြာခဲ့သည်။ အီဂျစ်တို့က သူတို့၏ ရှိပြီးသား ကမ္ဘာ့အံဖွယ်ကို လေဘာတီရုပ်ထု၊ ဆစ်ဒနီမှ အော်ပရာပြဇာတ်ရုံနှင့် အခြား အထိမ်းအမှတ် အဆောက်အဦးများနှင့် ယှဉ်ပြိုင်ရမည်ကို မကျေနပ်ပဲ ထိုပရော့ဂျက်ကို ရူးနှမ်းသော ပရော့ဂျက်အဖြစ် သမုတ်ခဲ့သည်။ ထိုအခက်အခဲကို ဖြေရှင်းရန်အတွက် ဂိုင်ဇာမဟာပိရိမစ်ကြီးကို ဂုဏ်ထူးဆောင်ယှဉ်ပြိုင်သူအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ ထိုယှဉ်ပြိုင်မှုမှ ရလာဒ်အဖြေကို ပေါ်တူဂီနိုင်ငံ လစ်စဘွန်းမြို့ရှိ ဘယ်နီဖီကာ အားကစားရုံတွင် ဇူလိုင်လ ၇ ရက်၊ ၂၀၀၇ ခုနစ်တွင် ကြီးကျယ်သော အခမ်းအနားဖြင့် ကြေငြာခဲ့ပြီး အဖြေမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။

ယူအက်စ်အေတူဒေး သတင်းစာမှ အံ့ဖွယ်ခုနစ်ပါး

 

 

၂၀၀၆ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလတွင် အမေရိကန်အမျိုးသားသတင်းစာဖြစ်သော ယူအက်စ်အေတူဒေး နှင့် အမေရိကန် တယ်လီဗီးရှင်းအစီအစဉ် ဂွတ်ဒ်မောနင်းအမေရိကား တို့ပူးပေါင်း၍ ဆုံးဖြတ်သူ ၆ ဦးမှ ရွေးချယ်သော အံ့ဖွယ်ခုနစ်ပါး စာရင်းအသစ်ကို ဖော်ထုတ်ကြေငြာခဲ့သည်။ အံ့ဖွယ်များကို တစ်ရက်လျှင်တစ်ခုနှုန်းဖြင့် ဂွတ်ဒ်မောနင်းအမေရိကား အစီအစဉ်တွင် တစ်ပတ်ကြာကြေငြာခဲ့သည်။ ကြည့်ရှုသူတို့၏ တုံ့ပြန်မှုအရ ၈ ခုမြောက် အံ့ဖွယ်ရာကို နိုဝင်ဘာလ ၂၄ရက်တွင် ကြေငြာခဲ့သည်။

သဘာဝအလျောက် ဖြစ်ပျက်နေသော ကမ္ဘာ့အံ့ဖွယ်ခုနစ်ပါး

 

အခြားသော အံ့ဖွယ်စာရင်းများကဲ့သို့ပင် သဘာဝအလျောက်ဖြစ်သော အံ့ဖွယ်များကို ရွေးချယ်ရာတွင်လည်း အများ၏သဘောတူညီမှု မရရှိခဲ့ပေ။ အကြောင်းမှာ စာရင်းမည်မျှ ရှည်လျားသင့်သည် ဆိုသောကိစ္စနှင့် ပတ်သက်၍ အငြင်းပွားခဲ့ကြသောကြောင့် ဖြစ်သည်။ ထိုစာရင်းများထဲမှ စာရင်းတစ်ခုကို စီအင်န်အင်န် သတင်းဌာနမှပြုစုခဲ့ပြီး အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။

• ဂရင်းကင်ညွန်
• မဟာ ဘယ်ရီယာ သန္တာကျောက်တန်းကြီး(Great Barrier Reef)
• ရိုင်ယိုဒီ ဂျနီရို ဆိပ်ကမ်း (Harbour of Rio de Janeiro)
• ဧဝရတ်တောင်(Mount Everest)
• အော်ရိုရာ
• ပဲရီကူတင်မီးတောင် (Parícutin volcano)
• ဗစ်တိုးရီးယားရေတံခွန်(Victoria Falls)

ရေအောက်ကမ္ဘာမှ အံ့ဖွယ်ခုနစ်ပါး

 

သမုဒ္ဒရာထိန်းသိမ်းရေးနှင့် သုတေသနပြုလုပ်ရန်အတွက် ရည်စူးဖွဲ့စည်းထားသော အမေရိကန်မှ အကျိုးမဖက် ရေငုတ်သမားအဖွဲ့အစည်းတစ်ခုဖြစ်သည့် စီဒမ်အင်တာနေရှင်နယ် (CEDAM International) မှ ရေအောက်ကမ္ဘာမှ အံ့ဖွယ်ခုနစ်ပါးစာရင်းကို ရေးဆွဲခဲ့သည်။

၁၉၈၉ခုနှစ်တွင် စီဒမ်မှ ဒေါက်တာ ယူဂျန်းနီးကလက်ခ်(Dr. Eugenie Clark) အပါအဝင် အဏ္ဏဝါသိပ္ပံပညာရှင်များ ပါဝင်သည့်အဖွဲ့တစ်ခုဖြင့် ရေအောက်ရှိ ကာကွယ်ထိန်းသိမ်းရန်သင့်သော ဒေသများကို ရွေးချယ်ခဲ့သည်။ ရလာဒ်ကို ဝါရှင်တန်ဒီစီရှိ အမျိုးသားငါးပြတိုက်၌ Sea Hunt တယ်လီဗီးရှင်းအစီအစဉ်တွင် ပါဝင်သော သရုပ်ဆောင် လွိုက်ဘရစ်ချ်(Lloyd Bridges) မှ ကြေငြာခဲ့သည်။

• ပလောကျွန်း
• ဘီလစ်ဇ် သန္တာကျောက်တန်း
• မဟာသန္တာကျောက်တန်းကြီး
• သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်မှ ရေပူလွှတ်ထုတ်မှုများ
• ဂါလာပါဂိုကျွန်းများ
• ဘိုက်ကယ်ရေကန်
• မြောက်ဖက်ပင်လယ်နီ

စက်မှုကမ္ဘာမှ အံ့ဖွယ်ခုနစ်ပါး

 

ဗြိတိသျှစာရေးဆရာ ဒီဘိုရာကက်ဒ်ဘူရီမှ စက်မှုကမ္ဘာမှ အံ့ဖွယ်ခုနစ်ပါးစာအုပ်ကို ရေးသားခဲ့သည်။ ထိုစာအုပ်မှာ ၁၉ရာစုနှင့် ၂၀ရာစုဦးပိုင်းရှိ အင်ဂျင်နီယာပညာ၏ ကြီးကျယ်သောအောင်မြင်မှု ၇ ခု၏ ဇာတ်လမ်းကို ရေးသားထားခြင်းဖြစ်သည်။ ၂၀၀၃ ခုနှစ်တွင် ဘီဘီစီမှ ထိုစာအုပ်ကို ၇ ပိုင်းခွဲ၍ သတင်းရုပ်ရှင်အဖြစ် တင်ဆက်ခဲ့သည်။ တစ်ပိုင်းစီ၌ အံ့ဖွယ်တစ်ခုခြင်းစီ၏ တည်ဆောက်မှု ကို ဇာတ်လမ်းဆင်၍ တင်ပြခဲ့သည်။ စက်မှုကမ္ဘာမှ အံ့ဖွယ်ခုနစ်ပါးမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။

• အက်စ်အက်စ် ဂရိတ်အိစတန် သင်္ဘော
• ဘဲလ်ရော့ခ် မီးပြတိုက်
• ဘရွတ်ကလင် တံတား
• လန်ဒန်ရေသွင်းရေထုတ်စနစ်
• ပထမဆုံးတိုက်နှစ်ခုကြား ရထားလမ်း
• ပနားမားတူးမြောင်း
• ဟူဗာဆည်

ခရီးသွားကမ္ဘာမှ အံ့ဖွယ်ခုနစ်ပါး

 

ခရီးသွားစာရေးဆရာတစ်ယောက်ဖြစ်သော ဟောင်းဝပ်ဟေးလ်မန်းသည် ထိုသို့သော စာရင်းများကို ပြုစုခဲ့ပြီး သဘာဝအလျှောက်ဖြစ်သော နှင့် လူတို့ပြုလုပ်သော ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသည်တို့အတွက် အံဖွယ်များကို အောက်ပါအတိုင်းစာရင်းပြုခဲ့သည်။

လူတို့ပြုလုပ်သော ခရီးသွားခြင်းဆိုင်ရာအံဖွယ်

• ၁။ ဂိုင်ဇာရှိ မဟာပိရိမစ်ကြီး
• ၂။ တရုတ်ပြည်မှ မဟာရံတံတိုင်းကြီး
• ၃။ တာ့ဂျ်မဟာရ်
• ၄။ မာချူးပီချူး
• ၅။ ဘာလီ
• ၆။ အန်ကောဝပ်ကျောင်းတော်ကြီး
• ၇။ တားမြစ်ထားသော မြို့တော်
• ၈။ ပုဂံရှိဘုရားပုထိုးများ
• ၉။ ကာနတ်ဘုရားကျောင်း
• ၁၀။ တီယိုတီဝှာကန်

ဘဘာဝအလျှောက်ဖြစ်သော ခရီးသွားခြင်းဆိုင်ရာအံဖွယ်

• ၁။ ဆာရန်ဂတီမှအုပ်စုလိုက်ရွေ့ပြောင်းမှုများ
• ၂။ ဂါလာပါဂိုကျွန်းများ
• ၃။ ဂရင်းကင်ညွန်
• ၄။ အိဂုရာဇူ ရေတံခွန်
• ၅။ အမေဇုံ အမြဲစိမ်းတော
• ၆။ ငိုရွန်ငိုရို မီးတောင်ဝ
• ၇။ မဟာသန္တာကျောက်တန်းကြီး
• ၈။ ဗစ်တိုးရီးယား ရေတံခွန်
• ၉။ ဗိုရာ ဗိုရာ
• ၁၀။ ကပ်ပါဒိုစီရာ