ଆଣ୍ଡିଜ: ପର୍ବତମାଳା

ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳା
କୋର୍ଡିଲିଏରା ଦେ ଲୋସ୍ ଆଣ୍ଡେସ୍
ଉଡ଼ାଜାହାଜରେ ସାଣ୍ଟିଆଗୋ (ଚିଲି)ରୁ ମେଣ୍ଡୋଜା (ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନା) ଯିବା ସମୟରେ ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳାର ଦୃଶ୍ୟ । ଚିତ୍ରରେ ବାମ ପଟେ ସାନ୍ ହୋଜେ ଆଗ୍ନେୟଗିରି ଦେଖାଯାଉଛି ।
Elevation	୬୯୬୧ ମିଟର୍
Location
Coordinates	32°S 70°W / 32°S 70°W / -32; -70

ବହୁ ସ୍ଥାନରେ ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳା ବିଭକ୍ତ ମଧ୍ୟ ହୋଇଛି । ଆଣ୍ଡିଜର ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ଉଚ୍ଚ ମାଳଭୂମି ମଧ୍ୟ ରହିଛି ଏବଂ କ୍ୱିଟୋ, ବୋଗୋଟା, କାଲି, ଆରେକିପା, ମେଡେଲିନ୍, ବୁକାରାମାଙ୍ଗା, ସୁକ୍ରେ, ମେରିଡା, ଲାପାଜ୍ ପରି ଅନେକ ବୃହତ ନଗର ଏହି ଉଚ୍ଚ ମାଳଭୂମିମାନଙ୍କରେ ଅବସ୍ଥିତ । ତିବ୍ବତ ମାଳଭୂମି ପରେ ଆଲ୍‍ଟିପ୍ଲାନୋ ମାଳଭୂମି ବିଶ୍ୱର ଦ୍ୱିତୀୟ ଉଚ୍ଚତମ ମାଳଭୂମି । ଜଳବାୟୁ ଅନୁସାରେ ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳାକୁ ତିନୋଟି ଅଞ୍ଚଳରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି – କ୍ରାନ୍ତୀୟ ଆଣ୍ଡିଜ, ଶୁଷ୍କ ଆଣ୍ଡିଜ ଏବଂ ଆର୍ଦ୍ର ଆଣ୍ଡିଜ ।

ଏସିଆ ବାହାରର ଉଚ୍ଚତମ ପର୍ବତମାଳା ଆଣ୍ଡିଜ ଓ ଏହାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଶୃଙ୍ଗ ଆକାଙ୍କାଗୁଆ । ସମୁଦ୍ର ପତନରୁ ଆକାଙ୍କାଗୁଆର ଉଚ୍ଚତା ୬୯୬୧ ମିଟର । ଇକ୍ୱେଡରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଆଗ୍ନେୟଗିରି ଚିମ୍ବୋରାଜୋର ଶୃଙ୍ଗ ହେଉଛି ପୃଥିବୀର କେନ୍ଦ୍ରରୁ ପୃଥିବୀର ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଦୂର । ପୃଥିବୀର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଆଗ୍ନେୟଗିରିମାନ ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳାର ଅଂଶ । ଚିଲି ଓ ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନାର ସୀମାରେ ରହିଥିବା ଓହୋସ୍ ଏଲ୍ ସାଲାଡ଼ୋର ଉଚ୍ଚତା ୬୮୯୩ ମିଟର ।

ଉତ୍ତର ଆମେରିକା, ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକା ଓ ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହିଥିବା ଆମେରିକୀୟ ପର୍ବତ ମହାଶୃଙ୍ଖଳର (American Cordillera) ଏକ ଅଂଶ ହେଉଛି ଆଣ୍ଡିଜ ।

ଆଣ୍ଡିଜର ନାମକରଣର ଇତିହାସକୁ ନେଇ ଅତୀତରେ ବହୁ ଆଲୋଚନା ହୋଇଛି । ଅଧିକାଂଶଙ୍କ ମତରେ କେଚୁଆ ଭାଷାର ଶବ୍ଦ “ଆଣ୍ଟି (anti)”ରୁ ଆଣ୍ଡିଜର ସୃଷ୍ଟି ଏବଂ ଏହି କେଚୁଆ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଲା ପୂର୍ବ (ଦିଗ) । ସେହିପରି କେଚୁଆ ଭାଷାରେ ପୂର୍ବାଞ୍ଚଳ ବୁଝାଉଥିବା ଆଣ୍ଟିସୁୟୁକୁ ଇନ୍‍କା ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ୪ ଅଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ଭାବେ ଗଣା ଯାଉଥିଲା ।

କୋର୍ଡିଲେରା ଶବ୍ଦଟି ଦଉଡ଼ିକୁ ବୁଝାଉଥିବା ସ୍ପେନୀୟ ଶବ୍ଦ “କୋର୍ଡେଲ୍”ରୁ ଉଦ୍ଧୃତ । ଉଭୟ ଆମେରିକୀୟ ଦେଶର ପର୍ବତମାଳା ସମୂହକୁ ମିଶାଇ କୋର୍ଡିଲେରା (ପର୍ବତ ମହାଶୃଙ୍ଖଳ) ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

 

ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳା ପ୍ରାୟ ୨୦୦ କିଲୋମିଟର ଓସାରିଆ; ବଲିଭିଆରେ ଏହାର ଓସାର ୬୪୦ କିଲୋମିଟର ହୋଇଯାଇଛି । ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳାକୁ ତିନୋଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ :

• ଦକ୍ଷିଣ ଆଣ୍ଡିଜ : ଲୁଲାଇଲାକୋର ଦକ୍ଷିଣକୁ ଅବସ୍ଥିତ ଏବଂ ଚିଲି ଓ ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନାକୁ ବ୍ୟାପ୍ତ ।
• ମଧ୍ୟ ଆଣ୍ଡିଜ : ପେରୁ ଓ ବଲିଭିଆରେ ବ୍ୟାପ୍ତ ।
• ଉତ୍ତର ଆଣ୍ଡିଜ : ଭେନେଜୁଏଲା, କଲମ୍ବିଆ ଓ ଇକ୍ୱେଡରରେ ବ୍ୟାପ୍ତ । ପୃଥକ ଭାବରେ ରହିଥିବା ସାଣ୍ଟା ମାର୍ତ୍ତା ପର୍ବତକୁ ମଧ୍ୟ ବେଳେବେଳେ ଆଣ୍ଡିଜର ଅଂଶ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

ପ୍ରଥମେ ଆରୁବା, ବୋନାଏର୍, କୁରାସାଓ ପରି ଲିୱାର୍ଡ୍ ଏଣ୍ଟିଲିସ୍ ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜକୁ ସମୁଦ୍ରରେ ନିମଜ୍ଜିତ ଉତ୍ତର ଆଣ୍ଡିଜର ଅଂଶ ବୋଲି କୁହାଯାଉଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଭୂବୈଜ୍ଞାନିକ ଗବେଷଣାରୁ ପଶ୍ଚିମ ଭାରତୀୟ ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକୀୟ ପ୍ଲେଟ୍ ମଧ୍ୟରେ ଜଣାପଡ଼ିଥିବା ଜଟିଳ ସମ୍ପର୍କକୁ ଆଖିରେ ରଖି ଏହାକୁ ଉତ୍ତର ଆଣ୍ଡିଜର ଅଂଶ ବୋଲି କହିବା ଏକ ତ୍ରୁଟିଯୁକ୍ତ ସରଳୀକରଣ ମାତ୍ର ।

ଆଣ୍ଡିଜ ଏକ ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ମହାକଳ୍ପ-ତୃତୀୟ କଳ୍ପ ସମୟରେ ଟେକ୍ଟୋନିକ୍ ପ୍ଲେଟର ଚଳନରୁ ସୃଷ୍ଟ । ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳା ପ୍ରଶାନ୍ତ ମହାସାଗରର “ଅଗ୍ନି ବଳୟ”ର ଅଂଶ । ପ୍ରଶାନ୍ତ ଅଗ୍ନିବଳୟ ଉଭୟ ଆମେରିକୀୟ ମହାଦେଶର ପଶ୍ଚିମାଂଶ ଓ ଏସିଆ ମହାଦେଶର ପୂର୍ବାଂଶରେ ବ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇ ରହିଛି । ସାମୁଦ୍ରିକ କ୍ରଷ୍ଟ୍ ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକୀୟ ପ୍ଲେଟଠାରୁ ତଳକୁ ଧସିଯିବାରୁ ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକା ଓ ନାଜକା ପ୍ଲେଟ ଦବିଯିବା ଫଳରେ ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକୀୟ ପ୍ଲେଟର ପଶ୍ଚିମାଂଶ ଉପରେ ଚାପ ପଡ଼ିଥିଲା ଓ ଏହା ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱଗାମୀ ହୋଇ ଆଣ୍ଡିଜ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ଆଣ୍ଡିଜର ପୂର୍ବ ପଟକୁ ଓରିନୋକୋ ନଦୀ, ଆମାଜନ ନଦୀ, ମାଡ୍ରେ ଡି ଡିଓସ୍ ନଦୀ ଓ ଗ୍ରାନ୍ ଚାକୋ ନଦୀର ଅବବାହିକାମାନ ରହିଛି । ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳାର ଦକ୍ଷିଣକୁ ପାଟାଗୋନିଆ ଅଞ୍ଚଳ ରହିଛି । ଆଣ୍ଡିଜର ପଶ୍ଚିମ ପଟେ ପ୍ରଶାନ୍ତ ମହାସାଗର ରହିଛି । ପ୍ରଶାନ୍ତ ମହାସାଗରରେ ରହିଥିବା ପେରୁ-ଚିଲି ଗର୍ତ୍ତକୁ (Peru-Chile trench) ଆଣ୍ଡିଜର ପଶ୍ଚିମତମ ସୀମା ବୋଲି କହିହେବ । ଭୌଗୋଳିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକାର ପଶ୍ଚିମ ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ସମତଳ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଆଣ୍ଡିଜର ପଶ୍ଚିମ ସୀମା କୁହାଯିବ । ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳାର ଅନେକ ପର୍ବତରେ ବହୁ ପରିମାଣର ଲୌହ ଓର୍ ଗଚ୍ଛିତ ରହିଛି ।

ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳାରେ ଅନେକ ବାଙ୍କ ରହିଛି । ବଲିଭିଆ ବାଙ୍କ ସମୁଦ୍ରକୁ ଅବତଳ ଓ ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳାରୁ ୧୮° ଦକ୍ଷିଣକୁ ଅବସ୍ଥିତ । ଏଠାରେ ଆଣ୍ଡିଜ ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମ ଦିଗରେ ପେରୁରୁ ଦକ୍ଷିଣରେ ଚିଲି ଓ ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନା ଆଡ଼କୁ ବୁଲିଛି । ଆଣ୍ଡିଜର ଉତ୍ତର ଓ ଦକ୍ଷିଣ ଅଂଶ ତଳର ଭୂଭାଗ ପରସ୍ପର ବିପରୀତ ଦିଗରେ ୧୫°ରୁ ୨୦° ବୁଲିଯାଇଛନ୍ତି । ବଲିଭୀୟ ଭୂଭାଗ ଓ ଆଲ୍ଟିପ୍ଲାନୋ ମାଳଭୂମି ପ୍ରାୟ ମିଶିଯାଇଛି ଓ କ୍ରଷ୍ଟ୍ କମିଯାଇ ଏପରି ହୋଇଛି ବୋଲି ବ୍ୟାୟାନ୍ ଆଇଜାକ୍ ମତ ରଖିଛନ୍ତି । ୧୮° ଦକ୍ଷିଣର ବାଙ୍କକୁ “ଏରିକା କହୁଣି (Arica Elbow)” ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଦକ୍ଷିଣ ପଟକୁ ମାଇପୋ ପର୍ବତବାଙ୍କ ରହିଛି ଯାହା ସମୁଦ୍ର ଆଡ଼କୁ ଅବତଳ । ପାଟାଗୋନିଆନ୍ ପର୍ବତବାଙ୍କ ହେଉଛି ଆଣ୍ଡିଜରେ ଦକ୍ଷିଣତମ ।

ଆଗ୍ନେୟ ପ୍ରବଣତା

 

ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳାରେ ଥିବା ୪ଟି ଆଗ୍ନେୟଶୀଳ ଅଞ୍ଚଳରେ ବହୁ ସଂଖ୍ୟକ ସକ୍ରିୟ ଆଗ୍ନେୟଗିରି ରହିଛି । ସକ୍ରିୟ ଆଗ୍ନେୟଗିରିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳରେ କିଛି ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଆଗ୍ନେୟଗିରି ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ନାଜକା ଓ ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକ ପ୍ଲେଟ ସମୁଦ୍ର ତଳକୁ ଧସିଯିବା କାରଣରୁ ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳାରେ ଆଗ୍ନେୟଶୀଳତା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା । ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଗ୍ନେୟ ବଳୟକୁ ୪ଟି ମୁଖ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ଓ ଏହି ସବୁ ମୁଖ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଆଗ୍ନେୟ ଅଞ୍ଚଳମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ବିଖଣ୍ଡିତ । ଆକୃତି, ଉପାଦାନ ଓ ସକ୍ରିୟାତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଆଣ୍ଡିଜ ଆଗ୍ନେୟ ବଳୟର ଆଗ୍ନେୟଗିରିମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର । ଏମାନଙ୍କ ପ୍ରକୃତିରେ ରହିଥିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ କିଛି ମାତ୍ରାରେ ବୁଝିହେବ କିନ୍ତୁ ତଥାପି ଗୋଟିଏ ଅଞ୍ଚଳର ଆଗ୍ନେୟଗିରି ଓ ଆଖପାଖର ଆଗ୍ନେୟଗିରିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯଥେଷ୍ଟ ତଫାତ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ ।

ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ

ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳାରେ ବହୁ ପରିମାଣର ଧାତବ ଓର ଏବଂ ଖଣିଜ ଲବଣ ଗଚ୍ଛିତ ହୋଇ ରହିଛି । ଆଣ୍ଡିଜର ପୂର୍ବାଂଶରୁ ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ ମଧ୍ୟ ବାହାର କରାଯାଏ । ଆଟାକାମା ମରୁଭୂମି ସଂଲଗ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରେ ବହୁ ପରିମାଣର ତମ୍ବା ଗଚ୍ଛିତ ରହିଛି ଏବଂ ଏହି କାରଣରୁ ତମ୍ବା ରପ୍ତାନୀରେ ଚିଲି ଓ ପେରୁ ବିଶ୍ୱରେ ଯଥାକ୍ରମେ ପ୍ରଥମ ଓ ଦ୍ୱିତୀୟ ସ୍ଥାନ ଅକ୍ତିଆର କରିଛନ୍ତି । ହାଇଡ୍ରୋଥର୍ମାଲ ତରଳର ଶୀତଳୀକରଣ ଓ ଶୁଷ୍କ ଜଳବାୟୁ ଯୋଗୁଁ ଆଣ୍ଡିଜର ପଶ୍ଚିମ ଢାଲୁରେ ତମ୍ବା ଖଣିଜ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବାର ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । ମଧ୍ୟ-ପଶ୍ଚିମ ଆଣ୍ଡିଜର ଶୁଷ୍କ ଜଳବାୟୁ ଯୋଗୁଁ ଏଠାରେ ଚିଲି ସଲ୍ଟପିଟର୍ ବା ନାଇଟ୍ରେଟିନ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଗଚ୍ଛିତ ରହିଛି । ଶୁଷ୍କ ଜଳବାୟୁ ଯୋଗୁଁ ଉୟୁନି ଓ ଆଟାକାମାର ସାଲାର୍ ଇତ୍ୟାଦି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ଯେଉଁଠାରୁ ବହୁ ପରିମାଣର ଲିଥିୟମ୍ ମିଳିଥାଏ । ବଲିଭୀୟ ଆଣ୍ଡିଜରେ ବହୁମାତ୍ରାରେ ଟିଣ ଗଚ୍ଛିତ ରହିଛି ।

 

 

ଅକ୍ଷାଂଶ, ଉଚ୍ଚତା ଓ ସମୁଦ୍ରରୁ ଦୂରତା ଅନୁସାରେ ଆଣ୍ଡିଜରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଜଳବାୟୁ ଅନୁଭୂତ ହୋଇଥାଏ । ସମୁଦ୍ର ପତନରୁ ଅଧିକ ଉଚ୍ଚତାରେ ତାପମାତ୍ରା, ବାୟୁ ଚାପ ଓ ଆର୍ଦ୍ରତା କମିଯାଏ । ଆଣ୍ଡିଜର ଦକ୍ଷିଣାଂଶ ଶୀତଳ ଓ ବୃଷ୍ଟିବହୁଳ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ମଧ୍ୟାଂଶ ଶୁଷ୍କ । ଉତ୍ତର ଆଣ୍ଡିଜ ମଧ୍ୟ ବୃଷ୍ଟିବହୁଳ କିନ୍ତୁ ଉଷ୍ମ । କଲମ୍ବିଆରେ ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରା ୧୮° ସେଲସିୟସ ହୋଇଥାଏ । ଅଳ୍ପ ବ୍ୟବଧାନରେ ଆଣ୍ଡିଜରେ ଜଳବାୟୁରେ ବଡ଼ ଧରଣର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦେଇପାରେ । କୋଟୋପାକ୍ସିର ତୁଷାରାଚ୍ଛନ୍ନ ଶିଖରରୁ ଅଳ୍ପ ଦୂରରେ ବୃଷ୍ଟିବଣ ଦେଖାଯିବା ଏହାର ଏକ ଉଦାହରଣ । ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳା ଆଖପାଖର ଅଞ୍ଚଳର ତାପମାତ୍ରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ବଡ଼ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି । ସ୍ଥାନ ଅନୁସାରେ ତୁଷାରରେ ମଧ୍ୟ ତଫାତ ଦେଖାଯାଏ । ଇକ୍ୱେଡର, କଲମ୍ବିଆ, ଭେନେଜୁଏଲା ଓ ପେରୁସିଥିତ ଆଣ୍ଡିଜରେ ୪୫୦୦ରୁ ନେଇ ୪୮୦୦ ମିଟର ଉଚ୍ଚତାରେ ତୁଷାର ଦେଖାଯାଏ । ଦକ୍ଷିଣ ପେରୁରୁ ଉତ୍ତର ଚିଲିର ଶୁଷ୍କ ଅଞ୍ଚଳରେ ୪୮୦୦ରୁ ୫୨୦୦ ମିଟର ଉଚ୍ଚତାରେ ତୁଷାର ଦେଖାଯାଏ । ବହୁ ହିମସ୍ରୋତ ସମୁଦ୍ରପତନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇ ରହିଛନ୍ତି ।

ଚିଲି ଓ ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନାରେ ଥିବା ଆଣ୍ଡିଜକୁ ଜଳବାୟୁ ଓ ହିମସ୍ରୋତ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ୨ଟି ଅଞ୍ଚଳରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲେ ଶୁଷ୍କ ଆଣ୍ଡିଜ ଓ ଆର୍ଦ୍ର ଆଣ୍ଡିଜ । ଆଟାକାମା ମରୁଭୂମିରୁ ନେଇ ମାଉଲେ ନଦୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶୁଷ୍କ ଅଞ୍ଚଳ ବ୍ୟାପ୍ତ ଏବଂ ଏଠାରେ ଦୋଳାୟମାନ ତାପମାତ୍ରା ସହିତ ଅଳ୍ପ ବୃଷ୍ଟିପାତ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଏକ ସ୍ଥାନରେ ହିମସ୍ରୋତର ପ୍ରକୃତିରେ ମଧ୍ୟ ବହୁ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ ।

ଅଧିକ ସୌର ବିକିରଣ ଯୋଗୁଁ ମଧ୍ୟ ଚିଲିର ଅଧିକ ଉଚ୍ଚତାବିଶିଷ୍ଟ ଆଣ୍ଡିଜ ଓ ମେଣ୍ଡୋଜା ପ୍ରାନ୍ତରେ ସାଧାରଣ ହିମସ୍ରୋତ ପରିବର୍ତ୍ତେ ବୃହତ ଆକାରର ପ୍ରସ୍ତରିକୃତ ହିମସ୍ରୋତ ଅଧିକ ଦେଖାଯାଏ ।

ଉଚ୍ଚତା ସହିତ ବୃଷ୍ଟିପାତର ମାତ୍ରା ବଢ଼ିଥାଏ କିନ୍ତୁ ୭୦୦୦ ମିଟର ପାଖାପାଖି ଉଚ୍ଚତାରେ ଅଳ୍ପଶୁଷ୍କ ଜଳବାୟୁ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ । ଉପକ୍ରାନ୍ତୀୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏପରି ଶୁଷ୍କ ଜଳବାୟୁ ଅଧିକାଂଶରେ ଦେଖାଯାଏ । ପାର୍ବତୀୟ ଉପତ୍ୟକାରେ ଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲ ପରିବର୍ତ୍ତେ ବୁଦାଳିଆ ଜଙ୍ଗଲ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ପ୍ଲୋମୋ ଓ ହୋର୍କୋନ୍ ପରି ବୃହତ୍ତମ ହିମସ୍ରୋତ ୧୦ କି.ମି.ରୁ କମ୍ ଦୀର୍ଘ ଓ ଏମାନଙ୍କ ହିମ ଆସ୍ରଣ ଅତ୍ୟଧିକ ମୋଟା ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ ପ୍ରାୟ ୨୦୦୦୦ ବର୍ଷ ତଳେ ହିମଯୁଗରେ ଏହି ସମସ୍ତ ହିମସ୍ରୋତ ବର୍ତ୍ତମାନ ଆକାରରୁ ୧୦ ଗୁଣ ବଡ଼ ଥିବେ । ମେଣ୍ଡୋଜିନା ଆଣ୍ଡିଜର ପୂର୍ବ ପଟ ପର୍ବତ ଉପରୁ ୨୦୬୦ ମିଟର ଓ ପଶ୍ଚିମ ପଟ ୧୨୨୦ ମିଟର ଉଚ୍ଚତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହିଥିବାର ଦେଖାଯାଏ । ଆକାଙ୍କାଗୁଆ (୬୯୬୧ ମି), ଟୁପୁଙ୍ଗାଟୋ (୬୫୫୦ ମି)ଓ ନେଭାଡୋ ହୁଙ୍କାଲ (୬୧୧୦ ମି) ପରସ୍ପରଠାରୁ ମାତ୍ର ୧୦ କି.ମି. ଦୂର ଓ ଏମାନେ ଏକ ହିମ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ସଂଯୁକ୍ତ ଥିଲେ । ଉପତ୍ୟକାର ହିମସ୍ରୋତମାନେ ୧୧୨.୫ କିମି ଲମ୍ବା, ୧୨୫୦ ମିଟରରୁ ଅଧିକ ମୋଟା ଓ ୫୧୫୦ ମିଟରର ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ଥିଲେ । ବହୁ ପୁରାତନ ସମୟରେ ହିମରେଖା ୪୬୦୦ ମିଟରରୁ ଖସି ୩୨୦୦ ମିଟରକୁ ଆସିଯାଇଥିଲା ।

 

ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳାରେ ବହୁ ଜଳବାୟୁ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ – ଶୁଷ୍କ ଓ ଆର୍ଦ୍ର, ଉଷ୍ମ ଓ ଶୀତଳ । ଉତ୍ତର ଆଣ୍ଡିଜରେ ପୂର୍ବେ ଉଭୟ ବୃଷ୍ଟିବଣ ଓ କ୍ରାନ୍ତୀୟ ଶୁଷ୍କ ଅରଣ୍ୟ ଦେଖାଯାଉଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ଜଙ୍ଗଲ ଉଚ୍ଛେଦ ଯୋଗୁଁ କଲମ୍ବିଆର ଉପତ୍ୟକା ଓ ଏଲ୍ ଚୋକୋରେ ଏହି ସବୁ ଅରଣ୍ୟ ବହୁ ମାତ୍ରାରେ କମିଯାଇଛି । ପେରୁ, ଚିଲି, ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନାର ପଶ୍ଚିମ ପଟେ ଆର୍ଦ୍ର ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଶୁଷ୍କ ଅରଣ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ । ଆଣ୍ଡିଜର ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ପର୍ଣ୍ଣମୋଚୀ ଓ ବୁଦାଳିଆ ଜଙ୍ଗଲ ରହିଥିବା ବେଳେ ଆଟାକାମା ମରୁଭୂମି ପ୍ରାୟ ଜୀବହୀନ ।

ଆଣ୍ଡିଜରେ ପ୍ରାୟ ୩୦,୦୦୦ ପ୍ରଜାତିର ଉଦ୍ଭିଦ ରହିଛନ୍ତି । ଏଥିରୁ ପାଖାପାଖି ୫୦% ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରଜାତି । ଏହି ସ୍ଥାନ ଜୈବ ବିବିଧତା ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ମଧ୍ୟ ଶ୍ରେଷ୍ଠ । ମ୍ୟାଲେରିଆର ଔଷଧ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଉପାଦାନ କୁଇନାଇନ୍‍ ଏଠାରେ ବଢ଼ୁଥିବା କିଞ୍ଚୋନା ପ୍ୟୁବିସେନ୍ସ ଗଛରୁ ବାହାର କରାଯାଏ । ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତ ହେଲା ତମାଖୁ ଓ ଆଳୁ ପରି ଗଛର ଉତ୍ପତ୍ତି ସ୍ଥଳ । ପେରୁ, କଲମ୍ବିଆ, ବଲିଭିଆ, ଇକ୍ୱେଡର ଓ ଚିଲିରେ ଆଣ୍ଡିଜର ଉଚ୍ଚ ଅଞ୍ଚଳରେ (ସମୁଦ୍ର ପତନରୁ ୪୫୦୦ ମିଟର ଉଚ୍ଚ) ବଢ଼ୁଥିବା ଗଛକୁ ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକେ କେନୁଆ ବା ୟାଗୁଆଲ୍ ବୋଲି କୁହନ୍ତି । ଠାଏ ଠାଏ ଯାଗାରେ ରହିଥିବା ବଣଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାକୃତିକ ଭାବେ ଏପରି ବିକ୍ଷିପ୍ତ ହୋଇ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛନ୍ତି ବା ଇନ୍‍କା ସଭ୍ୟତା ସମୟରେ ଏଠାରେ ବୃକ୍ଷଛେଦନ ହୋଇ ଏପରି ଜଙ୍ଗଲ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ତାହା କହିବା କଷ୍ଟକର । ସେ ଯାହା ହେଉ, ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ଜଙ୍ଗଲ ଉଚ୍ଛେଦ ଆହୁରି ବଢ଼ିଯାଇଥିବାରୁ ପୂର୍ବ ସମୟର କେବଳ ୧୦% ଜଙ୍ଗଲ ବଞ୍ଚି ରହିଛି ।

 

 

 

ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳାରେ ପ୍ରାୟ ୧୦୦୦ ପ୍ରଜାତିର ଜୀବଜନ୍ତୁ ଦେଖାଯାନ୍ତି ଯହାର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସ୍ଥାନୀୟ । ଆଣ୍ଡିଜରେ ବହୁ ପ୍ରଜାତିର ଉଭୟଚର ଜୀବ ଦେଖାଯାନ୍ତି । ଆଣ୍ଡିଜର ଜୈବବିବିଧତା ମଧ୍ୟ ଉନ୍ନତ ମାନର ; ଏଠାରେ ୬୦୦ ପ୍ରଜାତିର ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ (୧୩% ସ୍ଥାନୀୟ), ୧୭୦୦ରୁ ଅଧିକ ପକ୍ଷୀ ପ୍ରଜାତି (ଏକ-ତୃତୀୟାଂଶ ସ୍ଥାନୀୟ), ୬୦୦ରୁ ଅଧିକ ପ୍ରଜାତିର ସରୀସୃପ (୪୫% ସ୍ଥାନୀୟ) ଓ ପ୍ରାୟ ୪୦୦ ପ୍ରଜାତିର ମାଛ (ଏକ-ତୃତୀୟାଂଶ ସ୍ଥାନୀୟ) ଦେଖିବାକୁ ମିଳନ୍ତି ।

ଆଲ୍‍ଟିପ୍ଲାନୋରେ ଭିକୁନା ଓ ଗ୍ୱାନାକୋ ବାସ କରୁଥିବା ବେଳେ ଲାମା ଓ ଆଲପକା ପରି ଜୀବମାନଙ୍କୁ ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକେ ମାଂସ ଓ ଶୀତ କପଡ଼ା ପାଇଁ ଗୋଠରେ ପୋଷା ମନାଇ ରଖନ୍ତି । ଭୋର ଏବଂ ଗୋଧୂଳି ସମୟରେ ସକ୍ରିୟ ରହୁଥିବା ଚିଞ୍ଚିଲା ମୂଷାର ଉଭୟ ବିରଳ ପ୍ରଜାତି ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତରେ ଦେଖାଯାନ୍ତି । ଆଣ୍ଡିଜ କୋଣ୍ଡୋର ପକ୍ଷୀ ଏଠାକାର ସର୍ବବୃହତ ପକ୍ଷୀ କିନ୍ତୁ ଏମାନଙ୍କ ଘନତା କମ୍ । ଅଳ୍ପ ଖୋଲା ଅଧିବାସରେ ହୁଏମୁଲ, କୁଗାର ଓ କୋକିଶିଆଳୀ ପରି ଜୀବ ଏବଂ ଟିନାମୌ, ଆଣ୍ଡିଜ୍ ବତକ, ଜାଏଣ୍ଟ କୁଟ୍, ଫ୍ଲାମିଙ୍ଗୋ, ସାନ ରିଆ, ଆଣ୍ଡିଜ୍ ଫ୍ଲିକର୍, ଫ୍ଲିଞ୍ଚ୍, ମାଇନର୍, ପ୍ଲୋଭର୍ ପରି ପକ୍ଷୀ ବାସ କରନ୍ତି ।

ଟିଟିକାକା ହ୍ରଦରେ ମଧ୍ୟ ଡେଣାହୀନ ଗ୍ରେବେ ଓ ପାଣି ବେଙ୍ଗ ସମେତ ଆହୁରି ବହୁ ସ୍ଥାନୀୟ ଜୀବ ଦେଖିବାକୁ ମିଳନ୍ତି । କିଛି ପ୍ରଜାତିର ହମିଂବର୍ଡ୍ ପକ୍ଷୀ ୪୦୦୦ ମିଟରରୁ ଅଧିକ ଉଚ୍ଚତାରେ ଦେଖାଯାନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଉଚ୍ଚତାରେ ରହୁଥିବା କିଛି ପକ୍ଷୀ ନିମ୍ନାଞ୍ଚଳରେ ଆର୍ଦ୍ର ଜଙ୍ଗଲରେ ବାସ କରିବା ମଧ୍ୟ ଦେଖାଯାଇଛି । ଆଣ୍ଡିଜର ଜଙ୍ଗଲମାନଙ୍କରେ ବିରଳ ପାର୍ବତୀୟ ଟାପିର, ଚଷମାଆଖି ଭାଲୁ ଓ ହଳଦିଲାଞ୍ଜିଆ ମାଙ୍କଡ଼ ମଧ୍ୟ ବାସ କରନ୍ତି ।

ଆର୍ଦ୍ର ଆଣ୍ଡିଜ ଜଙ୍ଗଲମାନଙ୍କରେ ପାର୍ବତୀୟ ଟୁକାନ, କିତ୍ଜାଲ, ଆଣ୍ଡିଜ କକ୍-ଅଫ୍-ଦ-ରକ୍, ଟାନାଜର୍, ଟାପାକୁଲୋ, ରେନ୍, ଆଣ୍ଟପିଟା ଆଦି ପକ୍ଷୀ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଅନ୍ତି ।

ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳା ଉତ୍ତର-ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗରେ ରହିଥିବା ଏକ ସାଂସ୍କୃତିକ ଅକ୍ଷ ପରି । ପଞ୍ଚଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଇନ୍‍କା ସଭ୍ୟତାର ପ୍ରସାର ସମୟରେ ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ସାଂସ୍କୃତିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲା । ଇନ୍‍କାମାନେ ଉତ୍ତମ ସୈନ୍ୟବାହିନୀ, ପରିଚାଳନା ପଦ୍ଧତିର ବ୍ୟବହାର କରି ନିଜ ସଭ୍ୟତାକୁ ବିକଶିତ କରିଥିଲେ । ଇନ୍‍କା ସରକାର ସଡ଼କ, ପାଣି ପାଇଁ ନଳ ପ୍ରଭୃତି ନିର୍ମାଣ କରାଇଥିଲେ ଯାହାର ଅବଶେଷ ଅଦ୍ୟାବଧି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ୟୁରୋପରୁ ସଂକ୍ରମିତ ରୋଗ ଏବଂ ଗୃହଯୁଦ୍ଧ ଇନ୍‍କା ସଭ୍ୟତାକୁ ଦୁର୍ବଳ କରିଥିଲା । ୧୫୩୨ ମସିହାରେ ହୁଆନ୍‍କା, ଚାଚାପୋୟା, କାନାରି ଓ ଫ୍ରାନ୍ସିସ୍କୋ ପିଜାରୋଙ୍କ କ୍ଷୁଦ୍ର ସ୍ପେନୀୟ ସେନାର ମିଳିତ ଆକ୍ରମଣରେ ଇନ୍‍କାମାନେ ପରାସ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତର ଏକ ଶୃଙ୍ଗ ପଛରେ ଲୁକ୍କାୟିତ ଭାବେ ଇନ୍‍କାମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସ୍ଥାପିତ ମାଚୁ ପିଚୁ ବିଷୟରେ କେହି ଜାଣି ପାରିନଥିଲେ । ପୃଥିବୀର ସପ୍ତାଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ମାଚୁ ପିଚୁ ଅନ୍ୟତମ । କେଚୁଆ ଓ ଆୟମାରା ପରିବାରର ଭାଷାମାନ ଏବେ ବି ଆଣ୍ଡିଜ ଅଞ୍ଚଳରେ ଜୀବିତ ରହିଛି । ୧୮୨୬-୨୭ରେ ଉଡ୍‍ବାଇନ୍ ପେରିଶ୍ ଓ ଜୋସେଫ୍ ପେଣ୍ଟଲ୍ୟାଣ୍ଡ ବଲିଭୀୟ ଆଣ୍ଡିଜର ଏକ ବୃହତ ଅଞ୍ଚଳରେ ସର୍ବେକ୍ଷଣ କରିଥିଲେ ।

ନଗର ସମୂହ

 

 

 

ଆଧୁନିକ ସମୟରେ ଆଣ୍ଡିଜ କୋଳରେ ବହୁ ବୃହତ ନଗରୀମାନ ଗଢ଼ିଉଠିଛି ଓ ବୋଗୋଟା, ସାଣ୍ଟିଆଗୋ, ମେଡେଲିନ୍, କାଲି ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ଲିମା ନଗର ଏକ ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ନଗର ଯାହା ଆଣ୍ଡିଜକୁ ସଂଲଗ୍ନ । ଆଣ୍ଡିଜରେ ଥିବା ନଗରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଲିମା ବୃହତ୍ତମ । ଆଣ୍ଡିଆନ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସଂଗଠନର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଲିମାରେ ଅବସ୍ଥିତ ।

ବଲିଭିଆର ରାଜଧାନୀ ଲାପାଜ ବିଶ୍ୱର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ରାଜଧାନୀ ନଗର । ସମୁଦ୍ର ପତନରୁ ଏହାର ଉଚ୍ଚତା ପ୍ରାୟ ୩୬୫୦ ମିଟର । ଲାପାଜର କିଛି ଅଂଶ ଏବଂ ଏଲ୍ ଆଲ୍ଟୋ ନଗର ୪୨୦୦ ମିଟର ଉଚ୍ଚତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପ୍ତ ।

ଆଣ୍ଡିଜରେ ଅବସ୍ଥିତ ଅନ୍ୟ ନଗରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରମୁଖ ହେଲେ :

• ପେରୁର ଆରେକିପୋ, କୁସ୍କୋ, ହୁଆନ୍‍କାୟୋ, କାହାମାର୍କା, ହୁଲିଆକା, ହୁଆନୁକୋ, ହୁଆରାଜ୍ ଓ ପୁନୋ
• ଇକ୍ୱେଡରର କ୍ୱିଟୋ, କ୍ୱେଙ୍କା, ଆମ୍ବାଟୋ, ଲୋହା, ରିଓବାମ୍ବା ଓ ଇବାରା
• ବଲିଭିଆର କୋଚାବାମ୍ବା, ଓରୁରୋ, ସୁକ୍ରେ, ତାରିହା
• ଚିଲିର କାଲାମା ଓ ରାଙ୍କାଗୁଆ
• କଲମ୍ବିଆର ଆର୍ମେନିଆ, କୁକୁଟା, ବୁକାରାମାଙ୍ଗା, ଇବେଗ୍ୱେ, ପେରେଇରା, ପାସ୍ତୋ, ପାଲମିରା, ପୋପାୟାନ, ଟୁନ୍‍ହା, ଭିଲାଭିସେନ୍ସିଓ ଓ ମାନିଜାଲେସ୍
• ଭେନେଜୁଏଲାର ବାର୍କିସିମେଟୋ, ସାନ୍ କ୍ରିଷ୍ଟୋବାଲ, ମେରିଡ଼ା ଓ ଭାଲେରା
• ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନାର ମେଣ୍ଡୋଜା, ଟୁକୁମାନ, ସାଲଟା ଓ ସାଁ ହୁଆଁ

ଭେନେଜୁଏଲାର କାରାକାସ, ଭାଲେନ୍ସିଆ ଓ ମାରାକେ ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଓ ପର୍ବତ ସଂଲଗ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରେ ଅବସ୍ଥିତ କିନ୍ତୁ ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ପର୍ବତ ଆଣ୍ଡିଜର ଅଂଶ ନା ନୁହେଁ ତାହା ବିବାଦୀୟ ବିଷୟ ।

ପରିବହନ

ଆଣ୍ଡିଜର ନଗର ଓ ସହରଗୁଡ଼ିକ ପିଚୁରେ ତିଆରି ପକ୍କା ସଡ଼କମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସଂଯୋଜିତ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଛୋଟ ସହରଗୁଡ଼ିକ କଚା ସଡ଼କ ମାଧ୍ୟମରେ ସଂଯୁକ୍ତ ।

 

ଆଧୁନିକ ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନକୌଶଳ ସତ୍ତ୍ୱେ ଆଣ୍ଡିଜର ପଥୁରିଆ ପାହାଡ଼ ଭେଦି ସଡ଼କପଥ ବା ରେଳପଥ ନିର୍ମାଣ କରିବା ଏକ ବ୍ୟୟବହୁଳ ବ୍ୟାପାର । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନାରୁ ଚିଲି ଯିବା ପାଇଁ “ଇଣ୍ଟରନାସିଓନାଲ୍ ଲସ୍ ଲିବେର୍ତାଡୋରେସ୍” ଗିରିପଥ ଏବେ ମଧ୍ୟ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ । ନିକଟ ଅତୀତରେ କିଛି ରାଜପଥର ସଂଯୋଗୀକରଣ ହୋଇପାରିଛି । ତେଣୁ ଯାତ୍ରୀମାନେ ଅଧିକାଂଶରେ ଆକାଶପଥର ବ୍ୟବହାର କରିଥାନ୍ତି ।

ଆଣ୍ଡିଜ ମଧ୍ୟ ଦେଇ ଚିଲି ଓ ପେରୁକୁ ସଂଯୋଗ କରୁଥିବା ଏକ ରେଳପଥ ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ଦକ୍ଷିଣ ବଲିଭିଆରେ ମଧ୍ୟ ଆଣ୍ଡିଜ ଉପରେ କିଛି ରେଳପଥ ନିର୍ମିତ ହୋଇଛି ।

ବଲିଭିଆରେ ଅନେକ ରାଜପଥ ଆଣ୍ଡିଜକୁ ବିଖଣ୍ଡିତ କରିଅଛନ୍ତି । ବଲିଭିଆ ଓ ପାରାଗୁଏ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଏଥିରୁ କିଛି ସଡ଼କପଥ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା । ସେ ସମୟରେ ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ବଲିଭିଆ ଓ ପଶ୍ଚିମ ପାରାଗୁଏକୁ ସୈନ୍ୟବଳ, ଜରୁରୀ ସାମଗ୍ରୀ, ଗୁଳିଗୋଳା ପଠାଇବା ପାଇଁ ଏହି ସଡ଼କପଥ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିଲା ।

ଦଶନ୍ଧି ଧରି ଆଣ୍ଡିଜର ପୂର୍ବ ପଟକୁ ଥିବା ଭୂଖଣ୍ଡ ଉପରେ ଚିଲି ଦାବୀ ଉପସ୍ଥାପନ କରି ଆସୁଥିଲା । ବଲିଭିଆ ଓ ପେରୁର ମିଳିତ ସେନା ଓ ଚିଲି ମଧ୍ୟରେ ୧୮୭୦ ମସିହାରେ ହୋଇଥିବା ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଏକ ସନ୍ଧି ଅନୁସାରେ ଚିଲି ନିଜ ଦାବୀ ଫେରାଇ ନେଇଥିଲା । ଚିଲିର ସ୍ଥଳସେନା ଓ ନୌସେନା ପେରୁ ଓ ବଲିଭିଆକୁ ପରାସ୍ତ କରିଥିଲେ । ଏହା ପରେ ଚିଲି ପେରୁର କିଛି ଭୂଭାଗ ଓ ବଲିଭିଆର ଉପକୂଳ ଅଞ୍ଚଳ ନିଜ କବଜାକୁ ନେଇଥିଲା । ସେବେଠାରୁ ବଲିଭିଆର ଆଉ ଉପକୂଳ ନାହିଁ । ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବ୍ୟାପାର ପାଇଁ ଏହା ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନା ଓ ଉରୁଗୁଏର ବନ୍ଦର ବ୍ୟବହାର କରିଥାଏ । ପେରୁକୁ ତାହାର ଭୂଭାଗ ଅନେକ ଦଶନ୍ଧି ପରେ ମିଳିଯାଇଥିଲା । ୧୯୭୮ ପରଠାରୁ ବଲିଭିଆ ଓ ଚିଲି ମଧ୍ୟରେ ସମସ୍ତ କୂଟନୈତିକ ସମ୍ପର୍କ ବନ୍ଦ ରହିଛି ।

ଆଣ୍ଡିଜରେ ଥିବା ସହର ଓ ଗ୍ରାମରେ କଷ୍ଟକର ପଥ ରହିଥିବାରୁ ମୋଟରଗାଡ଼ି ଅଧିକ ଉପଯୋଗୀ ନୁହେଁ । ତେଣୁ ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକେ ଗମନାଗମନ ପାଇଁ ଓଟ, ଲାମା, ଆଲପକା, ଗଧ, ଖଚ୍ଚର ଓ ଘୋଡ଼ା ପରି ପଶୁମାନଙ୍କର ବ୍ୟବହାର କରିବା ଦେଖାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ପଶୁଙ୍କ ପିଠିରେ ଗମନାଗମନ ଓ ପରିବହନ କମ୍ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ।

 

 

 

କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟ

ଇନ୍‍କାଙ୍କ ପରି ଆଣ୍ଡିଜରେ ବାସ କରୁଥିବା ପ୍ରାଚୀନ ଲୋକେ ୬୦୦୦ ବର୍ଷରୁ ଜଳସେଚନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉପଯୋଗ କରିଆସୁଛନ୍ତି । ଢାଲୁଆ ପାର୍ବତ୍ୟ ଭୂମି ହେତୁ ଏଠାରେ ସୋପାନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଚାଷ କରାଯାଏ । କେବଳ ଇନ୍‍କା ଲୋକେ ବ୍ୟାପକ ଭାବେ ସୋପାନ କୃଷିପ୍ରଣାଳୀ ଅବଲମ୍ବନ କରୁଥିଲେ । ଆଳୁ ଏଠାକାର ମୁଖ୍ୟ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ । ମକାମଧ୍ୟ ଏଠାରେ ଚାଷ ହେଉଥିବା ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଫସଲ ଓ ଏଥିରୁ ଚିଚା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାଛଡ଼ା ରପ୍ତାନୀ ପାଇଁ ତମାଖୁ, କପା, କଫି ଇତ୍ୟାଦି ଚାଷ କରାଯାଇଥାଏ । ବହୁ କଟକଣା ସତ୍ତ୍ୱେ କୋକା ଚାଷ ହେଉଥାଏ । ବୈଧ ଭାବେ କୋକାରୁ ଜଡ଼ିବୁଟି ଚା’ ଓ ଅବୈଧ ଭାବେ ଏଥିରୁ କୋକେନ୍ ନାମକ ମାଦକଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।

ଜଳସେଚନ

ଜଳସେଚନ ନଥିବା ଅଞ୍ଚଳରେ ଜମିକୁ ପଡ଼ିଆ ବା ତୃଣଭୂମି ପାଇଁ ଛାଡ଼ି ଦିଆଯାଏ । ବର୍ଷା ସମୟରେ ଏଥିରୁ କିଛି ଅଂଶକୁ ସାମୟିକ ଫସଲ ଯଥା ଆଳୁ, ବାର୍ଲି, ଗହମ ଓ ଓସାରିଆ ବିନ୍‍ସ୍ ପାଇଁ ଚାଷରେ ଲଗାଯାଏ ।

ଜଳସେଚନର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲେ ବର୍ଷସାରା ଫସଲ ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ଭବପର । ସମୁଦ୍ର ପତନରୁ ୩୮୦୦ ମିଟର ଉଚ୍ଚରେ ମଧ୍ୟ ମକା ପରି ଫସଲ ଲଗାଯାଇପାରିବ । ଶୀତ ଋତୁରେ ଶୁଷ୍କ ସମୟରେ ଜମିକୁ ପଡ଼ିଆ ନ ପକାଇ ଗାଜର ବା ପିଆଜ ପରି ଫସଲ ଚାଷ କରାଯାଏ ।

ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ ଓ ଖନନ

ସ୍ପେନୀୟ ଉପନିବେଶ ଯୁଗରେ ଆଣ୍ଡିଜରେ ଗଚ୍ଛିତ ରହିଥିବା ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ ଲୋକଲୋଚନକୁ ଆସିଥିଲା । ଆଣ୍ଡିଜର ଆମେରିଣ୍ଡିଆନ୍ ଜାତି ସୁନା ଓ ଅନ୍ୟ ଧାତୁରୁ ଅଳଙ୍କାର ନିର୍ମାଣ କରିବା ଜାଣିଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ବ୍ୟାବସାୟିକ ଭିତ୍ତିରେ ସ୍ପେନୀୟ ଲୋକେ ଏଠାରେ ଖଣି ଖନନ ଆରମ୍ଭ କରାଇଲେ । ବଲିଭିଆର ପୋଟୋସି ଓ ପେରୁର କେରୋ ଡି ପାସ୍କୋ ସ୍ପେନୀୟମାନଙ୍କର ପ୍ରମୁଖ ଖଣି ଥିଲା । ରିଓ ଡି ଲା ପ୍ଲାଟା ଓ ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନା ଦେଶର ନାମ ଏହି ପୋଟୋସି ଖଣିରୁ ମିଳୁଥିବା ରୂପାରୁ ଗୃହୀତ ।

ବର୍ତ୍ତମାନ ଚିଲି ଓ ପେରୁର ଆଣ୍ଡିଜରେ ତମ୍ବା ଖଣିମାନ ରହିଛି ଏବଂ ଏମାନେ ଯଥାକ୍ରମେ ବିଶ୍ୱର ପ୍ରଥମ ଓ ତୃତୀୟ ତମ୍ବା ଉତ୍ପାଦକ ଦେଶ । ପେରୁର ୟାନାକୋଚା ଖଣି ବିଶ୍ୱର ଚତୁର୍ଥ ବୃହତ୍ତମ ସୁନାଖଣି । ବଲିଭିଆ ଆଣ୍ଡିଜରୁ ଟିଣ ଖନନ କରାଯାଏ । ପାରମ୍ପରିକ ସମୟରେ ଆଣ୍ଡିଜର ଖଣିରୁ ବାହାରୁଥିବା ରୂପା ୧୭ଶ ଶତାବ୍ଦୀର ୟୁରୋପର ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତିରେ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥିଲା ।

ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳାରେ ଖଣି ପରମ୍ପରା ବହୁ ପୁରାତନ । ୧୬ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ପୋଟୋସିର ସ୍ପେନୀୟ ରୂପା ଖଣି ହେଉ ବା ବର୍ତ୍ତମାନର ଚୁକିକାମାଟା, ଏସ୍କଣ୍ଡିଡା, ଟୋକିପାଲା ପ୍ରଭୃତି ସ୍ଥାନର ତମ୍ବା ଖଣି ହେଉ, ଏଠାରେ ଖଣି କାମ ସର୍ବଦା ସକ୍ରିୟ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଲୁହା, ସୁନା, ଟିଣ ଓ ଅନେକ ଅଧାତବ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ ଆଣ୍ଡିଜରୁ ମିଳିଥାଏ ।

•  
  ଆକାଙ୍କାଗୁଆ ଶୃଙ୍ଗ (ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନା)
•  
  ବଲିଭିଆର ସାହାମା ଶୃଙ୍ଗ
•  
  ପାରିନାକୋଟା ଆଗ୍ନେୟଶୃଙ୍ଗ (ବଲିଭିଆ ଓ ଚିଲି ସୀମା)
•  
  ପିକୋ କ୍ରିଷ୍ଟୋବାଲ୍ କୋଲୋନ୍ (କଲମ୍ବିଆ)
•  
  ଇକ୍ୱେଡରର ଚିମ୍ବୋରାଜୋ ଆଗ୍ନେୟ ଶୃଙ୍ଗ
•  
  ପିକୋ ବୋଲିଭାର୍ (ଭେନେଜୁଏଲା)
•  
  ଚିମ୍ବୋରାଜୋ ଆଗ୍ନେୟଗିରି
•  
  ୟେରୁପାହା ଶୃଙ୍ଗ (ପେରୁ)
•  
  ମାଇପୋ ଶୃଙ୍ଗ
•  
  ଏଲ୍‍ ମିଷ୍ଟି
•  
  ଆର୍ଟେସନ୍‍ରାହୁ ଶୃଙ୍ଗ

ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନାର ଆକାଙ୍କାଗୁଆ ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଶୃଙ୍ଗ । ଆଣ୍ଡିଜ ପର୍ବତମାଳାର ପ୍ରମୁଖ ଶୃଙ୍ଗଗୁଡ଼ିକ ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକାର ବିଭିନ୍ନ ଦେଶରେ ବିଚ୍ଛୁରିତ ଭାବରେ ରହିଛି ।

ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନା

ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନା-ଚିଲି ସୀମା

ବଲିଭିଆ

ବଲିଭିଆ-ଚିଲି ସୀମା

ଚିଲି

କଲମ୍ବିଆ

ଇକ୍ୱେଡର

ପେରୁ

ଭେନେଜୁଏଲା

• ଆମାଜନ ନ‌ଦୀ
• ଗିନି ପିଗ
• ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକୀୟ ଡାଇନୋସର ଗୁଡ଼ିକର ତାଲିକା
• ମୁକ୍ତିଦାତା ଯୀଶୁ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି