آفریقا: قاره

اۆزاؤلچوسو ۲۹٬۲ میلیون km²، آدلارلا بیرلیکده ۳۰٬۳ میلیون km²-دیر. ائکواتوْر اوْنۇ شرطی اوْلاراق ایکی حیصه‌یه بؤلۆر.

آفریقا

اراضی	۳۰٬۳۷۰٬۰۰۰ کیلومتر موربع;(۲-جی)
اهالی	1,225,080,510 (2016; ۲-جی)
اهالی سیخیلیقی	۳۶٫۴/km2 (۹۴/sq mi)
جی‌دی‌پی (تخمینی)	۲٫۳۳ تریلیون دولار (۲۰۱۸; ۵-جی)
جی‌دی‌پی (پی‌پی‌پی)	۶٫۷۴ تریلیون دولار (۲۰۱۸; ۵-جی)
جی‌دی‌پی آدام‌باشی	۱٬۸۹۰ دولار (۲۰۱۸; ۶-جی)
دئمونیمی	آفریقالی
اؤلکه‌لر	۵۴ (و ۲ موباحیثه‌لی)
باغیملیلیکلر	خاریجی (۳)  مایوت  رئونیون  سنت هلنا، اسنشن و تریستان دا کونا داخیلی (۴)  قناری آدالاری  سئوتا  مادیرا  ملیا
دیل‌لر	۱۲۵۰–۳۰۰۰ دوغما دیل
چاغ بؤلگه‌لری	۱:۰۰- - ۴:۰۰+
بویوک شهرلر	بویوک شهری اراضی‌لار: Lagos قاهیره Kinshasa Johannesburg Abuja خرطوم Dar es Salaam ایسکندریه Abidjan Algiers Kano Casablanca Ibadan نایروبی آدیس‌آبابا Accra

«آفریقا» سؤزۆ قاره‌نین شیمال-شرقینده یاشامیش «آفریقی» طایفه‌سیندان گؤتۆرۆلۆب.

دونیانین ان اۇزۇن چایی، دونیانین ان اۇزۇن شیرین‌سۇلۇ گؤلۆ، شرقی یاریم کوره‌سینین ان بوْل سۇلۇ چایی، قۇرۇدا یئر قابیغینین ان اۇزۇن چاتی (صدف)، دونیانین ان ایستی یئری، دونیانین ان بؤیۆک قۇراق بیر یئری، بۇ قیطاع‌دیر. اوْنۇ آوروپادان جبل الطاریق بوْغازی و آرالیق دنیزی، آسیادان آرالیق دنیزی، سوئز کانالی، قیرمیزی دنیز، باب المندب بوْغازی، عدن خلیجی آییریر. ائکواتوْر خطی و صیفیرینجی مدار بۇ قیطاع‌دان کئچدییینه گؤره اوْ، ۴ یاریم کوره‌ده یئرله‌شیب‌دیر.

آفریقا قاره‌سی اینسانین ایلک یاشاییش یئریدیر. بۇ قاره‌ده اسکی اینسان فوسیللری تاپیلیب و بۇ فوسیللرین قیدمتی ۷ میلیون ایل تخمین ائدیلیر. ХIХ عصرین ۷۰-جی ایللرینه قدر آوروپادان گلن مۆهاجیرلر آفریقا قطاع‌سی‌نین جنوب حیصه‌سینده – کاپ مۆستملکه‌سینده و قوْنشۇ بۇر جومهوریلرینده، الجزایرین شیمال بخشلرینده ان یاخشی توْرپاقلاری تۇتمۇشدۇلار. اوْ زامان آفریقا اراضیسینین یوزده ۱۱ قدری کاپیتالیست دؤلتلرینه منشور ایدی. اونلارین سیلاحلی ائکسپئدیسییالاری ساحیل بوْیۇ راوْینلارا آرخالاناراق، قطاعنین ایچریلرینه سوْخۇلۇر، اهالینی تالان ائدیر و ساغلام کیشیلری تۇتۇب قۇل کیمی ان چوْخ لاتین آمئریکاسینا گؤندریردیلر. اوْن میلیونلارلا چوْخ قووه‌تلی و گنج آداملارین ایتیریلمسی آفریقا خالقلارینی گۆجدن سالدی، اونلارین مۆستملکه‌چیلره قارشی موقاویمتینی ضعیف‌له‌تدی. ХIХ عصرین آخیرینجی ۲۰ ایلی عرضینده مۆستملکه‌چیلر قطاع اراضیسینین داها یوزده ۸۰ ایشغال ائدرک، اوْنۇن بؤلۆشدۆرۆلمسینی اساساً باشا چاتدیردیلار. مۆستملکه‌چیلر هر یئرده سوْن درجه شیددتلی، قیزغین موقاویمته راست گلیردیلر. آفریقالیلارین باشلیجا قووه‌سینی سینانمیش دؤیۆشچۆلر تشکیل ائدیردیلر. یالنیز بیر پارا طایفه باشچیلاری آوروپالیلارا خیدمت گؤسترمیه باشلادی. موقاویمتین اساس فوْرماسی سیلاحلی موباریزه ایدی. اهالی توْرپاقلاری ایشغال ائدیلمسینه، زوْرلا مسیحی‌لشدیرمه، خاریجیی تیجارتچیلره، تضمیناتلارین و وئرگیلرین اؤدنیلمسینه، امک مۆکللیفیتینه قارشی موقاویمت گؤستریردیلر. ХХ عصرین اولی‌نه‌دک آفریقا اراضیسینین یوزده ۳۴-نو ایشغال ائتمیش اوْلان فرانسه مۆستملکه‌چیلرینه قارشی شیددتلی موباریزه آپاریلیردی. تونیس اهالیسی فرانسه پروْتئکتوْراتی‌نین اعلان ائدیلمسینه قارشی عۆصیانلا جواب وئردی. مۆستملکه‌چیلرین قوْشۇنلاری عۆسیانچیلارین پیس سیلاحلانماسیندان و ضعیف تشکیل اولونماسیندان، هابئله فئوْدال عیانلارینین خیانتیندن ایستیفاده ائدرک اوْنۇ یاتیردیلار. ۸۰-جی ایللرده غربی آفریقا خالقلاری فرانسیز قوْشۇنلارینا قارشی چیخیشا باشلادیلار. بۇ چیخیشلارا فرانسیزلارین «سۇدان بوْناپارتی» آدلاندیردیقلاری ایستعدادلی سرکرده ساموْری تۇره باشچیلیق ائدیردی. ساموْرینین رهبرلییی آلتیندا آفریقالیلار ۱۸ ایل سیلاحلی موباریزه آپاردیلار. فرانسه نین قوْشۇنلارینین سیلاحلانما جهت‌دن اۆستۆنلۆیۆ و آمان سیزلیغی ۱۲۷۷ شمسی ایلده ساموْرینی تسلیم اوْلماغا مجبور ائتدی. فرانسه ماقاداسکارای اؤزۆنۆن پروْتئکتوْراتی اعلان ائتدیکده بۇ اؤلکه‌نین اهالیسی غصبکارلارا تابع اوْلماق ایستمدی. قانلی جزا تدبیرلرینه، خالقلارین بیر-بیرینین اۆزرینه سالیشدیریلماسینا و یئرلی عیانلارین پولا اله آلینماسینا باخمایاراق، ۹۰-جی ایللرده موقاویمت کۆتله‌وی شکیل آلمیشدی. آیری-آیری ماحاللاردا عۆسیانلار قالخیر، پارتیزان موحاریبه‌سی آپاریلیردی.

آفریقا قاره‌سی شیمالدان اروپا و دوغودان آسیا قاره‌سیله قونشودور. سوئز کانالی بۇ قاره‌نی آسیا قاره‌سیندن آییرمیشدیر.