Նելսոն Մանդելա
Նելսոն Մանդելա (կոսա՝ Nelson Rolihlahla Mandela, , հուլիսի 18, 1918(1918-07-18), Մֆեզո, Կապի նահանգ, Հարավաֆրիկյան Միություն - դեկտեմբերի 5, 2013(2013-12-05), Հոութոն Իսթեյտ, Յոհաննեսբուրգ (քաղաքային շրջան), Գաուտենգ, ՀԱՀ), Հարավաֆրիկյան Հանրապետության առաջին սևամորթ նախագահը, մարդու իրավունքների համար պայքարի ամենահայտնի ակտիվիստներից մեկը, Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր (1993)։
| Այս հոդվածը կարող է վիքիֆիկացման կարիք ունենալ Վիքիպեդիայի որակի չափանիշներին համապատասխանելու համար։ Դուք կարող եք օգնել հոդվածի բարելավմանը՝ ավելացնելով համապատասխան ներքին հղումներ և շտկելով բաժինների դասավորությունը, ինչպես նաև վիքիչափանիշներին համապատասխան այլ գործողություններ կատարելով։ |
.svg)
2004 թվականից սկսած Երիտասարդության Դելֆիյան դեսպան (անգլ.՝ Delphic Ambassador for Youth) և միջազգային Դելֆիյան խորհրդի հարգարժան անդամ։ 2014 թվականի հուլիսին Նելսոն Մանդելայի հայրենիքում, ինչպես նաև Իստ-Լոնդոնում տեղի ունեցավ հատուկ Դելֆիյան գագաթնաժողով, որը նվիրված էր Հարավաֆրիկյան Հանրապետությունում ժողովրդավարության ընդունման և Միջազգային Դելֆիյան խորհրդի 20-ամյակին։
Հարավաֆրիկյան Հանրապետությունում Նելսոն Մանդելան հայտնի էր նաև Մադիբա անունով (կոսա ժողովրդի տոհմական անուններից մեկն էր)։ Հանրապետության ամենատարեց և երկարակյաց նախագահն էր․ ապրել է 95 տարի (նախագահության սկզբում՝ 76 տարեկան էր, իսկ ավարտին՝ 81)։
Վաղ տարիներ և երիտասարդություն
Նելսոն Մանդելան ծնվել է 1918 թվականի հուլիսի 18-ին Ումտատա քաղաքից ոչ հեռու գտնվող Կումվեզո գյուղում։ Նրա ընտանիքը պատկանում է տեմբու տոհմի կրտսեր ճյուղին (կոսա ենթաէթնիկ խումբ, թարգմանաբար նշանակում է «անախորժություն»), ով այդ ժամանակում կառավարում էր ՀԱՀ-ի Արևելյան Կապ նահանգի Տրանսկեյ շրջանը։ Մայրը արմատներով կոսա խմբին է պատկանում։ Մանդելայի ապուպապը (հոր կողմից)՝ Նգուբենգցուկան, Տեմբուի առաջնորդն էր։ Նրա տղաներից մեկը՝ Մանդելան, Նելսոն Մանդելայի պապն էր, որտեղից էլ գալիս էր նրա ազգանունը։
Մանդելայի հայրը՝ Գադլա Հենրի Մփականիսուան, Կումվեզո գյուղի առաջնորդն էր։ Նա նշանակվել էր այդ պաշտոնում 1915 թվականին, այն բանից հետո, երբ նախորդ առաջնորդը, կառավարող ոչ սևամորթ դատավորի կողմից, մեղադրվեց կաշառակերության մեջ և հեռացվեց պաշտոնից, սակայն Մանդելային տեղեկացրին, որ նախորդին հեռացրել են իշխանության անհիմն պահանջներին չենթարկվելու համար։ Այդուհանդերձ գաղութային իշխանությունների հետ հարաբերությունների վատթարացումից հետո Մանդելային ազատեցին իր պաշտոնից, և նա ստիպված եղավ ընտանիքի հետ միասին տեղափոխվել Քունու՝ մնալով Տեմբուի գաղտնի խորհրդի կազմում անդամ։
Մանդելայի հայրն ուներ չորս կին, ովքեր իրեն պարգևել էին տասներեք զավակ (4 տղա, 9 աղջիկ) և Մանդելան Գադլայի երրորդ կնոջ՝ Մոնգապի Նոսեկենիի զավակն էր, և նրան անվանում էին Ռոլիհլահլա (խոշերենից թարգմանաբար նշանակում է «ծառի ճյուղ պոկող» կամ խոսակցականում՝ «ծառ մագլցող»)։ Ռոլիհլահլա Մանդելան առաջինն էր ընտանիքում, ով դպրոց գնաց։ Հենց այնտեղ էլ ուսուցչուհին տվեց նրան անգլիական անուն՝ «Նելսոն»։ Մանդելան հիշում էր.
 | Դպրոցում առաջին օրն ուսուցչուհի Տիկին Մդինգանեն բոլոր աշակերտներին տվեց անգլիական անուններ։ Այդ ժամանակ դա ավանդույթ էր աֆրիկացիների շրջանում, և, անկասկած, կրթության մեջ առկա էր բրիտանական ձեռագիրը։ - |  |
Մանդելան ինը տարեկան էր, երբ տուբերկուլիոզից մահացավ հայրը, և նրա խնամակալ դարձավ Ջոնգինտաբան։ Երիտասարդ հասակում Նելսոնը հաճախում էր խնամակալի տանից ոչ հեռու գտնվող մեթոդաբանության հիմնական դպրոց։ Տասնվեց տարեկան հասակում, ըստ Տեմբուի ավանդույթների, նա հաղթահարեց «հարության» արարողակարգը։ Ավելի ուշ նա ուսում ստացավ Կլարկբերի գիշերօթիկ հաստատությունում, որտեղ, երեք տարվա փոխարեն, նա երկու տարում ստացավ միջնակարգ կրթության հավաստագիր (անգլ.՝ Junior Certificate)։ 1937 թվականին Նելսոնը, որպես Գաղտնի ժողովում իր հոր՝ Գադլայի ժառանգորդ, տեղափոխվեց Պորտ Բոֆորտ, որտեղ էլ ընդունվեց այն մեթոդիստական քոլեջներից մեկը, որը նախկինում ավարտել էին Տեմբու գերդաստանի իշխող անդամների մեծամասնությունը։ Տասնինը տարեկանում ազատ ժամանակ մարզվում էր բոքսով և վազքով։
1939 թվականին նա ընդուվեց Ֆորտ Հերի համալսարանի (այն ժամանակների միակ համալսարանը, ուր կարող էին հաճախել սևամորթ, հնդկացիական ու խառը ծագում ունեցող բնակչները) հումանիտար գիտությունների բակալավրիատ։ Համալսարանում Մանդելան ծանոթացավ Օլիվեր Տամբոյի հետ, որն էլ դարձավ նրա հետագա կյանքի ընկերն ու կոլեգան։ Բացի դրանից Նելսոնը բարեկամական հարաբերություններ հաստատեց իր զարմիկ Կայզեր Մատանզիմայի հետ, ով Ջոնգինտաբիի որդին և ժառանգորդն էր։
Սակայն Մատանզիման, իշխանության գալուց հետո, աջակցեց Բանտուստանի քաղաքականությանը, ինչն էլ նրա և Մանդելայի միջև լուրջ տարաձայնություններ առաջացրեց։ Առաջին ուսումնական տարվա ավարտին Մանդելան մասնակցեց Գործադիր խորհրդի ուսանողների կազմակերպած բոյկոտին՝ ընդդեմ համալսարանի ղեկավարության վարած քաղաքականությանը։ Չնայած ղեկավարության ներկայացրած վերջնագրին՝ զբաղեցնել Խորհրդում ուսանողական ներկայացուցչի դիրքը, Նելսոնը հայտնեց իր անհամաձայնությունը ընտրությունների արդյունքի մասին և որոշեց հեռանալ Ֆորտ Հերից։
Համալսարանից հեռանալուց հետո Մանդելան իր խնամակալին հայտնեց իր առաջիկա կայանալիք ամուսնության մասին։ Դժգոհ լինելով իրադարձությունների շրջադարձներից՝ 1941 թվականին Մանդելան, իր զարմիկի հետ միասին, որոշեց փախչել Յոհանեսբուրգ, որտեղ նա աշխատանքի էր անցել տեղական ոսկու արդյունահանման հանքերից մեկում։ Սակայն, երբ նրա պետը տեղեկանալով Նելսոնի՝ խնամակալից փախչելու մասին, ազատեց նրան աշխատանքից։ Յոհանեսբուրգի արվարձաններում տեղավորվելուց հետո Մանդելան, այնուամենայնիվ, կապ հաստատեց իր խնամակալի հետ և հայտնեց, որ զղջում է իր արարքի համար։ Հետագայում նրան հաջողվեց ստանալ ոչ միայն խնամակալի համաձայնությունը, այլև ֆինանսական օգնություն՝ ուսումը շարունակելու համար։ Որոշ ժամանակ անց Նելսոն Մանդելան տեղավորվեց մի իրավաբանական ֆիրմա՝ որպես ստաժոր-գործավար՝ ի շնորհիվ իր ընկերոջ և դաստիարակի՝ Ուոլթեր Սիսուլուի, ում հետ հանդիպել էր Յոհանեսբուրգում։
Աշխատանքի ընթացքում Մանդելային, հեռակա կարգով, 1942 թվականին հաջողվեց ստանալ հումանիտար գիտությունների բակալավրի աստիճան ՀԱՀ համալսարանում, ապա 1943 թվականին նա սկսեց ուսումնասիրել օրենքը Վատվատերսրանդի համալսարանում։ Այնտեղ նա ծանոթացավ հետագայում ռասայական խտրականության դեմ պայքարող այնպիսի զինյալների հետ, ինչպիսիք էին Ջո Սլովոն ու Հարրի Շվարցը (հետագայում Մանդելայի կառավարութայն տարիներին, Ջոն դարձավ Բնակարանային շինարարության նախարար, իսկ Հարրին՝ ԱՄՆ-ում ՀԱՀ դեսպան)։
Հարավային Աֆրիկայի նախագահությունը `1994-99
Նորընտիր Ազգային Ժողովի առաջին ակտը պաշտոնապես ընտրեց Մանդելային որպես Հարավային Աֆրիկայի առաջին սևմորթ գործադիր տնօրեն։ Նրա երդմնակալությունը տեղի է ունեցել Պրետորիայում, 1994 թ. Մայիսի 10-ին։ Միջոցառմանը ներկա էին չորս հազար հյուրեր, ներառյալ աշխարհագրական և գաղափարախոսական ծագման լայն շրջանակի համաշխարհային առաջնորդներ։
76 տարեկանում նա տարբեր հիվանդություններ էր կրում, և թեև շարունակում էր էներգիայով աշխատել, սակայն զգացվում էր, որ նա մեկուսացած և միայնակ է։ Նա հաճախակի է հյուրընկալում էր հայտնի մարդկանց, ինչպիսիք էին Մայքլ Ջեքսոնը, Ուոոպի Գոլդբերգը և Spice Girls- ը և ընկերակցում են ծայրահեղ հարուստ գործարարներին, ինչպես Անգլիացի Հարրի Օփենհայմերին, ինչպես նաև թագուհի Եղիսաբեթ Երկրորդը։ Չնայած իր հարուստ շրջապատին, Մանդելան ապրել է շատ պարզ, նվիրաբերելով իր R 552,000 տարեկան եկամտի երրորդ մասը Նելսոն Մանդելայի մանկական հիմնադրամին, որը հիմնադրվել է 1995 թվականին։
1994 թ. Դեկտեմբերին Մանդելան հրապարակեց «Long Walk to Freedom» - ը, ինքնագրաքննությունը, որը հիմնված էր բանտում գրված մի ձեռագրի վրա, որն ամփոփեց ամերիկացի լրագրող Ռիչարդ Ստենգելի հետ հարցազրույցների միջոցով։ 1994-ի վերջին նա մասնակցել է Bloemfontein- ում ՀԱԿ-ի 49-րդ համաժողովին, որին ընտրվել է ավելի ռազմատենչ ազգային գործիչ, այդ թվում `Վիննի Մանդելան, Նելսոնը նախաձեռնում էր ամուսնալուծության վարույթ 1995 թվականի օգոստոսին։ 1995 թ.-ից Նա շփվում է Մոզմբիկյան քաղաքական ակտիվիստ Գրաչա Մաքհելի հետ, ով 27 տարի իրենից տարիքով փոքր էր և նախկին նախագահ Սամորա Մահարլի այրին էր։ Նրանք նախ հանդիպել էին 1990 թ. Հուլիսին, երբ նա դեռ սգում էր, բայց նրանց բարեկամությունը դարձավ գործընկերություն, և Մաքհելը նրան ուղեկցում էր բազմաթիվ արտասահմանյան այցելությունների ժամանակ։ Նա հրաժարվեց Մանդելայի առաջին ամուսնության առաջարկից `ցանկանալով պահպանել որոշակի անկախություն և ժամանակ տրամադրել Մոզամբիկի և Յոհանեսբուրգի բաժանման միջև։
Ծանոթագրություններ
Արտաքին հղումներ
- Նելսոն Մանդելա հիմնադրամ
- Նելսոն Մանդելայի թանգարանի մասին
- Նելսոն Մանդելայի օր Արխիվացված 2020-04-12 Wayback Machine
- Մտածել ինչպես Մանդելան
 | Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նելսոն Մանդելա» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նելսոն Մանդելա» հոդվածին։ |
This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Նելսոն Մանդելա, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.