Nelson Mandela: L-ewwel president tal-Afrika t'Isfel

Qabel il-Presidenza, Mandela kien attivista kontra l-apartheid u mexxej tal-fergħa armata tal-ANC. Mandela qatta' 27 sena fil-ħabs, ħafna minnhom fuq il-Gżira ta' Robben. Wara li nħeles mill-ħabs fl-1990, Mandela mexxa lill-partit tiegħu fin-negozjati li wasslu għal demokrazija multi-razzjali fl-1994. Fl-Afrika t'Isfel, Mandela huwa magħruf bħala Madiba, titlu onorarju użat għall-anzjani tat-tribù tiegħu.

Nelson Mandela
19. Segretarju Ġenerali tal-Moviment Mhux Allinjat 2 Settembru 1998 - 1999 ← Andrés Pastrana Arango (en) - Thabo Mbeki (en) → 10. President tal-Afrika t'Isfel 10 Mejju 1994 - 14 Ġunju 1999 ← F. W. de Klerk (en) - Thabo Mbeki (en) → membru tal-Assemblea Nazzjonali tal-Parlament tal-Afrika t'Isfel
Ħajja
Isem propju	Rolihllahla Mandela
Twelid	Mvezo (en) , 18 Lulju 1918
Nazzjonalità	Afrika t'Isfel
Residenza	Houghton Estate (en)
L-ewwel lingwa	Xhosa
Mewt	Houghton Estate (en) , 5 Diċembru 2013
Post tad-dfin	Qunu (en)
Kawża tal-mewt	(mard respiratorju)
Familja
Missier	Gadla Henry Mphakanyiswa
Omm	Nosekeni Fanny
Konjuga/i	Evelyn Mase (en)  (5 Ottubru 1944 -  19 Marzu 1957) Winnie Madikizela-Mandela (en)  (14 Ġunju 1958 -  19 Marzu 1996) Graça Machel (en)  (18 Lulju 1998 -  5 Diċembru 2013)
Ulied	uri Makgatho Mandela (en) Makaziwe Mandela (en) Zenani Mandela-Dlamini (en) Thembekile Mandela (en) Zindzi Mandela (en)
Familja	uri Ndileka Mandela (en) (neputi)
Edukazzjoni
Alma mater	University of the Witwatersrand (en) University of South Africa (en) Baċellerat tal-Arti University of Fort Hare (en) University of London
Lingwi	Ingliż Xhosa
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni	politiku awtobijografu avukat attivist politiku priġunier politiku xeneġġatur
Parteċipant World Economic Forum Annual Meeting 1992 (en)
Post tax-xogħol	Afrika t'Isfel
Xogħlijiet importanti	Long Walk to Freedom (en)
Premjijiet	List Jawaharlal Nehru Award for International Understanding : Indian Council for Cultural Relations (en)  (1979) International Simón Bolívar Prize  (1983) Ludovic-Trarieux International Human Rights Prize  (1985) Sakharov Prize  (1988) United Nations Prize in the Field of Human Rights  (1988) Star of People's Friendship  (1988) Order of Friendship  (22 Ġunju 1988) Order of Eduardo Mondlane, 1st class  (22 Lulju 1988) Grandmaster of the Order of Good Hope Lenin Peace Prize  (1990) Order of Lenin  (1990) honorary degree from Spelman College  (1990) Félix Houphouët-Boigny Peace Prize  (1991) honorary doctor of the University of Madrid Complutense  (1991) Order of José Martí  (1991) Princess of Asturias Award for International Cooperation  (1992) honorary doctor of the Peking University  (1992) Premju Nobel tal-Paċi  (1993) Fulbright Prize  (1993) Gold Olympic Order  (1994) Grand Cross of the National Order of Mali Order of Augusto César Sandino Bruno Kreisky Award for Services to Human Rights honorary Canadian citizenship Philadelphia Liberty Medal Bharat Ratna Arthur Ashe Courage Award Al-Gaddafi International Prize for Human Rights Grand Collar of the Order of Prince Henry  (20 Novembru 1995) honorary doctorate of the Vrije Universiteit Brussel  (1993) Ahimsa Award  (2006) Delta Prize for Global Understanding Order of Friendship Congressional Gold Medal Order of Merit  (1995) Isitwalandwe Medal Order of the Companions of O. R. Tambo Queen Elizabeth II Golden Jubilee Medal Order of Stara Planina Nishan-e-Pakistan Order of Playa Girón Order of Jamaica Order of the Star of Ghana Order of the Smile Order of Agostinho Neto Grand Cross of the Order of Liberty honorary doctor of the Autonomous University of Barcelona honorary doctor of the University of Hong Kong honorary doctor of the University of Calcutta honorary doctor of the University of Pretoria honorary doctor of the Howard University Bailiff Grand Cross of the Order of Saint John Alan Paton Award  (1995) : Long Walk to Freedom (en) Order of the Elephant  (18 Frar 1996) Royal Order of the Seraphim  (3 Marzu 1997) Grand Cross with Collar of the Order of the White Rose of Finland  (7 Mejju 1997) Order of the Nile  (1997) Knight Grand Cross of the Order of St. Olav‎  (1998) Honorary Companion of the Order of Canada  (24 Settembru 1998) dottorat onorarju mill-Università ta’ Leiden  (1999) Collar of the Order of Isabella the Catholic‎  (1999) Order of the Gold Lion of the House of Nassau  (10 Marzu 1999) Presidential Medal of Freedom  (5 Mejju 1999) Order of Prince Yaroslav the Wise, 1st class  (5 Mejju 1999) Honorary Companion of the Order of Australia  (14 Ġunju 1999) Gandhi Peace Prize  (2000) Four Freedoms Award – Freedom Medal  (2002) Order of the Lion : Bakili Muluzi (en)  (2002) Platinum Order of Mapungubwe : Thabo Mbeki (en)  (10 Diċembru 2002) Order of Saint John  (2004) Honorary Doctor at Karolinska Institutet  (13 Mejju 2005) Giuseppe Motta Medal  (2006) Ambassador of Conscience Award  (2006) Mo Ibrahim Prize for Achievement in African Leadership  (2007) Grand Cross of the Order of the Aztec Eagle  (11 Ġunju 2010) honorary doctorate of the University of Las Palmas, Gran Canaria  (2010) honorary citizen of Paris  (2013)
Influwenzat minn	Luis Taruc (en)
Sħubija	Akkademja Amerikana tal-Arti u tax-Xjenzi

Nelson Mandela twieled nhar it-18 ta' Lulju 1918 f'Umtata, l-Afrika t'Isfel. Missieru kien kap tribali. Hu biss minn ħutu attenda l-iskola. L-ewwel skola li attenda kienet il-Wesleyan Mission School. Attenda l-Università ta' Fort Hare, fejn wara sena spiċċa mkeċċi għax ha sehem fi protesta kontra l-politika tal-università. Spiċċa l-istudji tiegħu bħala avukat f'universita' ġewwa Johannesburg.

L-apartheid hija kelma bl-Afrikaans, li tirreferi għal sistema ta' razziżmu u supremazija tal-bojod li kien hemm fl-Afrika t'Isfel sal-1993. Il-Partit Nazzjonali Afrikan għamilha parti mill-politika uffiċjali tiegħu fl-1948. L-apartheid kien jifred il-bojod minn dawk li mhumiex, jiġifieri l-"coloureds" (persuni ta' razza mħallta), "Ażjatiċi" (ta' dixxindenza Indjana), u "bantu" (persuni ta' dixxindenza Afrikana)—u jifred ukoll grupp indiġenu Afrikan minn ieħor. Il-gvern immexxi biss mill-bojod waqqaf il-Bantustans għall-gruppi etniċi Afrikani, billi ta 14% tal-art tal-pajjiż, ħafna minnha ta' kwalita ħażina għall-popolazzjoni li kienet tifforma 75% tas- Sud Afrikani. F'din l-art biss is-suwed setgħu jeżerċitaw ċerti drittijiet. Din il-politika wasslet għal protesti fil-pajjiż u wkoll internazzjonalment. Fl-1961 l-Afrika t'Isfel ma baqgħetx fil-Commonwealth minħabba l-apartheid. B'riżultat tas-sanzjonijiet ekonomiċi internazzjonali u l-bidla soċjali fil-pajjiż, ħafna liġijiet tal-apartheid bdew jispiċċaw sakemm fl-1993 ġiet fis-seħħ kostituzzjoni ġdida li tiċħad ir-razziżmu.

Mandela rnexxielu jsir avukat, u fl-1944 ingħaqad ma' l-African National Congress (ANC), u għen biex titwaqqaf il-fergħa taż-żgħażagħ ta' l-organizzazzjoni. Fil-bidu l-protesti kienu jkunu paċifiċi, imma nhar il-5 ta' Diċembru 1956 Mandela flimkien ma' 150 oħra ġew arrestati bl-akkuża ta' tradiment. Fil-bidu tas-sittinijiet Mandela beda jmexxi l-fergħa paramilitari, Umkhonto we Sizwe ("Il-Lanza tan-Nazzjon"). Nhar il-5 ta' Awissu 1962 ġie arrestat fuq l-akkuża li mexxa xi ħaddiema fi strajk u li ħareġ mill-pajjiż bla permess. Fuq dawn l-akkużi ngħata ħames snin ħabs. Fl-1964, meta kien fil-ħabs tressaq il-qorti flimkien ma' oħrajn fuq l-involviment tiegħu fl-African National Congress u ħati ta' sabutaġġ u tradiment. Ingħata sentenza ta' għomor il-ħabs. Matul iż-żmien li qatta' fil-ħabs, Mandela sar simbolu dinji ta' reżistenza kontra d-dominazzjoni tal-bojod fl-Afrika t'Isfel.

Nhar il-11 ta' Frar 1990 inħeles mill-ħabs wara kampanja mill-African National Congress u pressjoni internazzjonali għall-ħelsien tiegħu. Taħt it-tmexxija ta' F.W. de Klerk, il-gvern neħħa l-aħħar liġijiet li kienu jiffurmaw il-bażi legali ta' l-apartheid fl-1992. F'Marzu iktar minn żewġ terzi tal-votanti f'referendum għall-bojod biss qablu mal-policy tiegħu li jinnegozja kostituzzjoni ġdida li tagħti iktar drittijiet politiċi lis-suwed.

De Klerk u Mandela ingħataw flimkien il-Premju Nobel għall-Paċi fl-1993 talli ħadmu biex il-pajjiż isir demokrazija mhux razzjali.

Wara ħafna taħdidiet bejn mexxejja politiċi bojod u suwed, fl-1994 saru l-ewwel elezzjonijiet tal-pajjiż li fihom setgħu jivvutaw is-suwed. F'Mejju de Klerk ikkonċeda l-presidenza lil Mandela, li rebaħ l-elezzjonijiet. Mandela sar l-ewwel president iswed tal-pajjiż u l-president ta' qablu de Klerk baqa' jservi ta' deputat president tal-gvern sal-1996. Mandela flimkien ma' l-Isqof Desmond Tutu ħadmu kemm felħu biex isseħħ ir-rikonċiljazzjoni bejn il-bojod u s-suwed wara snin twal ta' inġustizzji mas-suwed.

Fl-1995, fl-Afrika t'Isfel ittellgħet it-Tazza tad-Dinja tar-Rugby. Nelson Mandela, li kien għadu kif inħatar President, għaraf li l-isport huwa l-mezz li bih nies minn ambjenti differenti setgħu jsibu xi ħaġa li tgħaqqadhom flimkien, u sfrutta din il-kompetizzjoni biex jistabbilixxi r-Rainbow Nation - in-Nazzjon tal-Qawsalla. L-iSpringboks - it-tim nazzjonali tar-rugby tal-Afrika t'Isfel - qabel l-1995 kienu mibgħuda mis-suwed, għax ir-rugby kien meqjus bħala s-simbolu tal-oppressjoni tal-minoranza bajda li kienet tmexxi l-pajjiż. Mandela għaraf dan, imma flok żarma dan is-simbolu, ħadem biex is-simbolu jsir iktar b'saħħtu, u flok ikun biss tal-bojod isir is-simbolu ta' dawk kollha li għandhom għal qalbhom l-Afrika t'Isfel, bojod u suwed. Fuq din il-ġrajja nħadem il-film Invictus.