Anthony Wilson: Suid-Afrikaanse akteur, dramaturg en regisseur

Anthony Lewis (Speedo) Wilson is op 16 April 1953 in Marabastad in Pretoria gebore. Sy bynaam Speedo kry hy van sy vaart as skoolleerling op die atletiekveld. Van Marabastad word die gemeenskap in die sewentigerjare van die twintigste eeu onder die Groepsgebiedewet verskuif na Eersterus. Vir ’n ruk werk hy by ’n konstruksiemaatskappy, maar later los hy die sekuriteit van ’n vaste werk om hom voltyds aan die teater toe te wy. In Januarie 1990 stig hy dan Anthony Wilson Produksies vir hierdie doel. Hy is ’n bekende akteur, regisseur, vervaardiger, aktivis en skrywer, wat as akteur op die verhoog en op televisie optree. Hy is veral nou betrokke by opvoedkundige sowel as industriële teater en laat mense nuut dink oor gemeenskapsteater met die werk wat hy op hierdie gebied in Eersterus in Pretoria lewer. In hierdie verband is hy onder andere stigterslid van Eersterust Theatre Kitchen, waar mense bemagtig word deur die kunste.

As akteur speel hy in talle dramas, onder andere in “Kanna hy kô hystoe” van Adam Small, “Gert Garries:  ’n Baaisiekel babelas” van Pieter Fourie, laasgenoemde wat by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees en elders opgevoer word, en “Gangsters” van Maishe Maponya, wat in New York en Washington opgevoer word. Op televisie speel hy in onder andere die reekse “Begeertes”, “Generations” en “Ella Blue”. Hy vertolk ook gereeld rolle in radiohoorspele, soos in “Die vyfjaarplan” van Louis Lategan. As regisseur is hy in 1987 verantwoordelik vir die fliek “Die posman”, waarin die storie vertel word van ’n goeie man en sy diverse gemeenskap wat van alle kante deur die bose bedreig word. Vir televisie behartig hy die regie van Paul C. Venter se “Onder engele”, waarvoor hy benoem word vir ’n Artes-toekenning, terwyl die ATKV hom vereer met ’n toekenning as beste televisiedrama-regisseur. Hy regisseer talle dramas, wat benewens dié wat hy self skryf ook insluit “Die buite-egtelike ouma” van Nico Luwes, wat hy onder andere op die Walvisfees in Hermanus opvoer, “Sarah” van Braam van der Vyver, wat by die Walvisfees en Suidoosterfees opgevoer word, en “Krismis van Map Jacobs” van Adam Small. In die vroeë negentigerjare is hy ook die leier van ’n amateur toneelgeselskap wat voorgeskrewe werke soos “Hamlet” van Shakespeare en “Of mice and men” van Steinbeck vir skole opvoer. Op televisie is hy van Junie 1989 tot Junie 1997 die aanbieder van die program “Met ander woorde”, waarin hy veral mense en gebeure uit die bruin gemeenskap belig.

Hy dien op verskeie kunsteforums en kunsterade, insluitende die rade van die Klein Karoo Nasionale Kunstefees en die Aardklop Kunstefees op Potchefstroom, asook die Eersterus Kunsteraad. In Eersterus is hy drama-adviseur vir  die plaaslike skool en dien ook op die skoolraad. Hy is ’n lid van die Afrikaanse Skrywersvereniging. Hy is getroud met Felicity en het drie kinders en bly in Johannesburg.

Van sy dramas sluit in “Perlemoen my ghoen – ’n Perlemoenstorie”, wat deur die Hawstonse Dramavereniging op die planke gebring word, by die Kalfiefees debuteer en daarna ook onder andere by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees (KKNK), die Walvisfees en die Suidoosterfees opgevoer word. Hierdie drama beeld die omstandighede rondom die perlemoenbedryf uit en wat daar gebeur, wettig en andersins. “Skurke” word in 2005 by die KKNK opgevoer en handel oor die mislukking van die onderwysstelsel en hoe dit impak op die lewens van drie karakters. Die bedrieër Boebie sê op ’n middag vir Jerry dat ’n mooi vrou almal se vrou is. Hy bewys dat hy dit regtig glo wanneer hy daardie aand vir Catherine, Jerry se vrou, verkrag. “Die afspringers (katarsis vir ’n jumper)” is gebaseer op die gedig “Eersterust” van Jah Rootsman. Die “afspringers” van die titel is buitestaanders, terwyl “jumper” verwys na diegene wat onwettig en sonder om te betaal per trein reis en afspring waar hulle wil wees. Die agtergrond is die stigting van Eersterust ingevolge die apartheid Groepsgebiedewet, toe mense van ander voorstede soos Marabastad, Claremont en Lady Selborne hierheen verskuif is. Elvira kom uit ’n afspringerfamilie en is die dogter van die pastoor, terwyl Beu se gesin hulle rykdom op onwettige wyse bekom het. In die stuk word gepleit vir versoening tussen afspringers en gevestigde inwoners. Hy skryf ook “Marabastad Kaskenades”, gebaseer op twee kortverhale wat hy geskryf het. Die hoofkarakters is twee seuns wat in die Kas, die bruin gebied van Marabastad, grootgeword het. Sy fokus met hierdie produksies is om uit te beeld wat binne die gemeenskappe gebeur en hy gebruik hoofsaaklik akteurs vanuit hierdie gemeenskappe, verkieslik werkloses, om hulle sodoende te bemagtig. Waar hy aanvanklik hoofsaaklik protesteater teen apartheid skryf, skep hy later dramas soos “Bushie, jy’s op jou eie” (oor die bruin mense se plek na afskaffing van apartheid) en die eenbedryf “Nyl vannie Weskus”, wat die maatskaplike probleme in Suid-Afrika aanspreek. Saam met Robert Pearce stel hy ’n keurspel uit die werke van Adam Small saam, wat by Versindaba 2006 op Stellenbosch opgevoer word. Hy is ook gereeld beoordelaar vir die toekenning van teaterpryse, onder meer vir die Sanlamprys en die Beeld Plus Aartvarkprys. Sy kortverhaal “Johannes die Doper” word opgeneem in die versamelbundel “Liefde loop ver” onder redaksie van Jeanette Ferreira.

In 2005 verower hy die Klein Karoo Nasionale Kunstefees se Afrikaans Onbeperk-prys vir vernuwende denke omdat hy hom vir vele jare beywer vir Afrikaanse teater in veral die bruin gemeenskap. Hy het al verskeie ander toekennings ontvang, onder meer ’n Artes en in 1996 ’n ATKV-televisie regisseursprys vir die regie van Paul C. Venter se “Onder Engele”. Wynand Dreyer stel ’n dokumentêre radioprogram oor sy lewe en werk saam wat op 19 Januarie 2012 onder die titel “Die laaitie van die Kas” oor Radiosondergrense uitgesaai word.

Boeke

• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006

Tydskrifte en Koerante

• Burger, Kobus “Nog ’n kunstefees op die Afrikaanse kringloop” “Volksblad” 5 Junie 2003
• Koppler, Virginia “Ons het Afrikaans begin” “Bylae tot Beeld” 27 April 2007
• Smith, Charles “My laaste gedagte sal Afrikaans wees, sê Wilson” “Volksblad” 11 Julie 2002