ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ା: ବୋଡ଼ା ପରିବାରର ଏକ ବିଷାକ୍ତ ସାପ

ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ ବ୍ୟବହୃତ ସାଧାରଣ ନାମ D. russelii ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ା, ଶିକୁଳି ବୋଡ଼ା, ଭାରତୀୟ ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ା, ସାଧାରଣ ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ା, ସେଭେନ୍ ପେସର୍, ଶିକୁଳି ସାପ ଓ କଇଁଚି ସାପ ଆଦି ସମସ୍ତ ନାମଙ୍କୁ ବୁଝାଏ । ପୂର୍ବେ ସିଂହଳୀ ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ାକୁ ଏକ ଉପପ୍ରଜାତି D. r. pulchella ରୂପେ ବିବେଚିତ କରାଯାଉଥିଲା କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହାକୁ ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ା ପ୍ରଜାତି ବୋଲି କୁହାଯାଉଛି ।

• ତାମିଲ ଭାଷା - கண்ணாடி விரியன் (କନ୍ନାଡ଼ି ୱିରିୟନ୍)
• ତେଲୁଗୁ ଭାଷା - రక్త పింజరి (ରକ୍ତ ପିଞ୍ଜାରି)
• କନ୍ନଡ଼ ଭାଷା - ಕೊಳಕು ಮಂಡಲ (କୋଳାକୁ ମଣ୍ଡଳା)
• ମାଲାୟାଲମ୍ ଭାଷା - അണലി, ചേന തണ്ടൻ (ଅନାଲି, ଚେନା ତାଣ୍ଡନ)
• ବଙ୍ଗଳା ଭାଷା - চন্দ্রবোড়া (ଚନ୍ଦ୍ରବୋଡ଼ା)
• ମରାଠୀ ଭାଷା - घोणस (ଘୋଣସ)
• ଗୁଜରାଟୀ ଭାଷା - ખડચિતડ
• ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା - ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ା, ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଡ଼ା, ମହାମଣ୍ଡଳ

 

 

ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ାଙ୍କ ଫଟୋ (ଭାରତ)

ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ା ସାପ ଭାରତ, ଶ୍ରୀଲଙ୍କା, ବଙ୍ଗଳାଦେଶ, ନେପାଳ, ବ୍ରହ୍ମଦେଶ, ପାକିସ୍ତାନ, ଥାଇଲାଣ୍ଡ, କାମ୍ବୋଡ଼ିଆ, ତିବ୍ବତ, ଚୀନ, ଇଣ୍ଡୋନେସିଆ, ତାଇୱାନ ପ୍ରଭୃତି ଦେଶରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳନ୍ତି । ପ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ ରସେଲ୍‍ଙ୍କ ଲେଖା (୧୭୯୬) ଅନୁସାରେ ଭାରତର କରମଣ୍ଡଳ ଉପକୂଳକୁ ଏହି ସାପଙ୍କ ମୂଳ ବାସସ୍ଥାନ (type locality) ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।

୧୯୭୩ ମସିହାରେ ବ୍ରାଉନ୍‍ଙ୍କ ମତାନୁସାରେ ଭିଏତନାମ, ଲାଓସ ଓ ଇଣ୍ଡୋନେସିଆର ସୁମାତ୍ରା ଦ୍ୱୀପରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ସାପ ଦେଖାଯାଉଥିଲେ । ୧୯୩୭ ମସିହାରେ ରେମଣ୍ଡ୍ ଡିଟ୍‍ମାର୍ସ୍ ସୁମାତ୍ରାରୁ ଏକ ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ାର ନମୁନା ପ୍ରାପ୍ତ କରିଥିବାର ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । କିନ୍ତୁ ଇଣ୍ଡୋନେସୀୟ ଦ୍ୱୀପସମୂହରେ ଏହି ସାପର ଉପସ୍ଥିତି ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ରହିଛି ।

ନିଜ ଭୌଗୋଳିକ ବ୍ୟାପ୍ତିରେ ଏହି ସାପଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା କେଉଁଠି ଅଧିକ ତ କେଉଁଠି କମ୍ । ଭାରତର ପଞ୍ଜାବ ଅଞ୍ଚଳ, ପଶ୍ଚିମ ଉପକୂଳ (ବିଶେଷ କରି କର୍ଣ୍ଣାଟକ ରାଜ୍ୟରେ) ଓ ଉତ୍ତର ବଙ୍ଗର ଅପର ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଏହି ସାପର ସଂଖ୍ୟା ଅଧିକ । କିନ୍ତୁ ଗାଙ୍ଗେୟ ଉପତ୍ୟକା, ଉତ୍ତର ବଙ୍ଗଳା ଓ ଆସାମ ପ୍ରଭୃତି ଅଞ୍ଚଳରେ ଏମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା କମ୍ । ବ୍ରହ୍ମଦେଶରେ ଏହି ସାପ ବହୁମାତ୍ରାରେ ଦେଖାଯାନ୍ତି । ଥାଇଲ୍ୟାଣ୍ଡର ପଟ୍ଟାୟା ଓ ଅନ୍ୟ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସହରମାନଙ୍କରେ ପ୍ରଚୁର ଖାଦ୍ୟ ମିଳୁଥିବାରୁ ମୂଷାଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଅଧିକ ଓ ତେଣୁ ମୂଷାଙ୍କ ଶିକାର କରି ଖାଉଥିବା ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ାଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ମଧ୍ୟ ଅଧିକ ।

ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିବାସରେ ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ା ଅଧିକ ମାତ୍ରାରେ ରହନ୍ତି ବୋଲି କହିହେବ ନାହିଁ । ଏହି ସାପ ବେଶୀ ଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲରେ ରହନ୍ତି ନାହିଁ । ଖୋଲା, ଘାସ ପଡ଼ିଆ, ବୁଦାଳିଆ ଜଙ୍ଗଲ, ତୋଟା ବା ବଗିଚା, କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଆଦି ସ୍ଥାନରେ ଏମାନଙ୍କୁ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ତେଣୁ ସମତଳ ଅଞ୍ଚଳ, ଉପକୂଳସ୍ଥ ସମଭୂମି ଓ ପାହାଡ଼ିଆ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏମାନେ ସାଧାରଣତଃ ଦେଖାଯାନ୍ତି । ସମୁଦ୍ରପତନରୁ ୨୦୦୦-୩୦୦୦ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏମାନେ ରହିବା ଦେଖାଯାଇଛି । ସନ୍ତସନ୍ତିଆ ଭୂମି, ବୃଷ୍ଟିବଣ ଓ ଜୁଆରିଆ ଅଞ୍ଚଳରେ ରହିବାକୁ ଏମାନେ ପସନ୍ଦ କରନ୍ତି ନାହିଁ ।

ଗାଁ-ସହର ପରି ଜନବସତି ଅଞ୍ଚଳରେ ମୂଷା ଅଧିକ ରହୁଥିବାରୁ ସେହି ଅଞ୍ଚଳରେ ଅଧିକାଂଶ ସମୟରେ ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ା ସାପଙ୍କୁ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ତେଣୁ ଏପରି ଅଞ୍ଚଳରେ ଘର ବାହାରେ କାମ କରୁଥିବା ଲୋକ ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ା ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିବାର ସମ୍ଭାବନା ଅଧିକ । ନାଗ ଓ ଚିତି ସାପ ପରି ଏମାନେ ଘର ନିକଟକୁ ଚାଲିଆସିବାର ଉଦାହରଣ କମ୍ ।

ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ା ସ୍ଥଳଚର ଏବଂ ଏମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ ରାତ୍ରି ସମୟରେ ଅଧିକ ସକ୍ରିୟ ରହନ୍ତି । ଥଣ୍ଡା ଦିନରେ ଏମାନେ ନିଜ ବିତରଣ ସମୟ ବଦଳାଇ ଦିବାଚର ପ୍ରକୃତି ମଧ୍ୟ ଦେଖାନ୍ତି ।

ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ା ସାପ ଅଳସୁଆ ଓ ଧୀର ଗତିରେ ଗତି କରୁଥାଏ । କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ବିରକ୍ତ କଲେ ରାଗିଯାଇ ଆକ୍ରାମକ ହୋଇ ଉଠନ୍ତି । ଅଳ୍ପ ବୟସ୍କ ସାପଗୁଡ଼ିକ କିନ୍ତୁ ଅସ୍ଥିର ଓ ସତର୍କ ପ୍ରକୃତିର ।

ବିପଦର ଆଶଙ୍କା ପାଇଲେ ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ା ସାପ ନିଜ ଶରୀରକୁ ଅର୍ଦ୍ଧ ଚନ୍ଦ୍ରାକାର କୁଣ୍ଡଳୀରେ ଗୁଡ଼େଇ ହୋଇଯାଏ । ନିଜ ଶରୀରର ପ୍ରଥମ ଏକ-ତୃତୀୟାଂଶ ଭାଗକୁ ଉଠାଇ ରଖି ହିସ୍-ହିସ୍ ଗର୍ଜନ କରେ । ଏହି ଗର୍ଜନର ଶବ୍ଦ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ସାପଙ୍କଠାରୁ ଅଧିକ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । କାମୁଡ଼ିବାକୁ ଲମ୍ଫ ମାରିବା ବେଳେ ଏମାନେ ଏତେ ଶକ୍ତି ପ୍ରୟୋଗ କରନ୍ତି ଯେ ଓଜନିଆ ସାପ ମଧ୍ୟ କିଛି ଉଚ୍ଚତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଡେଇଁ ପଡ଼ିଥାଏ । ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ା ସାପ ବଳିଷ୍ଠ ଓ ଏମାନଙ୍କୁ ଧରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲେ ଆକ୍ରାମକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଦେଖାଇଥାନ୍ତି । କେବେ ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ାର କାମୁଡ଼ା କ୍ଷଣମାତ୍ରକ ପାଇଁ ହୋଇପାରେ ତ ଆଉ କେବେ ଏମାନେ ଅନେକ ସେକେଣ୍ଡ୍ ପାଇଁ କାମୁଡ଼ି ଧରି ରଖିଥାନ୍ତି ।

ଯଦିଓ କ୍ରୋଟାଲିନାଏ ପରିବାରର ସାପଙ୍କ ପରି ଚନ୍ଦନ ବୋଡ଼ାଙ୍କର ଉତ୍ତାପ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ଅଙ୍ଗ ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ଭାଇପରିନାଏ ପରିବାରର ଏହି ସଦସ୍ୟ ଉତ୍ତାପର ପ୍ରଭାବରେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଦେଖାଇଥାଏ । ଏହି କାରଣରୁ ଏମାନଙ୍କର ତାପ ଚିହ୍ନଟ କରିବାର ଅଙ୍ଗ ଅଛି ବୋଲି ଏକ ଭୁଲ ଧାରଣା ରହିଆସିଛି । ଏମାନଙ୍କ ଶରୀରରେ ତାପ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ଅଙ୍ଗ କେଉଁଠି ଅଛି ତାହା ଅନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ, କିନ୍ତୁ କିଛି ସ୍ନାୟୁର ଶେଷରେ ରହିଥିବା ସୁପର୍‍ନାଜାଲ୍ ଥଳୀ ତାପ ସମ୍ବେଦନ ଅଙ୍ଗ ପରି କାମ କରିଥାଏ ।

 

• ଧୂଳିଆ ବୋଡ଼ା ସାପ
• ଡାଳୁଆ ବୋଡ଼ା
• ରଣା ସାପ
• ସାପକାମୁଡ଼ା

 

ଉଇକିମିଡ଼ିଆ କମନ୍ସରେ Daboia russelii ବାବଦରେ ମାଧ୍ୟମ ରହିଛି ।

• Daboia russelii at the Reptarium.cz Reptile Database. Accessed 5 September 2007.
• Russell's viper at Michigan Engineering. Accessed 5 September 2007.
• Russell's viper at SurvivalIQ. Accessed 5 September 2007.
• Mark O'Shea in Sri Lanka at Mark O'Shea. Accessed 5 September 2007.
• Common Poisonous Snakes in Taiwan Archived 2010-02-13 at the Wayback Machine. at Formosan Fat Tire. Accessed 5 September 2007.
• ୟୁ-ଟବ୍‌ରେ Video of Daboia russelii

. Accessed 5 September 2007.

• ୟୁ-ଟବ୍‌ରେ Video of Daboia russelii feeding

. Accessed 5 September 2007.

• Toxicology