विधेयक

इङ्ल्यान्ड]]को संसद नैं आधुनिक कालमा संसदीय पद्धतिको जन्मदात्री मानिन्छ। इङ्ल्यान्डका राजा हेनरी षष्ठका काल भन्दा पहिले राजनियम बनाउने प्रथा दोस्रो प्रकार गरिएको थियो। पार्लमा ट राजाका पास प्रार्थनापत्र पठाइन्थ्यो कि राजाले अमुक नियम बनाउन्। तर बिस्तारै राजनियम बनाउने प्रथा दोस्रो प्रकार गरिएको थियो। आफ्नो हातमा लिन शुरू गरे र ब्रिटिश संसद नैं पूर्णतया विधि बनाउनको अधिकारिणी भयो। यस प्रथाको अनुसरण संसारका सबै विधायी सभाहरूले गरेकाछन्।

बिल या विधेयक एक प्रस्ताव हुन्छ जसलाई विधिको स्वरूप दिइन्छ। केही देशहरूमा, जस्तै इङ्ल्यान्ड या भारतमा, विधेयकहरूको दुइ श्रेणिहरू हुन्छ्न्- सार्वजनिक तथा असार्वजनिक विधेयक। यसका अतिरिक्त यदि कुनै विधेयक सरकार द्वारा प्रेषित हुन्छ त उसलाई सरकारी विधेयक भन्दछन्। सरकारी विधेयक दुइ प्रकारका हुन्छन्। सामान्य सार्वजनिक विधेयक तथा धन विधेयकमा जब संसदको कुनै साधारण सदस्य सार्वजनिक विधेयक प्रस्तुत गर्दछ तब यसलाई प्राइवट सदस्यको सार्वजनिक विधेयक भन्दछन्। सार्वजनिक तथा असार्वजनिक विधेयकहरूलाई पारित गर्नको प्रक्रियामा अन्तर हुन्छ। संयुक्तराष्ट्र अमेरिकामा सार्वजनिक या असार्वजनिक विधेयकमा कुनै भेद छैन। साधारणतया संसदका दुइटै सदनहरूमा समान कार्यविधिको व्यवस्था हुन्छ।

प्रत्येक विधेयकलाई कानुन बन्न भन्दा पहिले प्रत्येक सदनमा अलग-अलग पांच स्थितिहरूबाट गुजर्नु पर्दछ र उनको तीन वाचन (Reading) हुन्छन्। पाँचहरू स्थितीहरू यस प्रकार छन् पहिलो वाचन, दोस्रो वाचन, प्रवर समितिको स्थिति, प्रतिवेदन काल (report stage) तथा तेस्रो वाचन। जब दुइटै सदनोंमा यी पाँचहरू स्थितिहरूबाट विधेयक गुजर गरेर बहुमतबाट प्रत्येक सदनमा पारित हुन जान्छ तब विधेयक सर्वोच्च कार्यपालिकाका हस्ताक्षरको लागि पठाइन्छ। सर्वोच्च कार्यपालिकाको अनुमतिका बिना कुनै विधेयक कानुन बन्न सक्दैन। अत: कुनै पनि विधेयकलाई विधिमा परिणत हुनेको लागि सर्वप्रथम यो आवश्यक छ कि त्यो दुइटै सभाहरू द्वारा स्वीकृत हुन्छ। यसका उपरांत सर्वोच्च कार्यपालिकाद्वारा गरिएको, हस्ताक्षर सहित, स्वीकृत पनि अनिवार्य हुन्छ।

• वित्त विधेयक