Балба

Нийслэл нь Катманду. Албан ёсоор Холбооны Бүгд Найрамдах Ардчилсан Балба Улс (балба хэл. संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल). БНХАУ-тай умард, Энэтхэг улстай өмнөд хэсгээрээ хил залгадаг далайд гарцгүй орон юм.

Холбооны Бүгд Найрамдах Ардчилсан Балба Улс सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल (Балба) Saṅghīya Lokatāntrika Gaṇatantra Nepāla
Далбаа Сүлд
Уриа: जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपि गरीयसी (Санскрит) Janani Janmabhumishcha Swargadapi Gariyasi "Эх, эх орон хоёр диваажингаас ч эрхэм"
Төрийн дуулал: सयौँ थुँगा फूलका (Балба) Sayaun Thunga Phulka "Зуу зуун цэцгийн үр"
Дэлхийн бөмбөрцөг Балбын газрын зураг Балбын хяналтад байгаа газар нутгийг тод ногооноор; нэхэмжилсэн газар нутгийг цайвар ногооноор.
Нийслэл ба томоохон хот	Катманду 28°10′N 84°15′E / 28.167°N 84.250°E / 28.167; 84.250 84°15′E / 28.167°N 84.250°E / 28.167; 84.250
Албан ёсны хэл	Балба хэл
Хүлээн зөвшөөрөгдсөн үндэсний хэл	Бүх эх хэлүүд (Балбын хэлүүдийг харах)
Угсаатны бүлгүүд (2011)	31.25% Кхас 16.6% Чтери 12.2% Бахун 1.6% Тхакури 0.86% Санньяса 7.1% Магар 6.6% Тхару 5.8% Таманг 5% Невар 4.4% Мусальман 4% Ядав 2.3% Раи 2% Гурунг 1.5% Лимбу 19.47% Бусад
Шашин (2011)	81.3% Хиндүизм 9.0% Буддизм 4.4% Ислам 3.1% Кирант 1.4% Христ 0.5% Пракрити 0.3% Бусад
Ард түмний нэршил	Балбачууд‎
Төр засаг	Холбооны парламентын бүгд найрамдах улс
• Ерөнхийлөгч	Рам Чандра Поудел
• Дэд Ерөнхийлөгч	Рам Сахая Ядав
• Ерөнхий Сайд	Пушпа Камал Дахал
• Ерөнхий шүүгч	Хари Кришна Карки
Хууль тогтоох байгууллага	Холбооны Парламент
• Дээд танхим	Үндэсний Ассамблей
• Доод танхим	Төлөөлөлгчдийн танхим
Түүх
• Үүсгэн байгуулав	9 сарын 25, 1768 оны
• Сугаулийн гэрээ	3 сарын 4, 1816 он
• 1923 оны Балба-Британийн гэрээ	12 сарын 21, 1923 он
• Холбооны Бүгд Найрамдах Улс	5 сарын 28, 2008 он
• Одоогийн үндсэн хууль	9 сарын 20, 2015 он
Газар нутаг
• Нийт	147,516 км2 (93)
• Усны эзлэх талбай (%)	2.8%
Хүн ам
• 2022 тооцоо	30,666,598 (49)
• Нягтаршил	180/км2
ДНБ (ХАЧТ)	2022 тооцоо
• Нийт	▲ $141.1 тэрбум (84)
• Нэг хүнд ноогдох	▲ $4,677 (150)
ДНБ (нэрлэсэн)	2022 тооцоо
• Нийт	▲ $39 тэрбум (102)
• Нэг хүнд ноогдох	▲ $1,293 (167)
ОТББИ (2010)	32.8 дундаж
ХХИ (2019)	▲ 0.602 дундаж · 142
Мөнгөний нэгж	Балбын рупи (Rs, रू) (NPR)
Цагийн бүс	UTC+05:45 (Балбын Стандарт Цаг)
Огнооны формат	ЖЖЖЖ/СС/ӨӨ
Жолооны тал	зүүн
Утасны томьёо	+977
Домэйн нэр	.np

Бурангуй нийгэмт 1768 онд Притви Нараян Шах олон газрыг хураан захирснаар Балба улс тогтжээ. Эрчээ авсан үедээ Төвөд, Энэтхэгт нэвтэрч 1788-1792 онд Чин улс, 1815–1816 онд Британитай дайтаж байв. 1846 онд Жан Бахадур (баатар) Рана сайдын хүч нөлөө вангийн сүрийг дарж нэр төдий болгожээ. Англичуудын дэмжлэгтэйгээр гарсан Рана омгийнхон тийнхүү зуун гаран жил ноёлов. Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа 1940-өөд оны сүүлээр ардчилсан хөдөлгөөн, нам, зэвсэгт тэмцэл үүсээд 1951 онд Ранын дэглэмийг унагаж, вангийн засгийг сэргээн тогтоосон. Энэтхэг дэмжин оролцож байв. Ван, засгийн газар харшиж ван аргагүй дийлж 1959 онд намгүй болжээ. Балбын вант улс (1768–2008) 1990-ээд оноос ахин ардчиллыг хүсэгчдийг бай болж 1996 онд байгуулагдсан маоист үзэлтэй Балбын эв хамт намын толгойлсон иргэний дайн 18 мянган хүний аминд хүрсний эцэст 2008 онд хаант төр халагдаж, бүгд найрамдах засаг, холбооны төрийн байгууламж бүхий албан ёсоор Холбооны Бүгд Найрамдах Ардчилсан Балба Улс (ХБНАБУ) үүсээд байгаа юм. Гүйцэтгэх (Засгийн газар), хууль тогтоох (601 гишүүнтэй), шүүх засаглал гэсэн гурван бүтэц бүхий төртэй. 2008 оноос Рам Баран Ядав ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байна.

•  
  Патан хотын хуучны хиндү сүм
•  
  1920 оны Балбын язгууртан
•  
  2007 он. Прачанда улс төрч
•  
  Балбын төрийн ордон

Балба орныг байгалийн гурван бүс болгож үзнэ. Нутгийн умард хөвөөгөөр альпийн нуга, нүцгэн хад, мөнх цас, мөсөн гол бүхий хүйтэн Хималайн өндөр нуруу сунайна. Балба-Хятадын хилийн зурваст Канченжунга, Лхоцэ, Макалу, Чо Оюу, Дхаулагари болон дэлхийн хамгийн өндөр Жомолунгма (балба хэлээр сагармата гэх) зэрэг далайн түвшнээс дээш 8000 м-ээс өндөр уулс сүндэрлэжээ. Дунд бүс буюу навчит, шилмүүст ойтой уулс, өндөрлөг газарт д.т.д 800-4000 м өндөр нутаг хамрагдана. Энэтхэгтэй хиллэх өмнөд хэсгийн Ганга мөрний нам доор газрын зах зурвасаар тропикийн ой тархсан бөгөөд 2000 мм-ээс их тунадас унаж, I сард +15°С, VII сард +30°С халуун дулаан байдаг. Засаг захиргааны хувьд 14 аймаг (अञ्चल - анчал), тэдгээр нь дотроо 75 хошуу (जिल्ला - жилла) болж хуваагдана. Гэхдээ аймгуудаа багцлаад зүг чигээр нэрийдсэн 5 муж (бүс нутаг) болгон хөгжүүлж байгаа.

•  
  Байр зүйн газрын зураг
•  
  Кали-Гандак голын хавцал
•  
  Жомолунгма (Сагарматха)
•  
  Муж, аймгийн газрын зураг

 

Балба нь феодалын харилцаа ноёрхсон хөдөө аж ахуйн орон. Нийгмийн нийт бүтээгдэхүүний 70 орчим хувийг хөдөө аж ахуй гаргадаг. Хөдөө аж ахуйд буудай, эрдэнэ шиш, хөх тариа, арвай, шар будаа, гурвалжин будаа, тропикийн ойд чихрийн нишингэ, жут, тослог ургамал, тамхи, цайны бут тариалдаг. Хүнсний ногооны ба үр жимсний аж ахуй эрхэлнэ.

Одос, сарлаг, хонь, ямаа, гахай өсгөдөг. Аж үйлдвэрийн хөгжлөөр дорой. Нүүрс, төмрийн хүдэр, гялтгануур, догшин шүү болон хөдөө аж ахуйн түүхий эдийг гар үйлдвэрийн аргаар боловсруулдаг. Чихэр, тамхи, хөвөн, бөс даавуу, жут, тутарга цэвэрлэх фабрик, завод ажилладаг. Металл боловсруулах, гэр ахуй ба гар урлалын үйлдвэртэй. Гадаадад жут, жутийн эдлэл, үр тариа, чихрийн нишингэ, тамхи, ноос, арьс, эмийн ургамал гаргадаг.

1950 онд 9 сая хүнтэй байсан Балба улс 2022 онд 30,666,598 хүнтэй болжээ. Хүн амын тооны жилийн дундаж өсөлт — 1.35%. Тэр ч үүднээс залуусын орон. 14 хүртэлх насны багачууд 35 хувь, 15-60 насны хүн 54 хувь, 60-аас дээш ахмад настан 8 хувийг бүрдүүлж байгаа. Дундаж наслалт — 66.2 жил. Эр эм хүйсийн харьцаа —0.96. Хойд талын уулархаг газраар хүн ам цөөн, урд талын Инд-Гангын нам доор газраар хүн ам шигүү суудаг. Нийслэл Катмандуд 975 мянган хүн, эргэн тойронд нь 2.5 сая хүн бүчин суужээ. Биратнагар (700 мянган хүнтэй), Покхара (260 мянга), Лалитпур, Бхаратпур, Бирганж (135,904) зэрэг бумаас олон хүнтэй хот бас байна.

Овог аймаг, отог яс маш олон. Кастын системтэй. 15.5% нь чтери ястан, 12.5% нь бахун, 7.1% нь магар гэх мэтээр зуугаад өөр нэр дурдаж болно. Улсын албан ёсны бөгөөд хүн амын 44.6%-ийн төрөлх хэл нь балба хэл. Самгарди суурьт энэ хэлээ диваа үсгээр бичдэг. Балба, майтхили (11.7%), бхожрупи (6.0%) зэрэг ихэнх хэл энэтхэг-ари төрөлд хамаарна. Таманг, невар гэх мэт төвөд-бирм төрлийн хэлтэн хойд нутагт төвлөн байна. Хэл угсаагаа дагаад 80% хиндү, 10% будда, 4% ислам шашин шүтдэг. НТӨ 563 онд шагж хааны агь, хожмын Бурхан багш мэндэлсэн газар одоо Балбын Лумбинид байна. 1997 онд дэлхийн газрын өвөөр бүртгэгдсэн.

Балбад үлгэр домог арвин. «Дал бхат» хэмээх цагаан будаа, ногоо, шөл зэрэгцүүлсэн хоол байдаг. Мөн «момо» хэмээх бууз бий.

Балбынхан хөлбөмбөг, крикет их тоглоцгоодог. 1988 онд Бидхан хэмээх лам тэгвоньдугаар олимпийн хүрэл медаль авсан.

•  
  Угсаатны зүйн газрын зураг
•  
  Будаатай «Дал бхат» хоол
•  
  Невар ястны баяр ёслолын үеэр

Балба улсын хүн амын 49 % нь непал хэлийг төрлөх хэл үздэг байна. Бусад дэлгэрсэн хэл: майтхили (12,4 %), бхожпури (7,6 %), тхару (5,9 %), таманг (5,2 %), невари (3,6 %) болон магар (3,4 %).