1861: Godina

Ovo je članak o godini 1861.

redovna godina koja počinje u nedjelju po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju kalendare).

Januar/Siječanj

• 1. 1. - "Narodne novine" u Hrvatskoj moraju izlaziti sa grbom trojedne kraljevine umjesto sa habsburškim dvoglavim orlom.
• 1. 1. - Reformski rat u Meksiku: liberalni privremeni predsednik Benito Juárez je zauzeo grad Meksiko (u martu je i formalno izabran za predsednika).
• 2. 1. - Wilhelm I. je novi kralj Pruske (do 1888, od 1871. i car Njemačke).
• 3. 1. - Kriza u SAD: Delaware glasao za ostanak u Uniji.
• 4. 1. (23. 12. 1860. po j.k.) - Članak Svetozara Miletića "Na Tucin-dan 1860." u kome komentariše ukidanje vojvodstva srpskog - ne treba ga žaliti, od odanosti caru nema koristi, treba sarađivati sa Mađarima.
• 5. 1. - Car i kralj Franjo Josip imenovao svih sedam velikih župana u Hrvatskoj-Slavoniji (Ivan Kukuljević Sakcinski župan zagrebački, biskup Štrosmajer virovitički itd.); osnova o uređenju županija i ostalih lokalnih jedinica dobila kraljevsku potvrdu 16. siječnja (u opsegu iz 1848).
• 9. 1. -   Mississippi se otcepljuje od SAD.
• 10. 1. -   Florida se otcepila od SAD.
• 11. 1. -   Alabama se otcepila od SAD.
• 15 - 17. 1. - Sastanak hrvatske banske konferencije, nisu došli poslanici iz Dalmacije, raspravlja se o mađarskom zahtjevu za povratak Međumurja - ali ministarsko vijeće ga je dodijelilo Ugarskoj. U ovo vrijeme je spor i oko Rijeke.
• 19. 1. -   Georgia se otcepila od SAD.
• 24. 1. - Friedrich zu Eulenburg, predvodnik pruske ekspedicije, sklopio Prusko-japanski ugovor.
• 26. 1. -   Louisiana se otcepila od SAD.
• 29. 1. - Kansas je 34. primljena država u SAD i to bez ropstva.
• januar - Izbija novi ustanak Luke Vukalovića u Hercegovini, u kome učestvuju i crnogorske čete; bune se Rudine, Grahovljani, prodire se do Foče, Vasojevići do Bihora; s obe strane stradaju i civili; Porta će poslati Omer-pašu.

Februar/Veljača

• 1. 2. -   Texas se otcepio od SAD.
• 2. 2. - Franko-monegaški ugovor: knez Monaka Karlo III se odrekao u korist Francuske formalnih prava na gradove Menton i Roquebrune u zamenu za četiri miliona franaka i priznanje punog suvereniteta (vidi mapu.
• 3. 2. - Bascomova afera: poručnik SAD zarobio rođake poglavice Cochise-a kako bi iznudio oslobođenje kidnapovanog belog dečaka - situacija eskalira u višegodišnji rat (→ Apački ratovi).
• 8. 2. -     Privremeni kongres Konfederativnih Država, sa predstavnicima prvih šest odcepljenih država SAD (Južna Karolina od prošle godine i države od Misisipija do Lujzijane), proglasio u Montgomery, Alabama privremeni ustav; Jefferson Davis sutradan izabran za privremenog predsednika KAD; prva zastava Konfederativnih Država Amerike usvojena 4. marta.
• 11. 2. - Predstavnički dom SAD donosi rezoluciju kojom se garantuje nemešanje u ropstvo u bilo kojoj državi.
• 13. 2. - Ujedinjenje Italije: okončana Opsada Gaete, kralj Franjo II. odlazi u papin Rim.
• 18. 2. - U Torinu se sastao prvi talijanski Parlament.
• 19. 2. - Aleksandar II je oslobodio kmete.
• 24 - 25. 2. - Kočinkineska kampanja, Bitka kod Ky Hoa je franko-španska pobeda u južnom Vijetnamu.
• 26. 2. - Usvojen Februarski patent, "tumač i provedba" Oktobarske diplome, ali zapravo novi ustav Austrijskog carstva koji vraća centralizam; dvodomno Carevinsko vijeće je pod carevom kontrolom.
• 27. 2. - Ruske trupe ubile petoricu demonstranata u Varšavi.
• 28. 2. - Organizovana Teritorija Kolorado u SAD (do 1876).

Mart/Ožujak

 

• 2. 3. - Organizovane teritorije SAD Dakota (do 1889) i Nevada (do 1864).
• 3. 3. - Car Aleksandar II manifestom proglašava Ukidanje kmetstva u Rusiji.
• 3. 3. (kalendar?) - U Beogradu osnovan "Dom za s uma sišavše", današnja Specijalna bolnica za psihijatrijske bolesti Dr Laza Lazarević.
• 4. 3. - Abraham Lincoln inauguriran za predsjednika SAD (do 1865).
• 4. 3. - Teksas se priključio Konfederativnim Državama.
• 4. 3. - Ippolito Nievo, književnik i učesnik Garibaldijevog pohoda, potonuo na Tirenskom moru sa obračunima troškova ekspedicije.
• 5. 3. - Franjo Josif daje dozvolu Srbima bivšeg Vojvodstva da se u Sremskim Karlovcima održi sabor raspravno-političkog značaja.
• 10. 3. - El Hadj Umar Tall srušio Carstvo Bambara (ili Bamana), uspostavlja Toucouleursko Carstvo (traje do 1890).
• 11. 3. - Usvojen Ustav Konfederativnih Američkih Država (na snazi od februara 1862).
• 13. 3. - Cušimski incident: ruska korveta "Posadnik" traži pravo pristajanja na japanskom ostrvu Cušima.
• 14. 3. - U Hrvatskoj osnovana nova zemaljska vlada pod imenom "kraljevsko namjesničko vijeće" na čelu sa banom, čime je postala ravnopravna sa Ugarskom.

 

• 17. 3. -   Proglašeno ujedinjenje Kraljevine Italije, prvi kralj Viktor Emanuel II iz kuće Savoja, prva prestonica je Torino, do 1865. (nedostaju oblasti Rima i Venecije).
• 18. 3. - Nakon što je predsednik Pedro Santana iz finansijskih i sigurnosnih razloga zatražio pomoć, Španija anektirala Dominikansku Republiku (do 1865).
• 20. 3. - Pijemontskim/italijanskim trupama se predaje Civitella del Tronto, poslednje mesto bivše Kraljevine dviju Sicilija.
• 20. 3. - Svetozar Miletić postaje gradonačelnik Novog Sada.
• 20/21. 3. - Razorni zemljotres pogodio argentinski grad Mendoza.
• 21. 3. - Potpredsednik KAD Alexander H. Stephens drži tzv. Cornerstone Speach: "ugaoni kamen" Konfederacije je da crnac nije jednak belcu i da je ropstvo superiornoj rasi prirodno stanje.
• 23. 3. - Kraljevina Italija formirala prvu Vladu, na čelu je raniji pijemontski premijer grof Camillo Benso di Cavour (umire već u junu).
• 18. 3. - Prekid vatre stupio je na snagu na Novom Zelandu.
• 28. 3. - Južni deo Teritorije Novi Meksiko proglasio otcepljenje od SAD pod nazivom Arizona.

April/Travanj

 

• april - Bandit Carmine Crocco hara na jugu Italije u ime Burbona.
• 2 - 20. 4. - Blagoveštenski sabor, poslednji politički skup Srba u Ugarskoj (bez Vojne granice); osim očuvanja crkveno-školske autonomije traži se i autonomno područje sa izabranim vojvodom i posebnom narodnom upravom, ali protiv toga će biti i Mađari i hrvatski kancelar Mažuranić; "najintelektualniji sabor u istoriji Srba iz Ugarske", prvi ozbiljniji sukob konzervativno-klerikalnih i liberalno-demokratskih težnji, konzervativna većina je za oslonac na Beč, liberali za Ugarsku, srednja struja za ujedinjenje sa Trojednicom.
• 3. 4. - Prvi sastanak sabora Austrijske Šleske.
• 5. 4. (24. 3. po j.k.) - Zakon o činovnicima u Srbiji - malo povećane kazne za nedisciplinovane činovnike, omogućeno proizvoljno penzionisanje u nekim slučajevima.
• 6. 4. - Sastanak Ugarskog sabora u Pešti, prvi bez hrvatskih predstavnika; izdvajaju se struje Ferenca Deáka i Kálmána Tisze, Franji Josipu se odbija titula kralja.
• 6. 4. - Prvi sastanak Dalmatinskog sabora u kome zbog izbornog zakona većinu imaju autonomaši; Mihovil Pavlinović drži prvi govor na hrvatskom.
• 6. 4. - Prvi sastanak Češkog sabora (sněm).
• 8. 4. - Protestantski patent cara Franje Josipa donosi relativnu ravnopravnost protestantima.

 

• 12. 4. - Američki građanski rat počinje: Konfederati su počeli bombardiranje utvrde Fort Sumter u Charleston, South Carolina, garnizon na čelu sa Robertom Andersonom se predao dva dana kasnije.
• 15. 4. - Otvoreno zasjedanje Hrvatskog sabora, nazvanog i "Veliki sabor Hrvatske";
  • nema zastupnika iz Rijeke ("Talijanaši" sprječili izbor), Međumurja (dio Ugarske) i Dalmacije (iskonstruirana talijanska većina u Saboru sprečila slanje poslanika), zastupnici iz Vojne krajine i Srijema naknadno izabrani.
  • Josip Šokčević svečano instaliran za bana
  • Biti će doneseni zaključci o uređenju lokalnih jedinica, o školama, zadrugama itd.
  • Po pitanju odnosa sa Ugarskom se prepoznaju narodna i unionistička stranka a začinje se i Stranka prava; Srbi su za savez Hrvatske i Ugarske jer bi u protivnom bili pocepani (takođe su za federalizam po nacionalnom a ne državno-istorijskom osnovu)..
• 15. 4. - Predsednik Linkoln traži 75.000 pripadnika milicije na tri meseca radi očuvanja integriteta Unije - države praktično moraju odabrati stranu.
• april - "Veća bitka" na Krstacu tokom hercegovačkog ustanka.
• 17. 4. -   Virginia se otcepljuje od SAD, pridružuje se KAD 24. aprila (ratifikovano referendumom 23. maja).
• 20. 4. - Mada protivnik secesije, pukovnik Robert E. Lee napušta vojsku SAD kako bi preuzeo snage rodne Virdžinije.
• 24. 4. (12. 4. po j.k.) - Bezdnenski neredi seljaka u ruskoj Kazanskog guberniji se okončavaju krvoprolićem.
• 26. 4. - Ustav Tunisa je prvi pisani ustav u arapskom i islamskom svetu (ali suspendovan 1864 zbog nereda).
• proleće - Ilija Garašanin će boraviti nekoliko meseci u Carigradu povodom pitanja iseljenja Turaka iz Srbije, bez uspeha.
• proleće - jesen - Pregovori o savezu Srbije i Grčke, sporazum o podeli Albanije, ali konvencija i ugovor nisu zaključeni.

Maj/Svibanj

 

• 1. 5. - Hrvatski sabor prihvatio predstavku kralju povodom povrede cjelokupnosti hrvatskih zemalja, pominju se Krajina, Senj, Dalmacija, Dubrovnik, Kotor i Kvarnerski otoci, pokrajina Metlika (u Kranjskoj) i dio Štajerske s one strane Sutle (nekada čest županije zagorske), "velik dio" Istre, kao i Bosna i Hercegovina "kad se ondje počne rušiti".
• 1. 5. - Prvi sastanak Carevinskog vijeća u Beču, bez zastupnika iz Hrvatske, Ugarske, Erdelja i Venecije.
• 6. 5. -   Arkansas se otcepio od Unije.
• 7. 5. -   Tennessee se otcepio od Unije.
• 10. 5. - Afera Camp Jackson: unionističke trupe zarobile prosecesionističku jedinicu državne milicije u Missouriju, nakon čega je došlo do krvoprolića u Saint Louisu.
• 10/11. 5. - Oko dvije trećine švicarskog mjesta Glarus izgorjelo u požaru, potaknutom južnim vjetrom fen.
• 13. 5. - Afera North Star: kineski pirati opljačkali britanski trgovački brod, ubijeno nekoliko ljudi.
• svibanj, sredinom - Izbori u Vojnoj krajini, 15 zastupnika iz gradova i 40 iz općina - 28. svibnja se priključili Hrvatskom saboru (kralj Franjo Josip neće usvojiti molbu za priključenje Krajine Hrvatskoj).
• 18. 5. - Richmond, Virginia imenovan za glavni grad KAD.
• 17. 5. - Thomas Cook organizovao prvi turistički „paket aranžman“ u svetu, šestodnevno putovanje iz Londona u Pariz.
• 20. 5. -   Severna Karolina se otcepila od Unije. Kentucky istog dana proglašava neutralnost.
• 21. 5. - Cušimski incident: ruski mornari se sukobili sa japanskim seljacima i samurajima na ostrvu Cušima.

Jun/Lipanj

• 3. 6. - Zapadnovirdžinijska kampanja: Bitka kod Philippija je čarka koju Sever predstavlja kao veliku pobedu.
• 9. 6. - Protokol iz Beyoglua: po želji velikih sila, iz Sirije izdvojen Mutesarifluk Planine Liban (posledica prošlogodišnjeg Drusko-maronitskog konflikta), francuske snage ovog meseca povučene iz Libana.
• 20. 6. - U Wheelingu izabrani guverner i zvaničnici tzv. Restaurirane vlade Virdžinije (kasnije država Zapadna Virginia).
• 25. 6. - Abdul Aziz je novi osmanski sultan (do 1876).

Ante Starčević		Eugen Kvaternik

• 26. 6. - Ante Starčević i Eugen Kvaternik osnovali Stranku prava - zalaže se za Hrvatsko državno pravo ("Ni pod Beč ni pod Peštu, nego za slobodnu i samostalnu Hrvatsku!"), ne više od personalne unije sa Austrijom i Ugarskom.
• 30. 6. - Velika kometa C/1861 J1 najbliža Zemlji, izveštava se da noću izaziva senku.
• jun - Tajpinški ustanak: počinje Bitka za Šangaj (1861-62), u kojoj Francuzi i Britanci pomažu dinastiji Qing da odbrani grad.
• jun po starom kalendaru - Liberal Jevrem Grujić ispao iz srpske vlade usled stalnih nesuglasica sa Filipom i Nikolom Hristićem.

Jul/Srpanj

• 1. 7. - Prvi broj vatikanskih novina L'Osservatore Romano.
• 2. 7. - Ivan Kasatkin, kasniji sveti Nikolaj Japanski, stigao u Hakodate.
• 8. 7. - Franji Josipu predata adresa Ugarskog sabora: odbacuju se i Listopadska diploma i Veljački patent, smatra se da sa austrijskim zemljama postoji samo personalna unija, zahtjevaju se ustav i sjedinjenje "nuzzemlja" kao uslov za krunidbu - ovaj odgovara negativno 21. srpnja a mjesec dana kasnije raspušta sabor
• 12. 7. - Konfederativne Države potpisale ugovor sa Choctawima i Chickasawima u Indijanskoj Teritoriji (današnja Oklahoma).
• 17. 7. - Meksiko obustavlja isplatu kamata stranim zajmodavcima, na šta će Francuska, Velika Britanija i Španija odgovoriti intervencijom.
• 21. 7. - Prva bitka kod Bull Runna je prvi veći okršaj Američkog građanskog rata - Konfederati su odbili napad 30,000 Unionista na Richmond; južnjački general Stonewall Jackson dobio svoj nadimak "Kameni zid".
• 25. 7. - Kongres SAD donosi Crittenden–Johnsonovu rezoluciju: cilj rata je obnova Unije, ropstvo se ne pominje (oborena sledećeg decembra).
• 26. 7. - George B. McClellan dolazi na čelo Potomačke armije.
• 28. 7. - Osnovano Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu.

Avgust/August/Kolovoz

• 5. 8. - Hrvatski sabor glasao protiv nastavka vijećanja o odnošaju prema Austriji, tj. protiv odnošaja s istom (dva dana ranije odlučeno da se ne šalju zastupnici na Carevinsko vijeće).
• 5. 8. - Vlada SAD prvi put uvodi porez na prihod kako bi finansirala rat.
• 6. 8. - Britanci anektirali Lagos u današnjoj Nigeriji (→ Kolonija Lagos).
• 10. 8. - Potkapetan i c. kr. podmaršal Đuro Jelačić u saborskom govoru neizravno osudio germanizaciju, zbog čega će biti umirovljen i zatočen; "Srbima za ljubav" (Srijem je priključen Slavoniji, većina poslanika su Srbi) dopušteno da se službeni narodni jezik nazove "jugoslavenskim" uz ravnopravnost ćirilice i latinice; ali u kraljevskoj potvrdi zakonskog članka 1862. naziv će biti "hrvatski"; srpske poslanike nije zadovoljilo da naziv jezika bude "jugoslovenski", bili su skloniji Kukuljevićevom predlogu da naziv bude "hrvatsko-srpski" ili "hrvatski ili srpski". Izražavaju nadu da će im hrvatski političari priznati "opšte narodne interese".
• 10. 8. - Bitka na Wilson's Creeku je prva veća bitka Transmisisipijskog teatra Američkog građanskog rata i pobeda južnjaka u Misuriju.
• 10. 8. - Vlada SAD izdaje Demand Notes, papirne novčanice koje su podržane poverenjem a ne metalom, zbog boje ih nazivaju greenback.
• 16. 8. - Radama II. je novi kralj Madagaskara (do 1863) - preokreće izolacionističku politiku majke Ranavalone I.
• 19. 8. (7. 8. po j.k.) - Knez Mihailo prestonom besedom otvara "Preobražensku skupštinu", biće doneseni zakoni ustavnog značaja koji će ojačati Kneževu vlast (faktičko poništavanje "Turskog ustava" iz 1838.).
  • odbačeni predlozi poslanika za odgovornost ministara i za zakon o štampi, prihvaćeni vladini zakoni (o narodnoj skupštini, o savetu, o narodnoj vojsci, o usvojenju prestolonaslednika, o reformi poreskog sistema).
  • Uveden Porez na imućnost (imanja i radnje), ali propao zbog narodnog otpora.
• 21. 8. - Bečka vlada raspustila Ugarski sabor.
• 26. 8. - Prvi uspon na alpsku planinu Nordend (4.609 m).
• 29. 8. (17. 8. po j.k.) - Zakon o Državnom savetu (ranije samo "Savet") u Srbiji - savetnici svedeni na obične činovnike podređene Knezu.
• 29. 8. - Novi Zakon o Narodnoj skupštini u Srbiji (savetodavno telo pod kneževom kontrolom, okuplja se svake tri godine).
• 29. 8. - U Srbiji zavedena narodna vojska, obveznici svi muškarci od 20 do 50 godina starosti, podeljeni u dve klase (od ranije postoji i mala stajaća vojska tj. "garnizono voinstvo") - ovo će izazvati zategnutost sa Turskom, koje će dostići vrhunac juna 1862.
• 29. 8. - Bitka kod Hatteras Inlet Batteries je unionistički amfibijski napad blizu rta Hatteras u Severnoj Karolini i prva veća pobeda Severa.

Septembar/Rujan

• 2. 9. - Friedrich zu Eulenburg sklopio Prusko-kineski ugovor.
• 3. 9. - Konfederalni general Leonidas Polk ulazi u neutralni Kentaki, zbog čega ova država traži pomoć od federalne strane - tri dana kasnije Ulysses S. Grant zauzima bez otpora Paducah, Kentucky na ušću Tennesseeja u Ohio.
• 16. 9. - Zastupništvo grada Zagreba dodelilo Vuku Karadžiću Povelju počasnog građanina.
• 17. 9. - Argentinski građanski ratovi: Bitka kod Pavóna je odlučujuća pobeda Bartolomé Mitrea, lidera države Buenos Aires nad Argentinskom konfedaracijom, što vodi ponovnom ujedinjenju zemlje.
• 17. 9. - Oscar Berger-Levrault izdaje prvi katalog (zapravo popis) poštanskih markica, sa 973 njemu poznata izdanja.
• 28. 9. - Hrvatski sabor donio zakonski članak o "o oživljenju jugoslavenskoga sveučilišta".
• 30. 9. - Mihailo Polit-Desančić izjavljuje u ime Srba da "po uzoru na Švicarsku" svi stanovnici trojedne kraljevine sačinjavaju "politički narod hrvatski".

Oktobar/Listopad

• 14. 10. - Ruski namesnik zaveo ratno stanje u Poljskoj nakon niza nereda i patriotskih manifestacija Poljaka i Litvanaca (→ Januarski ustanak iz 1863.).
• 21. 10. - Bitka na Ball's Bluffu je ponižavajući poraz Unije.
• 24. 10. - HMS Warrior, prva britanska oklopnjača, ulazi u službu Royal Navy.
• 24. 10. - Završen Prvi transkontinentalni telegraf - povezane mreže na istoku i zapadu SAD; Pony Express objavljuje dva dana kasnije kraj poslovanja, posle nepunih 19 meseci rada.
• 31. 10. - Pristalice Konfederacije u Missouriju proglasile otcepljenje.
• 31. 10. - Londonski ugovor: Španija, Francuska i Velika Britanija se dogovorile da će izvući dugovanja od Meksika.

Novembar/Studeni

• 1. 11. - George B. McClellan postavljen od predsednika Lincolna za komandanta Armije Unije.
• 1. 11. - Zakon Offences against the Person Act 1861 ukida smrtnu kaznu za sodomiju, uvedenu 1533 i zamenjuje je zatvorom od 10 godina do doživotnog.
• 6. 11. - Jefferson Davis izabran za predsjednika Konfederativnih Država Amerike.
• 7. 11. - Bitka kod Belmonta je privremeni Grantov uspeh u Misuriju.
• 7. 11. - Unionističke snage zauzele Port Royal, South Carolina, najbolju južnu luku posle Charlestona.
• 8. 11. - Kralj Franjo Josip raspustio Hrvatski sabor zbog odbijanja odnosa sa austrijskim zemljama.
• 8. 11. - Afera Trent: američka mornarica presrela britanski poštanski brod RMS Trent i zarobila dvojicu konfederalnih diplomata.
• 11. 11. - Petogodišnji Zaichun postaje ćingovski vladar Kine pod imenom Qixiang pa Tongzhi ("Zajednička obnova poretka"), vlada do 1875, stvarnu vlast uglavnom vrši njegova majka, udova carica Cixi. Naredni period obeležen Pokretom samoojačavanja.
• 11. 11. - Luís I postaje novi kralj Portugala (do 1889).
• 14. 11. (2. 11. po j.k.) - Knezu Mihajlu podnet Zakon o štampi, ali on ga ne usvaja (tokom njegove vladavine će važiti samo Uredba o cenzuri iz 1841).
• 14. 11. - Bečka vlada poslala hrvatskim županijama naredbe o novačenju i o porezima, iako po ustavu to može dozvoliti samo hrvatski sabor.
• 14. 11. - Pruska korveta SMS Amazone potonula pored holandske obale, stradalo 107 ljudi.
• 20. 11. - Ivan Mažuranić imenovan hrvatskim kancelarom i tajnim savjetnikom pri bečkoj vladi.
• 28. 11. - Konfederalni kongres fiktivno prima Misuri kao 12. državu KAD.

Decembar/Prosinac

• 8 - 17. 12. - Britanska, španska i francuska flota stižu u meksički Veracruz (prethodnica Francuske intervencije u Meksiku sledeće godine).
• 10. 12. - Kentaki fiktivno primljen u KAD - zastave Konfederativnih Država će imati 13 zvezdica mada ih je faktički bilo 11.
• 10. 12. - Vijetnamska gerila na čelu sa Nguyễn Trung Trựcom zapalila francusku lorču (vrsta broda) L'Esperance na kanalu Nhat Tao.
• 21. 12. (9. 12. po j.k.) - Nakon vanstranačkog Filipa Hristića, na čelo srpske vlade dolazi konzervativac Ilija Garašanin, zadužen je i za inostrane poslove (do 1867).
• 23. 12. (11. 12. po j.k.) - Ukaz kneza Cuze objavljuje da je stvorena rumunska nacija - velike sile su dozvolile ujedinjenje administracije Moldavije i Vlaške.

Kroz godinu

• ? Jovan Marinović na čelu Državnog saveta u Srbiji, umesto Stevče Mihailovića (knez Mihailo raskinuo sa liberalima).
• Matija Ban podigao letnjikovac na padinama Košutnjaka, po kome će Banovo brdo dobiti ime.
• Nerodna godina u Srbiji. Glad i u Crnoj Gori, knez Mihailo poslao 6.000 dukata.
• Midhat-paša postavljen za namesnika u Niš (do 1864), uvodi tanzimatski vilajetski sistem.
• Vuk Karadžić odustaje od ideje da su svi štokavci Srbi.
• Osnovan Geofizički zavod u Zagrebu.
• Braća Miladinov izdali u Zagrebu Bugarske narodne pesme, pod pokroviteljstvom biskupa Štrosmajera.
• U Austrijskom carstvu dovršen Franziszeischer Kataster.
• Šuma Fontainebleau u Francuskoj proglašena za rezervat.
• Bahrein postao britanski protektorat.
• Spor između Francuske i Švajcarske oko doline Dappes, car Napoleon III uputio vojsku (razrešeno ugovorom 1862).
• Sultanat Maguindanao u južnim Filipinima prinuđen da prihvati španski suverenitet.
• Nauka i tehnika:
  • Opisan Archaeopteryx, pronađen prvi skelet.
  • William Crookes objavio 30. 3. otkriće talijuma.
  • Robert Bunsen i Gustav Kirchhoff spektroskopskim putem pronašli rubidijum.
  • Ernst Tempel otkrio 8. 3. asteroid 65 Cybele.
  • Richard Jordan Gatling konstruisao prethodnika mitraljeza.
  • Osnovan Massachusetts Institute of Technology, zbog rata počinje s radom tek 1865.

•  
  Robovska populacija na jugu SAD
•  
  "Kraljevstvo Pamuka i njegovi posedi"

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1861.

Januar/Siječanj – Jun/Lipanj

• 6. 1. - Victor Horta, arhitekta (* 1947)
• 9. 1. - Luka Liengitz, austrijska redovnica († 1890.)
• 10. 1. - Germogen Maksimov, poglavar "Hrvatske pravoslavne crkve" († 1945)
• 14. 1. - Mehmed VI, poslednji osmanski sultan († 1926)
• 21. 1. - Đorđe Jovanović, srpski vajar, akademik († 1953)

• 2. 2. - Solomon R. Guggenheim, industrijalac, kolekcionar umetnosti († 1949)
• 12. 2. - Lou Andreas-Salomé, psihoanalitičarka († 1937)
• 26. 2. - Ferdinand I od Bugarske, knez i car († 1948)
• 25/27. 2. - Rudolf Steiner, filozof, ezoterik († 1925)

• 22. 4. - István Tisza, ministar-predsjednik ugarske vlade († 1918)
• 23. 4. - Edmund Allenby, britanski feldmaršal i administrator († 1936)
• 23. 4. - Carl Moll, slikar († 1945)
• 25. 4. - Ibrahim Maglajlić, reis-ul-ulema IZ u Kraljevini Jugoslaviji († 1936)

• 7. 5. - Rabindranath Tagore, književnik, nobelovac († 1941)
• 21. 5. - Milorad Gavrilović, glumac († 1931)

• 9. 6. - Pierre Duhem, matematičar, fizičar, istoričar, filozof nauke († 1916)
• 19. 6. - Douglas Haig, britanski feldmaršal († 1928)
• 19. 6. - José Rizal, filipinski heroj († 1896)
• 20. 6. - Frederick Gowland Hopkins, supronalazač vitamina, nobelovac († 1947)
• 22. 6. - Maximilian von Spee, nemački admiral († 1914)

Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac

• 14. 7. - August Harambašić, književnik, političar († 1911)

• 11. 8. - Albert Boehringer, nemački industrijalac († 1939)
• 11. 8. - Mihailo Grujić, episkop gornjokarlovački († 1914)
• 31. 8. - Josip Binički, hrvatski pedagog i pisac († 1952.)

• 11. 9. - Erich von Falkenhayn, nemački general († 1922)
• 13. 9. - Vendelin Vošnjak, slovenski franjevac hrvatskog porijekla, († 1933.)
• 23. 9. - Robert Bosch, osnivač kompanije, pronalazač († 1942)
• 30. 9. - William Wrigley, Jr., industrijalac žvakaće gume († 1932)

• 10. 10. - Fridtjof Nansen, polarni istraživač, nobelovac za mir († 1930)
• 14. 10. - Artur Gavazzi, hrvatski geograf († 1944)
• 31. 10. - Antoine Bourdelle, vajar, slikar, učitelj († 1929)

• 4. 11. - Dimitrios Joanu, grčki general († 1926)
• 4. 11. - Đorđe Genčić, srpski političar († 1938)
• 6. 11. - James Naismith, pronalazač košarke († 1939)

• 4. 12. - Nikola Kašiković, publicista, urednik "Bosanske vile" († 1927)
• 5. 12. - Armando Diaz, maršal Italije († 1928)
• 8. 12. - Georges Méliès, pionir filma († 1938)
• 8. 12. - Aristide Maillol, slikar, vajar, grafičar († 1944)
• 12. 12. - Janko Leskovar, hrvatski učitelj i književnik († 1949.)
• 15. 12. - Charles Duryea, pionir auto-industrije u SAD († 1938)
• 19. 12. - Italo Svevo, talijanski pisac († 1928.)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1861.

• 2. 1. - Friedrich Wilhelm IV., kralj Pruske (* 1795)
• 12. 1. - Václav Hanka, filolog, panslavista (* 1791)
• 17. 1. - Lola Montez, bivša ljubavnica bavarskog kralja (* 1821)
• 21. 2. - Milutin Petrović, vojvoda krajinske nahije (* 1791)
• 10. 3. - Taras Ševčenko, ukrajinski pesnik (* 1814)
• 16. 3. - Victoire von Sachsen-Coburg-Saalfeld, majka kraljice Viktorije (* 1786)
• 8. 4. - Elisha Otis, konstruktor liftova (* 1811)
• 12. 5. - Stankov Kenjo Janković, crnogorski junak (* 1797)
• 30. 5. - Mihail Gorčakov, ruski general (* 1793)
• 3. 6. - Stephen A. Douglas, američki političar (* 1813)
• 6. 6. - Camillo Benso di Cavour, prvi premijer ujedinjene Italije (* 1810)
• 25. 6. - Abdul Medžid I, osmanski sultan (* 1823)
• 26. 6. - Pavel Josef Šafařík, pisac, istoričar i lingvista (* 1795)
• 29. 6. - Elizabeth Barrett Browning, engleska književnica (* 1806.)
• 15. 7. - Adam Jerzy Czartoryski, ruski i poljski političar (* 1770)
• 25. 7. - Jonas Furrer, prvi predsednik Švajcarske Konfederacije (* 1805)
• 9. 8. - Jakov Živanović, srpski političar, književni radnik (* 1808)
• 12. 8. - Eliphalet Remington, oružar, osnivač firme (* 1793)
• 16. 8. - Ranavalona I., kraljica Madagaskara (* 1778)
• 22. 8. - Xianfeng, kineski car (* 1831)
• 24. 8. - Pierre Berthier, geolog (* 1782)
• novembar - Miloš Obrenović (sin Jevrema Obrenovića), otac kralja Milana (* 1829)
• 10. 11. - Henri Mouhot, prirodnjak, istraživač (* 1826)
• 11. 11. - Pedro V, kralj Portugala (* 1837)
• 14. 11. - Antun Mihanović, hrvatski književnik (* 1796.)
• 20. 11. - Pierre Frédéric Sarrus, matematičar (* 1798)
• 13. 12. - Patrijarh srpski Josif Rajačić (* 1785)
• 14. 12. - Albert, suprug kraljice Viktorije (* 1819)