1867: Godina

Ovo je članak o godini 1867.

redovna godina koja počinje u nedjelju po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju godišnje kalendare).

Januar/Siječanj

• 5. 1. - Hrvatski sabor "jezik hrvatski iliti srpski izjavljuje jezikom službenim u trojednoj kraljevini, a svakomu je prosto služiti se pismom latinskim iliti kirilskim".
• 17. 1. - Dinamo: Werner von Siemens objavio otkriće, Charles Wheatstone će predstaviti svoj rad Kraljevskom društvu 4. februara, dok je Samuel Alfred Varley prošlog decembra patentirao svoj pronalazak.
• 26. 1. (14. 1. po j.k.) - Sporazum između Srba i bugarskih revolucionara - zamišljeno srpsko-bugarsko Jugoslovensko Carstvo na čelu sa Mihailom.
• 28. 1. - Pruska sklopila dogovor sa porodicom Thurn und Taxis o nacionalizaciji poštanske službe (od 1. jula).
• 29. 1. (17. 1. po j.k.?) - Veliki sneg u Beogradu: da bi se mogao održati dvorski bal, eskadron konjice je morao proprtiti sneg od Dvora do Stambol kapije i Maneža. (sumnjivo datiranje)

 

• 30. 1. - Iznenada umire japanski car Kōmei, nasleđuje ga 14-godišnji Mutsuhito, car Meiji - njegova vladavina do 1912 će doneti temeljnu promenu Japana (→ Meiji restauracija).

Februar/Veljača

• 7. 2. - Dualista Friedrich Ferdinand von Beust postaje predsednik austrijske vlade umesto federaliste Belcredija.
• 12. 2. - Izbori za ustavotvornu skupštinu u Severnonemačkom savezu (prvo zasedanje 24. februara).
• 15. 2. - Praizvedba Štrausovog "Na lepom plavom Dunavu" u Beču - prva verzija je horsko delo, na pariskoj izložbi kasnije tokom godine izvedena orkestarska verzija.
• 17. 2. - Austro-Ugarska nagodba: Car Franjo Josip svojim otpisom ispunjava mađarske zahteve - ustav i vlada na čije je čelo imenovan grof Gyula Andrássy.
• 17. 2. - Prvi brod je već prošao Sueckim kanalom, zvanično otvaranje je 1869.
• 18. 2. - Austrijski Rajhstag obnovio ustav iz 1848.
• 19. 2. - Nianska pobuna, Bitka na Inlonu: ćingovska vojska porazila pobunjenike, koji gube region Hubei.
• 20. 2. - Transilvanija i Banat ponovo u sastavu Ugarske (Banat od 1860).
• 22. 2. - George Pullman organizovao Pullman Palace Car Co. za proizvodnju železničkih spavaćih kola.
• 27. 2. - Obnovljen Ugarski sabor. (?)
• 28. 2. - Kongres SAD zabranio finansiranje diplomatskih misija pri Svetoj stolici, što znači prekid odnosa (diplomatski odnosi će biti uspostavljeni tek 1984).

Mart/Ožujak

• 1. 3. - Nebraska je 37. država primljena u SAD.
• 5. 3. - Fenijanci pokušavaju dignuti ustanak u Irskoj.
• 6. 3. - Prstenasto pomračenje Sunca vidljivo u Crnoj Gori (centar blizu obale) i Srbiji, anularitet traje blizu dva minuta.
• 8. 3. - Smjenjen križevački župan Vukotinović, jer nije želio sprovoditi zakon o općoj vojnoj dužnosti, koji nije donesen od sabora; postavljen unionista Ladislav pl. Kukuljević (isto se dešava u drugim županijama).
• 11. 3. - U Parizu praizvedena Verdijeva opera Don Carlos.
• 15. 3. -   Potpisana Austro-Ugarska nagodba.
• 15. 3. (3. 3. po j.k.) - Memoar kneza Mihaila grofu Zičiju, izaslaniku austrogarskog cara: predlog da Mihailo preuzme upravu u osmanskoj Bosni i Hercegovini (austrijski ministar ino. poslova fon Bojst je protiv ovoga). Inače, srpska vlada je izradila plan oružane akcije u Bosni i Hercegovini, napušten pošto su se Austrija, Francuska i Bizmark protivili priključenju ovih zemalja Srbiji.
• 15. 3. - U Austriji uvedeno slanje novca poštanskom uputnicom.
• 16. 3. - Prvi članak Josepha Listera u The Lancet-u o pronalasku antiseptičke hirurgije.
• 23. 3. - Luksemburška kriza počinje kada holandski kralj Willem III prihvati ponudu Napoleona III od 5 miliona guldena za Luksemburg.
• 30. 3. - Kupovina Aljaske: SAD kupile Aljasku od Ruskog carstva za 7,2 miliona dolara (manje od pet centi za hektar).

April/Travanj

 

• 1. 4. - Singapur (odn. Straits Settlements) postaje britanska krunska kolonija (ranije pod upravom Britanske Indije).
• 1. 4. - U Rijeku stigao kraljevski komesar Eduard Cseh de Szentkatolna, koji će voditi protuhrvatsku politiku; u gradu i na Hrvatskom primorju su krvavi nemiri.
• 1. 4. - 3. 11. - Univerzalna izložba u Parizu.
• 2. 4. (21. 3. po j.k.) - Knez Mihailo stigao u Carigrad, na podvorenje sultanu Abdul Azizu.
• 8. 4. - Zaključak Ugarskog sabora: krunidbena zavjernica ugarskog i hrvatskog kralja treba biti ista, sastavlja je zajednički sabor; prema drugim zemljama se nastupa u zajedničkim delegacijama (za ravnopravnost Ugarske i Hrvatske se zalagao samo Svetozar Miletić).
• 10. 4. (29. 3. po j.k.) - Sultanov ferman knezu Mihailu, kojim mu predaje "na čuvanje" četiri grada (tvrđave) u Srbiji (Beograd, Šabac, Smederevo, Kladovo).
• april - Srpsko-hrvatski sporazum Ilije Garašanina i Matije Mrazovića (pao već nekoliko meseci kasnije, zajedno s Garašaninom).
• 18. 4. (6. 4. po j.k.) - Turski komandant Ali Riza-paša predao ključeve Beograda srpskom knezu Mihailu - srpska vojska ulazi u grad, pored turske istaknuta i srpska zastava.
• 22. 4. (10. 4. po j.k.) - Srpska vojska preuzela Šabac.
• 23. 4. - Otpis Franje Josipa hrvatskom saboru: Hrvatska i Slavonija trebaju biti zastupljene u Ugarskom saboru (sabor je u prosincu tražio suprotno), Vojna Krajina i Dalmacija se ne spominju.
• 24. 4. (12. 4. po j.k.) - Srpska vojska preuzela Smederevo.
• 26. 4. (14. 4. po j.k.) - Srpska vojska preuzela Kladovo (tvrđavu Fetislam).

Maj/Svibanj

 

• 6. 5. (24. 4. po j.k.) - Poslednji turski vojnici napustili Srbiju - Ali-Riza paša sa ostatkom beogradskog garnizona otišao parobrodom "Deligrad" niz Dunav.
• 7. 5. - Alfred Nobel patentirao dinamit u Britaniji.
• 9. 5. - Predložena adresa Hrvatskog sabora: kritika hrvatske dvorske kancelarije, osvrt na stanje u Rijeci i Bakru, Trojednica se podložila ugarskom kralju a ne ugarskoj kraljevini, traži se ista autonomija kakvu je dobila Ugarska i pripojenje Krajine i Dalmacije.
• 11. 5. - Sabor Trojedne kraljevine "priznaje srbski narod, koji u njoj živi, istovjetnim i ravnopravnim s hrvatskim narodom" (na prijedlog Ivana Vončine a po molbi srijemske županije).
• 11. 5. - Potpisan Londonski ugovor kojim je razrešena Luksemburška kriza: reafirmirana neutralnost Luksemburga i personalna unija sa Holandijom; pruski garnizon se povlači ali Luksemburg ostaje u nemačkom Zollverein-u; veliko utvrđenje mora biti srušeno. Vojvodstvo Limburg postaje deo Holandije.
• maj - U Zagrebu osnovan glavni odbor za pomaganje budućih bosanskih ustanika (hrvatski političari prihvatili mogućnost da Bosna bude priključena Srbiji).
• 22. 5. - Carevinsko vijeće se sastalo bez čeških zastupnika, priznaje nagodbu sa Ugarskom.
• 25. 5. - Kraljev odgovor na saborsku adresu: raspuštanje Hrvatskog sabora.
• 29. 5. - Ugarski sabor glasa za Austro-ugarsku nagodbu:
  • zajednički vladar, inostrani poslovi, odbrana i finansije; carinski savez sa Austrijom.
  • zajednička Austro-ugarska vojska sa austrijskim i ugarskim domobranstvom (od 1868. i hrvatsko).

Jun/Lipanj

 

 

• 6. 6. - Drugi atentat na ruskog cara Aleksandra II: Poljak Antoni Berezowski pokušao u Parizu - izbegao je smrtnu kaznu, što je, sa reakcijom francuske javnosti, uvredilo cara.
• 6. 6. - Austrijska nadvojvotkinja Matilda (18), verenica italijanskog princa Umberta, umrla od opekotina usled zapaljene haljine (sakrivena cigareta?).
• 8. 6. - Krunidba Franje Josipa za ugarsko-hrvatskog kralja.
• 19. 6. - Car Maksimilijan I streljan u Meksiku.
• 23. 6. - Kanonski okrunjena ikona Naše Gospe od neprestane pomoći.
• 27. 6. - Levin Rauch banski namjesnik u Hrvatskoj, nakon odstupanja bana Josipa Šokčevića - provodiće politiku u smjeru Hrvatsko-ugarske nagodbe, progoni nepoćudne službenike, profesore, novinare (ugašen "Pozor").
• jun - avgust - Abdul Aziz je prvi osmanski sultan koji posećuje zapadnu Evropu (Pariz, London, Beč).

Jul/Srpanj

 

• 1. 7. -   Stupio na snagu ustav Severnonemačkog saveza: federacija Pruske i još 21 nemačke države, uvertira za Nemačko Carstvo 1871.
• 1. 7. -   Kanadska konfederacija: stupa na snagu Zakon o Britanskoj Severnoj Americi kojim se Provincija Kanada (Quebec i Ontario), New Brunswick i Nova Scotia spajaju u federativni savez; prvi premijer je konzervativac John A. Macdonald (do 1873. i 1878-91).
• 15. 7. - Predsednik Meksika Benito Juárez se trijumfalno vratio u grad Meksiko.
• 15. 7. - Ustanovljen Francuski protektorat Kambodža, prema ugovoru iz 1863: kralj Sijama (Tajlanda) se odrekao sizerenstva nad Kambodžom u zamenu za dve provincije (koje se kasnije ipak vraćaju Kambodži).
• 16. 7. - Francuz Joseph Monier patentirao žardinjeru od armiranog betona - novi materijal je prikazao na Univerzalnoj izložbi.
• jul - Metodistički misionar Thomas Baker pojeden od kanibala na Fidžiju.
• 18. 7. - Bitka kod Fandane-Thiouthiounea je pobeda naroda Serer nad muslimanskim marabutima u današnjem Senegalu.
• 20. 7. - Crnogorski vojvoda Mirko Petrović umire od kolere - epidemija hara Crnom Gorom i Primorjem.
• 28. 7. - Velikim slavljem otvorena Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti.

Avgust/August/Kolovoz

 

• 15. 8. - Disraelijev Reformski zakon (Reform Act) skoro udvostručuje biračko telo u Engleskoj i Velsu, izmenjena mapa izbornih okruga.
• 18. 8. (6. 8. po j.k.) - Počela skupština Ujedinjene omladine srpske u Beogradu, koja, međutim, odmah dobija opozicionu crtu prema režimu kneza Mihaila; (Svetozaru Miletiću nije ni dozvoljen dolazak u Srbiju, pa nisu došli ni mnogi Vojvođani). Za predsednika izabran opozicionar Jevrem Grujić, srpske vlasti zabranile korišćenje zgrade Velike škole, iznuđeno raspuštanje skupštine.
• 18 - 22. 8. - Privremeno približavanje Francuske i Austrije, usled pruskog uspona: sastanak francuskog (Napoleon III) i austrougarskog cara (Franjo Josip I.) u Salcburgu - Napoleon III navodno prepušta Bosnu i Hercegovinu Austrougarskoj.
• avgust - Knez Mihailo primio mađarskog premijera Andrašija na svom imanju "Ivanka" kod Bratislave - Mađari nemaju pretenzija na Bosnu, moguća ponuda iste Srbiji.
• avgust - Gradnja Transkontinentalne željeznice: kineski radnici Centralnopacifičke željeznice su nakon dvije godine probili Tunel 6, kroz 506 metara granita u Donnerovom prevoju Sierra Nevade (dovršen u novembru).
• 26. 8. (14. 8. po j.k.) - Ugovor o savezu Srbije i Grčke u eventualnom ratu sa Turskom (zaobiđeno pitanje Makedonije).
• 28. 8. - Američki kapetan proglasio Atol Midway teritorijom SAD.

Septembar/Rujan

 

• 4. 9. - Osnovan Sheffield Wednesday F.C..
• 9 - 12. 9. - Kongres mira i slobode u Ženevi, sazvan povodom napetosti između Francuske i Pruske - Garibaldi objavljuje rat Papi.
• 14. 9. - Objavljen prvi tom Marxovog dela Das Kapital, Kritik der politischen Ökonomie, pod naslovom "Proizvodni proces kapitala".
• 15. 9. - Kralj otvorio u Milanu pasaž Galleria Vittorio Emanuele II, jedan od prvih tržnih centara.

Oktobar/Listopad

 

• 11 - 25. 10. (29. 9. - 13. 10. po j.k.) - Miholjska narodna skupština u Beogradu - prvi put se javlja jedna opoziciona grupa, oko liberalnog prote Jovana Jovanovića.
• 18. 10. - Rusko-američka primopredaja Aljaske.
• 19. 10. - Donet prvi urbanistički plan Beograda, izradio Emilijan Josimović.
• 20. 10. - U Hrvatskoj oktroiran novi izborni red koji daje prednost unionistima.
• 21 - 28. 10. - Ugovor iz Medicine Lodgea je niz ugovora vlade SAD sa Indijancima sa Velike ravnice (Kiowa, Komanči, Ravničarski Apači, južni Šajeni i Arapahosi) o njihovom preseljenju u rezervate u Oklahomi (nisu ratifikovani).
• 22. 10. - Garibaldijeva invazija Papinske Države: pokušaj simultanog ustanka u papskom Rimu i napada jedne čete Garibaldijevih dobrovoljaca na čelu sa Enricom Cairolijem - lako poraženo.
• 29. 10. - Britanski brod RMS Rhone potonuo u uraganu kod Devičanskih ostrva, 123 poginulih.
• jesen - U Beču se ujedinile đačke družine, hrvatski "Velebit" i srpska "Zora", zajedničkoj skupštini predsedavao Valtazar Bogišić.

Novembar/Studeni

• 2. 11. - Paragvajski rat: saveznici odsekli utvrđenje Humaitá od Asuncióna.
• 3. 11. - Bitka kod Mentane: Giuseppe Garibaldi je ubedljivo poražen od franko-papskih snaga blizu Rima.
• 10. 11. - U Lajpcigu izdata prva knjiga iz Reclams Universal-Bibliothek (Faust I).
• 15. 11. (3. 11. po j.k.) - Smenjen Ilija Garašanin, predsednik srpskog ministarskog saveta (povod je pokretanje pitanja kneževog naslednika, a inače se protivi novoj kneževoj ženidbi), nasleđuje ga ministar unutrašnjih poslova Nikola Hristić, za ministra inostranih poslova postavljen Jovan Ristić, zastupnik pri Porti.
• 19. 11. - Poslednji šogun Japana Tokugawa Yoshinobu odstupa nakon što je podneo ostavku caru - kraj Tokugawa šogunata koji je trajao od 1600/1603.
• 19. 11. - 23. 12. - Izbori za Hrvatski Sabor, forsirani uspjeh unionista.
• 23. 11. - Obešeni tzv. Manchesterski mučenici, trojica irskih republikanaca osuđenih za ubistvo policajca pri pokušaju oslobađanja drugova.

Decembar/Prosinac

• 2. 12. - Charles Dickens drži u Njujorku prvo od 76 javnih čitanja u SAD do sledećeg aprila.
• 3. 12. (21. 11. po j.k.) - Jovan Ristić već smenjen s ministarskog mesta - planirao da se kneževa ženidba Katarinom Konstantinović "razmeni" za političku reformu režima.
• 13. 12. - Clerkenwellska eksplozija: irski republikanci pokušali osloboditi druga iz zatvora u Londonu, poginulo 12 ljudi u susedstvu.
• 21. 12. - Decembarski ustav - pet osnovnih zakona koji su se odnosili na austrijski (cislajtanijski) deo Austrougarske, plus Delegacijski zakon o odnosima dve polovine carstva - konačno uređenje odnošaja Austrije i Ugarske.
• krajem godine - Zapadni konzuli pojedinačno istupaju protiv srpskih ratnih priprema.

Kroz godinu

 

• Knez Mihajlo tajno zaključio zajam od ruske vlade na 200.000 dukata cesarskih za vojne potrebe - to je prvi inostrani zajam koji je Srbija uzela.
• Ljubomir Kaljević pokrenuo list "Srbija", prvi samostalni list u Srbiji od 1864.
• U Osmanskom carstvu se uspostavljaju vilajeti - u sh. krajevima Bosanski, Prizrenski (kasnije Kosovski) i Skadarski.
• Katolički šematizam hercegovačke biskupije tvrdi da je u selu Dubočanima porodica Helež, poslednja bogumilska, pre koju godinu prešla u islam
• U manastiru Binač kod Vitine na Kosovu ubijen duhovnik, nakon čega je zapusteo.
• Starčevićev "Zvekan" je prvi političko-satirični list u Hrvatskoj.
• U Beču osnovana Akademija primjenjenih umjetnosti.
• Žene su dobile pravo glasa u Švedskoj.
• Finska glad 1866-68.: nerodne godine usled ekstremnih vremenskih prilika, umire 15% stanovništva (poslednja velika prirodna glad u Evropi).
• Pronađena Speyerska vinska boca iz 4. stoleća.
• Osmanski sultan odobrava egipatskom vicekralju Ismail Paši titulu hediv.
• Tri vijetnamske provincije priključene francuskoj Kočinkini.
• Robert William Thomson patentirao pune gume za parne traktore.

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1867.

Januar/Siječanj – Jun/Lipanj

• 17. 1. - Carl Laemmle, pionir filma, osnivač Universal-a († 1939)
• 21. 1. - Maxime Weygand, francuski general († 1965)

• 7. 2. - Laura Ingalls Wilder, književnica († 1957)
• 14. 2. - Sakichi Toyoda, pronalazač, osnivač Toyota-e († 1930)
• 20. 2. - Milorad Mitrović, srpski književnik († 1907)

• 19. 3. - Kirilo Mitrović, episkop SPC († 1931)
• 20. 3. - Franjo Jenč, arhitekta i građevinar († 1967)
• 25. 3. - Arturo Toscanini, talijanski dirigent († 1957.)
• 29. 3. - Cy Young, igrač bejzbola († 1955)

• 2. 4. - Eugen Sandow, "otac bodibildinga" († 1925)
• 7. 4. - Holger Pedersen, lingvista († 1953)
• 16. 4. - Wilbur Wright, pionir avijacije († 1912)
• 23. 4. - Jaša Prodanović, srpski političar i pisac († 1948.)

• 10. 5. - Patrijarh srpski Lukijan († 1913)
• 14. 5. - Kurt Eisner, nemački političar († 1919)
• 26. 5. - Mary of Teck, kraljica Georga V († 1953)

• 4. 6. - Carl Gustaf Emil Mannerheim, ruski general, maršal i predsednik Finske († 1951)
• 8. 6. - Frank Lloyd Wright, američki arhitekt i teoretičar arhitekture († 1959.)
• 28. 6. - Luigi Pirandello, talijanski književnik, nobelovac († 1936.)

Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac

• 8. 7. - Käthe Kollwitz, njemačka likovna umjetnica († 1945.)
• 10. 7. - Ante Tresić Pavičić, književnik († 1949)
• 10. 7. - Maksimilijan Badenski, kancelar Nemačkog rajha († 1929)

• 3. 8. - Stanley Baldwin, premijer UK († 1947)
• 7. 8. - Emil Nolde, slikar († 1956)
• 14. 8. - John Galsworthy, književnik, nobelovac († 1933)
• 26. 8. - Milan Uzelac, zrakoplovni general AU, KJ i NDH († 1954)
• 28. 8. - Umberto Giordano, talijanski skladatelj († 1948.)

• 7. 9. - Božidar Terzić, srpski general († 1939)
• 8. 9. - Alexander Parvus, rusko-nemački revolucionar († 1924)
• 29. 9. - Walther Rathenau, nemački industrijalac i političar († 1922)

• 27. 10. - Dragiša Lapčević, srpski političar i publicista († 1939)

• 5. 11. - Dragutin Prica, admiral AU i KJ († 1960)
• 7. 11. - Marie Curie, francuska kemičarka i fizičarka poljskog porijekala, nobelovka († 1934.)

• 1. 12. - Ignacy Mościcki, predsednik Poljske († 1946)
• 5. 12. - Józef Piłsudski, maršal i šef države Poljske († 1935)
• 26. 12. - Julien Benda, filozof, romanopisac († 1956)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1867.

Januar/Siječanj – Jun/Lipanj

• 14. 1. - Jean-Auguste-Dominique Ingres, slikar (* 1780)
• 14. 1. - Victor Cousin, francuski filozof (* 1792)
• 30. 1. - Kōmei, car Japana (* 1831)
• 25. 2. - Fortunat Pintarić, orguljaš i skladatelj (* 1798)
• 11. 3. - Dragojlo Kušlan, hrvatski odvjetnik i političar (* 1817.)
• 6. 4. - Jevrem Nenadović, srpski državni savetnik (* 1793)
• 3. 5. - Platon Atanacković, srpski vladika, književnik, pred. Matice srpske (* 1788)
• 27. 5. - Thomas Bulfinch, pisac, mitograf (* 1796)
• 19. 6. - Maksimilijan I od Meksika, car (* 1832)

Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac

• 20. 7. - Mirko Petrović, crnogorski vojvoda, otac knjaza Nikole (* 1820)
• 26. 7. - Otto, bivši kralj Grčke (* 1815)
• 31. 7. - Benoit Fourneyron, inženjer, pronalazač turbine (* 1802)
• 25. 8. - Michael Faraday, fizičar, hemičar (* 1791)
• 31. 8. - Charles Baudelaire, francuski pjesnik i kritičar (* 1821.)
• 9. 10. - Georgi Rakovski, bugarski revolucionar (* 1821)
• 23. 10. - Franz Bopp, lingvista (* 1791)
• 1. 12. - Filaret (Drozdov), mitropolit moskovski (* 1783)
• 9. 12. - Johann Nikolaus von Dreyse, pronalazač, industrijalac oružja (* 1787)
• 22. 12. - Jean-Victor Poncelet, matematičar, inženjer (* 1788)
• 22. 12. - Théodore Rousseau, slikar (* 1812)
• 26. 12. - Jožef Košič, slovenski pisac, pjesnik, etnolog, povjesničar, rimokatoličkoj svećenik (* 1788.)